Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਬੁਦ੍ਧવਂਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Buddhavaṃsa-aṭṭhakathā |
੫. ਮਙ੍ਗਲਬੁਦ੍ਧવਂਸવਣ੍ਣਨਾ
5. Maṅgalabuddhavaṃsavaṇṇanā
ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞੇ ਕਿਰ ਸਤ੍ਥਰਿ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨਂ વਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਂ ਪવਤ੍ਤਿਤ੍ਥ। ਬੁਦ੍ਧਾਨੁਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਾવਕਾਨਂ ਅਨ੍ਤਰਧਾਨੇਨ ਸਾਸਨਮਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਿ। ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਸ੍ਸ ਪਨ ਅਪਰਭਾਗੇ ਏਕਮਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਏਕਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਕਪ੍ਪੇ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਬੁਦ੍ਧਾ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਂਸੁ ਮਙ੍ਗਲੋ, ਸੁਮਨੋ, ਰੇવਤੋ, ਸੋਭਿਤੋਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਮਙ੍ਗਲੋ ਪਨ ਲੋਕਨਾਯਕੋ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਾਨਿ ਸੋਲ਼ਸ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਿ ਪਾਰਮਿਯੋ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤੁਸਿਤਪੁਰੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਠਤ੍વਾ ਪਞ੍ਚਸੁ ਪੁਬ੍ਬਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਬੁਦ੍ਧਕੋਲਾਹਲਂ ਨਾਮ ਉਦਪਾਦਿ, ਤਦਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਦੇવਤਾਯੋ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇ ਸਨ੍ਨਿਪਤਿਤ੍વਾ ਆਯਾਚਨ੍ਤਿ –
Koṇḍaññe kira satthari parinibbute tassa sāsanaṃ vassasatasahassaṃ pavattittha. Buddhānubuddhānaṃ sāvakānaṃ antaradhānena sāsanamassa antaradhāyi. Koṇḍaññassa pana aparabhāge ekamasaṅkhyeyyamatikkamitvā ekasmiṃyeva kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu maṅgalo, sumano, revato, sobhitoti. Tattha maṅgalo pana lokanāyako kappasatasahassādhikāni soḷasa asaṅkhyeyyāni pāramiyo pūretvā tusitapure nibbattitvā tattha yāvatāyukaṃ ṭhatvā pañcasu pubbanimittesu uppannesu buddhakolāhalaṃ nāma udapādi, tadā dasasahassacakkavāḷe devatāyo ekasmiṃ cakkavāḷe sannipatitvā āyācanti –
‘‘ਕਾਲੋ ਖੋ ਤੇ ਮਹਾવੀਰ, ਉਪ੍ਪਜ੍ਜ ਮਾਤੁਕੁਚ੍ਛਿਯਂ।
‘‘Kālo kho te mahāvīra, uppajja mātukucchiyaṃ;
ਸਦੇવਕਂ ਤਾਰਯਨ੍ਤੋ, ਬੁਜ੍ਝਸ੍ਸੁ ਅਮਤਂ ਪਦ’’ਨ੍ਤਿ॥ (ਬੁ॰ વਂ॰ ੧.੬੭)।
Sadevakaṃ tārayanto, bujjhassu amataṃ pada’’nti. (bu. vaṃ. 1.67);
ਏવਂ ਦੇવੇਹਿ ਆਯਾਚਿਤੋ ਕਤਪਞ੍ਚવਿਲੋਕਨੋ ਤੁਸਿਤਾ ਕਾਯਾ ਚવਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਨਗਰੁਤ੍ਤਮੇ ਉਤ੍ਤਰਨਗਰੇ ਅਨੁਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰਸ੍ਸ ਨਾਮ ਰਞ੍ਞੋ ਕੁਲੇ ਉਤ੍ਤਰਾਯ ਨਾਮ ਦੇવਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਂ ਗਣ੍ਹਿ। ਤਦਾ ਅਨੇਕਾਨਿ ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਾਨਿ ਪਾਤੁਰਹੁਂ। ਤਾਨਿ ਦੀਪਙ੍ਕਰਬੁਦ੍ਧવਂਸੇ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾਨਿ। ਤਸ੍ਸਾ ਉਤ੍ਤਰਾਯ ਕਿਰ ਮਹਾਦੇવਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਸਬ੍ਬਲੋਕਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਮਹਾਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਗ੍ਗਹਣਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਂ ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥਪ੍ਪਮਾਣਂ ਪਦੇਸਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਚਨ੍ਦਾਲੋਕਸੂਰਿਯਾਲੋਕੇਹਿ ਅਨਭਿਭવਨੀਯਾ ਹੁਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸਾ ਚ ਅਞ੍ਞੇਨਾਲੋਕੇਨ વਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾਸਮੁਦਯੇਨੇવ ਅਨ੍ਧਕਾਰਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਿਯਾ ਧਾਤੀਹਿ ਪਰਿਚਾਰਿਯਮਾਨਾ વਿਚਰਤਿ।
Evaṃ devehi āyācito katapañcavilokano tusitā kāyā cavitvā sabbanagaruttame uttaranagare anuttarassa uttarassa nāma rañño kule uttarāya nāma deviyā kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Tadā anekāni pāṭihāriyāni pāturahuṃ. Tāni dīpaṅkarabuddhavaṃse vuttanayeneva veditabbāni. Tassā uttarāya kira mahādeviyā kucchismiṃ sabbalokamaṅgalassa maṅgalassa mahāsattassa paṭisandhiggahaṇato paṭṭhāya sarīrappabhā rattindivaṃ asītihatthappamāṇaṃ padesaṃ pharitvā candālokasūriyālokehi anabhibhavanīyā hutvā aṭṭhāsi. Sā ca aññenālokena vinā attano sarīrappabhāsamudayeneva andhakāraṃ vidhamitvā aṭṭhasaṭṭhiyā dhātīhi paricāriyamānā vicarati.
ਸਾ ਕਿਰ ਦੇવਤਾਹਿ ਕਤਾਰਕ੍ਖਾ ਦਸਨ੍ਨਂ ਮਾਸਾਨਂ ਅਚ੍ਚਯੇਨ ਪਰਮਸੁਰਭਿਕੁਸੁਮਫਲਧਰਸਾਖਾવਿਟਪੇ ਕਮਲਕੁવਲਯਸਮਲਙ੍ਕਤੇ ਰੁਰੁ-ਸੀਹ-ਬ੍ਯਗ੍ਘ-ਗਜ-ਗવਯ-ਮਹਿਂਸਪਸਦવਿવਿਧਮਿਗਗਣવਿਚਰਿਤੇ ਪਰਮਰਮਣੀਯੇ ਉਤ੍ਤਰਮਧੁਰੁਯ੍ਯਾਨੇ ਨਾਮ ਮਙ੍ਗਲੁਯ੍ਯਾਨੇ ਮਙ੍ਗਲਮਹਾਪੁਰਿਸਂ વਿਜਾਯਿ । ਸੋ ਜਾਤਮਤ੍ਤੋવ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਸਬ੍ਬਾ ਦਿਸਾ વਿਲੋਕੇਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰਾਭਿਮੁਖੋ ਸਤ੍ਤਪਦવੀਤਿਹਾਰੇਨ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਆਸਭਿਂ વਾਚਂ ਨਿਚ੍ਛਾਰੇਸਿ। ਤਸ੍ਮਿਞ੍ਚ ਖਣੇ ਸਕਲਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੂਸੁ ਦੇવਤਾ ਦਿਸ੍ਸਮਾਨਸਰੀਰਾ ਦਿਬ੍ਬਮਾਲਾਦੀਹਿ ਸਮਲਙ੍ਕਤਗਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਠਤ੍વਾ ਜਯਮਙ੍ਗਲਥੁਤਿવਚਨਾਨਿ ਸਮ੍ਪવਤ੍ਤੇਸੁਂ। ਪਾਟਿਹਾਰਿਯਾਨਿ વੁਤ੍ਤਨਯਾਨੇવ। ਨਾਮਗ੍ਗਹਣਦਿવਸੇ ਪਨਸ੍ਸ ਲਕ੍ਖਣਪਾਠਕਾ ਸਬ੍ਬਮਙ੍ਗਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਜਾਤੋਤਿ ‘‘ਮਙ੍ਗਲਕੁਮਾਰੋ’’ ਤ੍વੇવ ਨਾਮਂ ਕਰਿਂਸੁ।
Sā kira devatāhi katārakkhā dasannaṃ māsānaṃ accayena paramasurabhikusumaphaladharasākhāviṭape kamalakuvalayasamalaṅkate ruru-sīha-byaggha-gaja-gavaya-mahiṃsapasadavividhamigagaṇavicarite paramaramaṇīye uttaramadhuruyyāne nāma maṅgaluyyāne maṅgalamahāpurisaṃ vijāyi . So jātamattova mahāsatto sabbā disā viloketvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gantvā āsabhiṃ vācaṃ nicchāresi. Tasmiñca khaṇe sakaladasasahassilokadhātūsu devatā dissamānasarīrā dibbamālādīhi samalaṅkatagattā tattha tattha ṭhatvā jayamaṅgalathutivacanāni sampavattesuṃ. Pāṭihāriyāni vuttanayāneva. Nāmaggahaṇadivase panassa lakkhaṇapāṭhakā sabbamaṅgalasampattiyā jātoti ‘‘maṅgalakumāro’’ tveva nāmaṃ kariṃsu.
ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਯਸવਾ ਰੁਚਿਮਾ ਸਿਰਿਮਾਤਿ ਤਯੋ ਪਾਸਾਦਾ ਅਹੇਸੁਂ। ਯਸવਤੀਦੇવਿਪ੍ਪਮੁਖਾਨਿ ਤਿਂਸਨਾਟਕਿਤ੍ਥਿਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਤਤ੍ਥ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਨવવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਦਿਬ੍ਬਸੁਖਸਦਿਸਂ ਸੁਖਂ ਅਨੁਭવਿਤ੍વਾ ਯਸવਤਿਯਾ ਅਗ੍ਗਮਹੇਸਿਯਾ ਕੁਚ੍ਛਿਸ੍ਮਿਂ ਸੀਲવਂ ਨਾਮ ਪੁਤ੍ਤਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਿ ਦਿਸ੍વਾ ਅਲਙ੍ਕਤਂ ਪਣ੍ਡਰਂ ਨਾਮ ਸੁਨ੍ਦਰਤੁਰਙ੍ਗવਰਮਾਰੁਯ੍ਹ ਮਹਾਭਿਨਿਕ੍ਖਮਨਂ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਪਬ੍ਬਜਿ। ਤਂ ਪਨ ਪਬ੍ਬਜਨ੍ਤਂ ਤਿਸ੍ਸੋ ਮਨੁਸ੍ਸਕੋਟਿਯੋ ਅਨੁਪਬ੍ਬਜਿਂਸੁ। ਤੇਹਿ ਪਰਿવੁਤੋ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਅਟ੍ਠ ਮਾਸੇ ਪਧਾਨਚਰਿਯਮਚਰਿ।
Tassa kira yasavā rucimā sirimāti tayo pāsādā ahesuṃ. Yasavatīdevippamukhāni tiṃsanāṭakitthisahassāni ahesuṃ. Tattha mahāsatto navavassasahassāni dibbasukhasadisaṃ sukhaṃ anubhavitvā yasavatiyā aggamahesiyā kucchismiṃ sīlavaṃ nāma puttaṃ labhitvā cattāri nimittāni disvā alaṅkataṃ paṇḍaraṃ nāma sundaraturaṅgavaramāruyha mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā pabbaji. Taṃ pana pabbajantaṃ tisso manussakoṭiyo anupabbajiṃsu. Tehi parivuto mahāpuriso aṭṭha māse padhānacariyamacari.
ਤਤੋ વਿਸਾਖਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਉਤ੍ਤਰਗਾਮੇ ਉਤ੍ਤਰਸੇਟ੍ਠਿਨੋ ਧੀਤਾਯ ਉਤ੍ਤਰਾਯ ਨਾਮ ਦਿਨ੍ਨਂ ਪਕ੍ਖਿਤ੍ਤਦਿਬ੍ਬੋਜਂ ਮਧੁਪਾਯਾਸਂ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸੁਰਭਿਕੁਸੁਮਾਲਙ੍ਕਤੇ ਨੀਲੋਭਾਸੇ ਮਨੋਰਮੇ ਸਾਲવਨੇ ਦਿવਾવਿਹਾਰਂ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਉਤ੍ਤਰੇਨ ਨਾਮ ਆਜੀવਕੇਨ ਦਿਨ੍ਨਾ ਅਟ੍ਠ ਤਿਣਮੁਟ੍ਠਿਯੋ ਗਹੇਤ੍વਾ ਅਸਿਤਞ੍ਜਨਗਿਰਿਸਙ੍ਕਾਸਂ ਅਕ੍ਕਨ੍ਤવਰਕਨਕਜਾਲਕੂਟਂવ ਸੀਤਚ੍ਛਾਯਂ વਿવਿਧਮਿਗਗਣਸਮ੍ਪਾਤવਿਰਹਿਤਂ ਮਨ੍ਦਮਾਲੁਤੇਰਿਤਾਯ ਘਨਸਾਖਾਯ ਸਮਲਙ੍ਕਤਂ ਨਚ੍ਚਨ੍ਤਮਿવ ਪੀਤਿਯਾ વਿਰੋਚਮਾਨਂ ਨਾਗਬੋਧਿਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਤ੍ਤવਰਨਾਗਗਾਮੀ ਨਾਗਬੋਧਿਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬੁਤ੍ਤਰਪਸ੍ਸੇ ਠਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਪਣ੍ਣਾਸਹਤ੍ਥવਿਤ੍ਥਤਂ ਤਿਣਸਨ੍ਥਰਂ ਸਨ੍ਥਰਿਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕਂ ਆਭੁਜਿਤ੍વਾ ਚਤੁਰਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ વੀਰਿਯਂ ਅਧਿਟ੍ਠਹਿਤ੍વਾ ਸਬਲਂ ਮਾਰਬਲਂ વਿਦ੍ਧਂਸੇਤ੍વਾ ਪੁਬ੍ਬੇਨਿવਾਸਦਿਬ੍ਬਚਕ੍ਖੁਞਾਣਾਨਿ ਪਟਿਲਭਿਤ੍વਾ ਪਚ੍ਚਯਾਕਾਰਸਮ੍ਮਸਨਂ ਕਤ੍વਾ ਖਨ੍ਧੇਸੁ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿવਸੇਨ ਅਭਿਨਿવਿਸਿਤ੍વਾ ਅਨੁਕ੍ਕਮੇਨ ਅਨੁਤ੍ਤਰਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਤ੍વਾ –
Tato visākhapuṇṇamāya uttaragāme uttaraseṭṭhino dhītāya uttarāya nāma dinnaṃ pakkhittadibbojaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjitvā surabhikusumālaṅkate nīlobhāse manorame sālavane divāvihāraṃ vītināmetvā uttarena nāma ājīvakena dinnā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo gahetvā asitañjanagirisaṅkāsaṃ akkantavarakanakajālakūṭaṃva sītacchāyaṃ vividhamigagaṇasampātavirahitaṃ mandamāluteritāya ghanasākhāya samalaṅkataṃ naccantamiva pītiyā virocamānaṃ nāgabodhiṃ upasaṅkamitvā mattavaranāgagāmī nāgabodhiṃ padakkhiṇaṃ katvā pubbuttarapasse ṭhatvā aṭṭhapaṇṇāsahatthavitthataṃ tiṇasantharaṃ santharitvā tattha pallaṅkaṃ ābhujitvā caturaṅgasamannāgataṃ vīriyaṃ adhiṭṭhahitvā sabalaṃ mārabalaṃ viddhaṃsetvā pubbenivāsadibbacakkhuñāṇāni paṭilabhitvā paccayākārasammasanaṃ katvā khandhesu aniccādivasena abhinivisitvā anukkamena anuttaraṃ sammāsambodhiṃ patvā –
‘‘ਅਨੇਕਜਾਤਿਸਂਸਾਰਂ, ਸਨ੍ਧਾવਿਸ੍ਸਂ ਅਨਿਬ੍ਬਿਸਂ।
‘‘Anekajātisaṃsāraṃ, sandhāvissaṃ anibbisaṃ;
ਗਹਕਾਰਂ ਗવੇਸਨ੍ਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਾ ਜਾਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ॥
Gahakāraṃ gavesanto, dukkhā jāti punappunaṃ.
‘‘ਗਹਕਾਰਕ ਦਿਟ੍ਠੋਸਿ, ਪੁਨ ਗੇਹਂ ਨ ਕਾਹਸਿ।
‘‘Gahakāraka diṭṭhosi, puna gehaṃ na kāhasi;
ਸਬ੍ਬਾ ਤੇ ਫਾਸੁਕਾ ਭਗ੍ਗਾ, ਗਹਕੂਟਂ વਿਸਙ੍ਖਤਂ।
Sabbā te phāsukā bhaggā, gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ;
વਿਸਙ੍ਖਾਰਗਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਣ੍ਹਾਨਂ ਖਯਮਜ੍ਝਗਾ’’ਤਿ॥ (ਧ॰ ਪ॰ ੧੫੩-੧੫੪) –
Visaṅkhāragataṃ cittaṃ, taṇhānaṃ khayamajjhagā’’ti. (dha. pa. 153-154) –
ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ।
Udānaṃ udānesi.
ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਅਧਿਕਤਰਾ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾ ਅਹੋਸਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਮਨ੍ਤਾ ਅਸੀਤਿਹਤ੍ਥਪ੍ਪਮਾਣਾ વਾ ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਮਾਣਾ વਾ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾ ਅਹੋਸਿ, ਨ ਏવਂ ਤਸ੍ਸ। ਤਸ੍ਸ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾ ਨਿਚ੍ਚਕਾਲਂ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਤਰੁਗਿਰਿਘਰਪਾਕਾਰਘਟਕવਾਟਾਦਯੋ ਸੁવਣ੍ਣਪਟ੍ਟਪਰਿਯੋਨਦ੍ਧਾ વਿਯ ਅਹੇਸੁਂ। ਨવੁਤਿવਸ੍ਸਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਆਯੁ ਤਸ੍ਸ ਅਹੋਸਿ। ਏਤ੍ਤਕਂ ਕਾਲਂ ਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯਤਾਰਕਾਦੀਨਂ ਪਭਾ ਨਤ੍ਥਿ। ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਨ ਪਞ੍ਞਾਯਿਤ੍ਥ। ਦਿવਾ ਸੂਰਿਯਾਲੋਕੇਨ વਿਯ ਸਤ੍ਤਾ ਨਿਚ੍ਚਂ ਬੁਦ੍ਧਾਲੋਕੇਨੇવ ਸਬ੍ਬਕਮ੍ਮਾਨਿ ਕਰੋਨ੍ਤਾ વਿਚਰਿਂਸੁ। ਸਾਯਂ ਪੁਪ੍ਫਨਕਕੁਸੁਮਾਨਂ ਪਾਤੋ ਚ ਰવਨਕਸਕੁਣਾਦੀਨਞ੍ਚ વਸੇਨ ਲੋਕੋ ਰਤ੍ਤਿਨ੍ਦਿવਪਰਿਚ੍ਛੇਦਂ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਸਿ।
Maṅgalassa pana sammāsambuddhassa aññehi buddhehi adhikatarā sarīrappabhā ahosi. Yathā pana aññesaṃ sammāsambuddhānaṃ samantā asītihatthappamāṇā vā byāmappamāṇā vā sarīrappabhā ahosi, na evaṃ tassa. Tassa pana bhagavato sarīrappabhā niccakālaṃ dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Tarugirigharapākāraghaṭakavāṭādayo suvaṇṇapaṭṭapariyonaddhā viya ahesuṃ. Navutivassasatasahassāni āyu tassa ahosi. Ettakaṃ kālaṃ candasūriyatārakādīnaṃ pabhā natthi. Rattindivaparicchedo na paññāyittha. Divā sūriyālokena viya sattā niccaṃ buddhālokeneva sabbakammāni karontā vicariṃsu. Sāyaṃ pupphanakakusumānaṃ pāto ca ravanakasakuṇādīnañca vasena loko rattindivaparicchedaṃ sallakkhesi.
ਕਿਂ ਪਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਬੁਦ੍ਧਾਨਂ ਅਯਮਾਨੁਭਾવੋ ਨਤ੍ਥੀਤਿ? ਨੋ ਨਤ੍ਥਿ। ਤੇਪਿ ਹਿ ਆਕਙ੍ਖਮਾਨਾ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਤਤੋ વਾ ਭਿਯ੍ਯੋ ਆਭਾਯ ਫਰੇਯ੍ਯੁਂ। ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਪੁਬ੍ਬਪਤ੍ਥਨਾવਸੇਨ ਅਞ੍ਞੇਸਂ ਬ੍ਯਾਮਪ੍ਪਭਾ વਿਯ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾ ਨਿਚ੍ਚਮੇવ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ। ਸੋ ਕਿਰ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਕਾਲੇ વੇਸ੍ਸਨ੍ਤਰਤ੍ਤਭਾવਸਦਿਸੇ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਸਪੁਤ੍ਤਦਾਰੋ વਙ੍ਕਪਬ੍ਬਤਸਦਿਸੇ ਪਬ੍ਬਤੇ વਸਿ। ਅਥੇਕੋ ਸਬ੍ਬਜਨવਿਹੇਠਕੋ ਖਰਦਾਠਿਕੋ ਨਾਮ ਮਨੁਸ੍ਸਭਕ੍ਖੋ ਮਹੇਸਕ੍ਖੋ ਯਕ੍ਖੋ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਦਾਨਜ੍ਝਾਸਯਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣવਣ੍ਣੇਨ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਦ੍વੇ ਦਾਰਕੇ ਯਾਚਿ। ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ‘‘ਦਦਾਮਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਪੁਤ੍ਤਕੇ’’ਤਿ ਹਟ੍ਠਪਹਟ੍ਠੋ ਉਦਕਪਰਿਯਨ੍ਤਂ ਪਥવਿਂ ਕਮ੍ਪੇਨ੍ਤੋ ਦ੍વੇ ਦਾਰਕੇ ਅਦਾਸਿ। ਅਥ ਖੋ ਯਕ੍ਖੋ ਤਸ੍ਸ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣવਣ੍ਣਂ ਪਹਾਯ ਅਨਲਜਾਲਪਿਙ੍ਗਲવਿਰੂਪਨਯਨੋ વਿਸਮવਿਰੂਪਕੁਟਿਲਭੀਮਦਾਠੋ ਚਿਪਿਟਕવਿਰੂਪਨਾਸੋ ਕਪਿਲਫਰੁਸਦੀਘਕੇਸੋ ਨવਦਡ੍ਢਤਾਲਕ੍ਖਨ੍ਧਸਦਿਸਕਾਯੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤੇ ਦਾਰਕੇ ਮੁਲ਼ਾਲਕਲਾਪਂ વਿਯ ਗਹੇਤ੍વਾ ਖਾਦਿ। ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਯਕ੍ਖਂ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਮੁਖੇ વਿવਟਮਤ੍ਤੇ ਅਗ੍ਗਿਜਾਲਂ વਿਯ ਲੋਹਿਤਧਾਰਂ ਉਗ੍ਗਿਰਨ੍ਤਂ ਤਸ੍ਸ ਮੁਖਂ ਦਿਸ੍વਾਪਿ ਕੇਸਗ੍ਗਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਨ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ। ‘‘ਸੁਦਿਨ੍ਨਂ વਤ ਮੇ ਦਾਨ’’ਨ੍ਤਿ ਚਿਨ੍ਤਯਤੋ ਪਨਸ੍ਸ ਸਰੀਰੇ ਮਹਨ੍ਤਂ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਂ ਉਦਪਾਦਿ। ਸੋ ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਮੇ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਅਨਾਗਤੇ ਇਮਿਨਾ ਨੀਹਾਰੇਨ ਰਸ੍ਮਿਯੋ ਨਿਕ੍ਖਮਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਪਤ੍ਥਨਮਕਾਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਪਤ੍ਥਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਬੁਦ੍ਧਭੂਤਸ੍ਸ ਸਰੀਰਤੋ ਰਸ੍ਮਿਯੋ ਨਿਕ੍ਖਮਿਤ੍વਾ ਏਤ੍ਤਕਂ ਠਾਨਂ ਫਰਿਂਸੁ।
Kiṃ pana aññesaṃ buddhānaṃ ayamānubhāvo natthīti? No natthi. Tepi hi ākaṅkhamānā dasasahassilokadhātuṃ tato vā bhiyyo ābhāya phareyyuṃ. Maṅgalassa pana bhagavato pubbapatthanāvasena aññesaṃ byāmappabhā viya sarīrappabhā niccameva dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. So kira bodhisattakāle vessantarattabhāvasadise attabhāve saputtadāro vaṅkapabbatasadise pabbate vasi. Atheko sabbajanaviheṭhako kharadāṭhiko nāma manussabhakkho mahesakkho yakkho mahāpurisassa dānajjhāsayataṃ sutvā brāhmaṇavaṇṇena upasaṅkamitvā mahāsattaṃ dve dārake yāci. Mahāsatto ‘‘dadāmi brāhmaṇassa puttake’’ti haṭṭhapahaṭṭho udakapariyantaṃ pathaviṃ kampento dve dārake adāsi. Atha kho yakkho tassa passantasseva mahāpurisassa taṃ brāhmaṇavaṇṇaṃ pahāya analajālapiṅgalavirūpanayano visamavirūpakuṭilabhīmadāṭho cipiṭakavirūpanāso kapilapharusadīghakeso navadaḍḍhatālakkhandhasadisakāyo hutvā te dārake muḷālakalāpaṃ viya gahetvā khādi. Mahāpurisassa yakkhaṃ oloketvā mukhe vivaṭamatte aggijālaṃ viya lohitadhāraṃ uggirantaṃ tassa mukhaṃ disvāpi kesaggamattampi domanassaṃ na uppajji. ‘‘Sudinnaṃ vata me dāna’’nti cintayato panassa sarīre mahantaṃ pītisomanassaṃ udapādi. So ‘‘imassa me nissandena anāgate iminā nīhārena rasmiyo nikkhamantū’’ti patthanamakāsi. Tassa taṃ patthanaṃ nissāya buddhabhūtassa sarīrato rasmiyo nikkhamitvā ettakaṃ ṭhānaṃ phariṃsu.
ਅਪਰਮ੍ਪਿ ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਂ ਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥਿ। ਅਯਂ ਕਿਰ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਕਾਲੇ ਏਕਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਚੇਤਿਯਂ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਇਮਸ੍ਸ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਮਮ ਜੀવਿਤਂ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਦਣ੍ਡਦੀਪਿਕਾવੇਠਨਨਿਯਾਮੇਨ ਸਕਲਸਰੀਰਂ વੇਠਾਪੇਤ੍વਾ ਰਤਨਮਤ੍ਤਮਕੁਲ਼ਂ ਸਤਸਹਸ੍ਸਗ੍ਘਨਿਕਂ ਸੁવਣ੍ਣਪਾਤਿਂ ਸੁਗਨ੍ਧਸਪ੍ਪਿਸ੍ਸ ਪੂਰਾਪੇਤ੍વਾ ਤਤ੍ਥ ਸਹਸ੍ਸવਟ੍ਟਿਯੋ ਜਾਲੇਤ੍વਾ ਤਂ ਸੀਸੇਨਾਦਾਯ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਜਾਲਾਪੇਤ੍વਾ ਜਿਨਚੇਤਿਯਂ ਪਦਕ੍ਖਿਣਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਸਕਲਰਤ੍ਤਿਂ વੀਤਿਨਾਮੇਸਿ। ਏવਂ ਯਾવ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਮਨਾ વਾਯਮਨ੍ਤਸ੍ਸ ਲੋਮਕੂਪਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਉਸੁਮਂ ਨ ਗਣ੍ਹਿ। ਪਦੁਮਗਬ੍ਭਂ ਪવਿਟ੍ਠਕਾਲੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ਧਮ੍ਮੋ ਹਿ ਨਾਮੇਸ ਅਤ੍ਤਾਨਂ ਰਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਤਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –
Aparampi pubbacariyaṃ tassa atthi. Ayaṃ kira bodhisattakāle ekassa buddhassa cetiyaṃ disvā – ‘‘imassa buddhassa mama jīvitaṃ pariccajituṃ vaṭṭatī’’ti daṇḍadīpikāveṭhananiyāmena sakalasarīraṃ veṭhāpetvā ratanamattamakuḷaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ sugandhasappissa pūrāpetvā tattha sahassavaṭṭiyo jāletvā taṃ sīsenādāya sakalasarīraṃ jālāpetvā jinacetiyaṃ padakkhiṇaṃ karonto sakalarattiṃ vītināmesi. Evaṃ yāva aruṇuggamanā vāyamantassa lomakūpamattampi usumaṃ na gaṇhi. Padumagabbhaṃ paviṭṭhakālo viya ahosi. Dhammo hi nāmesa attānaṃ rakkhantaṃ rakkhati. Tenāha bhagavā –
‘‘ਧਮ੍ਮੋ ਹવੇ ਰਕ੍ਖਤਿ ਧਮ੍ਮਚਾਰਿਂ, ਧਮ੍ਮੋ ਸੁਚਿਣ੍ਣੋ ਸੁਖਮਾવਹਾਤਿ।
‘‘Dhammo have rakkhati dhammacāriṃ, dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti;
ਏਸਾਨਿਸਂਸੋ ਧਮ੍ਮੇ ਸੁਚਿਣ੍ਣੇ, ਨ ਦੁਗ੍ਗਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ ਧਮ੍ਮਚਾਰੀ’’ਤਿ॥ (ਥੇਰਗਾ॰ ੩੦੩; ਜਾ॰ ੧.੧੦.੧੦੨; ੧.੧੫.੩੮੫)।
Esānisaṃso dhamme suciṇṇe, na duggatiṃ gacchati dhammacārī’’ti. (theragā. 303; jā. 1.10.102; 1.15.385);
ਇਮਸ੍ਸਾਪਿ ਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਨਿਸ੍ਸਨ੍ਦੇਨ ਤਸ੍ਸ ਸਰੀਰੋਭਾਸੋ ਦਸਸਹਸ੍ਸਿਲੋਕਧਾਤੁਂ ਫਰਿਤ੍વਾ ਅਟ੍ਠਾਸਿ (ਧ॰ ਸ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ)। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Imassāpi kammassa nissandena tassa sarīrobhāso dasasahassilokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi (dha. sa. aṭṭha. nidānakathā). Tena vuttaṃ –
੧.
1.
‘‘ਕੋਣ੍ਡਞ੍ਞਸ੍ਸ ਅਪਰੇਨ, ਮਙ੍ਗਲੋ ਨਾਮ ਨਾਯਕੋ।
‘‘Koṇḍaññassa aparena, maṅgalo nāma nāyako;
ਤਮਂ ਲੋਕੇ ਨਿਹਨ੍ਤ੍વਾਨ, ਧਮ੍ਮੋਕ੍ਕਮਭਿਧਾਰਯਿ॥
Tamaṃ loke nihantvāna, dhammokkamabhidhārayi.
੨.
2.
‘‘ਅਤੁਲਾਸਿ ਪਭਾ ਤਸ੍ਸ, ਜਿਨੇਹਞ੍ਞੇਹਿ ਉਤ੍ਤਰਿਂ।
‘‘Atulāsi pabhā tassa, jinehaññehi uttariṃ;
ਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯਪ੍ਪਭਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾ, ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ વਿਰੋਚਤੀ’’ਤਿ॥
Candasūriyappabhaṃ hantvā, dasasahassī virocatī’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਤਮਨ੍ਤਿ ਲੋਕਨ੍ਧਕਾਰਞ੍ਚ ਹਦਯਤਮਞ੍ਚ। ਨਿਹਨ੍ਤ੍વਾਨਾਤਿ ਅਭਿਭવਿਤ੍વਾ। ਧਮ੍ਮੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਅਯਂ ਪਨ ਉਕ੍ਕਾ-ਸਦ੍ਦੋ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਮੂਸਾਦੀਸੁ ਅਨੇਕੇਸੁ ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ਤਥਾਹਿ ‘‘ਸਣ੍ਡਾਸੇਨ ਜਾਤਰੂਪਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕਾਮੁਖੇ ਪਕ੍ਖਿਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੩.੩੬੦) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਸੁવਣ੍ਣਕਾਰਾਨਂ ਮੂਸਾ ‘‘ਉਕ੍ਕਾ’’ਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ‘‘ਉਕ੍ਕਂ ਬਨ੍ਧੇਯ੍ਯ, ਉਕ੍ਕਂ ਬਨ੍ਧਿਤ੍વਾ ਉਕ੍ਕਾਮੁਖਂ ਆਲਿਮ੍ਪੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਕਮ੍ਮਾਰਾਨਂ ਅਙ੍ਗਾਰਕਪਲ੍ਲਂ। ‘‘ਕਮ੍ਮਾਰਾਨਂ ਯਥਾ ਉਕ੍ਕਾ, ਅਨ੍ਤੋ ਝਾਯਤਿ ਨੋ ਬਹੀ’’ਤਿ (ਜਾ॰ ੨.੨੨.੬੪੯) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਕਮ੍ਮਾਰੁਦ੍ਧਨਂ। ‘‘ਏવਂવਿਪਾਕੋ ਉਕ੍ਕਾਪਾਤੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੪, ੨੦੮) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ વਾਯੁવੇਗੋ ‘‘ਉਕ੍ਕਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ‘‘ਉਕ੍ਕਾਸੁ ਧਾਰਿਯਮਾਨਾਸੂ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੫੯) ਆਗਤਟ੍ਠਾਨੇ ਦੀਪਿਕਾ ‘‘ਉਕ੍ਕਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਧਾਪਿ ਦੀਪਿਕਾ ਉਕ੍ਕਾਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੭੬ ਆਦਯੋ)। ਤਸ੍ਮਾ ਇਧ ਧਮ੍ਮਮਯਂ ਉਕ੍ਕਂ ਅਭਿਧਾਰਯਿ, ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਪਟਿਚ੍ਛਨ੍ਨਸ੍ਸ ਅવਿਜ੍ਜਨ੍ਧਕਾਰਾਭਿਭੂਤਸ੍ਸ ਲੋਕਸ੍ਸ ਧਮ੍ਮਮਯਂ ਉਕ੍ਕਂ ਧਾਰੇਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha tamanti lokandhakārañca hadayatamañca. Nihantvānāti abhibhavitvā. Dhammokkanti ettha ayaṃ pana ukkā-saddo suvaṇṇakāramūsādīsu anekesu atthesu dissati. Tathāhi ‘‘saṇḍāsena jātarūpaṃ gahetvā ukkāmukhe pakkhipeyyā’’ti (ma. ni. 3.360) āgataṭṭhāne suvaṇṇakārānaṃ mūsā ‘‘ukkā’’ti veditabbā. ‘‘Ukkaṃ bandheyya, ukkaṃ bandhitvā ukkāmukhaṃ ālimpeyyā’’ti āgataṭṭhāne kammārānaṃ aṅgārakapallaṃ. ‘‘Kammārānaṃ yathā ukkā, anto jhāyati no bahī’’ti (jā. 2.22.649) āgataṭṭhāne kammāruddhanaṃ. ‘‘Evaṃvipāko ukkāpāto bhavissatī’’ti (dī. ni. 1.24, 208) āgataṭṭhāne vāyuvego ‘‘ukkā’’ti vuccati. ‘‘Ukkāsu dhāriyamānāsū’’ti (dī. ni. 1.159) āgataṭṭhāne dīpikā ‘‘ukkā’’ti vuccati. Idhāpi dīpikā ukkāti adhippetā (ma. ni. aṭṭha. 1.76 ādayo). Tasmā idha dhammamayaṃ ukkaṃ abhidhārayi, avijjandhakārapaṭicchannassa avijjandhakārābhibhūtassa lokassa dhammamayaṃ ukkaṃ dhāresīti attho.
ਅਤੁਲਾਸੀਤਿ ਅਤੁਲ੍ਯਾ ਆਸਿ। ਅਯਮੇવ વਾ ਪਾਠੋ, ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਬੁਦ੍ਧੇਹਿ ਅਸਦਿਸਾ ਅਹੋਸੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਜਿਨੇਹਞ੍ਞੇਹੀਤਿ ਜਿਨੇਹਿ ਅਞ੍ਞੇਹਿ । ਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯਪ੍ਪਭਂ ਹਨ੍ਤ੍વਾਤਿ ਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯਾਨਂ ਪਭਂ ਅਭਿਹਨ੍ਤ੍વਾ। ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ વਿਰੋਚਤੀਤਿ ਚਨ੍ਦਸੂਰਿਯਾਲੋਕਂ વਿਨਾ ਬੁਦ੍ਧਾਲੋਕੇਨੇવ ਦਸਸਹਸ੍ਸੀ વਿਰੋਚਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Atulāsīti atulyā āsi. Ayameva vā pāṭho, aññehi buddhehi asadisā ahosīti attho. Jinehaññehīti jinehi aññehi . Candasūriyappabhaṃ hantvāti candasūriyānaṃ pabhaṃ abhihantvā. Dasasahassī virocatīti candasūriyālokaṃ vinā buddhālokeneva dasasahassī virocatīti attho.
ਮਙ੍ਗਲਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਪਨ ਅਧਿਗਤਬੋਧਿਞਾਣੋ ਬੋਧਿਮੂਲੇਯੇવ ਸਤ੍ਤਸਤ੍ਤਾਹਾਨਿ વੀਤਿਨਾਮੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਹ੍ਮੁਨੋ ਧਮ੍ਮਾਯਾਚਨਂ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਿਤ੍વਾ – ‘‘ਕਸ੍ਸ ਨੁ ਖੋ ਅਹਂ ਇਮਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੪; ੨.੩੪੧; ਮਹਾવ॰ ੧੦) ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਹ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਤਿਸ੍ਸੋ ਕੋਟਿਯੋ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ ਅਦ੍ਦਸ। ਅਥਸ੍ਸ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਇਮੇ ਕੁਲਪੁਤ੍ਤਾ ਮਂ ਪਬ੍ਬਜਨ੍ਤਂ ਅਨੁਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਚ, ਤੇ ਮਯਾ વਿਸਾਖਪੁਣ੍ਣਮਾਯ વਿવੇਕਤ੍ਥਿਕੇਨ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤਾ ਸਿਰਿવਡ੍ਢਨਨਗਰਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ ਸਿਰਿવਨਗਹਨਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ વਿਹਰਨ੍ਤਿ, ਹਨ੍ਦਾਹਂ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਤੇਸਂ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਤ੍ਤਚੀવਰਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਹਂਸਰਾਜਾ વਿਯ ਗਗਨਤਲਮਬ੍ਭੁਗ੍ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਿਰਿવਨਗਹਨੇ ਪਚ੍ਚੁਟ੍ਠਾਸਿ। ਤੇ ਚ ਭਿਕ੍ਖੂ ਭਗવਨ੍ਤਂ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਨ੍ਤੇવਾਸਿਕવਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਰਿવਾਰੇਤ੍વਾ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਤੇਸਂ ਭਗવਾ ਸਬ੍ਬਬੁਦ੍ਧਨਿਸੇવਿਤਂ ਧਮ੍ਮਚਕ੍ਕਪ੍ਪવਤ੍ਤਨਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ ਕਥੇਸਿ। ਤਤੋ ਤਿਸ੍ਸੋ ਭਿਕ੍ਖੁਕੋਟਿਯੋ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿਂਸੁ। ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Maṅgalasammāsambuddho pana adhigatabodhiñāṇo bodhimūleyeva sattasattāhāni vītināmetvā brahmuno dhammāyācanaṃ sampaṭicchitvā – ‘‘kassa nu kho ahaṃ imaṃ dhammaṃ deseyya’’nti (ma. ni. 1.284; 2.341; mahāva. 10) upadhārento attanā saha pabbajitānaṃ bhikkhūnaṃ tisso koṭiyo upanissayasampannaṃ addasa. Athassa etadahosi – ‘‘ime kulaputtā maṃ pabbajantaṃ anupabbajitā upanissayasampannā ca, te mayā visākhapuṇṇamāya vivekatthikena vissajjitā sirivaḍḍhananagaraṃ upanissāya sirivanagahanaṃ gantvā viharanti, handāhaṃ tattha gantvā dhammaṃ tesaṃ desessāmī’’ti attano pattacīvaraṃ gahetvā haṃsarājā viya gaganatalamabbhuggantvā sirivanagahane paccuṭṭhāsi. Te ca bhikkhū bhagavantaṃ vanditvā antevāsikavattaṃ dassetvā bhagavantaṃ parivāretvā nisīdiṃsu. Tesaṃ bhagavā sabbabuddhanisevitaṃ dhammacakkappavattanasuttantaṃ kathesi. Tato tisso bhikkhukoṭiyo arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Devamanussānaṃ koṭisatasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
੩.
3.
‘‘ਸੋਪਿ ਬੁਦ੍ਧੋ ਪਕਾਸੇਸਿ, ਚਤੁਰੋ ਸਚ੍ਚવਰੁਤ੍ਤਮੇ।
‘‘Sopi buddho pakāsesi, caturo saccavaruttame;
ਤੇ ਤੇ ਸਚ੍ਚਰਸਂ ਪੀਤ੍વਾ, વਿਨੋਦੇਨ੍ਤਿ ਮਹਾਤਮਂ॥
Te te saccarasaṃ pītvā, vinodenti mahātamaṃ.
੪.
4.
‘‘ਪਤ੍વਾਨ ਬੋਧਿਮਤੁਲਂ, ਪਠਮੇ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨੇ।
‘‘Patvāna bodhimatulaṃ, paṭhame dhammadesane;
ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੂ’’ਤਿ॥
Koṭisatasahassānaṃ, dhammābhisamayo ahū’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਚਤੁਰੋਤਿ ਚਤ੍ਤਾਰਿ। ਸਚ੍ਚવਰੁਤ੍ਤਮੇਤਿ ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਚ વਰਾਨਿ ਚ ਸਚ੍ਚવਰਾਨਿ, ਸਚ੍ਚਾਨਿ ਉਤ੍ਤਮਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਚ੍ਚવਰੁਤ੍ਤਮੇ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ, ਤਸ੍ਸ ਚਤ੍ਤਾਰਿ ਸਚ੍ਚવਰਾਨਿ ਉਤ੍ਤਮਾਨੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤੇ ਤੇਤਿ ਤੇ ਤੇ ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸਾ ਬੁਦ੍ਧੇਨ ਭਗવਤਾ વਿਨੀਤਾ। ਸਚ੍ਚਰਸਨ੍ਤਿ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪਟਿવੇਧਾਮਤਰਸਂ ਪਿવਿਤ੍વਾ। વਿਨੋਦੇਨ੍ਤਿ ਮਹਾਤਮਨ੍ਤਿ ਤੇਨ ਤੇਨ ਮਗ੍ਗੇਨ ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਮੋਹਤਮਂ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤਿ, વਿਦ੍ਧਂਸੇਨ੍ਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਤ੍વਾਨਾਤਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਿਤ੍વਾ। ਬੋਧਿਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਪਨਾਯਂ ਬੋਧਿ-ਸਦ੍ਦੋ –
Tattha caturoti cattāri. Saccavaruttameti saccāni ca varāni ca saccavarāni, saccāni uttamānīti attho. ‘‘Cattāro saccavaruttame’’tipi pāṭho, tassa cattāri saccavarāni uttamānīti attho. Te teti te te devamanussā buddhena bhagavatā vinītā. Saccarasanti catusaccapaṭivedhāmatarasaṃ pivitvā. Vinodenti mahātamanti tena tena maggena pahātabbaṃ mohatamaṃ vinodenti, viddhaṃsentīti attho. Patvānāti paṭivijjhitvā. Bodhinti ettha panāyaṃ bodhi-saddo –
‘‘ਮਗ੍ਗੇ ਫਲੇ ਚ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ, ਰੁਕ੍ਖੇ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ ਤਥਾ।
‘‘Magge phale ca nibbāne, rukkhe paññattiyaṃ tathā;
ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤੇ ਚ ਞਾਣਸ੍ਮਿਂ, ਬੋਧਿਸਦ੍ਦੋ ਪਨਾਗਤੋ’’॥
Sabbaññute ca ñāṇasmiṃ, bodhisaddo panāgato’’.
ਤਥਾ ਹਿ ਪਨੇਸ – ‘‘ਬੋਧਿ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਞਾਣ’’ਨ੍ਤਿਆਦੀਸੁ (ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੨੧) ਮਗ੍ਗੇ ਆਗਤੋ। ‘‘ਉਪਸਮਾਯ ਅਭਿਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਬੋਧਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੩੩; ੩.੩੨੩; ਮਹਾવ॰ ੧੩; ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੧੦੮੧; ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੨.੩੦) ਏਤ੍ਥ ਫਲੇ। ‘‘ਪਤ੍વਾਨ ਬੋਧਿਂ ਅਮਤਂ ਅਸਙ੍ਖਤ’’ਨ੍ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਨਿਬ੍ਬਾਨੇ। ‘‘ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਗਯਂ ਅਨ੍ਤਰਾ ਚ ਬੋਧਿ’’ਨ੍ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੮੫; ੨.੩੪੧; ਮਹਾવ॰ ੧੧) ਏਤ੍ਥ ਅਸ੍ਸਤ੍ਥਰੁਕ੍ਖੇ। ‘‘ਬੋਧਿ ਖੋ ਰਾਜਕੁਮਾਰੋ ਭੋਤੋ ਗੋਤਮਸ੍ਸ ਪਾਦੇ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੨.੩੨੪; ਚੂਲ਼વ॰ ੨੬੮) ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਂ। ‘‘ਪਪ੍ਪੋਤਿ ਬੋਧਿਂ વਰਭੂਰਿਮੇਧਸੋ’’ਤਿ (ਦੀ॰ ਨਿ॰ ੩.੨੧੭) ਏਤ੍ਥ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇ। ਇਧਾਪਿ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਤਞ੍ਞਾਣੇ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗਞਾਣੇਪਿ વਟ੍ਟਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੩; ਉਦਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧; ਪਾਰਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ੧.੧੧; ਚਰਿਯਾ॰ ਅਟ੍ਠ॰ ਨਿਦਾਨਕਥਾ)। ਅਤੁਲਨ੍ਤਿ ਤੁਲਰਹਿਤਂ ਪਮਾਣਾਤੀਤਂ, ਅਪ੍ਪਮਾਣਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸਮ੍ਬੋਧਿਂ ਪਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਠਮੇ ਧਮ੍ਮਦੇਸਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
Tathā hi panesa – ‘‘bodhi vuccati catūsu maggesu ñāṇa’’ntiādīsu (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 121) magge āgato. ‘‘Upasamāya abhiññāya sambodhāya saṃvattatī’’ti (ma. ni. 1.33; 3.323; mahāva. 13; saṃ. ni. 5.1081; paṭi. ma. 2.30) ettha phale. ‘‘Patvāna bodhiṃ amataṃ asaṅkhata’’nti ettha nibbāne. ‘‘Antarā ca gayaṃ antarā ca bodhi’’nti (ma. ni. 1.285; 2.341; mahāva. 11) ettha assattharukkhe. ‘‘Bodhi kho rājakumāro bhoto gotamassa pāde sirasā vandatī’’ti ettha (ma. ni. 2.324; cūḷava. 268) paññattiyaṃ. ‘‘Pappoti bodhiṃ varabhūrimedhaso’’ti (dī. ni. 3.217) ettha sabbaññutaññāṇe. Idhāpi sabbaññutaññāṇe daṭṭhabbo. Arahattamaggañāṇepi vaṭṭati (ma. ni. aṭṭha. 1.13; udā. aṭṭha. 1; pārā. aṭṭha. 1.11; cariyā. aṭṭha. nidānakathā). Atulanti tularahitaṃ pamāṇātītaṃ, appamāṇanti attho. Sambodhiṃ patvā dhammaṃ desentassa tassa bhagavato paṭhame dhammadesaneti attho gahetabbo.
ਯਦਾ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਾਮ ਨਗਰਂ ਉਪਨਿਸ੍ਸਾਯ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਚਮ੍ਪਕਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਕਣ੍ਡਮ੍ਬਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਭਗવਾ વਿਯ ਤਿਤ੍ਥਿਯਾਨਂ ਮਾਨਮਦ੍ਦਨਂ ਯਮਕਪਾਟਿਹਾਰਿਯਂ ਕਤ੍વਾ ਸੁਰਾਸੁਰਯੁવਤਿਰਤਿਸਮ੍ਭવਨੇ ਰੁਚਿਰਨવਕਨਕਰਜਤਮਯવਰਭવਨੇ ਤਾવਤਿਂਸਭવਨੇ ਪਾਰਿਚ੍ਛਤ੍ਤਕਰੁਕ੍ਖਮੂਲੇ ਪਣ੍ਡੁਕਮ੍ਬਲਸਿਲਾਤਲੇ ਨਿਸੀਦਿਤ੍વਾ ਅਭਿਧਮ੍ਮਂ ਕਥੇਸਿ, ਤਦਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਦੇવਤਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ, ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਅਭਿਸਮਯੋ। ਯਦਾ ਪਨ ਸੁਨਨ੍ਦੋ ਨਾਮ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਾਜਾ ਸੁਰਭਿਨਗਰੇ ਪੂਰਿਤਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿવਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਪਟਿਲਭਿ। ਤਂ ਕਿਰ ਮਙ੍ਗਲਦਸਬਲੇ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਠਾਨਾ ਓਸਕ੍ਕਿਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸੁਨਨ੍ਦੋ ਰਾਜਾ વਿਗਤਾਨਨ੍ਦੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ ਪਰਿਪੁਚ੍ਛਿ – ‘‘ਇਮਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਮਮ ਕੁਸਲੇਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਂ, ਕਸ੍ਮਾ ਠਾਨਾ ਓਸਕ੍ਕਿਤ’’ਨ੍ਤਿ? ਤਤੋ ਤੇ ਤਸ੍ਸ ਰਞ੍ਞੋ ਓਸਕ੍ਕਨਕਾਰਣਂ ਬ੍ਯਾਕਰਿਂਸੁ। ‘‘ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਞ੍ਞੋ ਆਯੁਕ੍ਖਯੇਨ વਾ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜੂਪਗਮਨੇਨ વਾ ਬੁਦ੍ਧਪਾਤੁਭਾવੇਨ વਾ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਠਾਨਾ ਓਸਕ੍ਕਤੀਤਿ વਤ੍વਾ ਤੁਯ੍ਹਂ ਪਨ, ਮਹਾਰਾਜ, ਆਯੁਕ੍ਖਯੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਅਤਿਦੀਘਾਯੁਕੋ ਤ੍વਂ, ਮਙ੍ਗਲੋ ਪਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ ਲੋਕੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤੇਨ ਤੇ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਓਸਕ੍ਕਿਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸੁਨਨ੍ਦੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਾਜਾ ਸਪਰਿਜਨੋ ਤਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਸਿਰਸਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਆਯਾਚਿ – ‘‘ਯਾવਾਹਂ ਤવਾਨੁਭਾવੇਨ ਮਙ੍ਗਲਦਸਬਲਂ ਸਕ੍ਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਾવ ਤ੍વਂ ਮਾ ਅਨ੍ਤਰਧਾਯਸ੍ਸੂ’’ਤਿ। ਅਥ ਨਂ ਚਕ੍ਕਰਤਨਂ ਯਥਾਠਾਨੇਯੇવ ਅਟ੍ਠਾਸਿ।
Yadā pana cittaṃ nāma nagaraṃ upanissāya viharanto campakarukkhamūle kaṇḍambarukkhamūle amhākaṃ bhagavā viya titthiyānaṃ mānamaddanaṃ yamakapāṭihāriyaṃ katvā surāsurayuvatiratisambhavane ruciranavakanakarajatamayavarabhavane tāvatiṃsabhavane pāricchattakarukkhamūle paṇḍukambalasilātale nisīditvā abhidhammaṃ kathesi, tadā koṭisatasahassānaṃ devatānaṃ dhammābhisamayo ahosi, ayaṃ dutiyo abhisamayo. Yadā pana sunando nāma cakkavattirājā surabhinagare pūritacakkavattivatto hutvā cakkaratanaṃ paṭilabhi. Taṃ kira maṅgaladasabale loke uppanne cakkaratanaṃ ṭhānā osakkitaṃ disvā sunando rājā vigatānando brāhmaṇe paripucchi – ‘‘imaṃ cakkaratanaṃ mama kusalena nibbattaṃ, kasmā ṭhānā osakkita’’nti? Tato te tassa rañño osakkanakāraṇaṃ byākariṃsu. ‘‘Cakkavattirañño āyukkhayena vā pabbajjūpagamanena vā buddhapātubhāvena vā cakkaratanaṃ ṭhānā osakkatīti vatvā tuyhaṃ pana, mahārāja, āyukkhayo natthi, atidīghāyuko tvaṃ, maṅgalo pana sammāsambuddho loke uppanno, tena te cakkaratanaṃ osakkita’’nti. Taṃ sutvā sunando cakkavattirājā saparijano taṃ cakkaratanaṃ sirasā vanditvā āyāci – ‘‘yāvāhaṃ tavānubhāvena maṅgaladasabalaṃ sakkarissāmi, tāva tvaṃ mā antaradhāyassū’’ti. Atha naṃ cakkaratanaṃ yathāṭhāneyeva aṭṭhāsi.
ਤਤੋ ਸਮੁਪਾਗਤਾਨਨ੍ਦੋ ਸੁਨਨ੍ਦੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਾਜਾ ਛਤ੍ਤਿਂਸਯੋਜਨਪਰਿਮਣ੍ਡਲਾਯ ਪਰਿਸਾਯ ਪਰਿવੁਤੋ ਸਬ੍ਬਲੋਕਮਙ੍ਗਲਂ ਮਙ੍ਗਲਦਸਬਲਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਸਸਾવਕਸਙ੍ਘਂ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਮਹਾਦਾਨੇਨ ਸਨ੍ਤਪ੍ਪੇਤ੍વਾ ਅਰਹਨ੍ਤਾਨਂ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਕਾਸਿਕવਤ੍ਥਾਨਿ ਦਤ੍વਾ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਸਬ੍ਬਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇ ਦਤ੍વਾ ਸਕਲਲੋਕવਿਮ੍ਹਯਕਰਂ ਭਗવਤੋ ਪੂਜਂ ਕਤ੍વਾ ਮਙ੍ਗਲਂ ਸਬ੍ਬਲੋਕਨਾਥਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਦਸਨਖਸਮੋਧਾਨਸਮੁਜ੍ਜਲਂ વਿਮਲਕਮਲਮਕੁਲ਼ਸਮਮਞ੍ਜਲਿਂ ਸਿਰਸਿ ਕਤ੍વਾ વਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਸ੍ਸવਨਤ੍ਥਾਯ ਏਕਮਨ੍ਤਂ ਨਿਸੀਦਿ। ਪੁਤ੍ਤੋਪਿ ਤਸ੍ਸ ਅਨੁਰਾਜਕੁਮਾਰੋ ਨਾਮ ਤਥੇવ ਨਿਸੀਦਿ।
Tato samupāgatānando sunando cakkavattirājā chattiṃsayojanaparimaṇḍalāya parisāya parivuto sabbalokamaṅgalaṃ maṅgaladasabalaṃ upasaṅkamitvā sasāvakasaṅghaṃ satthāraṃ mahādānena santappetvā arahantānaṃ koṭisatasahassānaṃ kāsikavatthāni datvā tathāgatassa sabbaparikkhāre datvā sakalalokavimhayakaraṃ bhagavato pūjaṃ katvā maṅgalaṃ sabbalokanāthaṃ upasaṅkamitvā dasanakhasamodhānasamujjalaṃ vimalakamalamakuḷasamamañjaliṃ sirasi katvā vanditvā dhammassavanatthāya ekamantaṃ nisīdi. Puttopi tassa anurājakumāro nāma tatheva nisīdi.
ਤਦਾ ਸੁਨਨ੍ਦਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਰਾਜਪ੍ਪਮੁਖਾਨਂ ਤੇਸਂ ਭਗવਾ ਅਨੁਪੁਬ੍ਬਿਕਥਂ ਕਥੇਸਿ। ਸੁਨਨ੍ਦੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ ਸਦ੍ਧਿਂ ਪਰਿਸਾਯ ਸਹ ਪਟਿਸਮ੍ਭਿਦਾਹਿ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਾਪੁਣਿ। ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਤੇਸਂ ਪੁਬ੍ਬਚਰਿਯਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਇਦ੍ਧਿਮਯਪਤ੍ਤਚੀવਰਸ੍ਸ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਂ ਦਿਸ੍વਾ ਚਕ੍ਕਜਾਲਸਮਲਙ੍ਕਤਂ ਦਕ੍ਖਿਣਹਤ੍ਥਂ ਪਸਾਰੇਤ੍વਾ – ‘‘ਏਥ, ਭਿਕ੍ਖવੋ’’ਤਿ ਆਹ। ਸਬ੍ਬੇ ਤਙ੍ਖਣਂਯੇવ ਦੁવਙ੍ਗੁਲਕੇਸਾ ਇਦ੍ਧਿਮਯਪਤ੍ਤਚੀવਰਧਰਾ વਸ੍ਸਸਟ੍ਠਿਕਤ੍ਥੇਰਾ વਿਯ ਆਕਪ੍ਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨਾ ਹੁਤ੍વਾ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਪਰਿવਾਰਯਿਂਸੁ। ਅਯਂ ਤਤਿਯੋ ਅਭਿਸਮਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Tadā sunandacakkavattirājappamukhānaṃ tesaṃ bhagavā anupubbikathaṃ kathesi. Sunando cakkavattī saddhiṃ parisāya saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Atha satthā tesaṃ pubbacariyaṃ olokento iddhimayapattacīvarassa upanissayaṃ disvā cakkajālasamalaṅkataṃ dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā – ‘‘etha, bhikkhavo’’ti āha. Sabbe taṅkhaṇaṃyeva duvaṅgulakesā iddhimayapattacīvaradharā vassasaṭṭhikattherā viya ākappasampannā hutvā bhagavantaṃ parivārayiṃsu. Ayaṃ tatiyo abhisamayo ahosi. Tena vuttaṃ –
੫.
5.
‘‘ਸੁਰਿਨ੍ਦਦੇવਭવਨੇ, ਬੁਦ੍ਧੋ ਧਮ੍ਮਮਦੇਸਯਿ।
‘‘Surindadevabhavane, buddho dhammamadesayi;
ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਦੁਤਿਯਾਭਿਸਮਯੋ ਅਹੁ॥
Koṭisatasahassānaṃ, dutiyābhisamayo ahu.
੬.
6.
‘‘ਯਦਾ ਸੁਨਨ੍ਦੋ ਚਕ੍ਕવਤ੍ਤੀ, ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿ।
‘‘Yadā sunando cakkavattī, sambuddhaṃ upasaṅkami;
ਤਦਾ ਆਹਨਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਧਮ੍ਮਭੇਰਿਂ વਰੁਤ੍ਤਮਂ॥
Tadā āhani sambuddho, dhammabheriṃ varuttamaṃ.
੭.
7.
‘‘ਸੁਨਨ੍ਦਸ੍ਸਾਨੁਚਰਾ ਜਨਤਾ, ਤਦਾਸੁਂ ਨવੁਤਿਕੋਟਿਯੋ।
‘‘Sunandassānucarā janatā, tadāsuṃ navutikoṭiyo;
ਸਬ੍ਬੇਪਿ ਤੇ ਨਿਰવਸੇਸਾ, ਅਹੇਸੁਂ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਕਾ’’ਤਿ॥
Sabbepi te niravasesā, ahesuṃ ehibhikkhukā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਸੁਰਿਨ੍ਦਦੇવਭવਨੇਤਿ ਪੁਨ ਦੇવਿਨ੍ਦਭવਨੇਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਅਭਿਧਮ੍ਮਂ। ਆਹਨੀਤਿ ਅਭਿਹਨਿ। વਰੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ વਰੋ ਭਗવਾ ਉਤ੍ਤਮਂ ਧਮ੍ਮਭੇਰਿਨ੍ਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਨੁਚਰਾਤਿ ਨਿਬਦ੍ਧਚਰਾ ਸੇવਕਾ। ਆਸੁਨ੍ਤਿ ਅਹੇਸੁਂ। ‘‘ਤਦਾਸਿ ਨવੁਤਿਕੋਟਿਯੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਤਸ੍ਸ ਜਨਤਾ ਆਸਿ, ਸਾ ਜਨਤਾ ਕਿਤ੍ਤਕਾਤਿ ਚੇ, ਨવੁਤਿਕੋਟਿਯੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Tattha surindadevabhavaneti puna devindabhavaneti attho. Dhammanti abhidhammaṃ. Āhanīti abhihani. Varuttamanti varo bhagavā uttamaṃ dhammabherinti attho. Anucarāti nibaddhacarā sevakā. Āsunti ahesuṃ. ‘‘Tadāsi navutikoṭiyo’’tipi pāṭho. Tassa janatā āsi, sā janatā kittakāti ce, navutikoṭiyoti attho.
ਅਥ ਮਙ੍ਗਲੇ ਕਿਰ ਲੋਕਨਾਥੇ ਮੇਖਲੇ ਪੁਰੇ વਿਹਰਨ੍ਤੇ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਪੁਰੇ ਸੁਦੇવੋ ਚ ਧਮ੍ਮਸੇਨੋ ਚ ਮਾਣવਕਾ ਮਾਣવਕਸਹਸ੍ਸਪਰਿવਾਰਾ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਏਹਿਭਿਕ੍ਖੁਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾਯ ਪਬ੍ਬਜਿਂਸੁ । ਮਾਘਪੁਣ੍ਣਮਾਯ ਦ੍વੀਸੁ ਅਗ੍ਗਸਾવਕੇਸੁ ਸਪਰਿવਾਰੇਸੁ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍ਤੇਸੁ ਸਤ੍ਥਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਭਿਕ੍ਖੁਗਣਮਜ੍ਝੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿ, ਅਯਂ ਪਠਮੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਪੁਨ ਉਤ੍ਤਰਾਰਾਮੇ ਨਾਮ ਅਨੁਤ੍ਤਰੇ ਞਾਤਿਸਮਾਗਮੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਸਮਾਗਮੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿ, ਅਯਂ ਦੁਤਿਯੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੁਨਨ੍ਦਚਕ੍ਕવਤ੍ਤਿਭਿਕ੍ਖੁਗਣਸਮਾਗਮੇ ਨવੁਤਿਕੋਟਿਸਹਸ੍ਸਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਮਜ੍ਝੇ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ ਉਦ੍ਦਿਸਿ, ਅਯਂ ਤਤਿਯੋ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Atha maṅgale kira lokanāthe mekhale pure viharante tasmiṃyeva pure sudevo ca dhammaseno ca māṇavakā māṇavakasahassaparivārā tassa bhagavato santike ehibhikkhupabbajjāya pabbajiṃsu . Māghapuṇṇamāya dvīsu aggasāvakesu saparivāresu arahattaṃ pattesu satthā koṭisatasahassabhikkhugaṇamajjhe pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ paṭhamo sannipāto ahosi. Puna uttarārāme nāma anuttare ñātisamāgame pabbajitānaṃ koṭisatasahassānaṃ samāgame pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ dutiyo sannipāto ahosi. Sunandacakkavattibhikkhugaṇasamāgame navutikoṭisahassānaṃ bhikkhūnaṃ majjhe pātimokkhaṃ uddisi, ayaṃ tatiyo sannipāto ahosi. Tena vuttaṃ –
੮.
8.
‘‘ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਾ ਤਯੋ ਆਸੁਂ, ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ।
‘‘Sannipātā tayo āsuṃ, maṅgalassa mahesino;
ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਪਠਮੋ ਆਸਿ ਸਮਾਗਮੋ॥
Koṭisatasahassānaṃ, paṭhamo āsi samāgamo.
੯.
9.
‘‘ਦੁਤਿਯੋ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਂ, ਤਤਿਯੋ ਨવੁਤਿਕੋਟਿਨਂ।
‘‘Dutiyo koṭisatasahassānaṃ, tatiyo navutikoṭinaṃ;
ਖੀਣਾਸવਾਨਂ વਿਮਲਾਨਂ, ਤਦਾ ਆਸਿ ਸਮਾਗਮੋ’’ਤਿ॥
Khīṇāsavānaṃ vimalānaṃ, tadā āsi samāgamo’’ti.
ਤਦਾ ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤੋ ਸੁਰੁਚਿਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਗਾਮੇ ਸੁਰੁਚਿ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਹੁਤ੍વਾ ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨਂ ਪਾਰਗੂ ਸਨਿਘਣ੍ਡੁਕੇਟੁਭਾਨਂ ਸਾਕ੍ਖਰਪ੍ਪਭੇਦਾਨਂ ਇਤਿਹਾਸਪਞ੍ਚਮਾਨਂ ਪਦਕੋ વੇਯ੍ਯਾਕਰਣੋ ਲੋਕਾਯਤਮਹਾਪੁਰਿਸਲਕ੍ਖਣੇਸੁ ਅਨવਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਸੋ ਸਤ੍ਥਾਰਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਮਧੁਰਧਮ੍ਮਕਥਂ ਸੁਤ੍વਾ ਭਗવਤਿ ਪਸੀਦਿਤ੍વਾ ਸਰਣਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ – ‘‘ਸ੍વੇ ਮਯ੍ਹਂ ਭਿਕ੍ਖਂ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ ਸਸਾવਕਸਙ੍ਘਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਨਿਮਨ੍ਤੇਸਿ। ਸੋ ਭਗવਤਾ ‘‘ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣ, ਕਿਤ੍ਤਕੇਹਿ ਭਿਕ੍ਖੂਹਿ ਤੇ ਅਤ੍ਥੋ’’ਤਿ વੁਤ੍ਤੋ – ‘‘ਕਿਤ੍ਤਕਾ ਪਨ વੋ, ਭਨ੍ਤੇ, ਪਰਿવਾਰਾ ਭਿਕ੍ਖੂ’’ਤਿ ਆਹ। ਤਦਾ ਪਠਮਸਨ੍ਨਿਪਾਤੋવ ਹੋਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸ’’ਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤੇ – ‘‘ਯਦਿ ਏવਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਸਬ੍ਬੇਹਿਪਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਮਯ੍ਹਂ ਭਿਕ੍ਖਂ ਗਣ੍ਹਥਾ’’ਤਿ ਨਿਮਨ੍ਤੇਸਿ। ਸਤ੍ਥਾ ਅਧਿવਾਸੇਸਿ।
Tadā amhākaṃ bodhisatto surucibrāhmaṇagāme suruci nāma brāhmaṇo hutvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū sanighaṇḍukeṭubhānaṃ sākkharappabhedānaṃ itihāsapañcamānaṃ padako veyyākaraṇo lokāyatamahāpurisalakkhaṇesu anavayo ahosi. So satthāraṃ upasaṅkamitvā dasabalassa madhuradhammakathaṃ sutvā bhagavati pasīditvā saraṇaṃ gantvā – ‘‘sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti sasāvakasaṅghaṃ bhagavantaṃ nimantesi. So bhagavatā ‘‘brāhmaṇa, kittakehi bhikkhūhi te attho’’ti vutto – ‘‘kittakā pana vo, bhante, parivārā bhikkhū’’ti āha. Tadā paṭhamasannipātova hoti, tasmā ‘‘koṭisatasahassa’’nti vutte – ‘‘yadi evaṃ, bhante, sabbehipi saddhiṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā’’ti nimantesi. Satthā adhivāsesi.
ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਸ੍વਾਤਨਾਯ ਨਿਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਘਰਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ – ‘‘ਅਹਂ ਏਤ੍ਤਕਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਯਾਗੁਭਤ੍ਤવਤ੍ਥਾਦੀਨਿ ਦਾਤੁਂ ਸਕ੍ਕੋਮਿ, ਨਿਸੀਦਨਟ੍ਠਾਨਂ ਪਨ ਕਥਂ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਸਾ ਚਿਨ੍ਤਨਾ ਚਤੁਰਾਸੀਤਿਯੋਜਨਸਹਸ੍ਸਪ੍ਪਮਾਣੇ ਮੇਰੁਮਤ੍ਥਕੇ ਠਿਤਸ੍ਸ ਦੇવਰਾਜਸ੍ਸ ਦਸਸਤਨਯਨਸ੍ਸ ਪਣ੍ਡੁਕਮ੍ਬਲਸਿਲਾਸਨਸ੍ਸ ਉਣ੍ਹਾਕਾਰਂ ਜਨੇਸਿ। ਅਥ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾ ਆਸਨਸ੍ਸ ਉਣ੍ਹਭਾવਂ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਮਂ ਇਮਮ੍ਹਾ ਠਾਨਾ ਚਾવੇਤੁਕਾਮੋ’’ਤਿ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਦਿਬ੍ਬੇਨ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ ਮਹਾਪੁਰਿਸਂ ਦਿਸ੍વਾ – ‘‘ਅਯਂ ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਂ ਭਿਕ੍ਖੁਸਙ੍ਘਂ ਨਿਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਨਿਸੀਦਨਤ੍ਥਾਯ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਮਯਾਪਿ ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਪੁਞ੍ਞਕੋਟ੍ਠਾਸਂ ਗਹੇਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ વਡ੍ਢਕੀવਣ੍ਣਂ ਨਿਮ੍ਮਿਨਿਤ੍વਾ વਾਸਿਫਰਸੁਹਤ੍ਥੋ ਮਹਾਪੁਰਿਸਸ੍ਸ ਪੁਰਤੋ ਪਾਤੁਰਹੋਸਿ। ਸੋ ‘‘ਅਤ੍ਥਿ ਨੁ ਖੋ ਕਸ੍ਸਚਿ ਭਤਿਯਾ ਕਤ੍ਤਬ੍ਬਕਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਆਹ।
Brāhmaṇo bhagavantaṃ svātanāya nimantetvā attano gharaṃ gacchanto cintesi – ‘‘ahaṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ yāgubhattavatthādīni dātuṃ sakkomi, nisīdanaṭṭhānaṃ pana kathaṃ bhavissatī’’ti. Tassa kira sā cintanā caturāsītiyojanasahassappamāṇe merumatthake ṭhitassa devarājassa dasasatanayanassa paṇḍukambalasilāsanassa uṇhākāraṃ janesi. Atha sakko devarājā āsanassa uṇhabhāvaṃ disvā – ‘‘ko nu kho maṃ imamhā ṭhānā cāvetukāmo’’ti samuppannaparivitakko dibbena cakkhunā manussalokaṃ olokento mahāpurisaṃ disvā – ‘‘ayaṃ mahāsatto buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā tassa nisīdanatthāya cintesi, mayāpi tattha gantvā puññakoṭṭhāsaṃ gahetuṃ vaṭṭatī’’ti vaḍḍhakīvaṇṇaṃ nimminitvā vāsipharasuhattho mahāpurisassa purato pāturahosi. So ‘‘atthi nu kho kassaci bhatiyā kattabbakamma’’nti āha.
ਮਹਾਸਤ੍ਤੋ ਦਿਸ੍વਾ ‘‘ਕਿਂ ਕਮ੍ਮਂ ਕਾਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਆਹ। ‘‘ਮਮ ਅਜਾਨਨਸਿਪ੍ਪਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ, ਯੋ ਯੋ ਯਂ ਯਂ ਇਚ੍ਛਤਿ ਮਣ੍ਡਪਂ વਾ ਪਾਸਾਦਂ વਾ ਅਞ੍ਞਂ વਾ ਕਿਞ੍ਚਿ ਨਿવੇਸਨਾਦਿਕਂ, ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਤਂ ਕਾਤੁਂ ਸਮਤ੍ਥੋਮ੍ਹੀ’’ਤਿ। ‘‘ਤੇਨ ਹਿ ਮਯ੍ਹਂ ਕਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਥੀ’’ਤਿ। ‘‘ਕਿਂ, ਅਯ੍ਯਾ’’ਤਿ? ‘‘ਸ੍વਾਤਨਾਯ ਮਯਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਭਿਕ੍ਖੂ ਨਿਮਨ੍ਤਿਤਾ, ਤੇਸਂ ਨਿਸੀਦਨਮਣ੍ਡਪਂ ਕਰਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ? ‘‘ਅਹਂ ਨਾਮ ਕਰੇਯ੍ਯਂ, ਸਚੇ ਮੇ ਭਤਿਂ ਦਾਤੁਂ ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਥਾ’’ਤਿ। ‘‘ਸਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਤਾਤਾ’’ਤਿ। ‘‘ਯਦਿ ਏવਂ, ਸਾਧੁ, ਕਰਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਏਕਂ ਪਦੇਸਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਸੋ ਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣੋ ਪਦੇਸੋ ਕਸਿਣਮਣ੍ਡਲਂ વਿਯ ਸਮਤਲੋ ਪਰਮਰਮਣੀਯੋ ਅਹੋਸਿ। ਪੁਨ ਸੋ ‘‘ਏਤ੍ਤਕੇ ਠਾਨੇ ਸਤ੍ਤਰਤਨਮਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਸਾਰਮਣ੍ਡੋ ਮਣ੍ਡਪੋ ਉਟ੍ਠਹਤੂ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਤਤੋ ਤਾવਦੇવ ਮਣ੍ਡਪਸਦਿਸੋ ਪਥવਿਤਲਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਮਣ੍ਡਪੋ ਉਟ੍ਠਹਿ। ਤਸ੍ਸ ਸੋવਣ੍ਣਮਯੇਸੁ ਥਮ੍ਭੇਸੁ ਰਜਤਮਯਾ ਘਟਕਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਰਜਤਮਯੇਸੁ ਥਮ੍ਭੇਸੁ ਸੋવਣ੍ਣਮਯਾ ਘਟਕਾ, ਮਣਿਤ੍ਥਮ੍ਭੇਸੁ ਪવਾਲ਼ਮਯਾ ਘਟਕਾ, ਪવਾਲ਼ਮਯੇਸੁ ਥਮ੍ਭੇਸੁ ਮਣਿਮਯਾ ਘਟਕਾ, ਸਤ੍ਤਰਤਨਮਯੇਸੁ ਥਮ੍ਭੇਸੁ ਸਤ੍ਤਰਤਨਮਯਾ ਘਟਕਾ ਅਹੇਸੁਂ।
Mahāsatto disvā ‘‘kiṃ kammaṃ kātuṃ sakkhissasī’’ti āha. ‘‘Mama ajānanasippaṃ nāma natthi, yo yo yaṃ yaṃ icchati maṇḍapaṃ vā pāsādaṃ vā aññaṃ vā kiñci nivesanādikaṃ, tassa tassa taṃ taṃ kātuṃ samatthomhī’’ti. ‘‘Tena hi mayhaṃ kammaṃ atthī’’ti. ‘‘Kiṃ, ayyā’’ti? ‘‘Svātanāya mayā koṭisatasahassabhikkhū nimantitā, tesaṃ nisīdanamaṇḍapaṃ karissasī’’ti? ‘‘Ahaṃ nāma kareyyaṃ, sace me bhatiṃ dātuṃ sakkhissathā’’ti. ‘‘Sakkhissāmi, tātā’’ti. ‘‘Yadi evaṃ, sādhu, karissāmī’’ti vatvā ekaṃ padesaṃ olokesi. So dvādasayojanappamāṇo padeso kasiṇamaṇḍalaṃ viya samatalo paramaramaṇīyo ahosi. Puna so ‘‘ettake ṭhāne sattaratanamayo daṭṭhabbasāramaṇḍo maṇḍapo uṭṭhahatū’’ti cintetvā olokesi. Tato tāvadeva maṇḍapasadiso pathavitalaṃ bhinditvā maṇḍapo uṭṭhahi. Tassa sovaṇṇamayesu thambhesu rajatamayā ghaṭakā ahesuṃ, rajatamayesu thambhesu sovaṇṇamayā ghaṭakā, maṇitthambhesu pavāḷamayā ghaṭakā, pavāḷamayesu thambhesu maṇimayā ghaṭakā, sattaratanamayesu thambhesu sattaratanamayā ghaṭakā ahesuṃ.
ਤਤੋ ਮਣ੍ਡਪਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾਪਿ ਕਿਙ੍ਕਿਣਿਕਜਾਲਾ ਓਲਮ੍ਬਤੂ’’ਤਿ ਓਲੋਕੇਸਿ, ਸਹ ਓਲੋਕਨੇਨ ਕਿਙ੍ਕਿਣਿਕਜਾਲਾ ਓਲਮ੍ਬਿ, ਯਸ੍ਸ ਮਨ੍ਦવਾਤੇਰਿਤਸ੍ਸ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗਿਕਸ੍ਸੇવ ਤੁਰਿਯਸ੍ਸ ਪਰਮਮਨੋਰਮੋ ਮਧੁਰੋ ਸਦ੍ਦੋ ਨਿਚ੍ਛਰਤਿ, ਦਿਬ੍ਬਸਙ੍ਗੀਤਿવਤ੍ਤਨਕਾਲੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ। ‘‘ਅਨ੍ਤਰਨ੍ਤਰਾ ਦਿਬ੍ਬਗਨ੍ਧਦਾਮਪੁਪ੍ਫਦਾਮਪਤ੍ਤਦਾਮਸਤ੍ਤਰਤਨਦਾਮਾਨਿ ਓਲਮ੍ਬਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਸਹ ਚਿਨ੍ਤਾਯ ਦਾਮਾਨਿ ਓਲਮ੍ਬਿਂਸੁ। ‘‘ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਆਸਨਾਨਿ ਚ ਕਪ੍ਪਿਯਮਹਗ੍ਘਪਚ੍ਚਤ੍ਥਰਣਾਨਿ ਆਧਾਰਕਾਨਿ ਚ ਪਥવਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਉਟ੍ਠਹਨ੍ਤੂ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਤਾવਦੇવ ਉਟ੍ਠਹਿਂਸੁ। ‘‘ਕੋਣੇ ਕੋਣੇ ਏਕੇਕਾ ਉਦਕਚਾਟਿ ਉਟ੍ਠਹਤੂ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ, ਤਙ੍ਖਣਂਯੇવ ਉਦਕਚਾਟਿਯੋ ਪਰਮਸੀਤਲੇਨ ਮਧੁਰੇਨ ਸੁવਿਸੁਦ੍ਧਸੁਗਨ੍ਧਕਪ੍ਪਿਯવਾਰਿਨਾ ਪੁਣ੍ਣਾ ਕਦਲਿਪਣ੍ਣਪਿਹਿਤਮੁਖਾ ਉਟ੍ਠਹਿਂਸੁ। ਸੋ ਦਸਸਤਨਯਨੋ ਏਤ੍ਤਕਂ ਮਾਪੇਤ੍વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ – ‘‘ਏਹਿ, ਅਯ੍ਯ, ਤવ ਮਣ੍ਡਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਯ੍ਹਂ ਭਤਿਂ ਦੇਹੀ’’ਤਿ ਆਹ। ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਗਨ੍ਤ੍વਾ ਤਂ ਮਣ੍ਡਪਂ ਓਲੋਕੇਸਿ। ਤਸ੍ਸ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਸ੍ਸੇવ ਸਕਲਸਰੀਰਂ ਪਞ੍ਚવਣ੍ਣਾਯ ਪੀਤਿਯਾ ਨਿਰਨ੍ਤਰਂ ਫੁਟਂ ਅਹੋਸਿ।
Tato maṇḍapassa antarantarāpi kiṅkiṇikajālā olambatū’’ti olokesi, saha olokanena kiṅkiṇikajālā olambi, yassa mandavāteritassa pañcaṅgikasseva turiyassa paramamanoramo madhuro saddo niccharati, dibbasaṅgītivattanakālo viya ahosi. ‘‘Antarantarā dibbagandhadāmapupphadāmapattadāmasattaratanadāmāni olambantū’’ti cintesi, saha cintāya dāmāni olambiṃsu. ‘‘Koṭisatasahassasaṅkhānaṃ bhikkhūnaṃ āsanāni ca kappiyamahagghapaccattharaṇāni ādhārakāni ca pathaviṃ bhinditvā uṭṭhahantū’’ti cintesi, tāvadeva uṭṭhahiṃsu. ‘‘Koṇe koṇe ekekā udakacāṭi uṭṭhahatū’’ti cintesi, taṅkhaṇaṃyeva udakacāṭiyo paramasītalena madhurena suvisuddhasugandhakappiyavārinā puṇṇā kadalipaṇṇapihitamukhā uṭṭhahiṃsu. So dasasatanayano ettakaṃ māpetvā brāhmaṇassa santikaṃ gantvā – ‘‘ehi, ayya, tava maṇḍapaṃ disvā mayhaṃ bhatiṃ dehī’’ti āha. Mahāpuriso gantvā taṃ maṇḍapaṃ olokesi. Tassa olokentasseva sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā nirantaraṃ phuṭaṃ ahosi.
ਅਥਸ੍ਸ ਮਣ੍ਡਪਂ ਓਲੋਕਯਤੋ ਏਤਦਹੋਸਿ – ‘‘ਨਾਯਂ ਮਣ੍ਡਪੋ ਮਨੁਸ੍ਸਭੂਤੇਨ ਕਤੋ, ਮਯ੍ਹਂ ਅਜ੍ਝਾਸਯਂ ਮਯ੍ਹਂ ਗੁਣਂ ਆਗਮ੍ਮ ਅਦ੍ਧਾ ਸਕ੍ਕਸ੍ਸ ਦੇવਰਞ੍ਞੋ ਭવਨਂ ਉਣ੍ਹਂ ਅਹੋਸਿ, ਤਤੋ ਸਕ੍ਕੇਨ ਦੇવਾਨਮਿਨ੍ਦੇਨ ਅਯਂ ਮਣ੍ਡਪੋ ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ’’ਤਿ। ‘‘ਨ ਖੋ ਪਨ ਮੇ ਯੁਤ੍ਤਂ ਏવਰੂਪੇ ਮਣ੍ਡਪੇ ਏਕਦਿવਸਂਯੇવ ਦਾਨਂ ਦਾਤੁਂ, ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਦਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਸਿ। ਬਾਹਿਰਕਦਾਨਂ ਨਾਮ ਤਤ੍ਤਕਮ੍ਪਿ ਸਮਾਨਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਦਯਂ ਤੁਟ੍ਠਿਂ ਕਾਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ, ਅਲਙ੍ਕਤਸੀਸਂ વਾ ਛਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਅਞ੍ਜਿਤਾਨਿ વਾ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ ਹਦਯਮਂਸਂ વਾ ਉਬ੍ਬਟ੍ਟੇਤ੍વਾ ਦਿਨ੍ਨਕਾਲੇ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਚਾਗਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤੁਟ੍ਠਿ ਨਾਮ ਹੋਤਿ। ਅਮ੍ਹਾਕਂ ਬੋਧਿਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ ਸਿવਿਜਾਤਕੇ (ਜਾ॰ ੧.੧੫.੫੨ ਆਦਯੋ) ਦੇવਸਿਕਂ ਪਞ੍ਚਕਹਾਪਣਸਤਸਹਸ੍ਸਾਨਿ વਿਸ੍ਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਚਤੂਸੁ ਨਗਰਦ੍વਾਰੇਸੁ ਨਗਰਮਜ੍ਝੇਤਿ ਪਞ੍ਚਸੁ ਠਾਨੇਸੁ ਦਾਨਂ ਦੇਨ੍ਤਸ੍ਸ ਤਂ ਦਾਨਂ ਚਾਗਤੁਟ੍ਠਿਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿ। ਯਦਾ ਪਨਸ੍ਸ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣવਣ੍ਣੇਨ ਆਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਕ੍ਕੋ ਦੇવਰਾਜਾ ਅਕ੍ਖੀਨਿ ਯਾਚਿ, ਤਦਾ ਸੋ ਤਾਨਿ ਚਕ੍ਖੂਨਿ ਉਪ੍ਪਾਟੇਤ੍વਾ ਅਦਾਸਿ, ਦਦਮਾਨਸ੍ਸੇવ ਹਾਸੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ, ਕੇਸਗ੍ਗਮਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ ਨਾਹੋਸਿ। ਏવਂ ਸਬ੍ਬਞ੍ਞੁਬੋਧਿਸਤ੍ਤਾਨਂ ਬਾਹਿਰਦਾਨਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਤਿਤ੍ਤਿ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੋਪਿ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ – ‘‘ਮਯਾ ਕੋਟਿਸਤਸਹਸ੍ਸਸਙ੍ਖਾਨਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਦਾਨਂ ਦਾਤੁਂ વਟ੍ਟਤੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਮਣ੍ਡਪੇ ਨਿਸੀਦਾਪੇਤ੍વਾ ਸਤ੍ਤਾਹਂ ਗવਪਾਨਂ ਨਾਮ ਦਾਨਂ ਅਦਾਸਿ।
Athassa maṇḍapaṃ olokayato etadahosi – ‘‘nāyaṃ maṇḍapo manussabhūtena kato, mayhaṃ ajjhāsayaṃ mayhaṃ guṇaṃ āgamma addhā sakkassa devarañño bhavanaṃ uṇhaṃ ahosi, tato sakkena devānamindena ayaṃ maṇḍapo nimmito’’ti. ‘‘Na kho pana me yuttaṃ evarūpe maṇḍape ekadivasaṃyeva dānaṃ dātuṃ, sattāhaṃ dassāmī’’ti cintesi. Bāhirakadānaṃ nāma tattakampi samānaṃ bodhisattānaṃ hadayaṃ tuṭṭhiṃ kātuṃ na sakkoti, alaṅkatasīsaṃ vā chinditvā añjitāni vā akkhīni uppāṭetvā hadayamaṃsaṃ vā ubbaṭṭetvā dinnakāle bodhisattānaṃ cāgaṃ nissāya tuṭṭhi nāma hoti. Amhākaṃ bodhisattassa hi sivijātake (jā. 1.15.52 ādayo) devasikaṃ pañcakahāpaṇasatasahassāni vissajjetvā catūsu nagaradvāresu nagaramajjheti pañcasu ṭhānesu dānaṃ dentassa taṃ dānaṃ cāgatuṭṭhiṃ uppādetuṃ nāsakkhi. Yadā panassa brāhmaṇavaṇṇena āgantvā sakko devarājā akkhīni yāci, tadā so tāni cakkhūni uppāṭetvā adāsi, dadamānasseva hāso uppajji, kesaggamattampi cittassa aññathattaṃ nāhosi. Evaṃ sabbaññubodhisattānaṃ bāhiradānaṃ nissāya titti nāma natthi. Tasmā sopi mahāpuriso – ‘‘mayā koṭisatasahassasaṅkhānaṃ bhikkhūnaṃ dānaṃ dātuṃ vaṭṭatī’’ti cintetvā tasmiṃ maṇḍape nisīdāpetvā sattāhaṃ gavapānaṃ nāma dānaṃ adāsi.
ਏਤ੍ਥ ਗવਪਾਨਨ੍ਤਿ ਮਹਨ੍ਤੇ ਮਹਨ੍ਤੇ ਕੋਲਮ੍ਬੇ ਖੀਰਸ੍ਸ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਉਦ੍ਧਨੇਸੁ ਆਰੋਪੇਤ੍વਾ ਘਨਪਾਕਪਕ੍ਕੇ ਖੀਰੇ ਥੋਕਥੋਕੇ ਤਣ੍ਡੁਲੇ ਪਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਪਕ੍ਕਮਧੁਸਕ੍ਖਰਚੁਣ੍ਣਸਪ੍ਪੀਹਿ ਅਭਿਸਙ੍ਖਤਭੋਜਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਇਦਮੇવ ਚਤੁਮਧੁਰਭੋਜਨਨ੍ਤਿਪਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਮਨੁਸ੍ਸਾਯੇવ ਪਨ ਪਰਿવਿਸਿਤੁਂ ਨਾਸਕ੍ਖਿਂਸੁ। ਦੇવਾਪਿ ਏਕਨ੍ਤਰਿਕਾ ਹੁਤ੍વਾ ਪਰਿવਿਸਿਂਸੁ। ਦ੍વਾਦਸਯੋਜਨਪ੍ਪਮਾਣਮ੍ਪਿ ਤਂ ਠਾਨਂ ਤੇ ਭਿਕ੍ਖੂ ਗਣ੍ਹਿਤੁਂ ਨਪ੍ਪਹੋਸਿਯੇવ, ਤੇ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਅਨੁਭਾવੇਨ ਨਿਸੀਦਿਂਸੁ। ਪਰਿਯੋਸਾਨਦਿવਸੇ ਸਬ੍ਬੇਸਂ ਭਿਕ੍ਖੂਨਂ ਪਤ੍ਤੇ ਧੋવਾਪੇਤ੍વਾ ਭੇਸਜ੍ਜਤ੍ਥਾਯ ਸਪ੍ਪਿਨવਨੀਤਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦੀਨਂ ਪੂਰੇਤ੍વਾ ਤਿਚੀવਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਅਦਾਸਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਙ੍ਘਨવਕਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਲਦ੍ਧਚੀવਰਸਾਟਕਾ ਸਤਸਹਸ੍ਸਗ੍ਘਨਿਕਾ ਅਹੇਸੁਂ।
Ettha gavapānanti mahante mahante kolambe khīrassa pūretvā uddhanesu āropetvā ghanapākapakke khīre thokathoke taṇḍule pakkhipitvā pakkamadhusakkharacuṇṇasappīhi abhisaṅkhatabhojanaṃ vuccati. Idameva catumadhurabhojanantipi vuccati. Manussāyeva pana parivisituṃ nāsakkhiṃsu. Devāpi ekantarikā hutvā parivisiṃsu. Dvādasayojanappamāṇampi taṃ ṭhānaṃ te bhikkhū gaṇhituṃ nappahosiyeva, te pana bhikkhū attano attano anubhāvena nisīdiṃsu. Pariyosānadivase sabbesaṃ bhikkhūnaṃ patte dhovāpetvā bhesajjatthāya sappinavanītamadhuphāṇitādīnaṃ pūretvā ticīvarehi saddhiṃ adāsi. Tattha saṅghanavakabhikkhunā laddhacīvarasāṭakā satasahassagghanikā ahesuṃ.
ਅਥ ਸਤ੍ਥਾ ਅਨੁਮੋਦਨਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ – ‘‘ਅਯਂ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਏવਰੂਪਂ ਮਹਾਦਾਨਂ ਅਦਾਸਿ, ਕੋ ਨੁ ਖੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ – ‘‘ਅਨਾਗਤੇ ਕਪ੍ਪਸਤਸਹਸ੍ਸਾਧਿਕਾਨਂ ਦ੍વਿਨ੍ਨਂ ਅਸਙ੍ਖ੍ਯੇਯ੍ਯਾਨਂ ਮਤ੍ਥਕੇ ਗੋਤਮੋ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਦਿਸ੍વਾ ਤਤੋ ਮਹਾਸਤ੍ਤਂ ਆਮਨ੍ਤੇਤ੍વਾ – ‘‘ਤ੍વਂ ਏਤ੍ਤਕਂ ਨਾਮ ਕਾਲਂ ਅਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਗੋਤਮੋ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਸੀ’’ਤਿ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ। ਅਥ ਮਹਾਪੁਰਿਸੋ ਭਗવਤੋ ਬ੍ਯਾਕਰਣਂ ਸੁਤ੍વਾ ਪਮੁਦਿਤਹਦਯੋ – ‘‘ਅਹਂ ਕਿਰ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨ ਮੇ ਘਰਾવਾਸੇਨ ਅਤ੍ਥੋ, ਪਬ੍ਬਜਿਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਚਿਨ੍ਤੇਤ੍વਾ ਤਥਾਰੂਪਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਖੇਲ਼ਪਿਣ੍ਡਂ વਿਯ ਪਹਾਯ ਸਤ੍ਥੁ ਸਨ੍ਤਿਕੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤ੍વਾ ਬੁਦ੍ਧવਚਨਂ ਉਗ੍ਗਣ੍ਹਿਤ੍વਾ ਅਭਿਞ੍ਞਾ ਚ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਚ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਅਪਰਿਹੀਨਜ੍ਝਾਨੋ ਯਾવਤਾਯੁਕਂ ਠਤ੍વਾ ਆਯੁਪਰਿਯੋਸਾਨੇ ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕੇ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Atha satthā anumodanaṃ karonto – ‘‘ayaṃ mahāpuriso evarūpaṃ mahādānaṃ adāsi, ko nu kho bhavissatī’’ti upadhārento – ‘‘anāgate kappasatasahassādhikānaṃ dvinnaṃ asaṅkhyeyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatī’’ti disvā tato mahāsattaṃ āmantetvā – ‘‘tvaṃ ettakaṃ nāma kālaṃ atikkamitvā gotamo nāma buddho bhavissasī’’ti byākāsi. Atha mahāpuriso bhagavato byākaraṇaṃ sutvā pamuditahadayo – ‘‘ahaṃ kira buddho bhavissāmi, na me gharāvāsena attho, pabbajissāmī’’ti cintetvā tathārūpaṃ sampattiṃ kheḷapiṇḍaṃ viya pahāya satthu santike pabbajitvā buddhavacanaṃ uggaṇhitvā abhiññā ca aṭṭha samāpattiyo ca nibbattetvā aparihīnajjhāno yāvatāyukaṃ ṭhatvā āyupariyosāne brahmaloke nibbatti. Tena vuttaṃ –
੧੦.
10.
‘‘ਅਹਂ ਤੇਨ ਸਮਯੇਨ, ਸੁਰੁਚੀ ਨਾਮ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ।
‘‘Ahaṃ tena samayena, surucī nāma brāhmaṇo;
ਅਜ੍ਝਾਯਕੋ ਮਨ੍ਤਧਰੋ, ਤਿਣ੍ਣਂ વੇਦਾਨ ਪਾਰਗੂ॥
Ajjhāyako mantadharo, tiṇṇaṃ vedāna pāragū.
੧੧.
11.
‘‘ਤਮਹਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮ੍ਮ, ਸਰਣਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾਨ ਸਤ੍ਥੁਨੋ।
‘‘Tamahaṃ upasaṅkamma, saraṇaṃ gantvāna satthuno;
ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਪ੍ਪਮੁਖਂ ਸਙ੍ਘਂ, ਗਨ੍ਧਮਾਲੇਨ ਪੂਜਯਿਂ।
Sambuddhappamukhaṃ saṅghaṃ, gandhamālena pūjayiṃ;
ਪੂਜੇਤ੍વਾ ਗਨ੍ਧਮਾਲੇਨ, ਗવਪਾਨੇਨ ਤਪ੍ਪਯਿਂ॥
Pūjetvā gandhamālena, gavapānena tappayiṃ.
੧੨.
12.
‘‘ਸੋਪਿ ਮਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਬ੍ਯਾਕਾਸਿ, ਮਙ੍ਗਲੋ ਦ੍વਿਪਦੁਤ੍ਤਮੋ।
‘‘Sopi maṃ buddho byākāsi, maṅgalo dvipaduttamo;
ਅਪਰਿਮੇਯ੍ਯਿਤੋ ਕਪ੍ਪੇ, ਅਯਂ ਬੁਦ੍ਧੋ ਭવਿਸ੍ਸਤਿ॥
Aparimeyyito kappe, ayaṃ buddho bhavissati.
੧੩.
13.
‘‘ਪਧਾਨਂ ਪਦਹਿਤ੍વਾਨ…ਪੇ॰… ਹੇਸ੍ਸਾਮ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਇਮ’’ਨ੍ਤਿ॥ –
‘‘Padhānaṃ padahitvāna…pe… hessāma sammukhā ima’’nti. –
ਅਟ੍ਠ ਗਾਥਾ વਿਤ੍ਥਾਰੇਤਬ੍ਬਾ।
Aṭṭha gāthā vitthāretabbā.
੧੪.
14.
‘‘ਤਸ੍ਸਾਪਿ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ, ਭਿਯ੍ਯੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦਯਿਂ।
‘‘Tassāpi vacanaṃ sutvā, bhiyyo cittaṃ pasādayiṃ;
ਉਤ੍ਤਰਿਂ વਤਮਧਿਟ੍ਠਾਸਿਂ, ਦਸਪਾਰਮਿਪੂਰਿਯਾ॥
Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsiṃ, dasapāramipūriyā.
੧੫.
15.
‘‘ਤਦਾ ਪੀਤਿਮਨੁਬ੍ਰੂਹਨ੍ਤੋ, ਸਮ੍ਬੋਧਿવਰਪਤ੍ਤਿਯਾ।
‘‘Tadā pītimanubrūhanto, sambodhivarapattiyā;
ਬੁਦ੍ਧੇ ਦਤ੍વਾਨ ਮਂ ਗੇਹਂ, ਪਬ੍ਬਜਿਂ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਿਕੇ॥
Buddhe datvāna maṃ gehaṃ, pabbajiṃ tassa santike.
੧੬.
16.
‘‘ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤਂ વਿਨਯਂ ਚਾਪਿ, ਨવਙ੍ਗਂ ਸਤ੍ਥੁਸਾਸਨਂ।
‘‘Suttantaṃ vinayaṃ cāpi, navaṅgaṃ satthusāsanaṃ;
ਸਬ੍ਬਂ ਪਰਿਯਾਪੁਣਿਤ੍વਾ, ਸੋਭਯਿਂ ਜਿਨਸਾਸਨਂ॥
Sabbaṃ pariyāpuṇitvā, sobhayiṃ jinasāsanaṃ.
੧੭.
17.
‘‘ਤਤ੍ਥਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਂ ਭਾવੇਤ੍વ ਭਾવਨਂ।
‘‘Tatthappamatto viharanto, brahmaṃ bhāvetva bhāvanaṃ;
ਅਭਿਞ੍ਞਾਪਾਰਮਿਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਲੋਕਮਗਞ੍ਛਹ’’ਨ੍ਤਿ॥
Abhiññāpāramiṃ gantvā, brahmalokamagañchaha’’nti.
ਤਤ੍ਥ ਗਨ੍ਧਮਾਲੇਨਾਤਿ ਗਨ੍ਧੇਹਿ ਚੇવ ਮਾਲੇਹਿ ਚ। ਗવਪਾਨੇਨਾਤਿ ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਮੇવ। ‘‘ਘਤਪਾਨੇਨਾ’’ਤਿਪਿ ਕੇਚਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਤਪ੍ਪਯਿਨ੍ਤਿ ਤਪ੍ਪੇਸਿਂ। ਉਤ੍ਤਰਿਂ વਤਮਧਿਟ੍ਠਾਸਿਨ੍ਤਿ ਭਿਯ੍ਯੋਪਿ વਤਮਧਿਟ੍ਠਾਸਿਂ। ਦਸਪਾਰਮਿਪੂਰਿਯਾਤਿ ਦਸਨ੍ਨਂ ਪਾਰਮੀਨਂ ਪੂਰਣਤ੍ਥਾਯ। ਪੀਤਿਨ੍ਤਿ ਹਦਯਤੁਟ੍ਠਿਂ। ਅਨੁਬ੍ਰੂਹਨ੍ਤੋਤਿ વਡ੍ਢੇਨ੍ਤੋ। ਸਮ੍ਬੋਧਿવਰਪਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਤ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ। ਬੁਦ੍ਧੇ ਦਤ੍વਾਨਾਤਿ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾ । ਮਂ ਗੇਹਨ੍ਤਿ ਮਮ ਗੇਹਂ, ਸਬ੍ਬਂ ਸਾਪਤੇਯ੍ਯਂ ਚਤੁਪਚ੍ਚਯਤ੍ਥਾਯ ਬੁਦ੍ਧਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਪਰਿਚ੍ਚਜਿਤ੍વਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਤ੍ਥਾਤਿ ਤਸ੍ਮਿਂ ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨੇ। ਬ੍ਰਹ੍ਮਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮવਿਹਾਰਭਾવਨਂ ਭਾવੇਤ੍વਾ।
Tattha gandhamālenāti gandhehi ceva mālehi ca. Gavapānenāti idaṃ vuttameva. ‘‘Ghatapānenā’’tipi keci paṭhanti. Tappayinti tappesiṃ. Uttariṃ vatamadhiṭṭhāsinti bhiyyopi vatamadhiṭṭhāsiṃ. Dasapāramipūriyāti dasannaṃ pāramīnaṃ pūraṇatthāya. Pītinti hadayatuṭṭhiṃ. Anubrūhantoti vaḍḍhento. Sambodhivarapattiyāti buddhattappattiyā. Buddhe datvānāti buddhassa pariccajitvā . Maṃ gehanti mama gehaṃ, sabbaṃ sāpateyyaṃ catupaccayatthāya buddhassa bhagavato pariccajitvāti attho. Tatthāti tasmiṃ buddhasāsane. Brahmanti brahmavihārabhāvanaṃ bhāvetvā.
ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਪਨ ਭਗવਤੋ ਨਗਰਂ ਉਤ੍ਤਰਂ ਨਾਮ ਅਹੋਸਿ, ਪਿਤਾਪਿਸ੍ਸ ਉਤ੍ਤਰੋ ਨਾਮ ਰਾਜਾ ਖਤ੍ਤਿਯੋ, ਮਾਤਾਪਿ ਉਤ੍ਤਰਾ ਨਾਮ, ਸੁਦੇવੋ ਚ ਧਮ੍ਮਸੇਨੋ ਚ ਦ੍વੇ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ, ਪਾਲਿਤੋ ਨਾਮ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ, ਸੀવਲਾ ਚ ਅਸੋਕਾ ਚ ਦ੍વੇ ਅਗ੍ਗਸਾવਿਕਾ, ਨਾਗਰੁਕ੍ਖੋ ਬੋਧਿ, ਅਟ੍ਠਾਸੀਤਿਹਤ੍ਥੁਬ੍ਬੇਧਂ ਸਰੀਰਂ ਅਹੋਸਿ, ਨવੁਤਿવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਂ ਆਯੁਪਰਿਮਾਣਂ, ਭਰਿਯਾ ਪਨਸ੍ਸ ਯਸવਤੀ ਨਾਮ, ਸੀવਲੋ ਨਾਮ ਪੁਤ੍ਤੋ, ਅਸ੍ਸਯਾਨੇਨ ਨਿਕ੍ਖਮਿ। ਉਤ੍ਤਰਾਰਾਮੇ વਸਿ। ਉਤ੍ਤਰੋ ਨਾਮ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ, ਤਸ੍ਮਿਂ ਪਨ ਨવੁਤਿવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਠਤ੍વਾ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬੁਤੇ ਭਗવਤਿ ਏਕਪ੍ਪਹਾਰੇਨੇવ ਦਸਚਕ੍ਕવਾਲ਼ਸਹਸ੍ਸਾਨਿ ਏਕਨ੍ਧਕਾਰਾਨਿ ਅਹੇਸੁਂ। ਸਬ੍ਬਚਕ੍ਕવਾਲ਼ੇਸੁ ਮਨੁਸ੍ਸਾਨਂ ਮਹਨ੍ਤਂ ਆਰੋਦਨਪਰਿਦੇવਨਂ ਅਹੋਸਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ –
Maṅgalassa pana bhagavato nagaraṃ uttaraṃ nāma ahosi, pitāpissa uttaro nāma rājā khattiyo, mātāpi uttarā nāma, sudevo ca dhammaseno ca dve aggasāvakā, pālito nāma upaṭṭhāko, sīvalā ca asokā ca dve aggasāvikā, nāgarukkho bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, navutivassasahassaṃ āyuparimāṇaṃ, bhariyā panassa yasavatī nāma, sīvalo nāma putto, assayānena nikkhami. Uttarārāme vasi. Uttaro nāma upaṭṭhāko, tasmiṃ pana navutivassasahassāni ṭhatvā parinibbute bhagavati ekappahāreneva dasacakkavāḷasahassāni ekandhakārāni ahesuṃ. Sabbacakkavāḷesu manussānaṃ mahantaṃ ārodanaparidevanaṃ ahosi. Tena vuttaṃ –
੧੮.
18.
‘‘ਉਤ੍ਤਰਂ ਨਾਮ ਨਗਰਂ, ਉਤ੍ਤਰੋ ਨਾਮ ਖਤ੍ਤਿਯੋ।
‘‘Uttaraṃ nāma nagaraṃ, uttaro nāma khattiyo;
ਉਤ੍ਤਰਾ ਨਾਮ ਜਨਿਕਾ, ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ॥
Uttarā nāma janikā, maṅgalassa mahesino.
੨੩.
23.
‘‘ਸੁਦੇવੋ ਧਮ੍ਮਸੇਨੋ ਚ, ਅਹੇਸੁਂ ਅਗ੍ਗਸਾવਕਾ।
‘‘Sudevo dhammaseno ca, ahesuṃ aggasāvakā;
ਪਾਲਿਤੋ ਨਾਮੁਪਟ੍ਠਾਕੋ, ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਮਹੇਸਿਨੋ॥
Pālito nāmupaṭṭhāko, maṅgalassa mahesino.
੨੪.
24.
‘‘ਸੀવਲਾ ਚ ਅਸੋਕਾ ਚ, ਅਹੇਸੁਂ ਅਗ੍ਗਸਾવਿਕਾ।
‘‘Sīvalā ca asokā ca, ahesuṃ aggasāvikā;
ਬੋਧਿ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ, ਨਾਗਰੁਕ੍ਖੋਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ॥
Bodhi tassa bhagavato, nāgarukkhoti vuccati.
੨੬.
26.
‘‘ਅਟ੍ਠਾਸੀਤਿ ਰਤਨਾਨਿ, ਅਚ੍ਚੁਗ੍ਗਤੋ ਮਹਾਮੁਨਿ।
‘‘Aṭṭhāsīti ratanāni, accuggato mahāmuni;
ਤਤੋ ਨਿਦ੍ਧਾવਤੀ ਰਂਸੀ, ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਿਯੋ॥
Tato niddhāvatī raṃsī, anekasatasahassiyo.
੨੭.
27.
‘‘ਨવੁਤਿવਸ੍ਸਸਹਸ੍ਸਾਨਿ, ਆਯੁ વਿਜ੍ਜਤਿ ਤਾવਦੇ।
‘‘Navutivassasahassāni, āyu vijjati tāvade;
ਤਾવਤਾ ਤਿਟ੍ਠਮਾਨੋ ਸੋ, ਤਾਰੇਸਿ ਜਨਤਂ ਬਹੁਂ॥
Tāvatā tiṭṭhamāno so, tāresi janataṃ bahuṃ.
੨੮.
28.
‘‘ਯਥਾਪਿ ਸਾਗਰੇ ਊਮੀ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤਾ ਗਣੇਤੁਯੇ।
‘‘Yathāpi sāgare ūmī, na sakkā tā gaṇetuye;
ਤਥੇવ ਸਾવਕਾ ਤਸ੍ਸ, ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਤੇ ਗਣੇਤੁਯੇ॥
Tatheva sāvakā tassa, na sakkā te gaṇetuye.
੨੯.
29.
‘‘ਯਾવ ਅਟ੍ਠਾਸਿ ਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧੋ, ਮਙ੍ਗਲੋ ਲੋਕਨਾਯਕੋ।
‘‘Yāva aṭṭhāsi sambuddho, maṅgalo lokanāyako;
ਨ ਤਸ੍ਸ ਸਾਸਨੇ ਅਤ੍ਥਿ, ਸਕਿਲੇਸਮਰਣਂ ਤਦਾ॥
Na tassa sāsane atthi, sakilesamaraṇaṃ tadā.
੩੦.
30.
‘‘ਧਮ੍ਮੋਕ੍ਕਂ ਧਾਰਯਿਤ੍વਾਨ, ਸਨ੍ਤਾਰੇਤ੍વਾ ਮਹਾਜਨਂ।
‘‘Dhammokkaṃ dhārayitvāna, santāretvā mahājanaṃ;
ਜਲਿਤ੍વਾ ਧੁਮਕੇਤੂવ, ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਸੋ ਮਹਾਯਸੋ॥
Jalitvā dhumaketūva, nibbuto so mahāyaso.
੩੧.
31.
‘‘ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਂ ਸਭਾવਤ੍ਤਂ, ਦਸ੍ਸਯਿਤ੍વਾ ਸਦੇવਕੇ।
‘‘Saṅkhārānaṃ sabhāvattaṃ, dassayitvā sadevake;
ਜਲਿਤ੍વਾ ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋવ, ਸੂਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋ ਯਥਾ’’ਤਿ॥
Jalitvā aggikkhandhova, sūriyo atthaṅgato yathā’’ti.
ਤਤ੍ਥ ਤਤੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਮਙ੍ਗਲਸ੍ਸ ਸਰੀਰਤੋ। ਨਿਦ੍ਧਾવਤੀਤਿ ਨਿਦ੍ਧਾવਨ੍ਤਿ, વਚਨવਿਪਰਿਯਾਯੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ। ਰਂਸੀਤਿ ਰਸ੍ਮਿਯੋ। ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਿਯੋਤਿ ਅਨੇਕਸਤਸਹਸ੍ਸਾ। ਊਮੀਤਿ વੀਚਿਯੋ ਤਰਙ੍ਗਾ। ਗਣੇਤੁਯੇਤਿ ਗਣੇਤੁਂ ਸਙ੍ਖਾਤੁਂ। ਏਤ੍ਤਕਾ ਸਾਗਰੇ ਊਮਿਯੋਤਿ ਯਥਾ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਗਣੇਤੁਂ, ਏવਂ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾવਕਾਪਿ ਨ ਸਕ੍ਕਾ ਗਣੇਤੁਂ, ਅਥ ਖੋ ਗਣਨਪਥਂ વੀਤਿવਤ੍ਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਾવਾਤਿ ਯਾવਤਕਂ ਕਾਲਂ। ਸਕਿਲੇਸਮਰਣਂ ਤਦਾਤਿ ਸਹ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਸਕਿਲੇਸੋ, ਸਕਿਲੇਸਸ੍ਸ ਮਰਣਂ ਸਕਿਲੇਸਮਰਣਂ, ਤਂ ਨਤ੍ਥਿ। ਤਦਾ ਕਿਰ ਤਸ੍ਸ ਭਗવਤੋ ਸਾਸਨੇ ਸਾવਕਾ ਸਬ੍ਬੇ ਅਰਹਤ੍ਤਂ ਪਤ੍વਾਯੇવ ਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਯਿਂਸੁ। ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਾ વਾ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਯੋ વਾ ਹੁਤ੍વਾ ਨ ਕਾਲਮਕਂਸੂਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਕੇਚਿ ‘‘ਸਮ੍ਮੋਹਮਾਰਣਂ ਤਦਾ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ।
Tattha tatoti tassa maṅgalassa sarīrato. Niddhāvatīti niddhāvanti, vacanavipariyāyo daṭṭhabbo. Raṃsīti rasmiyo. Anekasatasahassiyoti anekasatasahassā. Ūmīti vīciyo taraṅgā. Gaṇetuyeti gaṇetuṃ saṅkhātuṃ. Ettakā sāgare ūmiyoti yathā na sakkā gaṇetuṃ, evaṃ tassa bhagavato sāvakāpi na sakkā gaṇetuṃ, atha kho gaṇanapathaṃ vītivattāti attho. Yāvāti yāvatakaṃ kālaṃ. Sakilesamaraṇaṃ tadāti saha kilesehi sakileso, sakilesassa maraṇaṃ sakilesamaraṇaṃ, taṃ natthi. Tadā kira tassa bhagavato sāsane sāvakā sabbe arahattaṃ patvāyeva parinibbāyiṃsu. Puthujjanā vā sotāpannādayo vā hutvā na kālamakaṃsūti attho. Keci ‘‘sammohamāraṇaṃ tadā’’ti paṭhanti.
ਧਮ੍ਮੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਦੀਪਕਂ। ਧੂਮਕੇਤੂਤਿ ਅਗ੍ਗਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਇਧ ਪਨ ਪਦੀਪੋ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬੋ ਤਸ੍ਮਾ ਪਦੀਪੋ વਿਯ ਜਲਿਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਹਾਯਸੋਤਿ ਮਹਾਪਰਿવਾਰੋ । ਕੇਚਿ ‘‘ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਸੋ ਸਸਾવਕੋ’’ਤਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਸਙ੍ਖਾਰਾਨਨ੍ਤਿ ਸਙ੍ਖਾਤਧਮ੍ਮਾਨਂ ਸਪ੍ਪਚ੍ਚਯਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਸਭਾવਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਨਿਚ੍ਚਾਦਿਸਾਮਞ੍ਞਲਕ੍ਖਣਂ। ਸੂਰਿਯੋ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋ ਯਥਾਤਿ ਯਥਾ ਸਹਸ੍ਸਕਿਰਣੋ ਦਿવਸਕਰੋ ਸਬ੍ਬਂ ਤਮਗਣਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਞ੍ਚ ਲੋਕਂ ਓਭਾਸੇਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਮੁਪਗਚ੍ਛਤਿ, ਏવਂ ਮਙ੍ਗਲਦਿવਸਕਰੋਪਿ વੇਨੇਯ੍ਯਕਮਲવਨવਿਕਸਨਕਰੋ ਸਬ੍ਬਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਲੋਕਤਮਂ વਿਧਮਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਰੀਰਪ੍ਪਭਾਯ ਜਲਿਤ੍વਾ ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਤੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਸੇਸਗਾਥਾ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਉਤ੍ਤਾਨਾ ਏવਾਤਿ।
Dhammokkanti dhammadīpakaṃ. Dhūmaketūti aggi vuccati, idha pana padīpo daṭṭhabbo tasmā padīpo viya jalitvā nibbutoti attho. Mahāyasoti mahāparivāro . Keci ‘‘nibbuto so sasāvako’’ti paṭhanti. Saṅkhārānanti saṅkhātadhammānaṃ sappaccayadhammānaṃ. Sabhāvattanti aniccādisāmaññalakkhaṇaṃ. Sūriyo atthaṅgato yathāti yathā sahassakiraṇo divasakaro sabbaṃ tamagaṇaṃ vidhamitvā sabbañca lokaṃ obhāsetvā atthamupagacchati, evaṃ maṅgaladivasakaropi veneyyakamalavanavikasanakaro sabbaṃ ajjhattikabāhiralokatamaṃ vidhamitvā attano sarīrappabhāya jalitvā atthaṅgatoti attho. Sesagāthā sabbattha uttānā evāti.
ਮਙ੍ਗਲਬੁਦ੍ਧવਂਸવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Maṅgalabuddhavaṃsavaṇṇanā niṭṭhitā.
ਨਿਟ੍ਠਿਤੋ ਤਤਿਯੋ ਬੁਦ੍ਧવਂਸੋ।
Niṭṭhito tatiyo buddhavaṃso.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਬੁਦ੍ਧવਂਸਪਾਲ਼ਿ • Buddhavaṃsapāḷi / ੫. ਮਙ੍ਗਲਬੁਦ੍ਧવਂਸੋ • 5. Maṅgalabuddhavaṃso