Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថា • Khuddakapāṭha-aṭṭhakathā

    ៥. មង្គលសុត្តវណ្ណនា

    5. Maṅgalasuttavaṇṇanā

    និក្ខេបប្បយោជនំ

    Nikkhepappayojanaṃ

    ឥទានិ កុមារបញ្ហានន្តរំ និក្ខិត្តស្ស មង្គលសុត្តស្ស អត្ថវណ្ណនាក្កមោ អនុប្បត្តោ, តស្ស ឥធ និក្ខេបប្បយោជនំ វត្វា អត្ថវណ្ណនំ ករិស្សាម។ សេយ្យថិទំ – ឥទញ្ហិ សុត្តំ ឥមិនា អនុក្កមេន ភគវតា អវុត្តម្បិ យ្វាយំ សរណគមនេហិ សាសនោតារោ, សិក្ខាបទទ្វត្តិំសាការកុមារបញ្ហេហិ ច សីលសមាធិបញ្ញាប្បភេទនយោ ទស្សិតោ, សព្ពោបេស បរមមង្គលភូតោ, យតោ មង្គលត្ថិកេន ឯត្ថេវ អភិយោគោ កាតព្ពោ, សោ ចស្ស មង្គលភាវោ ឥមិនា សុត្តានុសារេន វេទិតព្ពោតិ ទស្សនត្ថំ វុត្តំ។

    Idāni kumārapañhānantaraṃ nikkhittassa maṅgalasuttassa atthavaṇṇanākkamo anuppatto, tassa idha nikkhepappayojanaṃ vatvā atthavaṇṇanaṃ karissāma. Seyyathidaṃ – idañhi suttaṃ iminā anukkamena bhagavatā avuttampi yvāyaṃ saraṇagamanehi sāsanotāro, sikkhāpadadvattiṃsākārakumārapañhehi ca sīlasamādhipaññāppabhedanayo dassito, sabbopesa paramamaṅgalabhūto, yato maṅgalatthikena ettheva abhiyogo kātabbo, so cassa maṅgalabhāvo iminā suttānusārena veditabboti dassanatthaṃ vuttaṃ.

    ឥទមស្ស ឥធ និក្ខេបប្បយោជនំ។

    Idamassa idha nikkhepappayojanaṃ.

    បឋមមហាសង្គីតិកថា

    Paṭhamamahāsaṅgītikathā

    ឯវំ និក្ខិត្តស្ស បនស្ស អត្ថវណ្ណនត្ថំ អយំ មាតិកា –

    Evaṃ nikkhittassa panassa atthavaṇṇanatthaṃ ayaṃ mātikā –

    ‘‘វុត្តំ យេន យទា យស្មា, ចេតំ វត្វា ឥមំ វិធិំ;

    ‘‘Vuttaṃ yena yadā yasmā, cetaṃ vatvā imaṃ vidhiṃ;

    ឯវមិច្ចាទិបាឋស្ស, អត្ថំ នានប្បការតោ។

    Evamiccādipāṭhassa, atthaṃ nānappakārato.

    ‘‘វណ្ណយន្តោ សមុដ្ឋានំ, វត្វា យំ យត្ថ មង្គលំ;

    ‘‘Vaṇṇayanto samuṭṭhānaṃ, vatvā yaṃ yattha maṅgalaṃ;

    វវត្ថបេត្វា តំ តស្ស, មង្គលត្តំ វិភាវយេ’’តិ។

    Vavatthapetvā taṃ tassa, maṅgalattaṃ vibhāvaye’’ti.

    តត្ថ ‘‘វុត្តំ យេន យទា យស្មា, ចេតំ វត្វា ឥមំ វិធិ’’ន្តិ អយំ តាវ អទ្ធគាថា យទិទំ ‘‘ឯវំ មេ សុតំ ឯកំ សមយំ ភគវា…បេ.… ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសី’’តិ, ឥទំ វចនំ សន្ធាយ វុត្តា។ ឥទញ្ហិ អនុស្សវវសេន វុត្តំ, សោ ច ភគវា សយម្ភូ អនាចរិយកោ, តស្មា នេទំ តស្ស ភគវតោ វចនំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ យតោ វត្តព្ពមេតំ ‘‘ឥទំ វចនំ កេន វុត្តំ , កទា, កស្មា ច វុត្ត’’ន្តិ។ វុច្ចតេ – អាយស្មតា អានន្ទេន វុត្តំ, តញ្ច បឋមមហាសង្គីតិកាលេ។

    Tattha ‘‘vuttaṃ yena yadā yasmā, cetaṃ vatvā imaṃ vidhi’’nti ayaṃ tāva addhagāthā yadidaṃ ‘‘evaṃ me sutaṃ ekaṃ samayaṃ bhagavā…pe… bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsī’’ti, idaṃ vacanaṃ sandhāya vuttā. Idañhi anussavavasena vuttaṃ, so ca bhagavā sayambhū anācariyako, tasmā nedaṃ tassa bhagavato vacanaṃ arahato sammāsambuddhassa. Yato vattabbametaṃ ‘‘idaṃ vacanaṃ kena vuttaṃ , kadā, kasmā ca vutta’’nti. Vuccate – āyasmatā ānandena vuttaṃ, tañca paṭhamamahāsaṅgītikāle.

    បឋមមហាសង្គីតិ ចេសា សព្ពសុត្តនិទានកោសល្លត្ថមាទិតោ បភុតិ ឯវំ វេទិតព្ពា។ ធម្មចក្កប្បវត្តនញ្ហិ អាទិំ កត្វា យាវ សុភទ្ទបរិព្ពាជកវិនយនា, កតពុទ្ធកិច្ចេ កុសិនារាយំ ឧបវត្តនេ មល្លានំ សាលវនេ យមកសាលានមន្តរេ វិសាខបុណ្ណមទិវសេ បច្ចូសសមយេ អនុបាទិសេសាយ និព្ពានធាតុយា បរិនិព្ពុតេ, ភគវតិ លោកនាថេ ភគវតោ បរិនិព្ពានេ សន្និបតិតានំ សត្តន្នំ ភិក្ខុសតសហស្សានំ សង្ឃត្ថេរោ អាយស្មា មហាកស្សបោ សត្តាហបរិនិព្ពុតេ ភគវតិ សុភទ្ទេន វុឌ្ឍបព្ពជិតេន ‘‘អលំ, អាវុសោ, មា សោចិត្ថ, មា បរិទេវិត្ថ, សុមុត្តា មយំ តេន មហាសមណេន, ឧបទ្ទុតា ច ហោម ‘ឥទំ វោ កប្បតិ ឥទំ វោ ន កប្បតី’តិ, ឥទានិ បន មយំ យំ ឥច្ឆិស្សាម តំ ករិស្សាម, យំ ន ឥច្ឆិស្សាម ន តំ ករិស្សាមា’’តិ (ចូឡវ. ៤៣៧; ទី. និ. ២.២៣២) វុត្តវចនមនុស្សរន្តោ ‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ វិជ្ជតិ យំ បាបភិក្ខូ ‘អតីតសត្ថុកំ បាវចន’ន្តិ មញ្ញមានា បក្ខំ លភិត្វា ន ចិរស្សេវ សទ្ធម្មំ អន្តរធាបេយ្យុំ។ យាវ ច ធម្មវិនយោ តិដ្ឋតិ, តាវ អនតីតសត្ថុកមេវ បាវចនំ ហោតិ។ យថាហ ភគវា –

    Paṭhamamahāsaṅgīti cesā sabbasuttanidānakosallatthamādito pabhuti evaṃ veditabbā. Dhammacakkappavattanañhi ādiṃ katvā yāva subhaddaparibbājakavinayanā, katabuddhakicce kusinārāyaṃ upavattane mallānaṃ sālavane yamakasālānamantare visākhapuṇṇamadivase paccūsasamaye anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbute, bhagavati lokanāthe bhagavato parinibbāne sannipatitānaṃ sattannaṃ bhikkhusatasahassānaṃ saṅghatthero āyasmā mahākassapo sattāhaparinibbute bhagavati subhaddena vuḍḍhapabbajitena ‘‘alaṃ, āvuso, mā socittha, mā paridevittha, sumuttā mayaṃ tena mahāsamaṇena, upaddutā ca homa ‘idaṃ vo kappati idaṃ vo na kappatī’ti, idāni pana mayaṃ yaṃ icchissāma taṃ karissāma, yaṃ na icchissāma na taṃ karissāmā’’ti (cūḷava. 437; dī. ni. 2.232) vuttavacanamanussaranto ‘‘ṭhānaṃ kho panetaṃ vijjati yaṃ pāpabhikkhū ‘atītasatthukaṃ pāvacana’nti maññamānā pakkhaṃ labhitvā na cirasseva saddhammaṃ antaradhāpeyyuṃ. Yāva ca dhammavinayo tiṭṭhati, tāva anatītasatthukameva pāvacanaṃ hoti. Yathāha bhagavā –

    ‘‘យោ វោ, អានន្ទ, មយា ធម្មោ ច វិនយោ ច ទេសិតោ បញ្ញត្តោ, សោ វោ មមច្ចយេន សត្ថា’’តិ (ទី. និ. ២.២១៦)។

    ‘‘Yo vo, ānanda, mayā dhammo ca vinayo ca desito paññatto, so vo mamaccayena satthā’’ti (dī. ni. 2.216).

    ‘‘យំនូនាហំ ធម្មញ្ច វិនយញ្ច សង្គាយេយ្យំ, យថយិទំ សាសនំ អទ្ធនិយំ អស្ស ចិរដ្ឋិតិកំ’’។

    ‘‘Yaṃnūnāhaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyaṃ, yathayidaṃ sāsanaṃ addhaniyaṃ assa ciraṭṭhitikaṃ’’.

    យញ្ចាហំ ភគវតា –

    Yañcāhaṃ bhagavatā –

    ‘‘ធារេស្សសិ បន មេ ត្វំ, កស្សប, សាណានិ បំសុកូលានិ និព្ពសនានី’’តិ វត្វា ចីវរេ សាធារណបរិភោគេន ចេវ –

    ‘‘Dhāressasi pana me tvaṃ, kassapa, sāṇāni paṃsukūlāni nibbasanānī’’ti vatvā cīvare sādhāraṇaparibhogena ceva –

    ‘‘អហំ, ភិក្ខវេ, យាវទេ អាកង្ខាមិ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរាមិ, កស្សបោបិ, ភិក្ខវេ, យាវទេវ អាកង្ខតិ វិវិច្ចេវ កាមេហិ…បេ.… បឋមំ ឈានំ ឧបសម្បជ្ជ វិហរតី’’តិ –

    ‘‘Ahaṃ, bhikkhave, yāvade ākaṅkhāmi vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharāmi, kassapopi, bhikkhave, yāvadeva ākaṅkhati vivicceva kāmehi…pe… paṭhamaṃ jhānaṃ upasampajja viharatī’’ti –

    ឯវមាទិនា នយេន នវានុបុព្ពវិហារឆឡភិញ្ញាប្បភេទេ ឧត្តរិមនុស្សធម្មេ អត្តនា សមសមដ្ឋបនេន ច អនុគ្គហិតោ, តស្ស មេ កិមញ្ញំ អាណណ្យំ ភវិស្សតិ? ‘‘ននុ មំ ភគវា រាជា វិយ សកកវចឥស្សរិយានុប្បទានេន អត្តនោ កុលវំសប្បតិដ្ឋាបកំ បុត្តំ ‘សទ្ធម្មវំសប្បតិដ្ឋាបកោ មេ អយំ ភវិស្សតី’តិ មន្ត្វា ឥមិនា អសាធារណេន អនុគ្គហេន អនុគ្គហេសី’’តិ ចិន្តយន្តោ ធម្មវិនយសង្គាយនត្ថំ ភិក្ខូនំ ឧស្សាហំ ជនេសិ? យថាហ –

    Evamādinā nayena navānupubbavihārachaḷabhiññāppabhede uttarimanussadhamme attanā samasamaṭṭhapanena ca anuggahito, tassa me kimaññaṃ āṇaṇyaṃ bhavissati? ‘‘Nanu maṃ bhagavā rājā viya sakakavacaissariyānuppadānena attano kulavaṃsappatiṭṭhāpakaṃ puttaṃ ‘saddhammavaṃsappatiṭṭhāpako me ayaṃ bhavissatī’ti mantvā iminā asādhāraṇena anuggahena anuggahesī’’ti cintayanto dhammavinayasaṅgāyanatthaṃ bhikkhūnaṃ ussāhaṃ janesi? Yathāha –

    ‘‘អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ – ឯកមិទាហំ, អាវុសោ, សមយំ បាវាយ កុសិនារំ អទ្ធានមគ្គប្បដិបន្នោ មហតា ភិក្ខុសង្ឃេន សទ្ធិំ បញ្ចមត្តេហិ ភិក្ខុសតេហី’’តិ (ទី. និ. ២.២៣១; ចូឡវ. ៤៣៧) សព្ពំ សុភទ្ទកណ្ឌំ វិត្ថារេតព្ពំ។

    ‘‘Atha kho āyasmā mahākassapo bhikkhū āmantesi – ekamidāhaṃ, āvuso, samayaṃ pāvāya kusināraṃ addhānamaggappaṭipanno mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ pañcamattehi bhikkhusatehī’’ti (dī. ni. 2.231; cūḷava. 437) sabbaṃ subhaddakaṇḍaṃ vitthāretabbaṃ.

    តតោ បរំ អាហ –

    Tato paraṃ āha –

    ‘‘ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, ធម្មញ្ច វិនយញ្ច សង្គាយេយ្យាម, បុរេ អធម្មោ ទិប្បតិ, ធម្មោ បដិពាហិយ្យតិ, អវិនយោ ទិប្បតិ, វិនយោ បដិពាហិយ្យតិ, បុរេ អធម្មវាទិនោ ពលវន្តោ ហោន្តិ, ធម្មវាទិនោ ទុព្ពលា ហោន្តិ, អវិនយវាទិនោ ពលវន្តោ ហោន្តិ, វិនយវាទិនោ ទុព្ពលា ហោន្តី’’តិ (ចូឡវ. ៤៣៧)។

    ‘‘Handa mayaṃ, āvuso, dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, pure adhammo dippati, dhammo paṭibāhiyyati, avinayo dippati, vinayo paṭibāhiyyati, pure adhammavādino balavanto honti, dhammavādino dubbalā honti, avinayavādino balavanto honti, vinayavādino dubbalā hontī’’ti (cūḷava. 437).

    ភិក្ខូ អាហំសុ ‘‘តេន ហិ, ភន្តេ, ថេរោ ភិក្ខូ ឧច្ចិនតូ’’តិ។ ថេរោ សកលនវង្គសត្ថុសាសនបរិយត្តិធរេ បុថុជ្ជនសោតាបន្នសកទាគាមិអនាគាមិសុក្ខវិបស្សកខីណាសវភិក្ខូ អនេកសតេ អនេកសហស្សេ ច វជ្ជេត្វា តិបិដកសព្ពបរិយត្តិប្បភេទធរេ បដិសម្ភិទាប្បត្តេ មហានុភាវេ យេភុយ្យេន ភគវតា ឯតទគ្គំ អារោបិតេ តេវិជ្ជាទិភេទេ ខីណាសវភិក្ខូយេវ ឯកូនបញ្ចសតេ បរិគ្គហេសិ។ យេ សន្ធាយ ឥទំ វុត្តំ ‘‘អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ ឯកេនូនបញ្ចអរហន្តសតានិ ឧច្ចិនី’’តិ (ចូឡវ. ៤៣៧)។

    Bhikkhū āhaṃsu ‘‘tena hi, bhante, thero bhikkhū uccinatū’’ti. Thero sakalanavaṅgasatthusāsanapariyattidhare puthujjanasotāpannasakadāgāmianāgāmisukkhavipassakakhīṇāsavabhikkhū anekasate anekasahasse ca vajjetvā tipiṭakasabbapariyattippabhedadhare paṭisambhidāppatte mahānubhāve yebhuyyena bhagavatā etadaggaṃ āropite tevijjādibhede khīṇāsavabhikkhūyeva ekūnapañcasate pariggahesi. Ye sandhāya idaṃ vuttaṃ ‘‘atha kho āyasmā mahākassapo ekenūnapañcaarahantasatāni uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    កិស្ស បន ថេរោ ឯកេនូនមកាសីតិ? អាយស្មតោ អានន្ទត្ថេរស្ស ឱកាសករណត្ថំ។ តេន ហាយស្មតា សហាបិ វិនាបិ ន សក្កា ធម្មសង្គីតិ កាតុំ។ សោ ហាយស្មា សេខោ សករណីយោ, តស្មា សហ ន សក្កា, យស្មា បនស្ស កិញ្ចិ ទសពលទេសិតំ សុត្តគេយ្យាទិកំ ភគវតោ អសម្មុខា បដិគ្គហិតំ នាម នត្ថិ, តស្មា វិនាបិ ន សក្កា។ យទិ ឯវំ សេខោបិ សមានោ ធម្មសង្គីតិយា ពហូការត្តា ថេរេន ឧច្ចិនិតព្ពោ អស្ស, អថ កស្មា ន ឧច្ចិនិតោតិ? បរូបវាទវិវជ្ជនតោ ។ ថេរោ ហិ អាយស្មន្តេ អានន្ទេ អតិវិយ វិស្សត្ថោ អហោសិ។ តថា ហិ នំ សិរស្មិំ បលិតេសុ ជាតេសុបិ ‘‘ន វាយំ កុមារកោ មត្តមញ្ញាសី’’តិ (សំ. និ. ២.១៥៤) កុមារកវាទេន ឱវទតិ។ សក្យកុលប្បសុតោ ចាយំ អាយស្មា តថាគតស្ស ភាតា ចូឡបិតុ បុត្តោ, តត្រ ភិក្ខូ ឆន្ទាគមនំ វិយ មញ្ញមានា ‘‘ពហូ អសេខបដិសម្ភិទាប្បត្តេ ភិក្ខូ ឋបេត្វា អានន្ទំ សេខបដិសម្ភិទាប្បត្តំ ថេរោ ឧច្ចិនី’’តិ ឧបវទេយ្យុំ។ តំ បរូបវាទំ បរិវិវជ្ជេន្តោ ‘‘អានន្ទំ វិនា សង្គីតិ ន សក្កា កាតុំ, ភិក្ខូនំយេវ អនុមតិយា គហេស្សាមី’’តិ ន ឧច្ចិនិ។

    Kissa pana thero ekenūnamakāsīti? Āyasmato ānandattherassa okāsakaraṇatthaṃ. Tena hāyasmatā sahāpi vināpi na sakkā dhammasaṅgīti kātuṃ. So hāyasmā sekho sakaraṇīyo, tasmā saha na sakkā, yasmā panassa kiñci dasabaladesitaṃ suttageyyādikaṃ bhagavato asammukhā paṭiggahitaṃ nāma natthi, tasmā vināpi na sakkā. Yadi evaṃ sekhopi samāno dhammasaṅgītiyā bahūkārattā therena uccinitabbo assa, atha kasmā na uccinitoti? Parūpavādavivajjanato . Thero hi āyasmante ānande ativiya vissattho ahosi. Tathā hi naṃ sirasmiṃ palitesu jātesupi ‘‘na vāyaṃ kumārako mattamaññāsī’’ti (saṃ. ni. 2.154) kumārakavādena ovadati. Sakyakulappasuto cāyaṃ āyasmā tathāgatassa bhātā cūḷapitu putto, tatra bhikkhū chandāgamanaṃ viya maññamānā ‘‘bahū asekhapaṭisambhidāppatte bhikkhū ṭhapetvā ānandaṃ sekhapaṭisambhidāppattaṃ thero uccinī’’ti upavadeyyuṃ. Taṃ parūpavādaṃ parivivajjento ‘‘ānandaṃ vinā saṅgīti na sakkā kātuṃ, bhikkhūnaṃyeva anumatiyā gahessāmī’’ti na uccini.

    អថ សយមេវ ភិក្ខូ អានន្ទស្សត្ថាយ ថេរំ យាចិំសុ។ យថាហ –

    Atha sayameva bhikkhū ānandassatthāya theraṃ yāciṃsu. Yathāha –

    ‘‘ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ មហាកស្សបំ ឯតទវោចុំ – ‘អយំ, ភន្តេ, អាយស្មា អានន្ទោ កិញ្ចាបិ សេខោ, អភព្ពោ ឆន្ទា ទោសា មោហា ភយា អគតិំ គន្តុំ, ពហុ ចានេន ភគវតោ សន្តិកេ ធម្មោ ច វិនយោ ច បរិយត្តោ, តេន ហិ, ភន្តេ, ថេរោ អាយស្មន្តម្បិ អានន្ទំ ឧច្ចិនតូ’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ អាយស្មន្តម្បិ អានន្ទំ ឧច្ចិនី’’តិ (ចូឡវ. ៤៣៧)។

    ‘‘Bhikkhū āyasmantaṃ mahākassapaṃ etadavocuṃ – ‘ayaṃ, bhante, āyasmā ānando kiñcāpi sekho, abhabbo chandā dosā mohā bhayā agatiṃ gantuṃ, bahu cānena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tena hi, bhante, thero āyasmantampi ānandaṃ uccinatū’ti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantampi ānandaṃ uccinī’’ti (cūḷava. 437).

    ឯវំ ភិក្ខូនំ អនុមតិយា ឧច្ចិនិតេន តេនាយស្មតា សទ្ធិំ បញ្ចថេរសតានិ អហេសុំ។

    Evaṃ bhikkhūnaṃ anumatiyā uccinitena tenāyasmatā saddhiṃ pañcatherasatāni ahesuṃ.

    អថ ខោ ថេរានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ‘‘កត្ថ នុ ខោ មយំ ធម្មញ្ច វិនយញ្ច សង្គាយេយ្យាមា’’តិ។ អថ ខោ ថេរានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ ‘‘រាជគហំ ខោ មហាគោចរំ បហូតសេនាសនំ, យំនូន មយំ រាជគហេ វស្សំ វសន្តា ធម្មញ្ច វិនយញ្ច សង្គាយេយ្យាម, នញ្ញេ ភិក្ខូ រាជគហេ វស្សំ ឧបគច្ឆេយ្យុ’’ន្តិ។ កស្មា បន នេសំ ឯតទហោសិ? ឥទំ អម្ហាកំ ថាវរកម្មំ, កោចិ វិសភាគបុគ្គលោ សង្ឃមជ្ឈំ បវិសិត្វា ឧក្កោដេយ្យាតិ។ អថាយស្មា មហាកស្សបោ ញត្តិទុតិយេន កម្មេន សាវេសិ។ តំ សង្គីតិក្ខន្ធកេ (ចូឡវ. ៤៣៧) វុត្តនយេនេវ ញាតព្ពំ។

    Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – ‘‘kattha nu kho mayaṃ dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāmā’’ti. Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi ‘‘rājagahaṃ kho mahāgocaraṃ pahūtasenāsanaṃ, yaṃnūna mayaṃ rājagahe vassaṃ vasantā dhammañca vinayañca saṅgāyeyyāma, naññe bhikkhū rājagahe vassaṃ upagaccheyyu’’nti. Kasmā pana nesaṃ etadahosi? Idaṃ amhākaṃ thāvarakammaṃ, koci visabhāgapuggalo saṅghamajjhaṃ pavisitvā ukkoṭeyyāti. Athāyasmā mahākassapo ñattidutiyena kammena sāvesi. Taṃ saṅgītikkhandhake (cūḷava. 437) vuttanayeneva ñātabbaṃ.

    អថ តថាគតស្ស បរិនិព្ពានតោ សត្តសុ សាធុកីឡនទិវសេសុ សត្តសុ ច ធាតុបូជាទិវសេសុ វីតិវត្តេសុ ‘‘អឌ្ឍមាសោ អតិក្កន្តោ, ឥទានិ គិម្ហានំ ទិយឌ្ឍោ មាសោ សេសោ, ឧបកដ្ឋា វស្សូបនាយិកា’’តិ មន្ត្វា មហាកស្សបត្ថេរោ ‘‘រាជគហំ, អាវុសោ, គច្ឆាមា’’តិ ឧបឌ្ឍំ ភិក្ខុសង្ឃំ គហេត្វា ឯកំ មគ្គំ គតោ។ អនុរុទ្ធត្ថេរោបិ ឧបឌ្ឍំ គហេត្វា ឯកំ មគ្គំ គតោ, អានន្ទត្ថេរោ បន ភគវតោ បត្តចីវរំ គហេត្វា ភិក្ខុសង្ឃបរិវុតោ សាវត្ថិំ គន្ត្វា រាជគហំ គន្តុកាមោ យេន សាវត្ថិ, តេន ចារិកំ បក្កាមិ។ អានន្ទត្ថេរេន គតគតដ្ឋានេ មហាបរិទេវោ អហោសិ, ‘‘ភន្តេ អានន្ទ, កុហិំ សត្ថារំ ឋបេត្វា អាគតោសី’’តិ? អនុបុព្ពេន សាវត្ថិំ អនុប្បត្តេ ថេរេ ភគវតោ បរិនិព្ពានសមយេ វិយ មហាបរិទេវោ អហោសិ។

    Atha tathāgatassa parinibbānato sattasu sādhukīḷanadivasesu sattasu ca dhātupūjādivasesu vītivattesu ‘‘aḍḍhamāso atikkanto, idāni gimhānaṃ diyaḍḍho māso seso, upakaṭṭhā vassūpanāyikā’’ti mantvā mahākassapatthero ‘‘rājagahaṃ, āvuso, gacchāmā’’ti upaḍḍhaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato. Anuruddhattheropi upaḍḍhaṃ gahetvā ekaṃ maggaṃ gato, ānandatthero pana bhagavato pattacīvaraṃ gahetvā bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiṃ gantvā rājagahaṃ gantukāmo yena sāvatthi, tena cārikaṃ pakkāmi. Ānandattherena gatagataṭṭhāne mahāparidevo ahosi, ‘‘bhante ānanda, kuhiṃ satthāraṃ ṭhapetvā āgatosī’’ti? Anupubbena sāvatthiṃ anuppatte there bhagavato parinibbānasamaye viya mahāparidevo ahosi.

    តត្រ សុទំ អាយស្មា អានន្ទោ អនិច្ចតាទិបដិសំយុត្តាយ ធម្មិយា កថាយ តំ មហាជនំ សញ្ញាបេត្វា ជេតវនំ បវិសិត្វា ទសពលេន វសិតគន្ធកុដិយា ទ្វារំ វិវរិត្វា មញ្ចបីឋំ នីហរិត្វា បប្ផោដេត្វា គន្ធកុដិំ សម្មជ្ជិត្វា មិលាតមាលាកចវរំ ឆឌ្ឌេត្វា មញ្ចបីឋំ អតិហរិត្វា បុន យថាឋានេ ឋបេត្វា ភគវតោ ឋិតកាលេ ករណីយំ វត្តំ សព្ពមកាសិ។ អថ ថេរោ ភគវតោ បរិនិព្ពានតោ បភុតិ ឋាននិសជ្ជពហុលត្តា ឧស្សន្នធាតុកំ កាយំ សមស្សាសេតុំ ទុតិយទិវសេ ខីរវិរេចនំ បិវិត្វា វិហារេយេវ និសីទិ, យំ សន្ធាយ សុភេន មាណវេន បហិតំ មាណវកំ ឯតទវោច –

    Tatra sudaṃ āyasmā ānando aniccatādipaṭisaṃyuttāya dhammiyā kathāya taṃ mahājanaṃ saññāpetvā jetavanaṃ pavisitvā dasabalena vasitagandhakuṭiyā dvāraṃ vivaritvā mañcapīṭhaṃ nīharitvā papphoṭetvā gandhakuṭiṃ sammajjitvā milātamālākacavaraṃ chaḍḍetvā mañcapīṭhaṃ atiharitvā puna yathāṭhāne ṭhapetvā bhagavato ṭhitakāle karaṇīyaṃ vattaṃ sabbamakāsi. Atha thero bhagavato parinibbānato pabhuti ṭhānanisajjabahulattā ussannadhātukaṃ kāyaṃ samassāsetuṃ dutiyadivase khīravirecanaṃ pivitvā vihāreyeva nisīdi, yaṃ sandhāya subhena māṇavena pahitaṃ māṇavakaṃ etadavoca –

    ‘‘អកាលោ ខោ, មាណវក, អត្ថិ មេ អជ្ជ ភេសជ្ជមត្តា បីតា, អប្បេវ នាម ស្វេបិ ឧបសង្កមេយ្យាមា’’តិ (ទី. និ. ១.៤៤៧)។

    ‘‘Akālo kho, māṇavaka, atthi me ajja bhesajjamattā pītā, appeva nāma svepi upasaṅkameyyāmā’’ti (dī. ni. 1.447).

    ទុតិយទិវសេ ចេតកត្ថេរេន បច្ឆាសមណេន គន្ត្វា សុភេន មាណវេន បុដ្ឋោ ទីឃនិកាយេ សុភសុត្តំ នាម ទសមំ សុត្តមភាសិ។

    Dutiyadivase cetakattherena pacchāsamaṇena gantvā subhena māṇavena puṭṭho dīghanikāye subhasuttaṃ nāma dasamaṃ suttamabhāsi.

    អថ ខោ ថេរោ ជេតវនេ វិហារេ ខណ្ឌផុល្លប្បដិសង្ខរណំ ការាបេត្វា ឧបកដ្ឋាយ វស្សូបនាយិកាយ រាជគហំ គតោ។ តថា មហាកស្សបត្ថេរោ អនុរុទ្ធត្ថេរោ ច សព្ពំ ភិក្ខុសង្ឃំ គហេត្វា រាជគហមេវ គតា។

    Atha kho thero jetavane vihāre khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ kārāpetvā upakaṭṭhāya vassūpanāyikāya rājagahaṃ gato. Tathā mahākassapatthero anuruddhatthero ca sabbaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā rājagahameva gatā.

    តេន ខោ បន សមយេន រាជគហេ អដ្ឋារស មហាវិហារា ហោន្តិ។ តេ សព្ពេបិ ឆឌ្ឌិតបតិតឧក្លាបា អហេសុំ។ ភគវតោ ហិ បរិនិព្ពានេ សព្ពេ ភិក្ខូ អត្តនោ អត្តនោ បត្តចីវរំ គហេត្វា វិហារេ ច បរិវេណេ ច ឆឌ្ឌេត្វា អគមំសុ។ តត្ថ ថេរា ភគវតោ វចនបូជនត្ថំ តិត្ថិយវាទបរិមោចនត្ថញ្ច ‘‘បឋមំ មាសំ ខណ្ឌផុល្លប្បដិសង្ខរណំ ករោមា’’តិ ចិន្តេសុំ។ តិត្ថិយា ហិ វទេយ្យុំ ‘‘សមណស្ស គោតមស្ស សាវកា សត្ថរិ ឋិតេយេវ វិហារេ បដិជគ្គិំសុ, បរិនិព្ពុតេ ឆឌ្ឌេសុ’’ន្តិ។ តេសំ វាទបរិមោចនត្ថញ្ច ចិន្តេសុន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Tena kho pana samayena rājagahe aṭṭhārasa mahāvihārā honti. Te sabbepi chaḍḍitapatitauklāpā ahesuṃ. Bhagavato hi parinibbāne sabbe bhikkhū attano attano pattacīvaraṃ gahetvā vihāre ca pariveṇe ca chaḍḍetvā agamaṃsu. Tattha therā bhagavato vacanapūjanatthaṃ titthiyavādaparimocanatthañca ‘‘paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karomā’’ti cintesuṃ. Titthiyā hi vadeyyuṃ ‘‘samaṇassa gotamassa sāvakā satthari ṭhiteyeva vihāre paṭijaggiṃsu, parinibbute chaḍḍesu’’nti. Tesaṃ vādaparimocanatthañca cintesunti vuttaṃ hoti. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘អថ ខោ ថេរានំ ភិក្ខូនំ ឯតទហោសិ – ភគវតា ខោ, អាវុសោ, ខណ្ឌផុល្លប្បដិសង្ខរណំ វណ្ណិតំ, ហន្ទ មយំ, អាវុសោ, បឋមំ មាសំ ខណ្ឌផុល្លប្បដិសង្ខរណំ ករោម, មជ្ឈិមំ មាសំ សន្និបតិត្វា ធម្មញ្ច វិនយញ្ច សង្គាយិស្សាមា’’តិ (ចូឡវ. ៤៣៨)។

    ‘‘Atha kho therānaṃ bhikkhūnaṃ etadahosi – bhagavatā kho, āvuso, khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ vaṇṇitaṃ, handa mayaṃ, āvuso, paṭhamaṃ māsaṃ khaṇḍaphullappaṭisaṅkharaṇaṃ karoma, majjhimaṃ māsaṃ sannipatitvā dhammañca vinayañca saṅgāyissāmā’’ti (cūḷava. 438).

    តេ ទុតិយទិវសេ គន្ត្វា រាជទ្វារេ អដ្ឋំសុ។ អជាតសត្តុ រាជា អាគន្ត្វា វន្ទិត្វា ‘‘អហំ, ភន្តេ, កិំ ករោមិ, កេនត្ថោ’’តិ បវារេសិ។ ថេរា អដ្ឋារសមហាវិហារប្បដិសង្ខរណត្ថាយ ហត្ថកម្មំ បដិវេទេសុំ។ ‘‘សាធុ, ភន្តេ’’តិ រាជា ហត្ថកម្មការកេ មនុស្សេ អទាសិ។ ថេរា បឋមំ មាសំ សព្ពវិហារេ បដិសង្ខរាបេសុំ។

    Te dutiyadivase gantvā rājadvāre aṭṭhaṃsu. Ajātasattu rājā āgantvā vanditvā ‘‘ahaṃ, bhante, kiṃ karomi, kenattho’’ti pavāresi. Therā aṭṭhārasamahāvihārappaṭisaṅkharaṇatthāya hatthakammaṃ paṭivedesuṃ. ‘‘Sādhu, bhante’’ti rājā hatthakammakārake manusse adāsi. Therā paṭhamaṃ māsaṃ sabbavihāre paṭisaṅkharāpesuṃ.

    អថ រញ្ញោ អារោចេសុំ – ‘‘និដ្ឋិតំ, មហារាជ, វិហារប្បដិសង្ខរណំ , ឥទានិ ធម្មវិនយសង្គហំ ករោមា’’តិ។ ‘‘សាធុ, ភន្តេ, វិស្សត្ថា ករោថ, មយ្ហំ អាណាចក្កំ, តុម្ហាកំ ធម្មចក្កំ ហោតុ។ អាណាបេថ, ភន្តេ, កិំ ករោមី’’តិ? ‘‘ធម្មសង្គហំ ករោន្តានំ ភិក្ខូនំ សន្និសជ្ជដ្ឋានំ មហារាជា’’តិ។ ‘‘កត្ថ ករោមិ, ភន្តេ’’តិ? ‘‘វេភារបព្ពតបស្សេ សត្តបណ្ណិគុហាទ្វារេ កាតុំ យុត្តំ មហារាជា’’តិ។ ‘‘សាធុ, ភន្តេ’’តិ ខោ, រាជា អជាតសត្តុ, វិស្សកម្មុនា និម្មិតសទិសំ សុវិភត្តភិត្តិថម្ភសោបានំ នានាវិធមាលាកម្មលតាកម្មវិចិត្រំ មហាមណ្ឌបំ ការាបេត្វា វិវិធកុសុមទាមឱលម្ពកវិនិគ្គលន្តចារុវិតានំ រតនវិចិត្រមណិកោដ្ដិមតលមិវ ច នំ នានាបុប្ផូបហារវិចិត្រំ សុបរិនិដ្ឋិតភូមិកម្មំ ព្រហ្មវិមានសទិសំ អលង្ករិត្វា តស្មិំ មហាមណ្ឌបេ បញ្ចសតានំ ភិក្ខូនំ អនគ្ឃានិ បញ្ចកប្បិយបច្ចត្ថរណសតានិ បញ្ញាបេត្វា ទក្ខិណភាគំ និស្សាយ ឧត្តរាភិមុខំ ថេរាសនំ, មណ្ឌបមជ្ឈេ បុរត្ថាភិមុខំ ពុទ្ធស្ស ភគវតោ អាសនារហំ ធម្មាសនំ បញ្ញាបេត្វា ទន្តខចិតំ ចិត្តពីជនិញ្ចេត្ថ ឋបេត្វា ភិក្ខុសង្ឃស្ស អារោចាបេសិ ‘‘និដ្ឋិតំ, ភន្តេ, កិច្ច’’ន្តិ។

    Atha rañño ārocesuṃ – ‘‘niṭṭhitaṃ, mahārāja, vihārappaṭisaṅkharaṇaṃ , idāni dhammavinayasaṅgahaṃ karomā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante, vissatthā karotha, mayhaṃ āṇācakkaṃ, tumhākaṃ dhammacakkaṃ hotu. Āṇāpetha, bhante, kiṃ karomī’’ti? ‘‘Dhammasaṅgahaṃ karontānaṃ bhikkhūnaṃ sannisajjaṭṭhānaṃ mahārājā’’ti. ‘‘Kattha karomi, bhante’’ti? ‘‘Vebhārapabbatapasse sattapaṇṇiguhādvāre kātuṃ yuttaṃ mahārājā’’ti. ‘‘Sādhu, bhante’’ti kho, rājā ajātasattu, vissakammunā nimmitasadisaṃ suvibhattabhittithambhasopānaṃ nānāvidhamālākammalatākammavicitraṃ mahāmaṇḍapaṃ kārāpetvā vividhakusumadāmaolambakaviniggalantacāruvitānaṃ ratanavicitramaṇikoṭṭimatalamiva ca naṃ nānāpupphūpahāravicitraṃ supariniṭṭhitabhūmikammaṃ brahmavimānasadisaṃ alaṅkaritvā tasmiṃ mahāmaṇḍape pañcasatānaṃ bhikkhūnaṃ anagghāni pañcakappiyapaccattharaṇasatāni paññāpetvā dakkhiṇabhāgaṃ nissāya uttarābhimukhaṃ therāsanaṃ, maṇḍapamajjhe puratthābhimukhaṃ buddhassa bhagavato āsanārahaṃ dhammāsanaṃ paññāpetvā dantakhacitaṃ cittabījaniñcettha ṭhapetvā bhikkhusaṅghassa ārocāpesi ‘‘niṭṭhitaṃ, bhante, kicca’’nti.

    ភិក្ខូ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អាហំសុ ‘‘ស្វេ, អាវុសោ អានន្ទ, សង្ឃសន្និបាតោ, ត្វញ្ច សេខោ សករណីយោ, តេន តេ ន យុត្តំ សន្និបាតំ គន្តុំ, អប្បមត្តោ ហោហី’’តិ។ អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ‘‘ស្វេ សន្និបាតោ, ន ខោ បន មេតំ បតិរូបំ, យ្វាហំ សេខោ សមានោ សន្និបាតំ គច្ឆេយ្យ’’ន្តិ ពហុទេវ រត្តិំ កាយគតាយ សតិយា វីតិនាមេត្វា រត្តិយា បច្ចូសសមយេ ចង្កមា ឱរោហិត្វា វិហារំ បវិសិត្វា ‘‘និបជ្ជិស្សាមី’’តិ កាយំ អាវជ្ជេសិ។ ទ្វេ បាទា ភូមិតោ មុត្តា, អប្បត្តញ្ច សីសំ ពិម្ពោហនំ, ឯតស្មិំ អន្តរេ អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចិ។ អយញ្ហិ អាយស្មា ចង្កមេន ពហិ វីតិនាមេត្វា វិសេសំ និព្ពត្តេតុំ អសក្កោន្តោ ចិន្តេសិ ‘‘ននុ មំ ភគវា ឯតទវោច – ‘កតបុញ្ញោសិ ត្វំ, អានន្ទ, បធានមនុយុញ្ជ, ខិប្បំ ហោហិសិ អនាសវោ’តិ (ទី. និ. ២.២០៧)។ ពុទ្ធានញ្ច កថាទោសោ នាម នត្ថិ, មម បន អច្ចារទ្ធំ វីរិយំ, តេន មេ ចិត្តំ ឧទ្ធច្ចាយ សំវត្តតិ, ហន្ទាហំ វីរិយសមតំ យោជេមី’’តិ ចង្កមា ឱរោហិត្វា បាទធោវនដ្ឋានេ ឋត្វា បាទេ ធោវិត្វា វិហារំ បវិសិត្វា មញ្ចកេ និសីទិត្វា ‘‘ថោកំ វិស្សមិស្សាមី’’តិ កាយំ មញ្ចកេ ឧបនាមេសិ។ ទ្វេ បាទា ភូមិតោ មុត្តា, សីសញ្ច ពិម្ពោហនមសម្បត្តំ, ឯតស្មិំ អន្តរេ អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុច្ចិ។ ចតុឥរិយាបថវិរហិតំ ថេរស្ស អរហត្តំ។ តេន ‘‘ឥមស្មិំ សាសនេ អនិសិន្នោ អនិបន្នោ អដ្ឋិតោ អចង្កមន្តោ កោ ភិក្ខុ អរហត្តំ បត្តោ’’តិ វុត្តេ ‘‘អានន្ទត្ថេរោ’’តិ វត្តុំ វដ្ដតិ។

    Bhikkhū āyasmantaṃ ānandaṃ āhaṃsu ‘‘sve, āvuso ānanda, saṅghasannipāto, tvañca sekho sakaraṇīyo, tena te na yuttaṃ sannipātaṃ gantuṃ, appamatto hohī’’ti. Atha kho āyasmā ānando ‘‘sve sannipāto, na kho pana metaṃ patirūpaṃ, yvāhaṃ sekho samāno sannipātaṃ gaccheyya’’nti bahudeva rattiṃ kāyagatāya satiyā vītināmetvā rattiyā paccūsasamaye caṅkamā orohitvā vihāraṃ pavisitvā ‘‘nipajjissāmī’’ti kāyaṃ āvajjesi. Dve pādā bhūmito muttā, appattañca sīsaṃ bimbohanaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Ayañhi āyasmā caṅkamena bahi vītināmetvā visesaṃ nibbattetuṃ asakkonto cintesi ‘‘nanu maṃ bhagavā etadavoca – ‘katapuññosi tvaṃ, ānanda, padhānamanuyuñja, khippaṃ hohisi anāsavo’ti (dī. ni. 2.207). Buddhānañca kathādoso nāma natthi, mama pana accāraddhaṃ vīriyaṃ, tena me cittaṃ uddhaccāya saṃvattati, handāhaṃ vīriyasamataṃ yojemī’’ti caṅkamā orohitvā pādadhovanaṭṭhāne ṭhatvā pāde dhovitvā vihāraṃ pavisitvā mañcake nisīditvā ‘‘thokaṃ vissamissāmī’’ti kāyaṃ mañcake upanāmesi. Dve pādā bhūmito muttā, sīsañca bimbohanamasampattaṃ, etasmiṃ antare anupādāya āsavehi cittaṃ vimucci. Catuiriyāpathavirahitaṃ therassa arahattaṃ. Tena ‘‘imasmiṃ sāsane anisinno anipanno aṭṭhito acaṅkamanto ko bhikkhu arahattaṃ patto’’ti vutte ‘‘ānandatthero’’ti vattuṃ vaṭṭati.

    អថ ថេរា ភិក្ខូ ទុតិយទិវសេ ភត្តកិច្ចំ កត្វា បត្តចីវរំ បដិសាមេត្វា ធម្មសភាយំ សន្និបតិតា។ អានន្ទត្ថេរោ បន អត្តនោ អរហត្តប្បត្តិំ ញាបេតុកាមោ ភិក្ខូហិ សទ្ធិំ ន គតោ។ ភិក្ខូ យថាវុឌ្ឍំ អត្តនោ អត្តនោ បត្តាសនេ និសីទន្តា អានន្ទត្ថេរស្ស អាសនំ ឋបេត្វា និសិន្នា។ តត្ថ កេហិចិ ‘‘ឯតមាសនំ កស្សា’’តិ វុត្តេ អានន្ទស្សាតិ។ ‘‘អានន្ទោ បន កុហិំ គតោ’’តិ។ តស្មិំ សមយេ ថេរោ ចិន្តេសិ ‘‘ឥទានិ មយ្ហំ គមនកាលោ’’តិ។ តតោ អត្តនោ អានុភាវំ ទស្សេន្តោ បថវិយំ និមុជ្ជិត្វា អត្តនោ អាសនេយេវ អត្តានំ ទស្សេសិ។ អាកាសេនាគន្ត្វា និសីទីតិបិ ឯកេ។

    Atha therā bhikkhū dutiyadivase bhattakiccaṃ katvā pattacīvaraṃ paṭisāmetvā dhammasabhāyaṃ sannipatitā. Ānandatthero pana attano arahattappattiṃ ñāpetukāmo bhikkhūhi saddhiṃ na gato. Bhikkhū yathāvuḍḍhaṃ attano attano pattāsane nisīdantā ānandattherassa āsanaṃ ṭhapetvā nisinnā. Tattha kehici ‘‘etamāsanaṃ kassā’’ti vutte ānandassāti. ‘‘Ānando pana kuhiṃ gato’’ti. Tasmiṃ samaye thero cintesi ‘‘idāni mayhaṃ gamanakālo’’ti. Tato attano ānubhāvaṃ dassento pathaviyaṃ nimujjitvā attano āsaneyeva attānaṃ dassesi. Ākāsenāgantvā nisīdītipi eke.

    ឯវំ និសិន្នេ តស្មិំ អាយស្មន្តេ មហាកស្សបត្ថេរោ ភិក្ខូ អាមន្តេសិ, ‘‘អាវុសោ, កិំ បឋមំ សង្គាយាម ធម្មំ វា វិនយំ វា’’តិ? ភិក្ខូ អាហំសុ, ‘‘ភន្តេ មហាកស្សប, វិនយោនាមពុទ្ធសាសនស្ស អាយុ, វិនយេ ឋិតេ សាសនំ ឋិតំ ហោតិ, តស្មា បឋមំ វិនយំ សង្គាយាមា’’តិ។ ‘‘កំ ធុរំ កត្វា វិនយោ សង្គាយិតព្ពោ’’តិ? ‘‘អាយស្មន្តំ ឧបាលិ’’ន្តិ ។ ‘‘កិំ អានន្ទោ នប្បហោតី’’តិ? ‘‘នោ នប្បហោតិ, អបិច ខោ បន សម្មាសម្ពុទ្ធោ ធរមានោយេវ វិនយបរិយត្តិំ និស្សាយ អាយស្មន្តំ ឧបាលិំ ឯតទគ្គេ ឋបេសិ – ‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ វិនយធរានំ យទិទំ ឧបាលី’’’តិ (អ. និ. ១.២២៨)។ តស្មា ឧបាលិត្ថេរំ បុច្ឆិត្វា វិនយំ សង្គាយាមាតិ។ តតោ ថេរោ វិនយំ បុច្ឆនត្ថាយ អត្តនាវ អត្តានំ សម្មន្និ។ ឧបាលិត្ថេរោបិ វិស្សជ្ជនត្ថាយ សម្មន្និ។ តត្រាយំ បាឡិ –

    Evaṃ nisinne tasmiṃ āyasmante mahākassapatthero bhikkhū āmantesi, ‘‘āvuso, kiṃ paṭhamaṃ saṅgāyāma dhammaṃ vā vinayaṃ vā’’ti? Bhikkhū āhaṃsu, ‘‘bhante mahākassapa, vinayonāmabuddhasāsanassa āyu, vinaye ṭhite sāsanaṃ ṭhitaṃ hoti, tasmā paṭhamaṃ vinayaṃ saṅgāyāmā’’ti. ‘‘Kaṃ dhuraṃ katvā vinayo saṅgāyitabbo’’ti? ‘‘Āyasmantaṃ upāli’’nti . ‘‘Kiṃ ānando nappahotī’’ti? ‘‘No nappahoti, apica kho pana sammāsambuddho dharamānoyeva vinayapariyattiṃ nissāya āyasmantaṃ upāliṃ etadagge ṭhapesi – ‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ vinayadharānaṃ yadidaṃ upālī’’’ti (a. ni. 1.228). Tasmā upālittheraṃ pucchitvā vinayaṃ saṅgāyāmāti. Tato thero vinayaṃ pucchanatthāya attanāva attānaṃ sammanni. Upālittheropi vissajjanatthāya sammanni. Tatrāyaṃ pāḷi –

    អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ សង្ឃំ ញាបេសិ –

    Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘សុណាតុ មេ, អាវុសោ, សង្ឃោ, យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, អហំ ឧបាលិំ វិនយំ បុច្ឆេយ្យ’’ន្តិ។

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ upāliṃ vinayaṃ puccheyya’’nti.

    អាយស្មាបិ ឧបាលិ សង្ឃំ ញាបេសិ –

    Āyasmāpi upāli saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ, យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, អហំ អាយស្មតា មហាកស្សបេន វិនយំ បុដ្ឋោ វិស្សជ្ជេយ្យ’’ន្តិ។

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena vinayaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.

    ឯវំ អត្តនាវ អត្តានំ សម្មន្និត្វា អាយស្មា, ឧបាលិ, ឧដ្ឋាយាសនា ឯកំសំ ចីវរំ កត្វា ថេរេ ភិក្ខូ វន្ទិត្វា ធម្មាសនេ និសីទិ ទន្តខចិតំ ពីជនិំ គហេត្វា។ តតោ មហាកស្សបត្ថេរោ ឧបាលិត្ថេរំ បឋមបារាជិកំ អាទិំ កត្វា សព្ពំ វិនយំ បុច្ឆិ, ឧបាលិត្ថេរោ វិស្សជ្ជេសិ។ សព្ពេ បញ្ចសតា ភិក្ខូ បឋមបារាជិកសិក្ខាបទំ សនិទានំ កត្វា ឯកតោ គណសជ្ឈាយមកំសុ។ ឯវំ សេសានិបីតិ សព្ពំ វិនយដ្ឋកថាយ គហេតព្ពំ។ ឯតេន នយេន សឧភតោវិភង្គំ សខន្ធកបរិវារំ សកលំ វិនយបិដកំ សង្គាយិត្វា ឧបាលិត្ថេរោ ទន្តខចិតំ ពីជនិំ និក្ខិបិត្វា ធម្មាសនា ឱរោហិត្វា វុឌ្ឍេ ភិក្ខូ វន្ទិត្វា អត្តនោ បត្តាសនេ និសីទិ។

    Evaṃ attanāva attānaṃ sammannitvā āyasmā, upāli, uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Tato mahākassapatthero upālittheraṃ paṭhamapārājikaṃ ādiṃ katvā sabbaṃ vinayaṃ pucchi, upālitthero vissajjesi. Sabbe pañcasatā bhikkhū paṭhamapārājikasikkhāpadaṃ sanidānaṃ katvā ekato gaṇasajjhāyamakaṃsu. Evaṃ sesānipīti sabbaṃ vinayaṭṭhakathāya gahetabbaṃ. Etena nayena saubhatovibhaṅgaṃ sakhandhakaparivāraṃ sakalaṃ vinayapiṭakaṃ saṅgāyitvā upālitthero dantakhacitaṃ bījaniṃ nikkhipitvā dhammāsanā orohitvā vuḍḍhe bhikkhū vanditvā attano pattāsane nisīdi.

    វិនយំ សង្គាយិត្វា ធម្មំ សង្គាយិតុកាមោ អាយស្មា មហាកស្សបត្ថេរោ ភិក្ខូ បុច្ឆិ – ‘‘ធម្មំ សង្គាយន្តេហិ កំ បុគ្គលំ ធុរំ កត្វា ធម្មោ សង្គាយិតព្ពោ’’តិ? ភិក្ខូ ‘‘អានន្ទត្ថេរំ ធុរំ កត្វា’’តិ អាហំសុ។

    Vinayaṃ saṅgāyitvā dhammaṃ saṅgāyitukāmo āyasmā mahākassapatthero bhikkhū pucchi – ‘‘dhammaṃ saṅgāyantehi kaṃ puggalaṃ dhuraṃ katvā dhammo saṅgāyitabbo’’ti? Bhikkhū ‘‘ānandattheraṃ dhuraṃ katvā’’ti āhaṃsu.

    អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ សង្ឃំ ញាបេសិ –

    Atha kho āyasmā mahākassapo saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘សុណាតុ មេ, អាវុសោ, សង្ឃោ, យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, អហំ អានន្ទំ ធម្មំ បុច្ឆេយ្យ’’ន្តិ។

    ‘‘Suṇātu me, āvuso, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ ānandaṃ dhammaṃ puccheyya’’nti.

    អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ សង្ឃំ ញាបេសិ –

    Atha kho āyasmā ānando saṅghaṃ ñāpesi –

    ‘‘សុណាតុ មេ, ភន្តេ, សង្ឃោ, យទិ សង្ឃស្ស បត្តកល្លំ, អហំ អាយស្មតា មហាកស្សបេន ធម្មំ បុដ្ឋោ វិស្សជ្ជេយ្យ’’ន្តិ។

    ‘‘Suṇātu me, bhante, saṅgho, yadi saṅghassa pattakallaṃ, ahaṃ āyasmatā mahākassapena dhammaṃ puṭṭho vissajjeyya’’nti.

    អថ ខោ អាយស្មា អានន្ទោ ឧដ្ឋាយាសនា ឯកំសំ ចីវរំ កត្វា ថេរេ ភិក្ខូ វន្ទិត្វា ធម្មាសនេ និសីទិ ទន្តខចិតំ ពីជនិំ គហេត្វា។ អថ មហាកស្សបត្ថេរោ អានន្ទត្ថេរំ ធម្មំ បុច្ឆិ – ‘‘ព្រហ្មជាលំ, អាវុសោ អានន្ទ, កត្ថ ភាសិត’’ន្តិ? ‘‘អន្តរា ច, ភន្តេ, រាជគហំ អន្តរា ច នាឡន្ទំ រាជាគារកេ អម្ពលដ្ឋិកាយ’’ន្តិ។ ‘‘កំ អារព្ភា’’តិ ? ‘‘សុប្បិយញ្ច បរិព្ពាជកំ ព្រហ្មទត្តញ្ច មាណវក’’ន្តិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ ព្រហ្មជាលស្ស និទានម្បិ បុច្ឆិ, បុគ្គលម្បិ បុច្ឆិ។ ‘‘សាមញ្ញផលំ; បនាវុសោ អានន្ទ, កត្ថ ភាសិត’’ន្តិ? ‘‘រាជគហេ, ភន្តេ, ជីវកម្ពវនេ’’តិ។ ‘‘កេន សទ្ធិ’’ន្តិ? ‘‘អជាតសត្តុនា វេទេហិបុត្តេន សទ្ធិ’’ន្តិ។ អថ ខោ អាយស្មា មហាកស្សបោ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ សាមញ្ញផលស្ស និទានម្បិ បុច្ឆិ, បុគ្គលម្បិ បុច្ឆិ។ ឯតេនេវ ឧបាយេន បញ្ចបិ និកាយេ បុច្ឆិ, បុដ្ឋោ បុដ្ឋោ អាយស្មា អានន្ទោ វិស្សជ្ជេសិ។ អយំ បឋមមហាសង្គីតិ បញ្ចហិ ថេរសតេហិ កតា –

    Atha kho āyasmā ānando uṭṭhāyāsanā ekaṃsaṃ cīvaraṃ katvā there bhikkhū vanditvā dhammāsane nisīdi dantakhacitaṃ bījaniṃ gahetvā. Atha mahākassapatthero ānandattheraṃ dhammaṃ pucchi – ‘‘brahmajālaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Antarā ca, bhante, rājagahaṃ antarā ca nāḷandaṃ rājāgārake ambalaṭṭhikāya’’nti. ‘‘Kaṃ ārabbhā’’ti ? ‘‘Suppiyañca paribbājakaṃ brahmadattañca māṇavaka’’nti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ brahmajālassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi. ‘‘Sāmaññaphalaṃ; panāvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti? ‘‘Rājagahe, bhante, jīvakambavane’’ti. ‘‘Kena saddhi’’nti? ‘‘Ajātasattunā vedehiputtena saddhi’’nti. Atha kho āyasmā mahākassapo āyasmantaṃ ānandaṃ sāmaññaphalassa nidānampi pucchi, puggalampi pucchi. Eteneva upāyena pañcapi nikāye pucchi, puṭṭho puṭṭho āyasmā ānando vissajjesi. Ayaṃ paṭhamamahāsaṅgīti pañcahi therasatehi katā –

    ‘‘សតេហិ បញ្ចហិ កតា, តេន បញ្ចសតាតិ ច;

    ‘‘Satehi pañcahi katā, tena pañcasatāti ca;

    ថេរេហេវ កតត្តា ច, ថេរិកាតិ បវុច្ចតី’’តិ។

    Thereheva katattā ca, therikāti pavuccatī’’ti.

    ឥមិស្សា បឋមមហាសង្គីតិយា វត្តមានាយ សព្ពំ ទីឃនិកាយំ មជ្ឈិមនិកាយាទិញ្ច បុច្ឆិត្វា អនុបុព្ពេន ខុទ្ទកនិកាយំ បុច្ឆន្តេន អាយស្មតា មហាកស្សបេន ‘‘មង្គលសុត្តំ, អាវុសោ អានន្ទ, កត្ថ ភាសិត’’ន្តិ ឯវមាទិវចនាវសានេ ‘‘និទានម្បិ បុច្ឆិ, បុគ្គលម្បិ បុច្ឆី’’តិ ឯត្ថ និទានេ បុច្ឆិតេ តំ និទានំ វិត្ថារេត្វា យថា ច ភាសិតំ, យេន ច សុតំ, យទា ច សុតំ, យេន ច ភាសិតំ, យត្ថ ច ភាសិតំ, យស្ស ច ភាសិតំ, តំ សព្ពំ កថេតុកាមេន ‘‘ឯវំ ភាសិតំ មយា សុតំ, ឯកំ សមយំ សុតំ, ភគវតា ភាសិតំ, សាវត្ថិយំ ភាសិតំ, ទេវតាយ ភាសិត’’ន្តិ ឯតមត្ថំ ទស្សេន្តេន អាយស្មតា អានន្ទេន វុត្តំ ‘‘ឯវំ មេ សុតំ – ឯកំ សមយំ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ…បេ.… ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសី’’តិ។ ឯវមិទំ អាយស្មតា អានន្ទេន វុត្តំ, តញ្ច បន បឋមមហាសង្គីតិកាលេ វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Imissā paṭhamamahāsaṅgītiyā vattamānāya sabbaṃ dīghanikāyaṃ majjhimanikāyādiñca pucchitvā anupubbena khuddakanikāyaṃ pucchantena āyasmatā mahākassapena ‘‘maṅgalasuttaṃ, āvuso ānanda, kattha bhāsita’’nti evamādivacanāvasāne ‘‘nidānampi pucchi, puggalampi pucchī’’ti ettha nidāne pucchite taṃ nidānaṃ vitthāretvā yathā ca bhāsitaṃ, yena ca sutaṃ, yadā ca sutaṃ, yena ca bhāsitaṃ, yattha ca bhāsitaṃ, yassa ca bhāsitaṃ, taṃ sabbaṃ kathetukāmena ‘‘evaṃ bhāsitaṃ mayā sutaṃ, ekaṃ samayaṃ sutaṃ, bhagavatā bhāsitaṃ, sāvatthiyaṃ bhāsitaṃ, devatāya bhāsita’’nti etamatthaṃ dassentena āyasmatā ānandena vuttaṃ ‘‘evaṃ me sutaṃ – ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme…pe… bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsī’’ti. Evamidaṃ āyasmatā ānandena vuttaṃ, tañca pana paṭhamamahāsaṅgītikāle vuttanti veditabbaṃ.

    ឥទានិ ‘‘កស្មា វុត្ត’’ន្តិ ឯត្ថ វុច្ចតេ – យស្មា អយមាយស្មា មហាកស្សបត្ថេរេន និទានំ បុដ្ឋោ, តស្មានេន តំ និទានំ អាទិតោ បភុតិ វិត្ថារេតុំ វុត្តំ។ យស្មា វា អានន្ទំ ធម្មាសនេ និសិន្នំ វសីគណបរិវុតំ ទិស្វា ឯកច្ចានំ ទេវតានំ ចិត្តមុប្បន្នំ ‘‘អយមាយស្មា វេទេហមុនិ បកតិយាបិ សក្យកុលមន្វយោ ភគវតោ ទាយាទោ, ភគវតាបិ បញ្ចក្ខត្តុំ ឯតទគ្គេ និទ្ទិដ្ឋោ, ចតូហិ អច្ឆរិយអព្ភុតធម្មេហិ សមន្នាគតោ, ចតុន្នំ បរិសានំ បិយោ មនាបោ, ឥទានិ មញ្ញេ ភគវតោ ធម្មរជ្ជទាយជ្ជំ បត្វា ពុទ្ធោ ជាតោ’’តិ។ តស្មា អាយស្មា អានន្ទោ តាសំ ទេវតានំ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ តំ អភូតគុណសម្ភាវនំ អនធិវាសេន្តោ អត្តនោ សាវកភាវមេវ ទីបេតុំ អាហ ‘‘ឯវំ មេ សុតំ ឯកំ សមយំ ភគវា …បេ.… អជ្ឈភាសី’’តិ។ ឯត្ថន្តរេ បញ្ច អរហន្តសតានិ អនេកានិ ច ទេវតាសហស្សានិ ‘‘សាធុ សាធូ’’តិ អាយស្មន្តំ អានន្ទំ អភិនន្ទិំសុ, មហាភូមិចាលោ អហោសិ, នានាវិធកុសុមវស្សំ អន្តលិក្ខតោ បបតិ, អញ្ញានិ ច ពហូនិ អច្ឆរិយានិ បាតុរហេសុំ, ពហូនញ្ច ទេវតានំ សំវេគោ ឧប្បជ្ជិ ‘‘យំ អម្ហេហិ ភគវតោ សម្មុខា សុតំ, ឥទានេវ តំ បរោក្ខា ជាត’’ន្តិ។ ឯវមិទំ អាយស្មតា អានន្ទេន បឋមមហាសង្គីតិកាលេ វទន្តេនាបិ ឥមិនា ការណេន វុត្តន្តិ វេទិតព្ពំ។ ឯត្តាវតា ច ‘‘វុត្តំ យេន យទា យស្មា, ចេតំ វត្វា ឥមំ វិធិ’’ន្តិ ឥមិស្សា អទ្ធគាថាយ អត្ថោ បកាសិតោ ហោតិ។

    Idāni ‘‘kasmā vutta’’nti ettha vuccate – yasmā ayamāyasmā mahākassapattherena nidānaṃ puṭṭho, tasmānena taṃ nidānaṃ ādito pabhuti vitthāretuṃ vuttaṃ. Yasmā vā ānandaṃ dhammāsane nisinnaṃ vasīgaṇaparivutaṃ disvā ekaccānaṃ devatānaṃ cittamuppannaṃ ‘‘ayamāyasmā vedehamuni pakatiyāpi sakyakulamanvayo bhagavato dāyādo, bhagavatāpi pañcakkhattuṃ etadagge niddiṭṭho, catūhi acchariyaabbhutadhammehi samannāgato, catunnaṃ parisānaṃ piyo manāpo, idāni maññe bhagavato dhammarajjadāyajjaṃ patvā buddho jāto’’ti. Tasmā āyasmā ānando tāsaṃ devatānaṃ cetasā cetoparivitakkamaññāya taṃ abhūtaguṇasambhāvanaṃ anadhivāsento attano sāvakabhāvameva dīpetuṃ āha ‘‘evaṃ me sutaṃ ekaṃ samayaṃ bhagavā …pe… ajjhabhāsī’’ti. Etthantare pañca arahantasatāni anekāni ca devatāsahassāni ‘‘sādhu sādhū’’ti āyasmantaṃ ānandaṃ abhinandiṃsu, mahābhūmicālo ahosi, nānāvidhakusumavassaṃ antalikkhato papati, aññāni ca bahūni acchariyāni pāturahesuṃ, bahūnañca devatānaṃ saṃvego uppajji ‘‘yaṃ amhehi bhagavato sammukhā sutaṃ, idāneva taṃ parokkhā jāta’’nti. Evamidaṃ āyasmatā ānandena paṭhamamahāsaṅgītikāle vadantenāpi iminā kāraṇena vuttanti veditabbaṃ. Ettāvatā ca ‘‘vuttaṃ yena yadā yasmā, cetaṃ vatvā imaṃ vidhi’’nti imissā addhagāthāya attho pakāsito hoti.

    ឯវមិច្ចាទិបាឋវណ្ណនា

    Evamiccādipāṭhavaṇṇanā

    ១. ឥទានិ ‘‘ឯវមិច្ចាទិបាឋស្ស, អត្ថំ នានប្បការតោ’’តិ ឯវមាទិមាតិកាយ សង្គហិតត្ថប្បកាសនត្ថំ វុច្ចតេ – ឯវន្តិ អយំ សទ្ទោ ឧបមូបទេសសម្បហំសនគរហណវចនសម្បដិគ្គហាការនិទស្សនាវធារណាទីសុ អត្ថេសុ ទដ្ឋព្ពោ។ តថា ហេស ‘‘ឯវំ ជាតេន មច្ចេន, កត្តព្ពំ កុសលំ ពហុ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (ធ. ប. ៥៣) ឧបមាយំ ទិស្សតិ។ ‘‘ឯវំ តេ អភិក្កមិតព្ពំ, ឯវំ តេ បដិក្កមិតព្ព’’ន្តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.១២២) ឧបទេសេ។ ‘‘ឯវមេតំ ភគវា, ឯវមេតំ សុគតា’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៣.៦៦) សម្បហំសនេ។ ‘‘ឯវមេវំ បនាយំ វសលី យស្មិំ វា តស្មិំ វា តស្ស មុណ្ឌកស្ស សមណកស្ស វណ្ណំ ភាសតី’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ១.១៨៧) គរហណេ។ ‘‘ឯវំ, ភន្តេតិ ខោ តេ ភិក្ខូ ភគវតោ បច្ចស្សោសុ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.១) វចនសម្បដិគ្គហេ។ ‘‘ឯវំ ព្យា ខោ អហំ, ភន្តេ, ភគវតា ធម្មំ ទេសិតំ អាជានាមី’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.៣៩៨) អាការេ។ ‘‘ឯហិ ត្វំ, មាណវក, យេន សមណោ អានន្ទោ តេនុបសង្កម, ឧបសង្កមិត្វា មម វចនេន សមណំ អានន្ទំ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ លហុដ្ឋានំ ពលំ ផាសុវិហារំ បុច្ឆ។ ‘សុភោ មាណវោ តោទេយ្យបុត្តោ ភវន្តំ អានន្ទំ អប្បាពាធំ អប្បាតង្កំ លហុដ្ឋានំ ពលំ ផាសុវិហារំ បុច្ឆតី’តិ, ឯវញ្ច វទេហិ សាធុ កិរ ភវំ អានន្ទោ យេន សុភស្ស មាណវស្ស តោទេយ្យបុត្តស្ស និវេសនំ, តេនុបសង្កមតុ អនុកម្បំ ឧបាទាយា’’តិ ឯវមាទីសុ (ទី. និ. ១.៤៤៥) និទស្សនេ។ ‘‘តំ កិំ មញ្ញថ កាលាមា, ឥមេ ធម្មា កុសលា វា អកុសលា វាតិ? អកុសលា, ភន្តេ។ សាវជ្ជា វា អនវជ្ជា វាតិ? សាវជ្ជា, ភន្តេ។ វិញ្ញុគរហិតា វា វិញ្ញុប្បសត្ថា វាតិ? វិញ្ញុគរហិតា, ភន្តេ។ សមត្តា សមាទិន្នា អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ នោ វា, កថំ វោ ឯត្ថ ហោតីតិ? សមត្តា, ភន្តេ, សមាទិន្នា អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តន្តិ, ឯវំ នោ ឯត្ថ ហោតី’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៣.៦៦) អវធារណេ។ ឥធ បន អាការនិទស្សនាវធារណេសុ ទដ្ឋព្ពោ។

    1. Idāni ‘‘evamiccādipāṭhassa, atthaṃ nānappakārato’’ti evamādimātikāya saṅgahitatthappakāsanatthaṃ vuccate – evanti ayaṃ saddo upamūpadesasampahaṃsanagarahaṇavacanasampaṭiggahākāranidassanāvadhāraṇādīsu atthesu daṭṭhabbo. Tathā hesa ‘‘evaṃ jātena maccena, kattabbaṃ kusalaṃ bahu’’nti evamādīsu (dha. pa. 53) upamāyaṃ dissati. ‘‘Evaṃ te abhikkamitabbaṃ, evaṃ te paṭikkamitabba’’ntiādīsu (a. ni. 4.122) upadese. ‘‘Evametaṃ bhagavā, evametaṃ sugatā’’ti evamādīsu (a. ni. 3.66) sampahaṃsane. ‘‘Evamevaṃ panāyaṃ vasalī yasmiṃ vā tasmiṃ vā tassa muṇḍakassa samaṇakassa vaṇṇaṃ bhāsatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.187) garahaṇe. ‘‘Evaṃ, bhanteti kho te bhikkhū bhagavato paccassosu’’nti evamādīsu (ma. ni. 1.1) vacanasampaṭiggahe. ‘‘Evaṃ byā kho ahaṃ, bhante, bhagavatā dhammaṃ desitaṃ ājānāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.398) ākāre. ‘‘Ehi tvaṃ, māṇavaka, yena samaṇo ānando tenupasaṅkama, upasaṅkamitvā mama vacanena samaṇaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ puccha. ‘Subho māṇavo todeyyaputto bhavantaṃ ānandaṃ appābādhaṃ appātaṅkaṃ lahuṭṭhānaṃ balaṃ phāsuvihāraṃ pucchatī’ti, evañca vadehi sādhu kira bhavaṃ ānando yena subhassa māṇavassa todeyyaputtassa nivesanaṃ, tenupasaṅkamatu anukampaṃ upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.445) nidassane. ‘‘Taṃ kiṃ maññatha kālāmā, ime dhammā kusalā vā akusalā vāti? Akusalā, bhante. Sāvajjā vā anavajjā vāti? Sāvajjā, bhante. Viññugarahitā vā viññuppasatthā vāti? Viññugarahitā, bhante. Samattā samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti no vā, kathaṃ vo ettha hotīti? Samattā, bhante, samādinnā ahitāya dukkhāya saṃvattanti, evaṃ no ettha hotī’’ti evamādīsu (a. ni. 3.66) avadhāraṇe. Idha pana ākāranidassanāvadhāraṇesu daṭṭhabbo.

    តត្ថ អាការត្ថេន ឯវំ-សទ្ទេន ឯតមត្ថំ ទីបេតិ – នានានយនិបុណមនេកជ្ឈាសយសមុដ្ឋានំ អត្ថព្យញ្ជនសម្បន្នំ វិវិធបាដិហារិយំ ធម្មត្ថទេសនាបដិវេធគម្ភីរំ សព្ពសត្តានំ សកសកភាសានុរូបតោ សោតបថមាគច្ឆន្តំ តស្ស ភគវតោ វចនំ សព្ពប្បការេន កោ សមត្ថោ វិញ្ញាតុំ, សព្ពថាមេន បន សោតុកាមតំ ជនេត្វាបិ ឯវំ មេ សុតំ, មយាបិ ឯកេនាការេន សុតន្តិ។

    Tattha ākāratthena evaṃ-saddena etamatthaṃ dīpeti – nānānayanipuṇamanekajjhāsayasamuṭṭhānaṃ atthabyañjanasampannaṃ vividhapāṭihāriyaṃ dhammatthadesanāpaṭivedhagambhīraṃ sabbasattānaṃ sakasakabhāsānurūpato sotapathamāgacchantaṃ tassa bhagavato vacanaṃ sabbappakārena ko samattho viññātuṃ, sabbathāmena pana sotukāmataṃ janetvāpi evaṃ me sutaṃ, mayāpi ekenākārena sutanti.

    និទស្សនត្ថេន ‘‘នាហំ សយម្ភូ, ន មយា ឥទំ សច្ឆិកត’’ន្តិ អត្តានំ បរិមោចេន្តោ ‘‘ឯវំ មេ សុតំ, មយាបិ ឯវំ សុត’’ន្តិ ឥទានិ វត្តព្ពំ សកលសុត្តំ និទស្សេតិ។

    Nidassanatthena ‘‘nāhaṃ sayambhū, na mayā idaṃ sacchikata’’nti attānaṃ parimocento ‘‘evaṃ me sutaṃ, mayāpi evaṃ suta’’nti idāni vattabbaṃ sakalasuttaṃ nidasseti.

    អវធារណត្ថេន ‘‘ឯតទគ្គំ, ភិក្ខវេ, មម សាវកានំ ភិក្ខូនំ ពហុស្សុតានំ យទិទំ អានន្ទោ, គតិមន្តានំ, សតិមន្តានំ, ធិតិមន្តានំ, ឧបដ្ឋាកានំ យទិទំ អានន្ទោ’’តិ (អ. និ. ១.២១៩-២២៣) ឯវំ ភគវតា បសត្ថភាវានុរូបំ អត្តនោ ធារណពលំ ទស្សេន្តោ សត្តានំ សោតុកម្យតំ ជនេតិ ‘‘ឯវំ មេ សុតំ, តញ្ច ខោ អត្ថតោ វា ព្យញ្ជនតោ វា អនូនមនធិកំ, ឯវមេវ, ន អញ្ញថា ទដ្ឋព្ព’’ន្តិ។

    Avadhāraṇatthena ‘‘etadaggaṃ, bhikkhave, mama sāvakānaṃ bhikkhūnaṃ bahussutānaṃ yadidaṃ ānando, gatimantānaṃ, satimantānaṃ, dhitimantānaṃ, upaṭṭhākānaṃ yadidaṃ ānando’’ti (a. ni. 1.219-223) evaṃ bhagavatā pasatthabhāvānurūpaṃ attano dhāraṇabalaṃ dassento sattānaṃ sotukamyataṃ janeti ‘‘evaṃ me sutaṃ, tañca kho atthato vā byañjanato vā anūnamanadhikaṃ, evameva, na aññathā daṭṭhabba’’nti.

    មេ-សទ្ទោ តីសុ អត្ថេសុ ទិស្សតិ។ តថា ហិស្ស ‘‘គាថាភិគីតំ មេ អភោជនេយ្យ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (សុ. និ. ៨១) មយាតិ អត្ថោ។ ‘‘សាធុ មេ, ភន្តេ, ភគវា សំខិត្តេន ធម្មំ ទេសេតូ’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ៤.៨៨) មយ្ហន្តិ អត្ថោ។ ‘‘ធម្មទាយាទា មេ, ភិក្ខវេ, ភវថា’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.២៩) មមាតិ អត្ថោ។ ឥធ បន ‘‘មយា សុត’’ន្តិ ច ‘‘មម សុត’’ន្តិ ច អត្ថទ្វយេ យុជ្ជតិ។

    Me-saddo tīsu atthesu dissati. Tathā hissa ‘‘gāthābhigītaṃ me abhojaneyya’’nti evamādīsu (su. ni. 81) mayāti attho. ‘‘Sādhu me, bhante, bhagavā saṃkhittena dhammaṃ desetū’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 4.88) mayhanti attho. ‘‘Dhammadāyādā me, bhikkhave, bhavathā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.29) mamāti attho. Idha pana ‘‘mayā suta’’nti ca ‘‘mama suta’’nti ca atthadvaye yujjati.

    សុតន្តិ អយំ សុតសទ្ទោ សឧបសគ្គោ អនុបសគ្គោ ច គមនខ្យាតរាគាភិភូតូបចិតានុយោគសោតវិញ្ញេយ្យសោតទ្វារវិញ្ញាតាទិអនេកត្ថប្បភេទោ។ តថា ហិស្ស ‘‘សេនាយ បសុតោ’’តិ ឯវមាទីសុ គច្ឆន្តោតិ អត្ថោ។ ‘‘សុតធម្មស្ស បស្សតោ’’តិ ឯវមាទីសុ ខ្យាតធម្មស្សាតិ អត្ថោ។ ‘‘អវស្សុតា អវស្សុតស្សា’’តិ ឯវមាទីសុ (បាចិ. ៦៥៧) រាគាភិភូតា រាគាភិភូតស្សាតិ អត្ថោ។ ‘‘តុម្ហេហិ បុញ្ញំ បសុតំ អនប្បក’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (ខុ. បា. ៧.១២) ឧបចិតន្តិ អត្ថោ។ ‘‘យេ ឈានប្បសុតា ធីរា’’តិ ឯវមាទីសុ (ធ. ប. ១៨១) ឈានានុយុត្តាតិ អត្ថោ។ ‘‘ទិដ្ឋំ សុតំ មុត’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.២៤១) សោតវិញ្ញេយ្យន្តិ អត្ថោ។ ‘‘សុតធរោ សុតសន្និចយោ’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.៣៣៩) សោតទ្វារានុសារវិញ្ញាតធរោតិ អត្ថោ។ ឥធ បន សុតន្តិ សោតវិញ្ញាណបុព្ពង្គមាយ វិញ្ញាណវីថិយា ឧបធារិតន្តិ វា ឧបធារណន្តិ វាតិ អត្ថោ។ តត្ថ យទា មេ-សទ្ទស្ស មយាតិ អត្ថោ, តទា ‘‘ឯវំ មយា សុតំ, សោតវិញ្ញាណបុព្ពង្គមាយ វិញ្ញាណវីថិយា ឧបធារិត’’ន្តិ យុជ្ជតិ។ យទា មេ-សទ្ទស្ស មមាតិ អត្ថោ, តទា ‘‘ឯវំ មម សុតំ សោតវិញ្ញាណបុព្ពង្គមាយ វិញ្ញាណវីថិយា ឧបធារណ’’ន្តិ យុជ្ជតិ។

    Sutanti ayaṃ sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanakhyātarāgābhibhūtūpacitānuyogasotaviññeyyasotadvāraviññātādianekatthappabhedo. Tathā hissa ‘‘senāya pasuto’’ti evamādīsu gacchantoti attho. ‘‘Sutadhammassa passato’’ti evamādīsu khyātadhammassāti attho. ‘‘Avassutā avassutassā’’ti evamādīsu (pāci. 657) rāgābhibhūtā rāgābhibhūtassāti attho. ‘‘Tumhehi puññaṃ pasutaṃ anappaka’’nti evamādīsu (khu. pā. 7.12) upacitanti attho. ‘‘Ye jhānappasutā dhīrā’’ti evamādīsu (dha. pa. 181) jhānānuyuttāti attho. ‘‘Diṭṭhaṃ sutaṃ muta’’nti evamādīsu (ma. ni. 1.241) sotaviññeyyanti attho. ‘‘Sutadharo sutasannicayo’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.339) sotadvārānusāraviññātadharoti attho. Idha pana sutanti sotaviññāṇapubbaṅgamāya viññāṇavīthiyā upadhāritanti vā upadhāraṇanti vāti attho. Tattha yadā me-saddassa mayāti attho, tadā ‘‘evaṃ mayā sutaṃ, sotaviññāṇapubbaṅgamāya viññāṇavīthiyā upadhārita’’nti yujjati. Yadā me-saddassa mamāti attho, tadā ‘‘evaṃ mama sutaṃ sotaviññāṇapubbaṅgamāya viññāṇavīthiyā upadhāraṇa’’nti yujjati.

    ឯវមេតេសុ តីសុ បទេសុ ឯវន្តិ សោតវិញ្ញាណកិច្ចនិទស្សនំ។ មេតិ វុត្តវិញ្ញាណសមង្គីបុគ្គលនិទស្សនំ។ សុតន្តិ អស្សវនភាវប្បដិក្ខេបតោ អនូនានធិកាវិបរីតគ្គហណនិទស្សនំ។ តថា ឯវន្តិ សវនាទិចិត្តានំ នានប្បការេន អារម្មណេ បវត្តភាវនិទស្សនំ។ មេតិ អត្តនិទស្សនំ។ សុតន្តិ ធម្មនិទស្សនំ។

    Evametesu tīsu padesu evanti sotaviññāṇakiccanidassanaṃ. Meti vuttaviññāṇasamaṅgīpuggalanidassanaṃ. Sutanti assavanabhāvappaṭikkhepato anūnānadhikāviparītaggahaṇanidassanaṃ. Tathā evanti savanādicittānaṃ nānappakārena ārammaṇe pavattabhāvanidassanaṃ. Meti attanidassanaṃ. Sutanti dhammanidassanaṃ.

    តថា ឯវន្តិ និទ្ទិសិតព្ពធម្មនិទស្សនំ។ មេតិ បុគ្គលនិទស្សនំ។ សុតន្តិ បុគ្គលកិច្ចនិទស្សនំ។

    Tathā evanti niddisitabbadhammanidassanaṃ. Meti puggalanidassanaṃ. Sutanti puggalakiccanidassanaṃ.

    តថា ឯវន្តិ វីថិចិត្តានំ អាការបញ្ញត្តិវសេន នានប្បការនិទ្ទេសោ។ មេតិ កត្តារនិទ្ទេសោ។ សុតន្តិ វិសយនិទ្ទេសោ។

    Tathā evanti vīthicittānaṃ ākārapaññattivasena nānappakāraniddeso. Meti kattāraniddeso. Sutanti visayaniddeso.

    តថា ឯវន្តិ បុគ្គលកិច្ចនិទ្ទេសោ។ សុតន្តិ វិញ្ញាណកិច្ចនិទ្ទេសោ។ មេតិ ឧភយកិច្ចយុត្តបុគ្គលនិទ្ទេសោ។

    Tathā evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti viññāṇakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso.

    តថា ឯវន្តិ ភាវនិទ្ទេសោ។ មេតិ បុគ្គលនិទ្ទេសោ។ សុតន្តិ តស្ស កិច្ចនិទ្ទេសោ។

    Tathā evanti bhāvaniddeso. Meti puggalaniddeso. Sutanti tassa kiccaniddeso.

    តត្ថ ឯវន្តិ ច មេតិ ច សច្ឆិកដ្ឋបរមត្ថវសេន អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ សុតន្តិ វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ តថា ឯវន្តិ ច មេតិ ច តំ តំ ឧបាទាយ វត្តព្ពតោ ឧបាទាបញ្ញត្តិ។ សុតន្តិ ទិដ្ឋាទីនិ ឧបនិធាយ វត្តព្ពតោ ឧបនិធាបញ្ញត្តិ ។

    Tattha evanti ca meti ca sacchikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānapaññatti. Sutanti vijjamānapaññatti. Tathā evanti ca meti ca taṃ taṃ upādāya vattabbato upādāpaññatti. Sutanti diṭṭhādīni upanidhāya vattabbato upanidhāpaññatti .

    ឯត្ថ ច ឯវន្តិ វចនេន អសម្មោហំ ទីបេតិ, សុតន្តិ វចនេន សុតស្ស អសម្មោសំ។ តថា ឯវន្តិ វចនេន យោនិសោមនសិការំ ទីបេតិ អយោនិសោ មនសិករោតោ នានប្បការប្បដិវេធាភាវតោ។ សុតន្តិ វចនេន អវិក្ខេបំ ទីបេតិ វិក្ខិត្តចិត្តស្ស សវនាភាវតោ។ តថា ហិ វិក្ខិត្តចិត្តោ បុគ្គលោ សព្ពសម្បត្តិយា វុច្ចមានោបិ ‘‘ន មយា សុតំ, បុន ភណថា’’តិ ភណតិ។ យោនិសោមនសិការេន ចេត្ថ អត្តសម្មាបណិធិំ បុព្ពេ កតបុញ្ញតញ្ច សាធេតិ, អវិក្ខេបេន សទ្ធម្មស្សវនំ សប្បុរិសូបនិស្សយញ្ច។ ឯវន្តិ ច ឥមិនា ភទ្ទកេន អាការេន បច្ឆិមចក្កទ្វយសម្បត្តិំ អត្តនោ ទីបេតិ, សុតន្តិ សវនយោគេន បុរិមចក្កទ្វយសម្បត្តិំ។ តថា អាសយសុទ្ធិំ បយោគសុទ្ធិញ្ច, តាយ ច អាសយសុទ្ធិយា អធិគមព្យត្តិំ, បយោគសុទ្ធិយា អាគមព្យត្តិំ។

    Ettha ca evanti vacanena asammohaṃ dīpeti, sutanti vacanena sutassa asammosaṃ. Tathā evanti vacanena yonisomanasikāraṃ dīpeti ayoniso manasikaroto nānappakārappaṭivedhābhāvato. Sutanti vacanena avikkhepaṃ dīpeti vikkhittacittassa savanābhāvato. Tathā hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiyā vuccamānopi ‘‘na mayā sutaṃ, puna bhaṇathā’’ti bhaṇati. Yonisomanasikārena cettha attasammāpaṇidhiṃ pubbe katapuññatañca sādheti, avikkhepena saddhammassavanaṃ sappurisūpanissayañca. Evanti ca iminā bhaddakena ākārena pacchimacakkadvayasampattiṃ attano dīpeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattiṃ. Tathā āsayasuddhiṃ payogasuddhiñca, tāya ca āsayasuddhiyā adhigamabyattiṃ, payogasuddhiyā āgamabyattiṃ.

    ឯវន្តិ ច ឥមិនា នានប្បការបដិវេធទីបកេន វចនេន អត្តនោ អត្ថបដិភានបដិសម្ភិទាសម្បទំ ទីបេតិ។ សុតន្តិ ឥមិនា សោតព្ពភេទបដិវេធទីបកេន ធម្មនិរុត្តិបដិសម្ភិទាសម្បទំ ទីបេតិ។ ឯវន្តិ ច ឥទំ យោនិសោមនសិការទីបកំ វចនំ ភណន្តោ ‘‘ឯតេ មយា ធម្មា មនសានុបេក្ខិតា ទិដ្ឋិយា សុប្បដិវិទ្ធា’’តិ ញាបេតិ។ សុតន្តិ ឥទំ សវនយោគទីបកវចនំ ភណន្តោ ‘‘ពហូ មយា ធម្មា សុតា ធាតា វចសា បរិចិតា’’តិ ញាបេតិ។ តទុភយេនបិ អត្ថព្យញ្ជនបារិបូរិំ ទីបេន្តោ សវនេ អាទរំ ជនេតិ។

    Evanti ca iminā nānappakārapaṭivedhadīpakena vacanena attano atthapaṭibhānapaṭisambhidāsampadaṃ dīpeti. Sutanti iminā sotabbabhedapaṭivedhadīpakena dhammaniruttipaṭisambhidāsampadaṃ dīpeti. Evanti ca idaṃ yonisomanasikāradīpakaṃ vacanaṃ bhaṇanto ‘‘ete mayā dhammā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā’’ti ñāpeti. Sutanti idaṃ savanayogadīpakavacanaṃ bhaṇanto ‘‘bahū mayā dhammā sutā dhātā vacasā paricitā’’ti ñāpeti. Tadubhayenapi atthabyañjanapāripūriṃ dīpento savane ādaraṃ janeti.

    ឯវំ មេ សុតន្តិ ឥមិនា បន សកលេនបិ វចនេន អាយស្មា អានន្ទោ តថាគតប្បវេទិតំ ធម្មំ អត្តនោ អទហន្តោ អសប្បុរិសភូមិំ, អតិក្កមតិ, សាវកត្តំ បដិជានន្តោ សប្បុរិសភូមិំ ឱក្កមតិ។ តថា អសទ្ធម្មា ចិត្តំ វុដ្ឋាបេតិ, សទ្ធម្មេ ចិត្តំ បតិដ្ឋាបេតិ។ ‘‘កេវលំ សុតមេវេតំ មយា, តស្សេវ តុ ភគវតោ វចនំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្សា’’តិ ច ទីបេន្តោ អត្តានំ បរិមោចេតិ, សត្ថារំ អបទិសតិ, ជិនវចនំ អប្បេតិ, ធម្មនេត្តិំ បតិដ្ឋាបេតិ។

    Evaṃ me sutanti iminā pana sakalenapi vacanena āyasmā ānando tathāgatappaveditaṃ dhammaṃ attano adahanto asappurisabhūmiṃ, atikkamati, sāvakattaṃ paṭijānanto sappurisabhūmiṃ okkamati. Tathā asaddhammā cittaṃ vuṭṭhāpeti, saddhamme cittaṃ patiṭṭhāpeti. ‘‘Kevalaṃ sutamevetaṃ mayā, tasseva tu bhagavato vacanaṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti ca dīpento attānaṃ parimoceti, satthāraṃ apadisati, jinavacanaṃ appeti, dhammanettiṃ patiṭṭhāpeti.

    អបិច ‘‘ឯវំ មេ សុត’’ន្តិ អត្តនា ឧប្បាទិតភាវំ អប្បដិជានន្តោ បុរិមស្សវនំ វិវរន្តោ ‘‘សម្មុខា បដិគ្គហិតមិទំ មយា តស្ស ភគវតោ ចតុវេសារជ្ជវិសារទស្ស ទសពលធរស្ស អាសភដ្ឋានដ្ឋាយិនោ សីហនាទនាទិនោ សព្ពសត្តុត្តមស្ស ធម្មិស្សរស្ស ធម្មរាជស្ស ធម្មាធិបតិនោ ធម្មទីបស្ស ធម្មប្បដិសរណស្ស សទ្ធម្មវរចក្កវត្តិនោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ ន ឯត្ថ អត្ថេ វា ធម្មេ វា បទេ វា ព្យញ្ជនេ វា កង្ខា វា វិមតិ វា កាតព្ពា’’តិ សព្ពទេវមនុស្សានំ ឥមស្មិំ ធម្មេ អស្សទ្ធិយំ វិនាសេតិ, សទ្ធាសម្បទំ ឧប្បាទេតីតិ វេទិតព្ពោ។ ហោតិ ចេត្ថ –

    Apica ‘‘evaṃ me suta’’nti attanā uppāditabhāvaṃ appaṭijānanto purimassavanaṃ vivaranto ‘‘sammukhā paṭiggahitamidaṃ mayā tassa bhagavato catuvesārajjavisāradassa dasabaladharassa āsabhaṭṭhānaṭṭhāyino sīhanādanādino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarājassa dhammādhipatino dhammadīpassa dhammappaṭisaraṇassa saddhammavaracakkavattino sammāsambuddhassa. Na ettha atthe vā dhamme vā pade vā byañjane vā kaṅkhā vā vimati vā kātabbā’’ti sabbadevamanussānaṃ imasmiṃ dhamme assaddhiyaṃ vināseti, saddhāsampadaṃ uppādetīti veditabbo. Hoti cettha –

    ‘‘វិនាសយតិ អស្សទ្ធំ, សទ្ធំ វឌ្ឍេតិ សាសនេ;

    ‘‘Vināsayati assaddhaṃ, saddhaṃ vaḍḍheti sāsane;

    ឯវំ មេ សុតមិច្ចេវំ, វទំ គោតមសាវកោ’’តិ។

    Evaṃ me sutamiccevaṃ, vadaṃ gotamasāvako’’ti.

    ឯកន្តិ គណនបរិច្ឆេទនិទ្ទេសោ។ សមយន្តិ បរិច្ឆិន្ននិទ្ទេសោ។ ឯកំ សមយន្តិ អនិយមិតបរិទីបនំ។ តត្ថ សមយសទ្ទោ –

    Ekanti gaṇanaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekaṃ samayanti aniyamitaparidīpanaṃ. Tattha samayasaddo –

    សមវាយេ ខណេ កាលេ, សមូហេ ហេតុទិដ្ឋិសុ;

    Samavāye khaṇe kāle, samūhe hetudiṭṭhisu;

    បដិលាភេ បហានេ ច, បដិវេធេ ច ទិស្សតិ។

    Paṭilābhe pahāne ca, paṭivedhe ca dissati.

    តថា ហិស្ស ‘‘អប្បេវ នាម ស្វេបិ ឧបសង្កមេយ្យាម កាលញ្ច សមយញ្ច ឧបាទាយា’’តិ ឯវមាទីសុ (ទី. និ. ១.៤៤៧) សមវាយោ អត្ថោ។ ‘‘ឯកោវ ខោ, ភិក្ខវេ, ខណោ ច សមយោ ច ព្រហ្មចរិយវាសាយា’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៨.២៩) ខណោ។ ‘‘ឧណ្ហសមយោ បរិឡាហសមយោ’’តិ ឯវមាទីសុ (បាចិ. ៣៥៨) កាលោ។ ‘‘មហាសមយោ បវនស្មិ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ សមូហោ។ ‘‘សមយោបិ ខោ តេ, ភទ្ទាលិ, អប្បដិវិទ្ធោ អហោសិ, ភគវា ខោ សាវត្ថិយំ វិហរតិ, សោបិ មំ ជានិស្សតិ, ‘ភទ្ទាលិ, នាម ភិក្ខុ សត្ថុសាសនេ សិក្ខាយ អបរិបូរការី’តិ, អយម្បិ ខោ តេ ភទ្ទាលិ សមយោ អប្បដិវិទ្ធោ អហោសី’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ២.១៣៥) ហេតុ។ ‘‘តេន ខោ បន សមយេន ឧគ្គាហមានោ បរិព្ពាជកោ សមណមុណ្ឌិកាបុត្តោ សមយប្បវាទកេ តិន្ទុកាចីរេ ឯកសាលកេ មល្លិកាយ អារាមេ បដិវសតី’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ២.២៦០) ទិដ្ឋិ។

    Tathā hissa ‘‘appeva nāma svepi upasaṅkameyyāma kālañca samayañca upādāyā’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.447) samavāyo attho. ‘‘Ekova kho, bhikkhave, khaṇo ca samayo ca brahmacariyavāsāyā’’ti evamādīsu (a. ni. 8.29) khaṇo. ‘‘Uṇhasamayo pariḷāhasamayo’’ti evamādīsu (pāci. 358) kālo. ‘‘Mahāsamayo pavanasmi’’nti evamādīsu samūho. ‘‘Samayopi kho te, bhaddāli, appaṭividdho ahosi, bhagavā kho sāvatthiyaṃ viharati, sopi maṃ jānissati, ‘bhaddāli, nāma bhikkhu satthusāsane sikkhāya aparipūrakārī’ti, ayampi kho te bhaddāli samayo appaṭividdho ahosī’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.135) hetu. ‘‘Tena kho pana samayena uggāhamāno paribbājako samaṇamuṇḍikāputto samayappavādake tindukācīre ekasālake mallikāya ārāme paṭivasatī’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.260) diṭṭhi.

    ‘‘ទិដ្ឋេ ធម្មេ ច យោ អត្ថោ, យោ ចត្ថោ សម្បរាយិកោ;

    ‘‘Diṭṭhe dhamme ca yo attho, yo cattho samparāyiko;

    អត្ថាភិសមយា ធីរោ, បណ្ឌិតោតិ បវុច្ចតី’’តិ។ (សំ. និ. ១.១២៩) –

    Atthābhisamayā dhīro, paṇḍitoti pavuccatī’’ti. (saṃ. ni. 1.129) –

    ឯវមាទីសុ បដិលាភោ។ ‘‘សម្មា មានាភិសមយា អន្តមកាសិ ទុក្ខស្សា’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.២៨) បហានំ។ ‘‘ទុក្ខស្ស បីឡនដ្ឋោ សង្ខតដ្ឋោ សន្តាបដ្ឋោ វិបរិណាមដ្ឋោ អភិសមយដ្ឋោ’’តិ ឯវមាទីសុ (បដិ. ម. ២.៨) បដិវេធោ។ ឥធ បនស្ស កាលោ អត្ថោ។ តេន ឯកំ សមយន្តិ សំវច្ឆរឧតុមាសអឌ្ឍមាសរត្តិទិវបុព្ពណ្ហមជ្ឈន្ហិកសាយន្ហបឋមមជ្ឈិម- បច្ឆិមយាមមុហុត្តាទីសុ កាលខ្យេសុ សមយេសុ ឯកំ សមយន្តិ ទីបេតិ។

    Evamādīsu paṭilābho. ‘‘Sammā mānābhisamayā antamakāsi dukkhassā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.28) pahānaṃ. ‘‘Dukkhassa pīḷanaṭṭho saṅkhataṭṭho santāpaṭṭho vipariṇāmaṭṭho abhisamayaṭṭho’’ti evamādīsu (paṭi. ma. 2.8) paṭivedho. Idha panassa kālo attho. Tena ekaṃ samayanti saṃvaccharautumāsaaḍḍhamāsarattidivapubbaṇhamajjhanhikasāyanhapaṭhamamajjhima- pacchimayāmamuhuttādīsu kālakhyesu samayesu ekaṃ samayanti dīpeti.

    យេ វា ឥមេ គព្ភោក្កន្តិសមយោ ជាតិសមយោ សំវេគសមយោ អភិនិក្ខមនសមយោ ទុក្ករការិកសមយោ មារវិជយសមយោ អភិសម្ពោធិសមយោ ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារសមយោ ទេសនាសមយោ បរិនិព្ពានសមយោតិ ឯវមាទយោ ភគវតោ ទេវមនុស្សេសុ អតិវិយ បកាសា អនេកកាលខ្យា ឯវ សមយា។ តេសុ សមយេសុ ទេសនាសមយសង្ខាតំ ឯកំ សមយន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ យោ ចាយំ ញាណករុណាកិច្ចសមយេសុ ករុណាកិច្ចសមយោ, អត្តហិតបរហិតប្បដិបត្តិសមយេសុ បរហិតប្បដិបត្តិសមយោ, សន្និបតិតានំ ករណីយទ្វយសមយេសុ ធម្មីកថាសមយោ, ទេសនាបដិបត្តិសមយេសុ ទេសនាសមយោ, តេសុបិ សមយេសុ យំ កិញ្ចិ សន្ធាយ ‘‘ឯកំ សមយ’’ន្តិ វុត្តំ ហោតិ។

    Ye vā ime gabbhokkantisamayo jātisamayo saṃvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakārikasamayo māravijayasamayo abhisambodhisamayo diṭṭhadhammasukhavihārasamayo desanāsamayo parinibbānasamayoti evamādayo bhagavato devamanussesu ativiya pakāsā anekakālakhyā eva samayā. Tesu samayesu desanāsamayasaṅkhātaṃ ekaṃ samayanti vuttaṃ hoti. Yo cāyaṃ ñāṇakaruṇākiccasamayesu karuṇākiccasamayo, attahitaparahitappaṭipattisamayesu parahitappaṭipattisamayo, sannipatitānaṃ karaṇīyadvayasamayesu dhammīkathāsamayo, desanāpaṭipattisamayesu desanāsamayo, tesupi samayesu yaṃ kiñci sandhāya ‘‘ekaṃ samaya’’nti vuttaṃ hoti.

    ឯត្ថាហ – អថ កស្មា យថា អភិធម្មេ ‘‘យស្មិំ សមយេ កាមាវចរ’’ន្តិ ច ឥតោ អញ្ញេសុ សុត្តបទេសុ ‘‘យស្មិំ សមយេ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ វិវិច្ចេវ កាមេហី’’តិ ច ភុម្មវចនេន និទ្ទេសោ កតោ, វិនយេ ច ‘‘តេន សមយេន ពុទ្ធោ ភគវា’’តិ ករណវចនេន, តថា អកត្វា ឥធ ‘‘ឯកំ សមយ’’ន្តិ ឧបយោគវចននិទ្ទេសោ កតោតិ។ តត្ថ តថា, ឥធ ច អញ្ញថា អត្ថសម្ភវតោ។ តត្ថ ហិ អភិធម្មេ ឥតោ អញ្ញេសុ សុត្តបទេសុ ច អធិករណត្ថោ ភាវេនភាវលក្ខណត្ថោ ច សម្ភវតិ។ អធិករណញ្ហិ កាលត្ថោ សមូហត្ថោ ច សមយោ, តត្ថ វុត្តានំ ផស្សាទិធម្មានំ ខណសមវាយហេតុសង្ខាតស្ស ច សមយស្ស ភាវេន តេសំ ភាវោ លក្ខីយតិ, តស្មា តទត្ថជោតនត្ថំ តត្ថ ភុម្មវចននិទ្ទេសោ កតោ។

    Etthāha – atha kasmā yathā abhidhamme ‘‘yasmiṃ samaye kāmāvacara’’nti ca ito aññesu suttapadesu ‘‘yasmiṃ samaye, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehī’’ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca ‘‘tena samayena buddho bhagavā’’ti karaṇavacanena, tathā akatvā idha ‘‘ekaṃ samaya’’nti upayogavacananiddeso katoti. Tattha tathā, idha ca aññathā atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito aññesu suttapadesu ca adhikaraṇattho bhāvenabhāvalakkhaṇattho ca sambhavati. Adhikaraṇañhi kālattho samūhattho ca samayo, tattha vuttānaṃ phassādidhammānaṃ khaṇasamavāyahetusaṅkhātassa ca samayassa bhāvena tesaṃ bhāvo lakkhīyati, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha bhummavacananiddeso kato.

    វិនយេ ច ហេត្វត្ថោ ករណត្ថោ ច សម្ភវតិ។ យោ ហិ សោ សិក្ខាបទបញ្ញត្តិសមយោ សារិបុត្តាទីហិបិ ទុព្ពិញ្ញេយ្យោ, តេន សមយេន ហេតុភូតេន ករណភូតេន ច សិក្ខាបទានិ បញ្ញបេន្តោ សិក្ខាបទបញ្ញត្តិហេតុញ្ច អបេក្ខមានោ ភគវា តត្ថ តត្ថ វិហាសិ, តស្មា តទត្ថជោតនត្ថំ តត្ថ ករណវចននិទ្ទេសោ កតោ។

    Vinaye ca hetvattho karaṇattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhāpadapaññattisamayo sāriputtādīhipi dubbiññeyyo, tena samayena hetubhūtena karaṇabhūtena ca sikkhāpadāni paññapento sikkhāpadapaññattihetuñca apekkhamāno bhagavā tattha tattha vihāsi, tasmā tadatthajotanatthaṃ tattha karaṇavacananiddeso kato.

    ឥធ បន អញ្ញស្មិញ្ច ឯវំជាតិកេ សុត្តន្តបាឋេ អច្ចន្តសំយោគត្ថោ សម្ភវតិ។ យញ្ហិ សមយំ ភគវា ឥមំ អញ្ញំ វា សុត្តន្តំ ទេសេសិ, អច្ចន្តមេវ តំ សមយំ ករុណាវិហារេន វិហាសិ។ តស្មា តទត្ថជោតនត្ថំ ឥធ ឧបយោគវចននិទ្ទេសោ កតោតិ វិញ្ញេយ្យោ។ ហោតិ ចេត្ថ –

    Idha pana aññasmiñca evaṃjātike suttantapāṭhe accantasaṃyogattho sambhavati. Yañhi samayaṃ bhagavā imaṃ aññaṃ vā suttantaṃ desesi, accantameva taṃ samayaṃ karuṇāvihārena vihāsi. Tasmā tadatthajotanatthaṃ idha upayogavacananiddeso katoti viññeyyo. Hoti cettha –

    ‘‘តំ តំ អត្ថមបេក្ខិត្វា, ភុម្មេន ករណេន ច;

    ‘‘Taṃ taṃ atthamapekkhitvā, bhummena karaṇena ca;

    អញ្ញត្រ សមយោ វុត្តោ, ឧបយោគេន សោ ឥធា’’តិ។

    Aññatra samayo vutto, upayogena so idhā’’ti.

    ភគវាតិ គុណវិសិដ្ឋសត្តុត្តមគរុគារវាធិវចនមេតំ។ យថាហ –

    Bhagavāti guṇavisiṭṭhasattuttamagarugāravādhivacanametaṃ. Yathāha –

    ‘‘ភគវាតិ វចនំ សេដ្ឋំ, ភគវាតិ វចនមុត្តមំ;

    ‘‘Bhagavāti vacanaṃ seṭṭhaṃ, bhagavāti vacanamuttamaṃ;

    គរុ គារវយុត្តោ សោ, ភគវា តេន វុច្ចតី’’តិ។

    Garu gāravayutto so, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    ចតុព្ពិធញ្ហិ នាមំ អាវត្ថិកំ, លិង្គិកំ, នេមិត្តកំ, អធិច្ចសមុប្បន្នន្តិ។ អធិច្ចសមុប្បន្នំ នាម ‘‘យទិច្ឆក’’ន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ តត្ថ វច្ឆោ ទម្មោ ពលិពទ្ធោតិ ឯវមាទិ អាវត្ថិកំ, ទណ្ឌី ឆត្តី សិខី ករីតិ ឯវមាទិ លិង្គិកំ, តេវិជ្ជោ ឆឡភិញ្ញោតិ ឯវមាទិ នេមិត្តកំ, សិរិវឌ្ឍកោ ធនវឌ្ឍកោតិ ឯវមាទិ វចនត្ថមនបេក្ខិត្វា បវត្តំ អធិច្ចសមុប្បន្នំ។ ឥទំ បន ភគវាតិ នាមំ គុណនេមិត្តកំ, ន មហាមាយាយ, ន សុទ្ធោទនមហារាជេន, ន អសីតិយា ញាតិសហស្សេហិ កតំ, ន សក្កសន្តុសិតាទីហិ ទេវតាវិសេសេហិ កតំ។ យថាហ អាយស្មា សារិបុត្តត្ថេរោ ‘‘ភគវាតិ នេតំ នាមំ មាតរា កតំ…បេ.… សច្ឆិកា បញ្ញត្តិ យទិទំ ភគវា’’តិ (មហានិ. ៨៤)។

    Catubbidhañhi nāmaṃ āvatthikaṃ, liṅgikaṃ, nemittakaṃ, adhiccasamuppannanti. Adhiccasamuppannaṃ nāma ‘‘yadicchaka’’nti vuttaṃ hoti. Tattha vaccho dammo balibaddhoti evamādi āvatthikaṃ, daṇḍī chattī sikhī karīti evamādi liṅgikaṃ, tevijjo chaḷabhiññoti evamādi nemittakaṃ, sirivaḍḍhako dhanavaḍḍhakoti evamādi vacanatthamanapekkhitvā pavattaṃ adhiccasamuppannaṃ. Idaṃ pana bhagavāti nāmaṃ guṇanemittakaṃ, na mahāmāyāya, na suddhodanamahārājena, na asītiyā ñātisahassehi kataṃ, na sakkasantusitādīhi devatāvisesehi kataṃ. Yathāha āyasmā sāriputtatthero ‘‘bhagavāti netaṃ nāmaṃ mātarā kataṃ…pe… sacchikā paññatti yadidaṃ bhagavā’’ti (mahāni. 84).

    យំ គុណនេមិត្តកញ្ចេតំ នាមំ, តេសំ គុណានំ បកាសនត្ថំ ឥមំ គាថំ វទន្តិ –

    Yaṃ guṇanemittakañcetaṃ nāmaṃ, tesaṃ guṇānaṃ pakāsanatthaṃ imaṃ gāthaṃ vadanti –

    ‘‘ភគី ភជី ភាគី វិភត្តវា ឥតិ,

    ‘‘Bhagī bhajī bhāgī vibhattavā iti,

    អកាសិ ភគ្គន្តិ គរូតិ ភាគ្យវា;

    Akāsi bhagganti garūti bhāgyavā;

    ពហូហិ ញាយេហិ សុភាវិតត្តនោ,

    Bahūhi ñāyehi subhāvitattano,

    ភវន្តគោ សោ ភគវាតិ វុច្ចតី’’តិ។

    Bhavantago so bhagavāti vuccatī’’ti.

    និទ្ទេសាទីសុ (មហានិ. ៨៤; ចូឡនិ. អជិតមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស ២) វុត្តនយេនេវ ចស្ស អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។

    Niddesādīsu (mahāni. 84; cūḷani. ajitamāṇavapucchāniddesa 2) vuttanayeneva cassa attho daṭṭhabbo.

    អយំ បន អបរោ បរិយាយោ –

    Ayaṃ pana aparo pariyāyo –

    ‘‘ភាគ្យវា ភគ្គវា យុត្តោ, ភគេហិ ច វិភត្តវា;

    ‘‘Bhāgyavā bhaggavā yutto, bhagehi ca vibhattavā;

    ភត្តវា វន្តគមនោ, ភវេសុ ភគវា តតោ’’តិ។

    Bhattavā vantagamano, bhavesu bhagavā tato’’ti.

    តត្ថ ‘‘វណ្ណាគមោ វណ្ណវិបរិយាយោ’’តិ ឯវំ និរុត្តិលក្ខណំ គហេត្វា សទ្ទនយេន វា បិសោទរាទិបក្ខេបលក្ខណំ គហេត្វា យស្មា លោកិយលោកុត្តរសុខាភិនិព្ពត្តកំ ទានសីលាទិបារប្បត្តំ ភាគ្យមស្ស អត្ថិ, តស្មា ភាគ្យវាតិ វត្តព្ពេ ភគវាតិ វុច្ចតីតិ ញាតព្ពំ។ យស្មា បន លោភទោសមោហវិបរីតមនសិការអហិរិកានោត្តប្បកោធូបនាហមក្ខបលា- ឥស្សាមច្ឆរិយមាយាសាឋេយ្យថម្ភសារម្ភមានាតិមានមទបមាទតណ្ហាវិជ្ជាតិវិធាកុសលមូលទុច្ចរិត- សំកិលេសមលវិសមសញ្ញាវិតក្កបបញ្ចចតុព្ពិធវិបរិយេសអាសវគន្ថឱឃយោគអគតិតណ្ហុបាទាន- បញ្ចចេតោខិលវិនិពន្ធនីវរណាភិនន្ទនឆវិវាទមូលតណ្ហាកាយសត្តានុសយ- អដ្ឋមិច្ឆត្តនវតណ្ហាមូលកទសាកុសលកម្មបថទ្វាសដ្ឋិទិដ្ឋិគត- អដ្ឋសតតណ្ហាវិចរិតប្បភេទសព្ពទរថបរិឡាហកិលេសសតសហស្សានិ , សង្ខេបតោ វា បញ្ច កិលេសក្ខន្ធអភិសង្ខារមច្ចុទេវបុត្តមារេ អភញ្ជិ, តស្មា ភគ្គត្តា ឯតេសំ បរិស្សយានំ ភគ្គវាតិ វត្តព្ពេ ភគវាតិ វុច្ចតិ។ អាហ ចេត្ថ –

    Tattha ‘‘vaṇṇāgamo vaṇṇavipariyāyo’’ti evaṃ niruttilakkhaṇaṃ gahetvā saddanayena vā pisodarādipakkhepalakkhaṇaṃ gahetvā yasmā lokiyalokuttarasukhābhinibbattakaṃ dānasīlādipārappattaṃ bhāgyamassa atthi, tasmā bhāgyavāti vattabbe bhagavāti vuccatīti ñātabbaṃ. Yasmā pana lobhadosamohaviparītamanasikāraahirikānottappakodhūpanāhamakkhapalā- issāmacchariyamāyāsāṭheyyathambhasārambhamānātimānamadapamādataṇhāvijjātividhākusalamūladuccarita- saṃkilesamalavisamasaññāvitakkapapañcacatubbidhavipariyesaāsavaganthaoghayogaagatitaṇhupādāna- pañcacetokhilavinibandhanīvaraṇābhinandanachavivādamūlataṇhākāyasattānusaya- aṭṭhamicchattanavataṇhāmūlakadasākusalakammapathadvāsaṭṭhidiṭṭhigata- aṭṭhasatataṇhāvicaritappabhedasabbadarathapariḷāhakilesasatasahassāni , saṅkhepato vā pañca kilesakkhandhaabhisaṅkhāramaccudevaputtamāre abhañji, tasmā bhaggattā etesaṃ parissayānaṃ bhaggavāti vattabbe bhagavāti vuccati. Āha cettha –

    ‘‘ភគ្គរាគោ ភគ្គទោសោ, ភគ្គមោហោ អនាសវោ;

    ‘‘Bhaggarāgo bhaggadoso, bhaggamoho anāsavo;

    ភគ្គាស្ស បាបកា ធម្មា, ភគវា តេន វុច្ចតី’’តិ។

    Bhaggāssa pāpakā dhammā, bhagavā tena vuccatī’’ti.

    ភាគ្យវតាយ ចស្ស សតបុញ្ញលក្ខណធរស្ស រូបកាយសម្បត្តិ ទីបិតា ហោតិ, ភគ្គទោសតាយ ធម្មកាយសម្បត្តិ។ តថា លោកិយសរិក្ខកានំ ពហុមានភាវោ, គហដ្ឋបព្ពជិតេហិ អភិគមនីយតា។ តថា អភិគតានញ្ច នេសំ កាយចិត្តទុក្ខាបនយនេ បដិពលភាវោ, អាមិសទានធម្មទានេហិ ឧបការិតា។ លោកិយលោកុត្តរសុខេហិ ច សំយោជនសមត្ថតា ទីបិតា ហោតិ។

    Bhāgyavatāya cassa satapuññalakkhaṇadharassa rūpakāyasampatti dīpitā hoti, bhaggadosatāya dhammakāyasampatti. Tathā lokiyasarikkhakānaṃ bahumānabhāvo, gahaṭṭhapabbajitehi abhigamanīyatā. Tathā abhigatānañca nesaṃ kāyacittadukkhāpanayane paṭibalabhāvo, āmisadānadhammadānehi upakāritā. Lokiyalokuttarasukhehi ca saṃyojanasamatthatā dīpitā hoti.

    យស្មា ច លោកេ ឥស្សរិយធម្មយសសិរិកាមបយត្តេសុ ឆសុ ធម្មេសុ ភគសទ្ទោ វត្តតិ, បរមញ្ចស្ស សកចិត្តេ ឥស្សរិយំ, អណិមាលឃិមាទិកំ វា លោកិយសម្មតំ សព្ពាការបរិបូរំ អត្ថិ, តថា លោកុត្តរោ ធម្មោ, លោកត្តយព្យាបកោ យថាភុច្ចគុណាធិគតោ អតិវិយ បរិសុទ្ធោ យសោ, រូបកាយទស្សនព្យាវដជននយនមនប្បសាទជននសមត្ថា សព្ពាការបរិបូរា សព្ពង្គបច្ចង្គសិរី, យំ យំ អនេន ឥច្ឆិតំ បត្ថិតំ អត្តហិតំ បរហិតំ វា, តស្ស តស្ស តថេវ អភិនិប្ផន្នត្តា ឥច្ឆិតត្ថនិប្ផត្តិសញ្ញិតោ កាមោ, សព្ពលោកគរុភាវប្បត្តិហេតុភូតោ សម្មាវាយាមសង្ខាតោ បយត្តោ ច អត្ថិ, តស្មា ឥមេហិ ភគេហិ យុត្តត្តាបិ ភគា អស្ស សន្តីតិ ឥមិនា អត្ថេន ‘‘ភគវា’’តិ វុច្ចតិ។

    Yasmā ca loke issariyadhammayasasirikāmapayattesu chasu dhammesu bhagasaddo vattati, paramañcassa sakacitte issariyaṃ, aṇimālaghimādikaṃ vā lokiyasammataṃ sabbākāraparipūraṃ atthi, tathā lokuttaro dhammo, lokattayabyāpako yathābhuccaguṇādhigato ativiya parisuddho yaso, rūpakāyadassanabyāvaṭajananayanamanappasādajananasamatthā sabbākāraparipūrā sabbaṅgapaccaṅgasirī, yaṃ yaṃ anena icchitaṃ patthitaṃ attahitaṃ parahitaṃ vā, tassa tassa tatheva abhinipphannattā icchitatthanipphattisaññito kāmo, sabbalokagarubhāvappattihetubhūto sammāvāyāmasaṅkhāto payatto ca atthi, tasmā imehi bhagehi yuttattāpi bhagā assa santīti iminā atthena ‘‘bhagavā’’ti vuccati.

    យស្មា បន កុសលាទិភេទេហិ សព្ពធម្មេ, ខន្ធាយតនធាតុសច្ចឥន្ទ្រិយបដិច្ចសមុប្បាទាទីហិ វា កុសលាទិធម្មេ, បីឡនសង្ខតសន្តាបវិបរិណាមដ្ឋេន វា ទុក្ខមរិយសច្ចំ, អាយូហននិទានសំយោគបលិពោធដ្ឋេន សមុទយំ, និស្សរណវិវេកាសង្ខតអមតដ្ឋេន និរោធំ, និយ្យានិកហេតុទស្សនាធិបតេយ្យដ្ឋេន មគ្គំ វិភត្តវា, វិភជិត្វា វិវរិត្វា ទេសិតវាតិ វុត្តំ ហោតិ, តស្មា វិភត្តវាតិ វត្តព្ពេ ‘‘ភគវា’’តិ វុច្ចតិ។

    Yasmā pana kusalādibhedehi sabbadhamme, khandhāyatanadhātusaccaindriyapaṭiccasamuppādādīhi vā kusalādidhamme, pīḷanasaṅkhatasantāpavipariṇāmaṭṭhena vā dukkhamariyasaccaṃ, āyūhananidānasaṃyogapalibodhaṭṭhena samudayaṃ, nissaraṇavivekāsaṅkhataamataṭṭhena nirodhaṃ, niyyānikahetudassanādhipateyyaṭṭhena maggaṃ vibhattavā, vibhajitvā vivaritvā desitavāti vuttaṃ hoti, tasmā vibhattavāti vattabbe ‘‘bhagavā’’ti vuccati.

    យស្មា ច ឯស ទិព្ពព្រហ្មអរិយវិហារេ កាយចិត្តឧបធិវិវេកេ សុញ្ញតាប្បណិហិតានិមិត្តវិមោក្ខេ អញ្ញេ ច លោកិយលោកុត្តរេ ឧត្តរិមនុស្សធម្មេ ភជិ សេវិ ពហុលមកាសិ, តស្មា ភត្តវាតិ វត្តព្ពេ ‘‘ភគវា’’តិ វុច្ចតិ។

    Yasmā ca esa dibbabrahmaariyavihāre kāyacittaupadhiviveke suññatāppaṇihitānimittavimokkhe aññe ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakāsi, tasmā bhattavāti vattabbe ‘‘bhagavā’’ti vuccati.

    យស្មា បន តីសុ ភវេសុ តណ្ហាសង្ខាតំ គមនំ អនេន វន្តំ, តស្មា ភវេសុ វន្តគមនោតិ វត្តព្ពេ ភវសទ្ទតោ ភការំ គមនសទ្ទតោ គការំ វន្តសទ្ទតោ វការញ្ច ទីឃំ កត្វា អាទាយ ‘‘ភគវា’’តិ វុច្ចតិ, យថា លោកេ ‘‘មេហនស្ស ខស្ស មាលា’’តិ វត្តព្ពេ ‘‘មេខលា’’តិ។

    Yasmā pana tīsu bhavesu taṇhāsaṅkhātaṃ gamanaṃ anena vantaṃ, tasmā bhavesu vantagamanoti vattabbe bhavasaddato bhakāraṃ gamanasaddato gakāraṃ vantasaddato vakārañca dīghaṃ katvā ādāya ‘‘bhagavā’’ti vuccati, yathā loke ‘‘mehanassa khassa mālā’’ti vattabbe ‘‘mekhalā’’ti.

    ឯត្តាវតា ចេត្ថ ឯវំ មេ សុតន្តិ វចនេន យថាសុតំ យថាបរិយត្តំ ធម្មំ ទេសេន្តោ បច្ចក្ខំ កត្វា ភគវតោ ធម្មសរីរំ បកាសេតិ, តេន ‘‘នយិទំ អតីតសត្ថុកំ បាវចនំ, អយំ វោ សត្ថា’’តិ ភគវតោ អទស្សនេន ឧក្កណ្ឋិតជនំ សមស្សាសេតិ។

    Ettāvatā cettha evaṃ me sutanti vacanena yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ desento paccakkhaṃ katvā bhagavato dhammasarīraṃ pakāseti, tena ‘‘nayidaṃ atītasatthukaṃ pāvacanaṃ, ayaṃ vo satthā’’ti bhagavato adassanena ukkaṇṭhitajanaṃ samassāseti.

    ឯកំ សមយំ ភគវាតិ វចនេន តស្មិំ សមយេ ភគវតោ អវិជ្ជមានភាវំ ទស្សេន្តោ រូបកាយបរិនិព្ពានំ ទស្សេតិ។ តេន ‘‘ឯវំវិធស្ស ឥមស្ស អរិយធម្មស្ស ទេសេតា ទសពលធរោ វជិរសង្ឃាតកាយោ សោបិ ភគវា បរិនិព្ពុតោ, តត្ថ កេនញ្ញេន ជីវិតេ អាសា ជនេតព្ពា’’តិ ជីវិតមទមត្តំ ជនំ សំវេជេតិ, សទ្ធម្មេ ចស្ស ឧស្សាហំ ជនេតិ។

    Ekaṃ samayaṃ bhagavāti vacanena tasmiṃ samaye bhagavato avijjamānabhāvaṃ dassento rūpakāyaparinibbānaṃ dasseti. Tena ‘‘evaṃvidhassa imassa ariyadhammassa desetā dasabaladharo vajirasaṅghātakāyo sopi bhagavā parinibbuto, tattha kenaññena jīvite āsā janetabbā’’ti jīvitamadamattaṃ janaṃ saṃvejeti, saddhamme cassa ussāhaṃ janeti.

    ឯវន្តិ ច ភណន្តោ ទេសនាសម្បត្តិំ និទ្ទិសតិ, មេ សុតន្តិ សាវកសម្បត្តិំ, ឯកំ សមយន្តិ កាលសម្បត្តិំ, ភគវាតិ ទេសកសម្បត្តិំ។

    Evanti ca bhaṇanto desanāsampattiṃ niddisati, me sutanti sāvakasampattiṃ, ekaṃ samayanti kālasampattiṃ, bhagavāti desakasampattiṃ.

    សាវត្ថិយំ វិហរតីតិ ឯត្ថ សាវត្ថីតិ សវត្ថស្ស ឥសិនោ និវាសដ្ឋានភូតំ នគរំ, យថា កាកន្ទី មាកន្ទីតិ, ឯវំ ឥត្ថិលិង្គវសេន សាវត្ថីតិ វុច្ចតិ, ឯវំ អក្ខរចិន្តកា។ អដ្ឋកថាចរិយា បន ភណន្តិ ‘‘យំកិញ្ចិ មនុស្សានំ ឧបភោគបរិភោគំ សព្ពមេត្ថ អត្ថី’’តិ សាវត្ថី។ សត្ថសមាយោគេ ច ‘‘កិំ ភណ្ឌមត្ថី’’តិ បុច្ឆិតេ ‘‘សព្ពមត្ថី’’តិ វចនមុបាទាយ សាវត្ថី។

    Sāvatthiyaṃ viharatīti ettha sāvatthīti savatthassa isino nivāsaṭṭhānabhūtaṃ nagaraṃ, yathā kākandī mākandīti, evaṃ itthiliṅgavasena sāvatthīti vuccati, evaṃ akkharacintakā. Aṭṭhakathācariyā pana bhaṇanti ‘‘yaṃkiñci manussānaṃ upabhogaparibhogaṃ sabbamettha atthī’’ti sāvatthī. Satthasamāyoge ca ‘‘kiṃ bhaṇḍamatthī’’ti pucchite ‘‘sabbamatthī’’ti vacanamupādāya sāvatthī.

    ‘‘សព្ពទា សព្ពូបករណំ, សាវត្ថិយំ សមោហិតំ;

    ‘‘Sabbadā sabbūpakaraṇaṃ, sāvatthiyaṃ samohitaṃ;

    តស្មា សព្ពមុបាទាយ, សាវត្ថីតិ បវុច្ចតិ។

    Tasmā sabbamupādāya, sāvatthīti pavuccati.

    ‘‘កោសលានំ បុរំ រម្មំ, ទស្សនេយ្យំ មនោរមំ;

    ‘‘Kosalānaṃ puraṃ rammaṃ, dassaneyyaṃ manoramaṃ;

    ទសហិ សទ្ទេហិ អវិវិត្តំ, អន្នបានសមាយុតំ។

    Dasahi saddehi avivittaṃ, annapānasamāyutaṃ.

    ‘‘វុឌ្ឍិំ វេបុល្លតំ បត្តំ, ឥទ្ធំ ផីតំ មនោរមំ;

    ‘‘Vuḍḍhiṃ vepullataṃ pattaṃ, iddhaṃ phītaṃ manoramaṃ;

    អាឡកមន្ទាវ ទេវានំ, សាវត្ថិបុរមុត្តម’’ន្តិ។ (ម. និ. អដ្ឋ. ១.១៤);

    Āḷakamandāva devānaṃ, sāvatthipuramuttama’’nti. (ma. ni. aṭṭha. 1.14);

    តស្សំ សាវត្ថិយំ។ សមីបត្ថេ ភុម្មវចនំ។

    Tassaṃ sāvatthiyaṃ. Samīpatthe bhummavacanaṃ.

    វិហរតីតិ អវិសេសេន ឥរិយាបថទិព្ពព្រហ្មអរិយវិហារេសុ អញ្ញតរវិហារសមង្គិបរិទីបនមេតំ។ ឥធ បន ឋានគមនាសនសយនប្បភេទេសុ ឥរិយាបថេសុ អញ្ញតរឥរិយាបថសមាយោគបរិទីបនំ, តេន ឋិតោបិ គច្ឆន្តោបិ និសិន្នោបិ សយានោបិ ភគវា វិហរតិច្ចេវ វេទិតព្ពោ។ សោ ហិ ឯកំ ឥរិយាបថពាធនំ អបរេន ឥរិយាបថេន វិច្ឆិន្ទិត្វា អបរិបតន្តំ អត្តភាវំ ហរតិ បវត្តេតិ។ តស្មា វិហរតីតិ វុច្ចតិ។

    Viharatīti avisesena iriyāpathadibbabrahmaariyavihāresu aññataravihārasamaṅgiparidīpanametaṃ. Idha pana ṭhānagamanāsanasayanappabhedesu iriyāpathesu aññatarairiyāpathasamāyogaparidīpanaṃ, tena ṭhitopi gacchantopi nisinnopi sayānopi bhagavā viharaticceva veditabbo. So hi ekaṃ iriyāpathabādhanaṃ aparena iriyāpathena vicchinditvā aparipatantaṃ attabhāvaṃ harati pavatteti. Tasmā viharatīti vuccati.

    ជេតវនេតិ ឯត្ថ អត្តនោ បច្ចត្ថិកជនំ ជិនាតីតិ ជេតោ, រញ្ញា វា អត្តនោ បច្ចត្ថិកជនេ ជិតេ ជាតោតិ ជេតោ, មង្គលកម្យតាយ វា តស្ស ឯវំ នាមមេវ កតន្តិបិ ជេតោ។ វនយតីតិ វនំ, អត្តសម្បទាយ សត្តានំ ភត្តិំ ការេតិ, អត្តនិ សិនេហំ ឧប្បាទេតីតិ អត្ថោ។ វនុតេ ឥតិ វា វនំ, នានាវិធកុសុមគន្ធសម្មោទមត្តកោកិលាទិវិហង្គវិរុតេហិ មន្ទមាលុតចលិតរុក្ខសាខាវិដបបុប្ផផលបល្លវបលាសេហិ ច ‘‘ឯថ មំ បរិភុញ្ជថា’’តិ បាណិនោ យាចតិ វិយាតិ អត្ថោ។ ជេតស្ស វនំ ជេតវនំ។ តញ្ហិ ជេតេន រាជកុមារេន រោបិតំ សំវឌ្ឍិតំ បរិបាលិតំ, សោ ច តស្ស សាមី អហោសិ, តស្មា ជេតវនន្តិ វុច្ចតិ។ តស្មិំ ជេតវនេ។

    Jetavaneti ettha attano paccatthikajanaṃ jinātīti jeto, raññā vā attano paccatthikajane jite jātoti jeto, maṅgalakamyatāya vā tassa evaṃ nāmameva katantipi jeto. Vanayatīti vanaṃ, attasampadāya sattānaṃ bhattiṃ kāreti, attani sinehaṃ uppādetīti attho. Vanute iti vā vanaṃ, nānāvidhakusumagandhasammodamattakokilādivihaṅgavirutehi mandamālutacalitarukkhasākhāviṭapapupphaphalapallavapalāsehi ca ‘‘etha maṃ paribhuñjathā’’ti pāṇino yācati viyāti attho. Jetassa vanaṃ jetavanaṃ. Tañhi jetena rājakumārena ropitaṃ saṃvaḍḍhitaṃ paripālitaṃ, so ca tassa sāmī ahosi, tasmā jetavananti vuccati. Tasmiṃ jetavane.

    អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេតិ ឯត្ថ សុទត្តោ នាម សោ គហបតិ មាតាបិតូហិ កតនាមវសេន, សព្ពកាមសមិទ្ធិតាយ តុ វិគតមលមច្ឆេរតាយ ករុណាទិគុណសមង្គិតាយ ច និច្ចកាលំ អនាថានំ បិណ្ឌំ អទាសិ, តេន អនាថបិណ្ឌិកោតិ សង្ខ្យំ គតោ។ អារមន្តិ ឯត្ថ បាណិនោ, វិសេសេន វា បព្ពជិតាតិ អារាមោ, តស្ស បុប្ផផលបល្លវាទិសោភនតាយ នាតិទូរនាច្ចាសន្នតាទិបញ្ចវិធសេនាសនង្គសម្បត្តិយា ច តតោ តតោ អាគម្ម រមន្តិ អភិរមន្តិ អនុក្កណ្ឋិតា ហុត្វា និវសន្តីតិ អត្ថោ។ វុត្តប្បការាយ វា សម្បត្តិយា តត្ថ តត្ថ គតេបិ អត្តនោ អព្ភន្តរំយេវ អានេត្វា រមេតីតិ អារាមោ។ សោ ហិ អនាថបិណ្ឌិកេន គហបតិនា ជេតស្ស រាជកុមារស្ស ហត្ថតោ អដ្ឋារសហិរញ្ញកោដិសន្ថារេន កិណិត្វា អដ្ឋារសហិរញ្ញកោដីហិ សេនាសនំ ការាបេត្វា អដ្ឋារសហិរញ្ញកោដីហិ វិហារមហំ និដ្ឋាបេត្វា ឯវំ ចតុបញ្ញាសាយ ហិរញ្ញកោដិបរិច្ចាគេន ពុទ្ធប្បមុខស្ស ភិក្ខុសង្ឃស្ស និយ្យាតិតោ, តស្មា ‘‘អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមោ’’តិ វុច្ចតិ។ តស្មិំ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ។

    Anāthapiṇḍikassa ārāmeti ettha sudatto nāma so gahapati mātāpitūhi katanāmavasena, sabbakāmasamiddhitāya tu vigatamalamaccheratāya karuṇādiguṇasamaṅgitāya ca niccakālaṃ anāthānaṃ piṇḍaṃ adāsi, tena anāthapiṇḍikoti saṅkhyaṃ gato. Āramanti ettha pāṇino, visesena vā pabbajitāti ārāmo, tassa pupphaphalapallavādisobhanatāya nātidūranāccāsannatādipañcavidhasenāsanaṅgasampattiyā ca tato tato āgamma ramanti abhiramanti anukkaṇṭhitā hutvā nivasantīti attho. Vuttappakārāya vā sampattiyā tattha tattha gatepi attano abbhantaraṃyeva ānetvā rametīti ārāmo. So hi anāthapiṇḍikena gahapatinā jetassa rājakumārassa hatthato aṭṭhārasahiraññakoṭisanthārena kiṇitvā aṭṭhārasahiraññakoṭīhi senāsanaṃ kārāpetvā aṭṭhārasahiraññakoṭīhi vihāramahaṃ niṭṭhāpetvā evaṃ catupaññāsāya hiraññakoṭipariccāgena buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa niyyātito, tasmā ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāmo’’ti vuccati. Tasmiṃ anāthapiṇḍikassa ārāme.

    ឯត្ថ ច ‘‘ជេតវនេ’’តិ វចនំ បុរិមសាមិបរិកិត្តនំ, ‘‘អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ’’តិ បច្ឆិមសាមិបរិកិត្តនំ។ កិមេតេសំ បរិកិត្តនេ បយោជនន្តិ? វុច្ចតេ – អធិការតោ តាវ ‘‘កត្ថ ភាសិត’’ន្តិ បុច្ឆានិយាមករណំ អញ្ញេសំ បុញ្ញកាមានំ ទិដ្ឋានុគតិអាបជ្ជនេ និយោជនញ្ច។ តត្ថ ហិ ទ្វារកោដ្ឋកបាសាទមាបនេ ភូមិវិក្កយលទ្ធា អដ្ឋារស ហិរញ្ញកោដិយោ អនេកកោដិអគ្ឃនកា រុក្ខា ច ជេតស្ស បរិច្ចាគោ, ចតុបញ្ញាស កោដិយោ អនាថបិណ្ឌិកស្ស។ យតោ តេសំ បរិកិត្តនេន ‘‘ឯវំ បុញ្ញកាមា បុញ្ញានិ ករោន្តី’’តិ ទស្សេន្តោ អាយស្មា អានន្ទោ អញ្ញេបិ បុញ្ញកាមេ តេសំ ទិដ្ឋានុគតិអាបជ្ជនេ និយោជេតិ។ ឯវមេត្ថ បុញ្ញកាមានំ ទិដ្ឋានុគតិអាបជ្ជនេ និយោជនំ បយោជនន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Ettha ca ‘‘jetavane’’ti vacanaṃ purimasāmiparikittanaṃ, ‘‘anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti pacchimasāmiparikittanaṃ. Kimetesaṃ parikittane payojananti? Vuccate – adhikārato tāva ‘‘kattha bhāsita’’nti pucchāniyāmakaraṇaṃ aññesaṃ puññakāmānaṃ diṭṭhānugatiāpajjane niyojanañca. Tattha hi dvārakoṭṭhakapāsādamāpane bhūmivikkayaladdhā aṭṭhārasa hiraññakoṭiyo anekakoṭiagghanakā rukkhā ca jetassa pariccāgo, catupaññāsa koṭiyo anāthapiṇḍikassa. Yato tesaṃ parikittanena ‘‘evaṃ puññakāmā puññāni karontī’’ti dassento āyasmā ānando aññepi puññakāme tesaṃ diṭṭhānugatiāpajjane niyojeti. Evamettha puññakāmānaṃ diṭṭhānugatiāpajjane niyojanaṃ payojananti veditabbaṃ.

    ឯត្ថាហ – ‘‘យទិ តាវ ភគវា សាវត្ថិយំ វិហរតិ, ‘ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ’តិ ន វត្តព្ពំ។ អថ តត្ថ វិហរតិ, ‘សាវត្ថិយ’ន្តិ ន វត្តព្ពំ។ ន ហិ សក្កា ឧភយត្ថ ឯកំ សមយំ វិហរិតុ’’ន្តិ។ វុច្ចតេ – ននុ វុត្តមេតំ ‘‘សមីបត្ថេ ភុម្មវចន’’ន្តិ, យតោ យថា គង្គាយមុនាទីនំ សមីបេ គោយូថានិ ចរន្តានិ ‘‘គង្គាយ ចរន្តិ, យមុនាយ ចរន្តី’’តិ វុច្ចន្តិ, ឯវមិធាបិ យទិទំ សាវត្ថិយា សមីបេ ជេតវនំ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមោ, តត្ថ វិហរន្តោ វុច្ចតិ ‘‘សាវត្ថិយំ វិហរតិ ជេតវនេ អនាថបិណ្ឌិកស្ស អារាមេ’’តិ វេទិតព្ពោ។ គោចរគាមនិទស្សនត្ថំ ហិស្ស សាវត្ថិវចនំ, បព្ពជិតានុរូបនិវាសដ្ឋាននិទស្សនត្ថំ សេសវចនំ។

    Etthāha – ‘‘yadi tāva bhagavā sāvatthiyaṃ viharati, ‘jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’ti na vattabbaṃ. Atha tattha viharati, ‘sāvatthiya’nti na vattabbaṃ. Na hi sakkā ubhayattha ekaṃ samayaṃ viharitu’’nti. Vuccate – nanu vuttametaṃ ‘‘samīpatthe bhummavacana’’nti, yato yathā gaṅgāyamunādīnaṃ samīpe goyūthāni carantāni ‘‘gaṅgāya caranti, yamunāya carantī’’ti vuccanti, evamidhāpi yadidaṃ sāvatthiyā samīpe jetavanaṃ anāthapiṇḍikassa ārāmo, tattha viharanto vuccati ‘‘sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme’’ti veditabbo. Gocaragāmanidassanatthaṃ hissa sāvatthivacanaṃ, pabbajitānurūpanivāsaṭṭhānanidassanatthaṃ sesavacanaṃ.

    តត្ថ សាវត្ថិកិត្តនេន ភគវតោ គហដ្ឋានុគ្គហករណំ ទស្សេតិ, ជេតវនាទិកិត្តនេន បព្ពជិតានុគ្គហករណំ។ តថា បុរិមេន បច្ចយគ្គហណតោ អត្តកិលមថានុយោគវិវជ្ជនំ, បច្ឆិមេន វត្ថុកាមប្បហានតោ កាមសុខល្លិកានុយោគវជ្ជនូបាយទស្សនំ។ បុរិមេន ច ធម្មទេសនាភិយោគំ, បច្ឆិមេន វិវេកាធិមុត្តិំ។ បុរិមេន ករុណាយ ឧបគមនំ, បច្ឆិមេន ច បញ្ញាយ អបគមនំ។ បុរិមេន សត្តានំ ហិតសុខនិប្ផាទនាធិមុត្តិតំ, បច្ឆិមេន បរហិតសុខករណេ និរុបលេបតំ។ បុរិមេន ធម្មិកសុខាបរិច្ចាគនិមិត្តំ ផាសុវិហារំ, បច្ឆិមេន ឧត្តរិមនុស្សធម្មានុយោគនិមិត្តំ។ បុរិមេន មនុស្សានំ ឧបការពហុលតំ, បច្ឆិមេន ទេវានំ។ បុរិមេន លោកេ ជាតស្ស លោកេ សំវឌ្ឍភាវំ, បច្ឆិមេន លោកេន អនុបលិត្តតន្តិ ឯវមាទិ។

    Tattha sāvatthikittanena bhagavato gahaṭṭhānuggahakaraṇaṃ dasseti, jetavanādikittanena pabbajitānuggahakaraṇaṃ. Tathā purimena paccayaggahaṇato attakilamathānuyogavivajjanaṃ, pacchimena vatthukāmappahānato kāmasukhallikānuyogavajjanūpāyadassanaṃ. Purimena ca dhammadesanābhiyogaṃ, pacchimena vivekādhimuttiṃ. Purimena karuṇāya upagamanaṃ, pacchimena ca paññāya apagamanaṃ. Purimena sattānaṃ hitasukhanipphādanādhimuttitaṃ, pacchimena parahitasukhakaraṇe nirupalepataṃ. Purimena dhammikasukhāpariccāganimittaṃ phāsuvihāraṃ, pacchimena uttarimanussadhammānuyoganimittaṃ. Purimena manussānaṃ upakārabahulataṃ, pacchimena devānaṃ. Purimena loke jātassa loke saṃvaḍḍhabhāvaṃ, pacchimena lokena anupalittatanti evamādi.

    អថាតិ អវិច្ឆេទត្ថេ, ខោតិ អធិការន្តរនិទស្សនត្ថេ និបាតោ។ តេន អវិច្ឆិន្នេយេវ តត្ថ ភគវតោ វិហារេ ឥទមធិការន្តរំ ឧទបាទីតិ ទស្សេតិ។ កិំ តន្តិ? អញ្ញតរា ទេវតាតិអាទិ។ តត្ថ អញ្ញតរាតិ អនិយមិតនិទ្ទេសោ។ សា ហិ នាមគោត្តតោ អបាកដា, តស្មា ‘‘អញ្ញតរា’’តិ វុត្តា។ ទេវោ ឯវ ទេវតា, ឥត្ថិបុរិសសាធារណមេតំ។ ឥធ បន បុរិសោ ឯវ, សោ ទេវបុត្តោ កិន្តុ, សាធារណនាមវសេន ទេវតាតិ វុត្តោ។

    Athāti avicchedatthe, khoti adhikārantaranidassanatthe nipāto. Tena avicchinneyeva tattha bhagavato vihāre idamadhikārantaraṃ udapādīti dasseti. Kiṃ tanti? Aññatarā devatātiādi. Tattha aññatarāti aniyamitaniddeso. Sā hi nāmagottato apākaṭā, tasmā ‘‘aññatarā’’ti vuttā. Devo eva devatā, itthipurisasādhāraṇametaṃ. Idha pana puriso eva, so devaputto kintu, sādhāraṇanāmavasena devatāti vutto.

    អភិក្កន្តាយ រត្តិយាតិ ឯត្ថ អភិក្កន្តសទ្ទោ ខយសុន្ទរាភិរូបអព្ភនុមោទនាទីសុ ទិស្សតិ។ តត្ថ ‘‘អភិក្កន្តា, ភន្តេ, រត្តិ, និក្ខន្តោ បឋមោ យាមោ, ចិរនិសិន្នោ ភិក្ខុសង្ឃោ, ឧទ្ទិសតុ, ភន្តេ, ភគវា ភិក្ខូនំ បាតិមោក្ខ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (ចូឡវ. ៣៨៣; អ. និ. ៨.២០) ខយេ ទិស្សតិ។ ‘‘អយំ ឥមេសំ ចតុន្នំ បុគ្គលានំ អភិក្កន្តតរោ ច បណីតតរោ ចា’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៤.១០០) សុន្ទរេ។

    Abhikkantāya rattiyāti ettha abhikkantasaddo khayasundarābhirūpaabbhanumodanādīsu dissati. Tattha ‘‘abhikkantā, bhante, ratti, nikkhanto paṭhamo yāmo, ciranisinno bhikkhusaṅgho, uddisatu, bhante, bhagavā bhikkhūnaṃ pātimokkha’’nti evamādīsu (cūḷava. 383; a. ni. 8.20) khaye dissati. ‘‘Ayaṃ imesaṃ catunnaṃ puggalānaṃ abhikkantataro ca paṇītataro cā’’ti evamādīsu (a. ni. 4.100) sundare.

    ‘‘កោ មេ វន្ទតិ បាទានិ, ឥទ្ធិយា យសសា ជលំ;

    ‘‘Ko me vandati pādāni, iddhiyā yasasā jalaṃ;

    អភិក្កន្តេន វណ្ណេន, សព្ពា ឱភាសយំ ទិសា’’តិ។ (វិ. វ. ៨៥៧); –

    Abhikkantena vaṇṇena, sabbā obhāsayaṃ disā’’ti. (vi. va. 857); –

    ឯវមាទីសុ អភិរូបេ។ ‘‘អភិក្កន្តំ, ភោ គោតម, អភិក្កន្តំ, ភោ គោតមា’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ២.១៦; បារា. ១៥) អព្ភនុមោទនេ។ ឥធ បន ខយេ។ តេន អភិក្កន្តាយ រត្តិយាតិ បរិក្ខីណាយ រត្តិយាតិ វុត្តំ ហោតិ។

    Evamādīsu abhirūpe. ‘‘Abhikkantaṃ, bho gotama, abhikkantaṃ, bho gotamā’’ti evamādīsu (a. ni. 2.16; pārā. 15) abbhanumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantāya rattiyāti parikkhīṇāya rattiyāti vuttaṃ hoti.

    អភិក្កន្តវណ្ណាតិ ឯត្ថ អភិក្កន្តសទ្ទោ អភិរូបេ, វណ្ណសទ្ទោ បន ឆវិថុតិកុលវគ្គការណសណ្ឋានបមាណរូបាយតនាទីសុ ទិស្សតិ។ តត្ថ ‘‘សុវណ្ណវណ្ណោសិ ភគវា’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ២.៣៩៩; សុ. និ. ៥៥៣) ឆវិយំ។ ‘‘កទា សញ្ញូឡ្ហា បន តេ គហបតិ ឥមេ សមណស្ស គោតមស្ស វណ្ណា’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ២.៧៧) ថុតិយំ។ ‘‘ចត្តារោមេ, ភោ គោតម, វណ្ណា’’តិ ឯវមាទីសុ (ទី. និ. ៣.១១៥) កុលវគ្គេ។ ‘‘អថ កេន នុ វណ្ណេន, គន្ធថេនោតិ វុច្ចតី’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ១.២៣៤) ការណេ។ ‘‘មហន្តំ ហត្ថិរាជវណ្ណំ អភិនិម្មិនិត្វា’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ១.១៣៨) សណ្ឋានេ។ ‘‘តយោ បត្តស្ស វណ្ណា’’តិ ឯវមាទីសុ បមាណេ។ ‘‘វណ្ណោ គន្ធោ រសោ ឱជា’’តិ ឯវមាទីសុ រូបាយតនេ។ សោ ឥធ ឆវិយំ ទដ្ឋព្ពោ។ តេន អភិក្កន្តវណ្ណាតិ អភិរូបច្ឆវីតិ វុត្តំ ហោតិ។

    Abhikkantavaṇṇāti ettha abhikkantasaddo abhirūpe, vaṇṇasaddo pana chavithutikulavaggakāraṇasaṇṭhānapamāṇarūpāyatanādīsu dissati. Tattha ‘‘suvaṇṇavaṇṇosi bhagavā’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.399; su. ni. 553) chaviyaṃ. ‘‘Kadā saññūḷhā pana te gahapati ime samaṇassa gotamassa vaṇṇā’’ti evamādīsu (ma. ni. 2.77) thutiyaṃ. ‘‘Cattārome, bho gotama, vaṇṇā’’ti evamādīsu (dī. ni. 3.115) kulavagge. ‘‘Atha kena nu vaṇṇena, gandhathenoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.234) kāraṇe. ‘‘Mahantaṃ hatthirājavaṇṇaṃ abhinimminitvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.138) saṇṭhāne. ‘‘Tayo pattassa vaṇṇā’’ti evamādīsu pamāṇe. ‘‘Vaṇṇo gandho raso ojā’’ti evamādīsu rūpāyatane. So idha chaviyaṃ daṭṭhabbo. Tena abhikkantavaṇṇāti abhirūpacchavīti vuttaṃ hoti.

    កេវលកប្បន្តិ ឯត្ថ កេវលសទ្ទោ អនវសេសយេភុយ្យអព្យាមិស្សានតិរេកទឡ្ហត្ថវិសំយោគាទិអនេកត្ថោ ។ តថា ហិស្ស ‘‘កេវលបរិបុណ្ណំ បរិសុទ្ធំ ព្រហ្មចរិយ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (បារា. ១) អនវសេសតា អត្ថោ។ ‘‘កេវលកប្បា ច អង្គមាគធា បហូតំ ខាទនីយំ ភោជនីយំ អាទាយ ឧបសង្កមិស្សន្តី’’តិ ឯវមាទីសុ (មហាវ. ៤៣) យេភុយ្យតា។ ‘‘កេវលស្ស ទុក្ខក្ខន្ធស្ស សមុទយោ ហោតី’’តិ ឯវមាទីសុ (វិភ. ២២៥) អព្យាមិស្សតា។ ‘‘កេវលំ សទ្ធាមត្តកំ នូន អយមាយស្មា’’តិ ឯវមាទីសុ (មហាវ. ២៤៤) អនតិរេកតា។ ‘‘អាយស្មតោ, ភន្តេ, អនុរុទ្ធស្ស ពាហិយោ នាម សទ្ធិវិហារិកោ កេវលកប្បំ សង្ឃភេទាយ ឋិតោ’’តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៤.២៤៣) ទឡ្ហត្ថតា។ ‘‘កេវលី វុសិតវា ឧត្តមបុរិសោតិ វុច្ចតី’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ៣.៥៧) វិសំយោគោ។ ឥធ បនស្ស អនវសេសត្តមត្ថោ អធិប្បេតោ។

    Kevalakappanti ettha kevalasaddo anavasesayebhuyyaabyāmissānatirekadaḷhatthavisaṃyogādianekattho . Tathā hissa ‘‘kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariya’’nti evamādīsu (pārā. 1) anavasesatā attho. ‘‘Kevalakappā ca aṅgamāgadhā pahūtaṃ khādanīyaṃ bhojanīyaṃ ādāya upasaṅkamissantī’’ti evamādīsu (mahāva. 43) yebhuyyatā. ‘‘Kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hotī’’ti evamādīsu (vibha. 225) abyāmissatā. ‘‘Kevalaṃ saddhāmattakaṃ nūna ayamāyasmā’’ti evamādīsu (mahāva. 244) anatirekatā. ‘‘Āyasmato, bhante, anuruddhassa bāhiyo nāma saddhivihāriko kevalakappaṃ saṅghabhedāya ṭhito’’ti evamādīsu (a. ni. 4.243) daḷhatthatā. ‘‘Kevalī vusitavā uttamapurisoti vuccatī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 3.57) visaṃyogo. Idha panassa anavasesattamattho adhippeto.

    កប្បសទ្ទោ បនាយំ អភិសទ្ទហនវោហារកាលបញ្ញត្តិឆេទនវិកប្បលេសសមន្តភាវាទិអនេកត្ថោ។ តថា ហិស្ស ‘‘ឱកប្បនីយមេតំ ភោតោ គោតមស្ស, យថា តំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្សា’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.៣៨៧) អភិសទ្ទហនមត្ថោ។ ‘‘អនុជានាមិ, ភិក្ខវេ, បញ្ចហិ សមណកប្បេហិ ផលំ បរិភុញ្ជិតុ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (ចូឡវ. ២៥០) វោហារោ។ ‘‘យេន សុទំ និច្ចកប្បំ វិហរាមី’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.៣៨៧) កាលោ។ ‘‘ឥច្ចាយស្មា កប្បោ’’តិ ឯវមាទីសុ (សុ. និ. ១០៩៨; ចូឡនិ. កប្បមាណវបុច្ឆា ១១៧, កប្បមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស ៦១) បញ្ញត្តិ។ ‘‘អលង្កតោ កប្បិតកេសមស្សូ’’តិ ឯវមាទីសុ (ជា. ២.២២.១៣៦៨) ឆេទនំ។ ‘‘កប្បតិ ទ្វង្គុលកប្បោ’’តិ ឯវមាទីសុ (ចូឡវ. ៤៤៦) វិកប្បោ។ ‘‘អត្ថិ កប្បោ និបជ្ជិតុ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (អ. និ. ៨.៨០) លេសោ។ ‘‘កេវលកប្បំ វេឡុវនំ ឱភាសេត្វា’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ១.៩៤) សមន្តភាវោ។ ឥធ បនស្ស សមន្តភាវោ អត្ថោ អធិប្បេតោ។ យតោ កេវលកប្បំ ជេតវនន្តិ ឯត្ថ អនវសេសំ សមន្តតោ ជេតវនន្តិ ឯវមត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។

    Kappasaddo panāyaṃ abhisaddahanavohārakālapaññattichedanavikappalesasamantabhāvādianekattho. Tathā hissa ‘‘okappanīyametaṃ bhoto gotamassa, yathā taṃ arahato sammāsambuddhassā’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) abhisaddahanamattho. ‘‘Anujānāmi, bhikkhave, pañcahi samaṇakappehi phalaṃ paribhuñjitu’’nti evamādīsu (cūḷava. 250) vohāro. ‘‘Yena sudaṃ niccakappaṃ viharāmī’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.387) kālo. ‘‘Iccāyasmā kappo’’ti evamādīsu (su. ni. 1098; cūḷani. kappamāṇavapucchā 117, kappamāṇavapucchāniddesa 61) paññatti. ‘‘Alaṅkato kappitakesamassū’’ti evamādīsu (jā. 2.22.1368) chedanaṃ. ‘‘Kappati dvaṅgulakappo’’ti evamādīsu (cūḷava. 446) vikappo. ‘‘Atthi kappo nipajjitu’’nti evamādīsu (a. ni. 8.80) leso. ‘‘Kevalakappaṃ veḷuvanaṃ obhāsetvā’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 1.94) samantabhāvo. Idha panassa samantabhāvo attho adhippeto. Yato kevalakappaṃ jetavananti ettha anavasesaṃ samantato jetavananti evamattho daṭṭhabbo.

    ឱភាសេត្វាតិ អាភាយ ផរិត្វា, ចន្ទិមា វិយ សូរិយោ វិយ ច ឯកោភាសំ ឯកបជ្ជោតំ ករិត្វាតិ អត្ថោ។

    Obhāsetvāti ābhāya pharitvā, candimā viya sūriyo viya ca ekobhāsaṃ ekapajjotaṃ karitvāti attho.

    យេន ភគវា តេនុបសង្កមីតិ ភុម្មត្ថេ ករណវចនំ។ យតោ យត្ថ ភគវា, តត្ថ ឧបសង្កមីតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ យេន វា ការណេន ភគវា ទេវមនុស្សេហិ ឧបសង្កមិតព្ពោ, តេនេវ ការណេន ឧបសង្កមីតិ ឯវម្បេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។ កេន ច ការណេន ភគវា ឧបសង្កមិតព្ពោ? នានប្បការគុណវិសេសាធិគមាធិប្បាយេន, សាទុរសផលូបភោគាធិប្បាយេន ទិជគណេហិ និច្ចផលិតមហារុក្ខោ វិយ។ ឧបសង្កមីតិ ច គតាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ឧបសង្កមិត្វាតិ ឧបសង្កមនបរិយោសានទីបនំ ។ អថ វា ឯវំ គតា តតោ អាសន្នតរំ ឋានំ ភគវតោ សមីបសង្ខាតំ គន្ត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ភគវន្តំ អភិវាទេត្វាតិ ភគវន្តំ វន្ទិត្វា បណមិត្វា នមស្សិត្វា។

    Yena bhagavā tenupasaṅkamīti bhummatthe karaṇavacanaṃ. Yato yattha bhagavā, tattha upasaṅkamīti evamettha attho daṭṭhabbo. Yena vā kāraṇena bhagavā devamanussehi upasaṅkamitabbo, teneva kāraṇena upasaṅkamīti evampettha attho daṭṭhabbo. Kena ca kāraṇena bhagavā upasaṅkamitabbo? Nānappakāraguṇavisesādhigamādhippāyena, sādurasaphalūpabhogādhippāyena dijagaṇehi niccaphalitamahārukkho viya. Upasaṅkamīti ca gatāti vuttaṃ hoti. Upasaṅkamitvāti upasaṅkamanapariyosānadīpanaṃ . Atha vā evaṃ gatā tato āsannataraṃ ṭhānaṃ bhagavato samīpasaṅkhātaṃ gantvāti vuttaṃ hoti. Bhagavantaṃ abhivādetvāti bhagavantaṃ vanditvā paṇamitvā namassitvā.

    ឯកមន្តន្តិ ភាវនបុំសកនិទ្ទេសោ ឯកោកាសំ ឯកបស្សន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ភុម្មត្ថេ វា ឧបយោគវចនំ។ អដ្ឋាសីតិ និសជ្ជាទិបដិក្ខេបោ, ឋានំ កប្បេសិ, ឋិតា អហោសីតិ អត្ថោ។

    Ekamantanti bhāvanapuṃsakaniddeso ekokāsaṃ ekapassanti vuttaṃ hoti. Bhummatthe vā upayogavacanaṃ. Aṭṭhāsīti nisajjādipaṭikkhepo, ṭhānaṃ kappesi, ṭhitā ahosīti attho.

    កថំ ឋិតា បន សា ឯកមន្តំ ឋិតា អហូតិ?

    Kathaṃ ṭhitā pana sā ekamantaṃ ṭhitā ahūti?

    ‘‘ន បច្ឆតោ ន បុរតោ, នាបិ អាសន្នទូរតោ;

    ‘‘Na pacchato na purato, nāpi āsannadūrato;

    ន កច្ឆេ នោបិ បដិវាតេ, ន ចាបិ ឱណតុណ្ណតេ;

    Na kacche nopi paṭivāte, na cāpi oṇatuṇṇate;

    ឥមេ ទោសេ វិវជ្ជេត្វា, ឯកមន្តំ ឋិតា អហូ’’តិ។

    Ime dose vivajjetvā, ekamantaṃ ṭhitā ahū’’ti.

    កស្មា បនាយំ អដ្ឋាសិ ឯវ, ន និសីទីតិ? លហុំ និវត្តិតុកាមតាយ។ ទេវតាយោ ហិ កញ្ចិទេវ អត្ថវសំ បដិច្ច សុចិបុរិសោ វិយ វច្ចដ្ឋានំ មនុស្សលោកំ អាគច្ឆន្តិ។ បកតិយា បន តាសំ យោជនសតតោ បភុតិ មនុស្សលោកោ ទុគ្គន្ធតាយ បដិកូលោ ហោតិ, ន ឯត្ថ អភិរមន្តិ, តេន សា អាគតកិច្ចំ កត្វា លហុំ និវត្តិតុកាមតាយ ន និសីទិ។ យស្ស ច គមនាទិឥរិយាបថបរិស្សមស្ស វិនោទនត្ថំ និសីទន្តិ, សោ ទេវានំ បរិស្សមោ នត្ថិ, តស្មាបិ ន និសីទិ។ យេ ច មហាសាវកា ភគវន្តំ បរិវារេត្វា ឋិតា, តេ បតិមានេតិ, តស្មាបិ ន និសីទិ។ អបិច ភគវតិ គារវេនេវ ន និសីទិ។ ទេវតានញ្ហិ និសីទិតុកាមានំ អាសនំ និព្ពត្តតិ, តំ អនិច្ឆមានា និសជ្ជាយ ចិត្តម្បិ អកត្វា ឯកមន្តំ អដ្ឋាសិ។

    Kasmā panāyaṃ aṭṭhāsi eva, na nisīdīti? Lahuṃ nivattitukāmatāya. Devatāyo hi kañcideva atthavasaṃ paṭicca sucipuriso viya vaccaṭṭhānaṃ manussalokaṃ āgacchanti. Pakatiyā pana tāsaṃ yojanasatato pabhuti manussaloko duggandhatāya paṭikūlo hoti, na ettha abhiramanti, tena sā āgatakiccaṃ katvā lahuṃ nivattitukāmatāya na nisīdi. Yassa ca gamanādiiriyāpathaparissamassa vinodanatthaṃ nisīdanti, so devānaṃ parissamo natthi, tasmāpi na nisīdi. Ye ca mahāsāvakā bhagavantaṃ parivāretvā ṭhitā, te patimāneti, tasmāpi na nisīdi. Apica bhagavati gāraveneva na nisīdi. Devatānañhi nisīditukāmānaṃ āsanaṃ nibbattati, taṃ anicchamānā nisajjāya cittampi akatvā ekamantaṃ aṭṭhāsi.

    ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ សា ទេវតាតិ ឯវំ ឥមេហិ ការណេហិ ឯកមន្តំ ឋិតា ខោ សា ទេវតា។ ភគវន្តំ គាថាយ អជ្ឈភាសីតិ ភគវន្តំ អក្ខរបទនិយមិតគន្ថិតេន វចនេន អភាសីតិ អត្ថោ។ កថំ? ពហូ ទេវា មនុស្សា ច…បេ.… ព្រូហិ មង្គលមុត្តមន្តិ។

    Ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatāti evaṃ imehi kāraṇehi ekamantaṃ ṭhitā kho sā devatā. Bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsīti bhagavantaṃ akkharapadaniyamitaganthitena vacanena abhāsīti attho. Kathaṃ? Bahū devā manussā ca…pe… brūhi maṅgalamuttamanti.

    មង្គលបញ្ហសមុដ្ឋានកថា

    Maṅgalapañhasamuṭṭhānakathā

    តត្ថ យស្មា ‘‘ឯវមិច្ចាទិបាឋស្ស, អត្ថំ នានប្បការតោ។ វណ្ណយន្តោ សមុដ្ឋានំ, វត្វា’’តិ មាតិកា ឋបិតា, តស្ស ច សមុដ្ឋានស្ស អយំ វត្តព្ពតាយ ឱកាសោ, តស្មា មង្គលបញ្ហសមុដ្ឋានំ តាវ វត្វា បច្ឆា ឥមេសំ គាថាបទានមត្ថំ វណ្ណយិស្សាមិ។ កិញ្ច មង្គលបញ្ហសមុដ្ឋានំ? ជម្ពុទីបេ កិរ តត្ថ តត្ថ នគរទ្វារសន្ថាគារសភាទីសុ មហាជនោ សន្និបតិត្វា ហិរញ្ញសុវណ្ណំ ទត្វា នានប្បការំ សីតាហរណាទិកថំ កថាបេតិ, ឯកេកា កថា ចតុមាសច្ចយេន និដ្ឋាតិ។ តត្ថ ឯកទិវសំ មង្គលកថា សមុដ្ឋាសិ ‘‘កិំ នុ ខោ មង្គលំ, កិំ ទិដ្ឋំ មង្គលំ, សុតំ មង្គលំ, មុតំ មង្គលំ, កោ មង្គលំ ជានាតី’’តិ។

    Tattha yasmā ‘‘evamiccādipāṭhassa, atthaṃ nānappakārato. Vaṇṇayanto samuṭṭhānaṃ, vatvā’’ti mātikā ṭhapitā, tassa ca samuṭṭhānassa ayaṃ vattabbatāya okāso, tasmā maṅgalapañhasamuṭṭhānaṃ tāva vatvā pacchā imesaṃ gāthāpadānamatthaṃ vaṇṇayissāmi. Kiñca maṅgalapañhasamuṭṭhānaṃ? Jambudīpe kira tattha tattha nagaradvārasanthāgārasabhādīsu mahājano sannipatitvā hiraññasuvaṇṇaṃ datvā nānappakāraṃ sītāharaṇādikathaṃ kathāpeti, ekekā kathā catumāsaccayena niṭṭhāti. Tattha ekadivasaṃ maṅgalakathā samuṭṭhāsi ‘‘kiṃ nu kho maṅgalaṃ, kiṃ diṭṭhaṃ maṅgalaṃ, sutaṃ maṅgalaṃ, mutaṃ maṅgalaṃ, ko maṅgalaṃ jānātī’’ti.

    អថ ទិដ្ឋមង្គលិកោ នាមេកោ បុរិសោ អាហ ‘‘អហំ មង្គលំ ជានាមិ, ទិដ្ឋំ លោកេ មង្គលំ ទិដ្ឋំ នាម អភិមង្គលសម្មតំ រូបំ។ សេយ្យថិទំ – ឥធេកច្ចោ កាលស្សេវ វុដ្ឋាយ ចាតកសកុណំ វា បស្សតិ, ពេលុវលដ្ឋិំ វា គព្ភិនិំ វា កុមារកេ វា អលង្កតបដិយត្តេ បុណ្ណឃដេ វា អល្លរោហិតមច្ឆំ វា អាជញ្ញំ វា អាជញ្ញរថំ វា ឧសភំ វា គាវិំ វា កបិលំ វា, យំ វា បនញ្ញម្បិ កិញ្ចិ ឯវរូបំ អភិមង្គលសម្មតំ រូបំ បស្សតិ, ឥទំ វុច្ចតិ ទិដ្ឋមង្គល’’ន្តិ។ តស្ស វចនំ ឯកច្ចេ អគ្គហេសុំ, ឯកច្ចេ ន អគ្គហេសុំ។ យេ ន អគ្គហេសុំ, តេ តេន សហ វិវទិំសុ។

    Atha diṭṭhamaṅgaliko nāmeko puriso āha ‘‘ahaṃ maṅgalaṃ jānāmi, diṭṭhaṃ loke maṅgalaṃ diṭṭhaṃ nāma abhimaṅgalasammataṃ rūpaṃ. Seyyathidaṃ – idhekacco kālasseva vuṭṭhāya cātakasakuṇaṃ vā passati, beluvalaṭṭhiṃ vā gabbhiniṃ vā kumārake vā alaṅkatapaṭiyatte puṇṇaghaṭe vā allarohitamacchaṃ vā ājaññaṃ vā ājaññarathaṃ vā usabhaṃ vā gāviṃ vā kapilaṃ vā, yaṃ vā panaññampi kiñci evarūpaṃ abhimaṅgalasammataṃ rūpaṃ passati, idaṃ vuccati diṭṭhamaṅgala’’nti. Tassa vacanaṃ ekacce aggahesuṃ, ekacce na aggahesuṃ. Ye na aggahesuṃ, te tena saha vivadiṃsu.

    អថ សុតមង្គលិកោ នាម ឯកោ បុរិសោ អាហ – ‘‘ចក្ខុនាមេតំ, ភោ, សុចិម្បិ បស្សតិ អសុចិម្បិ, តថា សុន្ទរម្បិ, អសុន្ទរម្បិ, មនាបម្បិ, អមនាបម្បិ។ យទិ តេន ទិដ្ឋំ មង្គលំ សិយា, សព្ពម្បិ មង្គលំ សិយា។ តស្មា ន ទិដ្ឋំ មង្គលំ, អបិច ខោ បន សុតំ មង្គលំ។ សុតំ នាម អភិមង្គលសម្មតោ សទ្ទោ។ សេយ្យថិទំ? ឥធេកច្ចោ កាលស្សេវ វុដ្ឋាយ វឌ្ឍាតិ វា វឌ្ឍមានាតិ វា បុណ្ណាតិ វា ផុស្សាតិ វា សុមនាតិ វា សិរីតិ វា សិរិវឌ្ឍាតិ វា អជ្ជ សុនក្ខត្តំ សុមុហុត្តំ សុទិវសំ សុមង្គលន្តិ ឯវរូបំ វា យំកិញ្ចិ អភិមង្គលសម្មតំ សទ្ទំ សុណាតិ, ឥទំ វុច្ចតិ សុតមង្គល’’ន្តិ។ តស្សាបិ វចនំ ឯកច្ចេ អគ្គហេសុំ, ឯកច្ចេ ន អគ្គហេសុំ។ យេ ន អគ្គហេសុំ, តេ តេន សហ វិវទិំសុ។

    Atha sutamaṅgaliko nāma eko puriso āha – ‘‘cakkhunāmetaṃ, bho, sucimpi passati asucimpi, tathā sundarampi, asundarampi, manāpampi, amanāpampi. Yadi tena diṭṭhaṃ maṅgalaṃ siyā, sabbampi maṅgalaṃ siyā. Tasmā na diṭṭhaṃ maṅgalaṃ, apica kho pana sutaṃ maṅgalaṃ. Sutaṃ nāma abhimaṅgalasammato saddo. Seyyathidaṃ? Idhekacco kālasseva vuṭṭhāya vaḍḍhāti vā vaḍḍhamānāti vā puṇṇāti vā phussāti vā sumanāti vā sirīti vā sirivaḍḍhāti vā ajja sunakkhattaṃ sumuhuttaṃ sudivasaṃ sumaṅgalanti evarūpaṃ vā yaṃkiñci abhimaṅgalasammataṃ saddaṃ suṇāti, idaṃ vuccati sutamaṅgala’’nti. Tassāpi vacanaṃ ekacce aggahesuṃ, ekacce na aggahesuṃ. Ye na aggahesuṃ, te tena saha vivadiṃsu.

    អថ មុតមង្គលិកោ នាមេកោ បុរិសោ អាហ ‘‘សោតម្បិ ហិ នាមេតំ, ភោ, សាធុម្បិ អសាធុម្បិ មនាបម្បិ អមនាបម្បិ សទ្ទំ សុណាតិ។ យទិ តេន សុតំ មង្គលំ សិយា, សព្ពម្បិ មង្គលំ សិយា។ តស្មា ន សុតំ មង្គលំ, អបិច ខោ បន មុតំ មង្គលំ។ មុតំ នាម អភិមង្គលសម្មតំ គន្ធរសផោដ្ឋព្ពំ។ សេយ្យថិទំ – ឥធេកច្ចោ កាលស្សេវ វុដ្ឋាយ បទុមគន្ធាទិបុប្ផគន្ធំ វា ឃាយតិ, ផុស្សទន្តកដ្ឋំ វា ខាទតិ, បថវិំ វា អាមសតិ, ហរិតសស្សំ វា អល្លគោមយំ វា កច្ឆបំ វា តិលំ វា បុប្ផំ វា ផលំ វា អាមសតិ, ផុស្សមត្តិកាយ វា សម្មា លិម្បតិ, ផុស្សសាដកំ វា និវាសេតិ, ផុស្សវេឋនំ វា ធារេតិ។ យំ វា បនញ្ញម្បិ កិញ្ចិ ឯវរូបំ អភិមង្គលសម្មតំ គន្ធំ វា ឃាយតិ, រសំ វា សាយតិ, ផោដ្ឋព្ពំ វា ផុសតិ, ឥទំ វុច្ចតិ មុតមង្គល’’ន្តិ។ តស្សាបិ វចនំ ឯកច្ចេ អគ្គហេសុំ, ឯកច្ចេ ន អគ្គហេសុំ។

    Atha mutamaṅgaliko nāmeko puriso āha ‘‘sotampi hi nāmetaṃ, bho, sādhumpi asādhumpi manāpampi amanāpampi saddaṃ suṇāti. Yadi tena sutaṃ maṅgalaṃ siyā, sabbampi maṅgalaṃ siyā. Tasmā na sutaṃ maṅgalaṃ, apica kho pana mutaṃ maṅgalaṃ. Mutaṃ nāma abhimaṅgalasammataṃ gandharasaphoṭṭhabbaṃ. Seyyathidaṃ – idhekacco kālasseva vuṭṭhāya padumagandhādipupphagandhaṃ vā ghāyati, phussadantakaṭṭhaṃ vā khādati, pathaviṃ vā āmasati, haritasassaṃ vā allagomayaṃ vā kacchapaṃ vā tilaṃ vā pupphaṃ vā phalaṃ vā āmasati, phussamattikāya vā sammā limpati, phussasāṭakaṃ vā nivāseti, phussaveṭhanaṃ vā dhāreti. Yaṃ vā panaññampi kiñci evarūpaṃ abhimaṅgalasammataṃ gandhaṃ vā ghāyati, rasaṃ vā sāyati, phoṭṭhabbaṃ vā phusati, idaṃ vuccati mutamaṅgala’’nti. Tassāpi vacanaṃ ekacce aggahesuṃ, ekacce na aggahesuṃ.

    តត្ថ ន ទិដ្ឋមង្គលិកោ សុតមុតមង្គលិកេ អសក្ខិ ញាបេតុំ, ន តេសំ អញ្ញតរោ ឥតរេ ទ្វេ។ តេសុ ច មនុស្សេសុ យេ ទិដ្ឋមង្គលិកស្ស វចនំ គណ្ហិំសុ, តេ ‘‘ទិដ្ឋំយេវ មង្គល’’ន្តិ គតា។ យេ សុតមុតមង្គលិកានំ, តេ ‘‘សុតំយេវ មុតំយេវ មង្គល’’ន្តិ គតា។ ឯវមយំ មង្គលកថា សកលជម្ពុទីបេ បាកដា ជាតា។

    Tattha na diṭṭhamaṅgaliko sutamutamaṅgalike asakkhi ñāpetuṃ, na tesaṃ aññataro itare dve. Tesu ca manussesu ye diṭṭhamaṅgalikassa vacanaṃ gaṇhiṃsu, te ‘‘diṭṭhaṃyeva maṅgala’’nti gatā. Ye sutamutamaṅgalikānaṃ, te ‘‘sutaṃyeva mutaṃyeva maṅgala’’nti gatā. Evamayaṃ maṅgalakathā sakalajambudīpe pākaṭā jātā.

    អថ សកលជម្ពុទីបេ មនុស្សា គុម្ពគុម្ពា ហុត្វា ‘‘កិំ នុ ខោ មង្គល’’ន្តិ មង្គលានិ ចិន្តយិំសុ។ តេសំ មនុស្សានំ អារក្ខទេវតា តំ កថំ សុត្វា តថេវ មង្គលានិ ចិន្តយិំសុ។ តាសំ ទេវតានំ ភុម្មទេវតា មិត្តា ហោន្តិ, អថ តតោ សុត្វា ភុម្មទេវតាបិ តថេវ មង្គលានិ ចិន្តយិំសុ, តាសំ ទេវតានំ អាកាសដ្ឋទេវតា មិត្តា ហោន្តិ, អាកាសដ្ឋទេវតានំ ចតុមហារាជិកា ទេវតា មិត្តា ហោន្តិ, ឯតេនុបាយេន យាវ សុទស្សីទេវតានំ អកនិដ្ឋទេវតា មិត្តា ហោន្តិ, អថ តតោ សុត្វា អកនិដ្ឋទេវតាបិ តថេវ គុម្ពគុម្ពា ហុត្វា មង្គលានិ ចិន្តយិំសុ។ ឯវំ យាវ ទសសហស្សចក្កវាឡេសុ សព្ពត្ថ មង្គលចិន្តា ឧទបាទិ។ ឧប្បន្នា ច ‘‘ឥទំ មង្គលំ ឥទំ មង្គល’’ន្តិ វិនិច្ឆយមានាបិ អប្បត្តា ឯវ វិនិច្ឆយំ ទ្វាទស វស្សានិ អដ្ឋាសិ។ សព្ពេ មនុស្សា ច ទេវា ច ព្រហ្មានោ ច ឋបេត្វា អរិយសាវកេ ទិដ្ឋសុតមុតវសេន តិធា ភិន្នា។ ឯកោបិ ‘‘ឥទមេវ មង្គល’’ន្តិ យថាភុច្ចតោ និដ្ឋង្គតោ នាហោសិ, មង្គលកោលាហលំ លោកេ ឧប្បជ្ជិ។

    Atha sakalajambudīpe manussā gumbagumbā hutvā ‘‘kiṃ nu kho maṅgala’’nti maṅgalāni cintayiṃsu. Tesaṃ manussānaṃ ārakkhadevatā taṃ kathaṃ sutvā tatheva maṅgalāni cintayiṃsu. Tāsaṃ devatānaṃ bhummadevatā mittā honti, atha tato sutvā bhummadevatāpi tatheva maṅgalāni cintayiṃsu, tāsaṃ devatānaṃ ākāsaṭṭhadevatā mittā honti, ākāsaṭṭhadevatānaṃ catumahārājikā devatā mittā honti, etenupāyena yāva sudassīdevatānaṃ akaniṭṭhadevatā mittā honti, atha tato sutvā akaniṭṭhadevatāpi tatheva gumbagumbā hutvā maṅgalāni cintayiṃsu. Evaṃ yāva dasasahassacakkavāḷesu sabbattha maṅgalacintā udapādi. Uppannā ca ‘‘idaṃ maṅgalaṃ idaṃ maṅgala’’nti vinicchayamānāpi appattā eva vinicchayaṃ dvādasa vassāni aṭṭhāsi. Sabbe manussā ca devā ca brahmāno ca ṭhapetvā ariyasāvake diṭṭhasutamutavasena tidhā bhinnā. Ekopi ‘‘idameva maṅgala’’nti yathābhuccato niṭṭhaṅgato nāhosi, maṅgalakolāhalaṃ loke uppajji.

    កោលាហលំ នាម បញ្ចវិធំ កប្បកោលាហលំ, ចក្កវត្តិកោលាហលំ, ពុទ្ធកោលាហលំ, មង្គលកោលាហលំ, មោនេយ្យកោលាហលន្តិ។ តត្ថ កាមាវចរទេវា មុត្តសិរា វិកិណ្ណកេសា រុទម្មុខា អស្សូនិ ហត្ថេហិ បុញ្ឆមានា រត្តវត្ថនិវត្ថា អតិវិយ វិរូបវេសធារិនោ ហុត្វា ‘‘វស្សសតសហស្សច្ចយេន កប្បុដ្ឋានំ ហោហិតិ, អយំ លោកោ វិនស្សិស្សតិ, មហាសមុទ្ទោ សុស្សិស្សតិ, អយញ្ច មហាបថវី សិនេរុ ច បព្ពតរាជា ឧឌ្ឍយ្ហិស្សតិ វិនស្សិស្សតិ, យាវ ព្រហ្មលោកា លោកវិនាសោ ភវិស្សតិ, មេត្តំ មារិសា ភាវេថ, ករុណំ មុទិតំ ឧបេក្ខំ មារិសា ភាវេថ, មាតរំ ឧបដ្ឋហថ, បិតរំ ឧបដ្ឋហថ, កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិនោ ហោថ, ជាគរថ មា បមាទត្ថា’’តិ មនុស្សបថេ វិចរិត្វា អារោចេន្តិ។ ឥទំ កប្បកោលាហលំ នាម។

    Kolāhalaṃ nāma pañcavidhaṃ kappakolāhalaṃ, cakkavattikolāhalaṃ, buddhakolāhalaṃ, maṅgalakolāhalaṃ, moneyyakolāhalanti. Tattha kāmāvacaradevā muttasirā vikiṇṇakesā rudammukhā assūni hatthehi puñchamānā rattavatthanivatthā ativiya virūpavesadhārino hutvā ‘‘vassasatasahassaccayena kappuṭṭhānaṃ hohiti, ayaṃ loko vinassissati, mahāsamuddo sussissati, ayañca mahāpathavī sineru ca pabbatarājā uḍḍhayhissati vinassissati, yāva brahmalokā lokavināso bhavissati, mettaṃ mārisā bhāvetha, karuṇaṃ muditaṃ upekkhaṃ mārisā bhāvetha, mātaraṃ upaṭṭhahatha, pitaraṃ upaṭṭhahatha, kule jeṭṭhāpacāyino hotha, jāgaratha mā pamādatthā’’ti manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ kappakolāhalaṃ nāma.

    កាមាវចរទេវាយេវ ‘‘វស្សសតស្សច្ចយេន ចក្កវត្តិរាជា លោកេ ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ មនុស្សបថេ វិចរិត្វា អារោចេន្តិ។ ឥទំ ចក្កវត្តិកោលាហលំ នាម។ សុទ្ធាវាសា បន ទេវា ព្រហ្មាភរណេន អលង្ករិត្វា ព្រហ្មវេឋនំ សីសេ កត្វា បីតិសោមនស្សជាតា ពុទ្ធគុណវាទិនោ ‘‘វស្សសហស្សច្ចយេន ពុទ្ធោ លោកេ ឧប្បជ្ជិស្សតី’’តិ មនុស្សបថេ វិចរិត្វា អារោចេន្តិ។ ឥទំ ពុទ្ធកោលាហលំ នាម។ សុទ្ធាវាសា ឯវ ទេវា ទេវមនុស្សានំ ចិត្តំ ញត្វា ‘‘ទ្វាទសន្នំ វស្សានំ អច្ចយេន សម្មាសម្ពុទ្ធោ មង្គលំ កថេស្សតី’’តិ មនុស្សបថេ វិចរិត្វា អារោចេន្តិ។ ឥទំ មង្គលកោលាហលំ នាម។ សុទ្ធាវាសា ឯវ ទេវា ‘‘សត្តន្នំ វស្សានំ អច្ចយេន អញ្ញតរោ ភិក្ខុ ភគវតា សទ្ធិំ សមាគម្ម មោនេយ្យប្បដិបទំ បុច្ឆិស្សតី’’តិ មនុស្សបថេ វិចរិត្វា អារោចេន្តិ។ ឥទំ មោនេយ្យកោលាហលំ នាម។ ឥមេសុ បញ្ចសុ កោលាហលេសុ ទេវមនុស្សានំ ឥទំ មង្គលកោលាហលំ លោកេ ឧប្បជ្ជិ។

    Kāmāvacaradevāyeva ‘‘vassasatassaccayena cakkavattirājā loke uppajjissatī’’ti manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ cakkavattikolāhalaṃ nāma. Suddhāvāsā pana devā brahmābharaṇena alaṅkaritvā brahmaveṭhanaṃ sīse katvā pītisomanassajātā buddhaguṇavādino ‘‘vassasahassaccayena buddho loke uppajjissatī’’ti manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ buddhakolāhalaṃ nāma. Suddhāvāsā eva devā devamanussānaṃ cittaṃ ñatvā ‘‘dvādasannaṃ vassānaṃ accayena sammāsambuddho maṅgalaṃ kathessatī’’ti manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ maṅgalakolāhalaṃ nāma. Suddhāvāsā eva devā ‘‘sattannaṃ vassānaṃ accayena aññataro bhikkhu bhagavatā saddhiṃ samāgamma moneyyappaṭipadaṃ pucchissatī’’ti manussapathe vicaritvā ārocenti. Idaṃ moneyyakolāhalaṃ nāma. Imesu pañcasu kolāhalesu devamanussānaṃ idaṃ maṅgalakolāhalaṃ loke uppajji.

    អថ ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច វិចិនិត្វា វិចិនិត្វា មង្គលានិ អលភមានេសុ ទ្វាទសន្នំ វស្សានំ អច្ចយេន តាវតិំសកាយិកា ទេវតា សង្គម្ម សមាគម្ម ឯវំ សមចិន្តេសុំ ‘‘សេយ្យថាបិ នាម ឃរសាមិកោ អន្តោឃរជនានំ, គាមសាមិកោ គាមវាសីនំ , រាជា សព្ពមនុស្សានំ, ឯវមេវ អយំ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ អម្ហាកំ អគ្គោ ច សេដ្ឋោ ច យទិទំ បុញ្ញេន តេជេន ឥស្សរិយេន បញ្ញាយ ទ្វិន្នំ ទេវលោកានំ អធិបតិ, យំនូន មយំ សក្កំ ទេវានមិន្ទំ ឯតមត្ថំ បុច្ឆេយ្យាមា’’តិ។ តា សក្កស្ស សន្តិកំ គន្ត្វា សក្កំ ទេវានមិន្ទំ តង្ខណានុរូបនិវាសនាភរណសស្សិរិកសរីរំ អឌ្ឍតេយ្យកោដិអច្ឆរាគណបរិវុតំ បារិច្ឆត្តកមូលេ បណ្ឌុកម្ពលវរាសនេ និសិន្នំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ ឋត្វា ឯតទវោចុំ ‘‘យគ្ឃេ, មារិស, ជានេយ្យាសិ, ឯតរហិ មង្គលបញ្ហា សមុដ្ឋិតា, ឯកេ ‘ទិដ្ឋំ មង្គល’ន្តិ វទន្តិ, ឯកេ ‘សុតំ មង្គល’ន្តិ, ឯកេ ‘មុតំ មង្គល’ន្តិ, តត្ថ មយញ្ច អញ្ញេ ច អនិដ្ឋង្គតា, សាធុ វត នោ ត្វំ យាថាវតោ ព្យាករោហី’’តិ។ ទេវរាជា បកតិយាបិ បញ្ញវា ‘‘អយំ មង្គលកថា កត្ថ បឋមំ សមុដ្ឋិតា’’តិ អាហ។ ‘‘មយំ, ទេវ, ចាតុមហារាជិកានំ អស្សុម្ហា’’តិ អាហំសុ។ តតោ ចាតុមហារាជិកា អាកាសដ្ឋទេវតានំ, អាកាសដ្ឋទេវតា ភុម្មទេវតានំ, ភុម្មទេវតា មនុស្សារក្ខទេវតានំ, មនុស្សារក្ខទេវតា ‘‘មនុស្សលោកេ សមុដ្ឋិតា’’តិ អាហំសុ។

    Atha devesu ca manussesu ca vicinitvā vicinitvā maṅgalāni alabhamānesu dvādasannaṃ vassānaṃ accayena tāvatiṃsakāyikā devatā saṅgamma samāgamma evaṃ samacintesuṃ ‘‘seyyathāpi nāma gharasāmiko antogharajanānaṃ, gāmasāmiko gāmavāsīnaṃ , rājā sabbamanussānaṃ, evameva ayaṃ sakko devānamindo amhākaṃ aggo ca seṭṭho ca yadidaṃ puññena tejena issariyena paññāya dvinnaṃ devalokānaṃ adhipati, yaṃnūna mayaṃ sakkaṃ devānamindaṃ etamatthaṃ puccheyyāmā’’ti. Tā sakkassa santikaṃ gantvā sakkaṃ devānamindaṃ taṅkhaṇānurūpanivāsanābharaṇasassirikasarīraṃ aḍḍhateyyakoṭiaccharāgaṇaparivutaṃ pāricchattakamūle paṇḍukambalavarāsane nisinnaṃ abhivādetvā ekamantaṃ ṭhatvā etadavocuṃ ‘‘yagghe, mārisa, jāneyyāsi, etarahi maṅgalapañhā samuṭṭhitā, eke ‘diṭṭhaṃ maṅgala’nti vadanti, eke ‘sutaṃ maṅgala’nti, eke ‘mutaṃ maṅgala’nti, tattha mayañca aññe ca aniṭṭhaṅgatā, sādhu vata no tvaṃ yāthāvato byākarohī’’ti. Devarājā pakatiyāpi paññavā ‘‘ayaṃ maṅgalakathā kattha paṭhamaṃ samuṭṭhitā’’ti āha. ‘‘Mayaṃ, deva, cātumahārājikānaṃ assumhā’’ti āhaṃsu. Tato cātumahārājikā ākāsaṭṭhadevatānaṃ, ākāsaṭṭhadevatā bhummadevatānaṃ, bhummadevatā manussārakkhadevatānaṃ, manussārakkhadevatā ‘‘manussaloke samuṭṭhitā’’ti āhaṃsu.

    អថ ទេវានមិន្ទោ ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធោ កត្ថ វសតី’’តិ បុច្ឆិ។ ‘‘មនុស្សលោកេ ទេវា’’តិ អាហំសុ។ តំ ភគវន្តំ កោចិ បុច្ឆីតិ, ន កោចិ ទេវាតិ ។ កិន្នុ នាម តុម្ហេ មារិសា អគ្គិំ ឆឌ្ឌេត្វា ខជ្ជោបនកំ ឧជ្ជាលេថ, យេន តុម្ហេ អនវសេសមង្គលទេសកំ តំ ភគវន្តំ អតិក្កមិត្វា មំ បុច្ឆិតព្ពំ មញ្ញថ, អាគច្ឆថ មារិសា, តំ ភគវន្តំ បុច្ឆាម, អទ្ធា សស្សិរិកំ បញ្ហវេយ្យាករណំ លភិស្សាមាតិ ឯកំ ទេវបុត្តំ អាណាបេសិ ‘‘តំ ភគវន្តំ បុច្ឆា’’តិ។ សោ ទេវបុត្តោ តង្ខណានុរូបេន អលង្ការេន អត្តានំ អលង្ករិត្វា វិជ្ជុរិវ វិជ្ជោតមានោ ទេវគណបរិវុតោ ជេតវនមហាវិហារំ គន្ត្វា ភគវន្តំ អភិវាទេត្វា ឯកមន្តំ ឋត្វា មង្គលបញ្ហំ បុច្ឆន្តោ គាថាយ អជ្ឈភាសិ ‘‘ពហូ ទេវា មនុស្សា ចា’’តិ។

    Atha devānamindo ‘‘sammāsambuddho kattha vasatī’’ti pucchi. ‘‘Manussaloke devā’’ti āhaṃsu. Taṃ bhagavantaṃ koci pucchīti, na koci devāti . Kinnu nāma tumhe mārisā aggiṃ chaḍḍetvā khajjopanakaṃ ujjāletha, yena tumhe anavasesamaṅgaladesakaṃ taṃ bhagavantaṃ atikkamitvā maṃ pucchitabbaṃ maññatha, āgacchatha mārisā, taṃ bhagavantaṃ pucchāma, addhā sassirikaṃ pañhaveyyākaraṇaṃ labhissāmāti ekaṃ devaputtaṃ āṇāpesi ‘‘taṃ bhagavantaṃ pucchā’’ti. So devaputto taṅkhaṇānurūpena alaṅkārena attānaṃ alaṅkaritvā vijjuriva vijjotamāno devagaṇaparivuto jetavanamahāvihāraṃ gantvā bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ ṭhatvā maṅgalapañhaṃ pucchanto gāthāya ajjhabhāsi ‘‘bahū devā manussā cā’’ti.

    ឥទំ មង្គលបញ្ហសមុដ្ឋានំ។

    Idaṃ maṅgalapañhasamuṭṭhānaṃ.

    ពហូទេវាតិគាថាវណ្ណនា

    Bahūdevātigāthāvaṇṇanā

    ២. ឥទានិ គាថាបទានំ អត្ថវណ្ណនា ហោតិ។ ពហូតិ អនិយមិតសង្ខ្យានិទ្ទេសោ, តេន អនេកសតា អនេកសហស្សា អនេកសតសហស្សាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ទិព្ពន្តីតិ ទេវា, បញ្ចហិ កាមគុណេហិ កីឡន្តិ, អត្តនោ វា សិរិយា ជោតេន្តីតិ អត្ថោ។ អបិច ទេវាតិ តិវិធា ទេវា សម្មុតិឧបបត្តិវិសុទ្ធិវសេន។ យថាហ –

    2. Idāni gāthāpadānaṃ atthavaṇṇanā hoti. Bahūti aniyamitasaṅkhyāniddeso, tena anekasatā anekasahassā anekasatasahassāti vuttaṃ hoti. Dibbantīti devā, pañcahi kāmaguṇehi kīḷanti, attano vā siriyā jotentīti attho. Apica devāti tividhā devā sammutiupapattivisuddhivasena. Yathāha –

    ‘‘ទេវាតិ តយោ ទេវា – សម្មុតិទេវា, ឧបបត្តិទេវា, វិសុទ្ធិទេវា។ តត្ថ សម្មុតិទេវា នាម រាជានោ ទេវិយោ រាជកុមារា។ ឧបបត្តិទេវា នាម ចាតុមហារាជិកេ ទេវេ ឧបាទាយ តទុត្តរិទេវា។ វិសុទ្ធិទេវា នាម អរហន្តោ វុច្ចន្តី’’តិ (ចូឡនិ. ធោតកមាណវបុច្ឆានិទ្ទេស ៣២, បារាយនានុគីតិគាថានិទ្ទេស ១១៩)។

    ‘‘Devāti tayo devā – sammutidevā, upapattidevā, visuddhidevā. Tattha sammutidevā nāma rājāno deviyo rājakumārā. Upapattidevā nāma cātumahārājike deve upādāya taduttaridevā. Visuddhidevā nāma arahanto vuccantī’’ti (cūḷani. dhotakamāṇavapucchāniddesa 32, pārāyanānugītigāthāniddesa 119).

    តេសុ ឥធ ឧបបត្តិទេវា អធិប្បេតា។ មនុនោ អបច្ចាតិ មនុស្សា។ បោរាណា បន ភណន្តិ – មនសោ ឧស្សន្នតាយ មនុស្សា។ តេ ជម្ពុទីបកា, អបរគោយានកា, ឧត្តរកុរុកា, បុព្ពវិទេហកាតិ ចតុព្ពិធា, ឥធ ជម្ពុទីបកា អធិប្បេតា។ មង្គលន្តិ មហន្តិ ឥមេហិ សត្តាតិ មង្គលានិ, ឥទ្ធិំ វុទ្ធិញ្ច បាបុណន្តីតិ អត្ថោ។ អចិន្តយុន្តិ ចិន្តេសុំ អាកង្ខមានាតិ ឥច្ឆមានា បត្ថយមានា បិហយមានា។ សោត្ថានន្តិ សោត្ថិភាវំ, សព្ពេសំ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកានំ សោភនានំ សុន្ទរានំ កល្យាណានំ ធម្មានមត្ថិតន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ ព្រូហីតិ ទេសេហិ បកាសេហិ, អាចិក្ខ វិវរ វិភជ ឧត្តានីករោហិ។ មង្គលន្តិ ឥទ្ធិការណំ វុទ្ធិការណំ សព្ពសម្បត្តិការណំ។ ឧត្តមន្តិ វិសិដ្ឋំ បវរំ សព្ពលោកហិតសុខាវហន្តិ អយំ គាថាយ អនុបុព្ពបទវណ្ណនា។

    Tesu idha upapattidevā adhippetā. Manuno apaccāti manussā. Porāṇā pana bhaṇanti – manaso ussannatāya manussā. Te jambudīpakā, aparagoyānakā, uttarakurukā, pubbavidehakāti catubbidhā, idha jambudīpakā adhippetā. Maṅgalanti mahanti imehi sattāti maṅgalāni, iddhiṃ vuddhiñca pāpuṇantīti attho. Acintayunti cintesuṃ ākaṅkhamānāti icchamānā patthayamānā pihayamānā. Sotthānanti sotthibhāvaṃ, sabbesaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ sobhanānaṃ sundarānaṃ kalyāṇānaṃ dhammānamatthitanti vuttaṃ hoti. Brūhīti desehi pakāsehi, ācikkha vivara vibhaja uttānīkarohi. Maṅgalanti iddhikāraṇaṃ vuddhikāraṇaṃ sabbasampattikāraṇaṃ. Uttamanti visiṭṭhaṃ pavaraṃ sabbalokahitasukhāvahanti ayaṃ gāthāya anupubbapadavaṇṇanā.

    អយំ បន បិណ្ឌត្ថោ – សោ ទេវបុត្តោ ទសសហស្សចក្កវាឡេសុ ទេវតា មង្គលបញ្ហំ សោតុកាមតាយ ឥមស្មិំ ចក្កវាឡេ សន្និបតិត្វា ឯកវាលគ្គកោដិឱកាសមត្តេ ទសបិ វីសម្បិ តិំសម្បិ ចត្តាលីសម្បិ បញ្ញាសម្បិ សដ្ឋិបិ សត្តតិបិ អសីតិបិ សុខុមត្តភាវេ និម្មិនិត្វា សព្ពទេវមារព្រហ្មានោ សិរិយា ច តេជសា ច អធិគ្គយ្ហ វិរោចមានំ បញ្ញត្តវរពុទ្ធាសនេ និសិន្នំ ភគវន្តំ បរិវារេត្វា ឋិតា ទិស្វា តស្មិញ្ច សមយេ អនាគតានម្បិ សកលជម្ពុទីបកានំ មនុស្សានំ ចេតសា ចេតោបរិវិតក្កមញ្ញាយ សព្ពទេវមនុស្សានំ វិចិកិច្ឆាសល្លសមុទ្ធរណត្ថំ អាហ –

    Ayaṃ pana piṇḍattho – so devaputto dasasahassacakkavāḷesu devatā maṅgalapañhaṃ sotukāmatāya imasmiṃ cakkavāḷe sannipatitvā ekavālaggakoṭiokāsamatte dasapi vīsampi tiṃsampi cattālīsampi paññāsampi saṭṭhipi sattatipi asītipi sukhumattabhāve nimminitvā sabbadevamārabrahmāno siriyā ca tejasā ca adhiggayha virocamānaṃ paññattavarabuddhāsane nisinnaṃ bhagavantaṃ parivāretvā ṭhitā disvā tasmiñca samaye anāgatānampi sakalajambudīpakānaṃ manussānaṃ cetasā cetoparivitakkamaññāya sabbadevamanussānaṃ vicikicchāsallasamuddharaṇatthaṃ āha –

    ‘‘ពហូ ទេវា មនុស្សា ច, មង្គលានិ អចិន្តយុំ;

    ‘‘Bahū devā manussā ca, maṅgalāni acintayuṃ;

    អាកង្ខមានា សោត្ថានំ, ព្រូហិ មង្គលមុត្តម’’ន្តិ។

    Ākaṅkhamānā sotthānaṃ, brūhi maṅgalamuttama’’nti.

    តាសំ ទេវតានំ អនុមតិយា មនុស្សានញ្ច អនុគ្គហេន មយា បុដ្ឋោ សមានោ យំ សព្ពេសមេវ អម្ហាកំ ឯកន្តហិតសុខាវហតោ ឧត្តមំ មង្គលំ, តំ នោ អនុកម្បំ ឧបាទាយ ព្រូហិ ភគវាតិ។

    Tāsaṃ devatānaṃ anumatiyā manussānañca anuggahena mayā puṭṭho samāno yaṃ sabbesameva amhākaṃ ekantahitasukhāvahato uttamaṃ maṅgalaṃ, taṃ no anukampaṃ upādāya brūhi bhagavāti.

    អសេវនាចាតិគាថាវណ្ណនា

    Asevanācātigāthāvaṇṇanā

    ៣. ឯវមេតំ ទេវបុត្តស្ស វចនំ សុត្វា ភគវា ‘‘អសេវនា ច ពាលាន’’ន្តិ គាថមាហ។ តត្ថ អសេវនាតិ អភជនា អបយិរុបាសនា។ ពាលានន្តិ ពលន្តិ អស្សសន្តីតិ ពាលា, អស្សសិតបស្សសិតមត្តេន ជីវន្តិ, ន បញ្ញាជីវិតេនាតិ អធិប្បាយោ។ តេសំ ពាលានំ។ បណ្ឌិតានន្តិ បណ្ឌន្តីតិ បណ្ឌិតា, សន្ទិដ្ឋិកសម្បរាយិកេសុ អត្ថេសុ ញាណគតិយា គច្ឆន្តីតិ អធិប្បាយោ។ តេសំ បណ្ឌិតានំ។ សេវនាតិ ភជនា បយិរុបាសនា តំសហាយតា តំសម្បវង្កតា តំសមង្គិតា បូជាតិ សក្ការគរុការមាននវន្ទនា។ បូជនេយ្យានន្តិ បូជារហានំ។ ឯតំ មង្គលមុត្តមន្តិ យា ច ពាលានំ អសេវនា, យា ច បណ្ឌិតានំ សេវនា, យា ច បូជនេយ្យានំ បូជា, តំ សព្ពំ សម្បិណ្ឌេត្វា អាហ ‘‘ឯតំ មង្គលមុត្តម’’ន្តិ។ យំ តយា បុដ្ឋំ ‘‘ព្រូហិ មង្គលមុត្តម’’ន្តិ, ឯត្ថ តាវ ឯតំ មង្គលមុត្តមន្តិ គណ្ហាហីតិ វុត្តំ ហោតិ។ អយមេតិស្សា គាថាយ បទវណ្ណនា។

    3. Evametaṃ devaputtassa vacanaṃ sutvā bhagavā ‘‘asevanā ca bālāna’’nti gāthamāha. Tattha asevanāti abhajanā apayirupāsanā. Bālānanti balanti assasantīti bālā, assasitapassasitamattena jīvanti, na paññājīvitenāti adhippāyo. Tesaṃ bālānaṃ. Paṇḍitānanti paṇḍantīti paṇḍitā, sandiṭṭhikasamparāyikesu atthesu ñāṇagatiyā gacchantīti adhippāyo. Tesaṃ paṇḍitānaṃ. Sevanāti bhajanā payirupāsanā taṃsahāyatā taṃsampavaṅkatā taṃsamaṅgitā pūjāti sakkāragarukāramānanavandanā. Pūjaneyyānanti pūjārahānaṃ. Etaṃ maṅgalamuttamanti yā ca bālānaṃ asevanā, yā ca paṇḍitānaṃ sevanā, yā ca pūjaneyyānaṃ pūjā, taṃ sabbaṃ sampiṇḍetvā āha ‘‘etaṃ maṅgalamuttama’’nti. Yaṃ tayā puṭṭhaṃ ‘‘brūhi maṅgalamuttama’’nti, ettha tāva etaṃ maṅgalamuttamanti gaṇhāhīti vuttaṃ hoti. Ayametissā gāthāya padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បនស្សា ឯវំ វេទិតព្ពា – ឯវមេតំ ទេវបុត្តស្ស វចនំ សុត្វា ភគវា ‘‘អសេវនា ច ពាលាន’’ន្តិ ឥមំ គាថមាហ។ តត្ថ យស្មា ចតុព្ពិធា គាថា បុច្ឆិតគាថា, អបុច្ឆិតគាថា, សានុសន្ធិកគាថា, អននុសន្ធិកគាថាតិ។ តត្ថ ‘‘បុច្ឆាមិ តំ, គោតម, ភូរិបញ្ញ, កថង្ករោ សាវកោ សាធុ ហោតី’’តិ (សុ. និ. ៣៧៨) ច ‘‘កថំ នុ ត្វំ, មារិស, ឱឃមតរី’’តិ (សំ. និ. ១.១) ច ឯវមាទីសុ បុច្ឆិតេន កថិតា បុច្ឆិតគាថា។ ‘‘យំ បរេ សុខតោ អាហុ, តទរិយា អាហុ ទុក្ខតោ’’តិ ឯវមាទីសុ (សុ. និ. ៧៦៧) អបុច្ឆិតេន អត្តជ្ឈាសយវសេន កថិតា អបុច្ឆិតគាថា។ សព្ពាបិ ពុទ្ធានំ គាថា ‘‘សនិទានាហំ, ភិក្ខវេ, ធម្មំ ទេសេស្សាមី’’តិ (អ. និ. ៣.១២៦; កថា. ៨០៦) វចនតោ សានុសន្ធិកគាថា។ អននុសន្ធិកគាថា ឥមស្មិំ សាសនេ នត្ថិ។ ឯវមេតាសុ គាថាសុ អយំ ទេវបុត្តេន បុច្ឆិតេន ភគវតា កថិតត្តា បុច្ឆិតគាថា។ អយញ្ច យថា ឆេកោ បុរិសោ កុសលោ មគ្គស្ស កុសលោ អមគ្គស្ស មគ្គំ បុដ្ឋោ បឋមំ វិជហិតព្ពំ អាចិក្ខិត្វា បច្ឆា គហេតព្ពំ អាចិក្ខតិ ‘‘អសុកស្មិំ នាម ឋានេ ទ្វេធាបថោ ហោតិ, តត្ថ វាមំ មុញ្ចិត្វា ទក្ខិណំ គណ្ហថា’’តិ, ឯវំ សេវិតព្ពាសេវិតព្ពេសុ អសេវិតព្ពំ អាចិក្ខិត្វា សេវិតព្ពំ អាចិក្ខតិ ។ ភគវា ច មគ្គកុសលបុរិសសទិសោ។ យថាហ –

    Atthavaṇṇanā panassā evaṃ veditabbā – evametaṃ devaputtassa vacanaṃ sutvā bhagavā ‘‘asevanā ca bālāna’’nti imaṃ gāthamāha. Tattha yasmā catubbidhā gāthā pucchitagāthā, apucchitagāthā, sānusandhikagāthā, ananusandhikagāthāti. Tattha ‘‘pucchāmi taṃ, gotama, bhūripañña, kathaṅkaro sāvako sādhu hotī’’ti (su. ni. 378) ca ‘‘kathaṃ nu tvaṃ, mārisa, oghamatarī’’ti (saṃ. ni. 1.1) ca evamādīsu pucchitena kathitā pucchitagāthā. ‘‘Yaṃ pare sukhato āhu, tadariyā āhu dukkhato’’ti evamādīsu (su. ni. 767) apucchitena attajjhāsayavasena kathitā apucchitagāthā. Sabbāpi buddhānaṃ gāthā ‘‘sanidānāhaṃ, bhikkhave, dhammaṃ desessāmī’’ti (a. ni. 3.126; kathā. 806) vacanato sānusandhikagāthā. Ananusandhikagāthā imasmiṃ sāsane natthi. Evametāsu gāthāsu ayaṃ devaputtena pucchitena bhagavatā kathitattā pucchitagāthā. Ayañca yathā cheko puriso kusalo maggassa kusalo amaggassa maggaṃ puṭṭho paṭhamaṃ vijahitabbaṃ ācikkhitvā pacchā gahetabbaṃ ācikkhati ‘‘asukasmiṃ nāma ṭhāne dvedhāpatho hoti, tattha vāmaṃ muñcitvā dakkhiṇaṃ gaṇhathā’’ti, evaṃ sevitabbāsevitabbesu asevitabbaṃ ācikkhitvā sevitabbaṃ ācikkhati . Bhagavā ca maggakusalapurisasadiso. Yathāha –

    ‘‘បុរិសោ មគ្គកុសលោតិ ខោ, តិស្ស, តថាគតស្សេតំ អធិវចនំ អរហតោ សម្មាសម្ពុទ្ធស្ស។ សោ ហិ កុសលោ ឥមស្ស លោកស្ស, កុសលោ បរស្ស លោកស្ស, កុសលោ មច្ចុធេយ្យស្ស, កុសលោ អមច្ចុធេយ្យស្ស, កុសលោ មារធេយ្យស្ស, កុសលោ អមារធេយ្យស្សា’’តិ។

    ‘‘Puriso maggakusaloti kho, tissa, tathāgatassetaṃ adhivacanaṃ arahato sammāsambuddhassa. So hi kusalo imassa lokassa, kusalo parassa lokassa, kusalo maccudheyyassa, kusalo amaccudheyyassa, kusalo māradheyyassa, kusalo amāradheyyassā’’ti.

    តស្មា បឋមំ អសេវិតព្ពំ អាចិក្ខន្តោ អាហ – ‘‘អសេវនា ច ពាលានំ, បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា’’តិ។ វិជហិតព្ពមគ្គោ វិយ ហិ បឋមំ ពាលា ន សេវិតព្ពា ន បយិរុបាសិតព្ពា, តតោ គហេតព្ពមគ្គោ វិយ បណ្ឌិតា សេវិតព្ពា បយិរុបាសិតព្ពាតិ។ កស្មា បន ភគវតា មង្គលំ កថេន្តេន បឋមំ ពាលានមសេវនា បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា កថិតាតិ? វុច្ចតេ – យស្មា ឥមំ ទិដ្ឋាទីសុ មង្គលទិដ្ឋិំ ពាលសេវនាយ ទេវមនុស្សា គណ្ហិំសុ, សា ច អមង្គលំ, តស្មា តេសំ តំ ឥធលោកបរលោកត្ថភញ្ជកំ អកល្យាណមិត្តសំសគ្គំ គរហន្តេន ឧភយលោកត្ថសាធកញ្ច កល្យាណមិត្តសំសគ្គំ បសំសន្តេន ភគវតា បឋមំ ពាលានមសេវនា បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា កថិតាតិ។

    Tasmā paṭhamaṃ asevitabbaṃ ācikkhanto āha – ‘‘asevanā ca bālānaṃ, paṇḍitānañca sevanā’’ti. Vijahitabbamaggo viya hi paṭhamaṃ bālā na sevitabbā na payirupāsitabbā, tato gahetabbamaggo viya paṇḍitā sevitabbā payirupāsitabbāti. Kasmā pana bhagavatā maṅgalaṃ kathentena paṭhamaṃ bālānamasevanā paṇḍitānañca sevanā kathitāti? Vuccate – yasmā imaṃ diṭṭhādīsu maṅgaladiṭṭhiṃ bālasevanāya devamanussā gaṇhiṃsu, sā ca amaṅgalaṃ, tasmā tesaṃ taṃ idhalokaparalokatthabhañjakaṃ akalyāṇamittasaṃsaggaṃ garahantena ubhayalokatthasādhakañca kalyāṇamittasaṃsaggaṃ pasaṃsantena bhagavatā paṭhamaṃ bālānamasevanā paṇḍitānañca sevanā kathitāti.

    តត្ថ ពាលា នាម យេ កេចិ បាណាតិបាតាទិអកុសលកម្មបថសមន្នាគតា សត្តា, តេ តីហាការេហិ ជានិតព្ពា។ យថាហ ‘‘តីណិមានិ, ភិក្ខវេ, ពាលស្ស ពាលលក្ខណានី’’តិ សុត្តំ (អ. និ. ៣.៣; ម. និ. ៣.២៤៦)។ អបិច បូរណកស្សបាទយោ ឆ សត្ថារោ, ទេវទត្តកោកាលិកកដមោទកតិស្សខណ្ឌទេវិយាបុត្តសមុទ្ទទត្តចិញ្ចមាណវិកាទយោ អតីតកាលេ ច ទីឃវិទស្ស ភាតាតិ ឥមេ អញ្ញេ ច ឯវរូបា សត្តា ពាលាតិ វេទិតព្ពា។

    Tattha bālā nāma ye keci pāṇātipātādiakusalakammapathasamannāgatā sattā, te tīhākārehi jānitabbā. Yathāha ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, bālassa bālalakkhaṇānī’’ti suttaṃ (a. ni. 3.3; ma. ni. 3.246). Apica pūraṇakassapādayo cha satthāro, devadattakokālikakaṭamodakatissakhaṇḍadeviyāputtasamuddadattaciñcamāṇavikādayo atītakāle ca dīghavidassa bhātāti ime aññe ca evarūpā sattā bālāti veditabbā.

    តេ អគ្គិបទិត្តមិវ អគារំ អត្តនា ទុគ្គហិតេន អត្តានញ្ចេវ អត្តនោ វចនការកេ ច វិនាសេន្តិ។ យថា ទីឃវិទស្ស ភាតា ចតុពុទ្ធន្តរំ សដ្ឋិយោជនមត្តេន អត្តភាវេន ឧត្តានោ បតិតោ មហានិរយេ បច្ចតិ, យថា ច តស្ស ទិដ្ឋិំ អភិរុចនកានិ បញ្ច កុលសតានិ តស្សេវ សហព្យតំ ឧបបន្នានិ មហានិរយេ បច្ចន្តិ។ វុត្តញ្ចេតំ ភគវតា –

    Te aggipadittamiva agāraṃ attanā duggahitena attānañceva attano vacanakārake ca vināsenti. Yathā dīghavidassa bhātā catubuddhantaraṃ saṭṭhiyojanamattena attabhāvena uttāno patito mahāniraye paccati, yathā ca tassa diṭṭhiṃ abhirucanakāni pañca kulasatāni tasseva sahabyataṃ upapannāni mahāniraye paccanti. Vuttañcetaṃ bhagavatā –

    ‘‘សេយ្យថាបិ, ភិក្ខវេ, នឡាគារា វា តិណាគារា វា អគ្គិ មុត្តោ កូដាគារានិបិ ឌហតិ ឧល្លិត្តាវលិត្តានិ និវាតានិ ផុសិតគ្គឡានិ បិហិតវាតបានានិ, ឯវមេវ ខោ, ភិក្ខវេ, យានិ កានិចិ ភយានិ ឧប្បជ្ជន្តិ, សព្ពានិ តានិ ពាលតោ ឧប្បជ្ជន្តិ, នោ បណ្ឌិតតោ។ យេ កេចិ ឧបទ្ទវា ឧប្បជ្ជន្តិ…បេ.… យេ កេចិ ឧបសគ្គា…បេ.… នោ បណ្ឌិតតោ។ ឥតិ ខោ, ភិក្ខវេ, សប្បដិភយោ ពាលោ, អប្បដិភយោ បណ្ឌិតោ។ សឧបទ្ទវោ ពាលោ, អនុបទ្ទវោ បណ្ឌិតោ, សឧបសគ្គោ ពាលោ, អនុបសគ្គោ បណ្ឌិតោ’’តិ (អ. និ. ៣.១)។

    ‘‘Seyyathāpi, bhikkhave, naḷāgārā vā tiṇāgārā vā aggi mutto kūṭāgārānipi ḍahati ullittāvalittāni nivātāni phusitaggaḷāni pihitavātapānāni, evameva kho, bhikkhave, yāni kānici bhayāni uppajjanti, sabbāni tāni bālato uppajjanti, no paṇḍitato. Ye keci upaddavā uppajjanti…pe… ye keci upasaggā…pe… no paṇḍitato. Iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito. Saupaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito, saupasaggo bālo, anupasaggo paṇḍito’’ti (a. ni. 3.1).

    អបិច បូតិមច្ឆសទិសោ ពាលោ, បូតិមច្ឆពន្ធបត្តបុដសទិសោ ហោតិ តទុបសេវី, ឆឌ្ឌនីយតំ ជិគុច្ឆនីយតញ្ច បាបុណាតិ វិញ្ញូនំ។ វុត្តញ្ចេតំ –

    Apica pūtimacchasadiso bālo, pūtimacchabandhapattapuṭasadiso hoti tadupasevī, chaḍḍanīyataṃ jigucchanīyatañca pāpuṇāti viññūnaṃ. Vuttañcetaṃ –

    ‘‘បូតិមច្ឆំ កុសគ្គេន, យោ នរោ ឧបនយ្ហតិ;

    ‘‘Pūtimacchaṃ kusaggena, yo naro upanayhati;

    កុសាបិ បូតី វាយន្តិ, ឯវំ ពាលូបសេវនា’’តិ។ (ជា. ១.១៥.១៨៣; ២.២២.១២៥៧);

    Kusāpi pūtī vāyanti, evaṃ bālūpasevanā’’ti. (jā. 1.15.183; 2.22.1257);

    អកិត្តិបណ្ឌិតោ ចាបិ សក្កេន ទេវានមិន្ទេន វរេ ទិយ្យមានេ ឯវមាហ –

    Akittipaṇḍito cāpi sakkena devānamindena vare diyyamāne evamāha –

    ‘‘ពាលំ ន បស្សេ ន សុណេ, ន ច ពាលេន សំវសេ;

    ‘‘Bālaṃ na passe na suṇe, na ca bālena saṃvase;

    ពាលេនល្លាបសល្លាបំ, ន ករេ ន ច រោចយេ។

    Bālenallāpasallāpaṃ, na kare na ca rocaye.

    ‘‘កិន្នុ តេ អករំ ពាលោ, វទ កស្សប ការណំ;

    ‘‘Kinnu te akaraṃ bālo, vada kassapa kāraṇaṃ;

    កេន កស្សប ពាលស្ស, ទស្សនំ នាភិកង្ខសិ។

    Kena kassapa bālassa, dassanaṃ nābhikaṅkhasi.

    ‘‘អនយំ នយតិ ទុម្មេធោ, អធុរាយំ និយុញ្ជតិ;

    ‘‘Anayaṃ nayati dummedho, adhurāyaṃ niyuñjati;

    ទុន្នយោ សេយ្យសោ ហោតិ, សម្មា វុត្តោ បកុប្បតិ;

    Dunnayo seyyaso hoti, sammā vutto pakuppati;

    វិនយំ សោ ន ជានាតិ, សាធុ តស្ស អទស្សន’’ន្តិ។ (ជា. ១.១៣.៩០-៩២);

    Vinayaṃ so na jānāti, sādhu tassa adassana’’nti. (jā. 1.13.90-92);

    ឯវំ ភគវា សព្ពាការេន ពាលូបសេវនំ គរហន្តោ ‘‘ពាលានមសេវនា មង្គល’’ន្តិ វត្វា ឥទានិ បណ្ឌិតសេវនំ បសំសន្តោ ‘‘បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា មង្គល’’ន្តិ អាហ។ តត្ថ បណ្ឌិតា នាម យេ កេចិ បាណាតិបាតាវេរមណិអាទិទសកុសលកម្មបថសមន្នាគតា សត្តា, តេ តីហាការេហិ ជានិតព្ពា។ យថាហ ‘‘តីណិមានិ, ភិក្ខវេ, បណ្ឌិតស្ស បណ្ឌិតលក្ខណានី’’តិ (អ. និ. ៣.៣; ម. និ. ៣.២៥៣) សុត្តំ។ អបិច ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធអសីតិមហាសាវកា អញ្ញេ ច តថាគតស្ស សាវកា សុនេត្តមហាគោវិន្ទវិធុរសរភង្គមហោសធសុតសោមនិមិរាជ- អយោឃរកុមារអកិត្តិបណ្ឌិតាទយោ ច បណ្ឌិតាតិ វេទិតព្ពា។

    Evaṃ bhagavā sabbākārena bālūpasevanaṃ garahanto ‘‘bālānamasevanā maṅgala’’nti vatvā idāni paṇḍitasevanaṃ pasaṃsanto ‘‘paṇḍitānañca sevanā maṅgala’’nti āha. Tattha paṇḍitā nāma ye keci pāṇātipātāveramaṇiādidasakusalakammapathasamannāgatā sattā, te tīhākārehi jānitabbā. Yathāha ‘‘tīṇimāni, bhikkhave, paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇānī’’ti (a. ni. 3.3; ma. ni. 3.253) suttaṃ. Apica buddhapaccekabuddhaasītimahāsāvakā aññe ca tathāgatassa sāvakā sunettamahāgovindavidhurasarabhaṅgamahosadhasutasomanimirāja- ayogharakumāraakittipaṇḍitādayo ca paṇḍitāti veditabbā.

    តេ ភយេ វិយ រក្ខា អន្ធការេ វិយ បទីបោ ខុប្បិបាសាទិទុក្ខាភិភវេ វិយ អន្នបានាទិប្បដិលាភោ អត្តនោ វចនករានំ សព្ពភយុបទ្ទវូបសគ្គវិទ្ធំសនសមត្ថា ហោន្តិ។ តថា ហិ តថាគតំ អាគម្ម អសង្ខ្យេយ្យា អបរិមាណា ទេវមនុស្សា អាសវក្ខយំ បត្តា, ព្រហ្មលោកេ បតិដ្ឋិតា, ទេវលោកេ បតិដ្ឋិតា, សុគតិលោកេ ឧប្បន្នា, សារិបុត្តត្ថេរេ ចិត្តំ បសាទេត្វា ចតូហិ ច បច្ចយេហិ ថេរំ ឧបដ្ឋហិត្វា អសីតិ កុលសហស្សានិ សគ្គេ និព្ពត្តានិ។ តថា មហាមោគ្គល្លានមហាកស្សបប្បភុតីសុ សព្ពមហាសាវកេសុ, សុនេត្តស្ស សត្ថុនោ សាវកា អប្បេកច្ចេ ព្រហ្មលោកេ ឧប្បជ្ជិំសុ, អប្បេកច្ចេ បរនិម្មិតវសវត្តីនំ ទេវានំ សហព្យតំ…បេ.… អប្បេកច្ចេ គហបតិមហាសាលានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជិំសុ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Te bhaye viya rakkhā andhakāre viya padīpo khuppipāsādidukkhābhibhave viya annapānādippaṭilābho attano vacanakarānaṃ sabbabhayupaddavūpasaggaviddhaṃsanasamatthā honti. Tathā hi tathāgataṃ āgamma asaṅkhyeyyā aparimāṇā devamanussā āsavakkhayaṃ pattā, brahmaloke patiṭṭhitā, devaloke patiṭṭhitā, sugatiloke uppannā, sāriputtatthere cittaṃ pasādetvā catūhi ca paccayehi theraṃ upaṭṭhahitvā asīti kulasahassāni sagge nibbattāni. Tathā mahāmoggallānamahākassapappabhutīsu sabbamahāsāvakesu, sunettassa satthuno sāvakā appekacce brahmaloke uppajjiṃsu, appekacce paranimmitavasavattīnaṃ devānaṃ sahabyataṃ…pe… appekacce gahapatimahāsālānaṃ sahabyataṃ upapajjiṃsu. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘នត្ថិ, ភិក្ខវេ, បណ្ឌិតតោ ភយំ, នត្ថិ បណ្ឌិតតោ ឧបទ្ទវោ, នត្ថិ បណ្ឌិតតោ ឧបសគ្គោ’’តិ (អ. និ. ៣.១)។

    ‘‘Natthi, bhikkhave, paṇḍitato bhayaṃ, natthi paṇḍitato upaddavo, natthi paṇḍitato upasaggo’’ti (a. ni. 3.1).

    អបិច តគរមាលាទិគន្ធសទិសោ បណ្ឌិតោ, តគរមាលាទិគន្ធពន្ធបលិវេឋនបត្តសទិសោ ហោតិ តទុបសេវី, ភាវនីយតំ មនុញ្ញតញ្ច អាបជ្ជតិ វិញ្ញូនំ។ វុត្តម្បិ ចេតំ –

    Apica tagaramālādigandhasadiso paṇḍito, tagaramālādigandhabandhapaliveṭhanapattasadiso hoti tadupasevī, bhāvanīyataṃ manuññatañca āpajjati viññūnaṃ. Vuttampi cetaṃ –

    ‘‘តគរញ្ច បលាសេន, យោ នរោ ឧបនយ្ហតិ;

    ‘‘Tagarañca palāsena, yo naro upanayhati;

    បត្តាបិ សុរភី វាយន្តិ, ឯវំ ធីរូបសេវនា’’តិ។ (ឥតិវុ. ៧៦; ជា. ១.១៥.១៨៤; ២.២២.១២៥៨);

    Pattāpi surabhī vāyanti, evaṃ dhīrūpasevanā’’ti. (itivu. 76; jā. 1.15.184; 2.22.1258);

    អកិត្តិបណ្ឌិតោ ចាបិ សក្កេន ទេវានមិន្ទេន វរេ ទិយ្យមានេ ឯវមាហ –

    Akittipaṇḍito cāpi sakkena devānamindena vare diyyamāne evamāha –

    ‘‘ធីរំ បស្សេ សុណេ ធីរំ, ធីរេន សហ សំវសេ;

    ‘‘Dhīraṃ passe suṇe dhīraṃ, dhīrena saha saṃvase;

    ធីរេនល្លាបសល្លាបំ, តំ ករេ តញ្ច រោចយេ។

    Dhīrenallāpasallāpaṃ, taṃ kare tañca rocaye.

    ‘‘កិន្នុ តេ អករំ ធីរោ, វទ កស្សប ការណំ;

    ‘‘Kinnu te akaraṃ dhīro, vada kassapa kāraṇaṃ;

    កេន កស្សប ធីរស្ស, ទស្សនំ អភិកង្ខសិ។

    Kena kassapa dhīrassa, dassanaṃ abhikaṅkhasi.

    ‘‘នយំ នយតិ មេធាវី, អធុរាយំ ន យុញ្ជតិ;

    ‘‘Nayaṃ nayati medhāvī, adhurāyaṃ na yuñjati;

    សុនយោ សេយ្យសោ ហោតិ, សម្មា វុត្តោ ន កុប្បតិ;

    Sunayo seyyaso hoti, sammā vutto na kuppati;

    វិនយំ សោ បជានាតិ, សាធុ តេន សមាគមោ’’តិ។ (ជា. ១.១៣.៩៤-៩៦);

    Vinayaṃ so pajānāti, sādhu tena samāgamo’’ti. (jā. 1.13.94-96);

    ឯវំ ភគវា សព្ពាការេន បណ្ឌិតសេវនំ បសំសន្តោ ‘‘បណ្ឌិតានំ សេវនា មង្គល’’ន្តិ វត្វា ឥទានិ តាយ ពាលានំ អសេវនាយ បណ្ឌិតានំ សេវនាយ ច អនុបុព្ពេន បូជនេយ្យភាវំ ឧបគតានំ បូជំ បសំសន្តោ ‘‘បូជា ច បូជនេយ្យានំ មង្គល’’ន្តិ អាហ។ តត្ថ បូជនេយ្យា នាម សព្ពទោសវិរហិតត្តា សព្ពគុណសមន្នាគតត្តា ច ពុទ្ធា ភគវន្តោ, តតោ បច្ឆា បច្ចេកពុទ្ធា, អរិយសាវកា ច។ តេសញ្ហិ បូជា អប្បកាបិ ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ហោតិ, សុមនមាលាការមល្លិកាទយោ ចេត្ថ និទស្សនំ។

    Evaṃ bhagavā sabbākārena paṇḍitasevanaṃ pasaṃsanto ‘‘paṇḍitānaṃ sevanā maṅgala’’nti vatvā idāni tāya bālānaṃ asevanāya paṇḍitānaṃ sevanāya ca anupubbena pūjaneyyabhāvaṃ upagatānaṃ pūjaṃ pasaṃsanto ‘‘pūjā ca pūjaneyyānaṃ maṅgala’’nti āha. Tattha pūjaneyyā nāma sabbadosavirahitattā sabbaguṇasamannāgatattā ca buddhā bhagavanto, tato pacchā paccekabuddhā, ariyasāvakā ca. Tesañhi pūjā appakāpi dīgharattaṃ hitāya sukhāya hoti, sumanamālākāramallikādayo cettha nidassanaṃ.

    តត្ថេកំ និទស្សនមត្តំ ភណាម – ភគវា ហិ ឯកទិវសំ បុព្ពណ្ហសមយំ និវាសេត្វា បត្តចីវរមាទាយ រាជគហំ បិណ្ឌាយ បាវិសិ។ អថ ខោ សុមនមាលាការោ រញ្ញោ មាគធស្ស សេនិយស្ស ពិម្ពិសារស្ស បុប្ផានិ គហេត្វា គច្ឆន្តោ អទ្ទស ភគវន្តំ នគរទ្វារមនុប្បត្តំ បាសាទិកំ បសាទនីយំ ទ្វត្តិំសមហាបុរិសលក្ខណាសីតានុព្យញ្ជនប្បដិមណ្ឌិតំ ពុទ្ធសិរិយា ជលន្តំ, ទិស្វានស្ស ឯតទហោសិ ‘‘រាជា បុប្ផានិ គហេត្វា សតំ វា សហស្សំ វា ទទេយ្យ , តញ្ច ឥធលោកមត្តមេវ សុខំ ភវេយ្យ, ភគវតោ បន បូជា អប្បមេយ្យអសង្ខ្យេយ្យផលា ទីឃរត្តំ ហិតសុខាវហា ហោតិ, ហន្ទាហំ ឥមេហិ បុប្ផេហិ ភគវន្តំ បូជេមី’’តិ បសន្នចិត្តោ ឯកំ បុប្ផមុដ្ឋិំ គហេត្វា ភគវតោ បដិមុខំ ខិបិ, បុប្ផានិ អាកាសេន គន្ត្វា ភគវតោ ឧបរិ មាលាវិតានំ ហុត្វា អដ្ឋំសុ។ មាលាការោ តមានុភាវំ ទិស្វា បសន្នតរចិត្តោ បុន ឯកំ បុប្ផមុដ្ឋិំ ខិបិ, តានិបិ គន្ត្វា មាលាកញ្ចុកោ ហុត្វា អដ្ឋំសុ។ ឯវំ អដ្ឋ បុប្ផមុដ្ឋិយោ ខិបិ, តានិ គន្ត្វា បុប្ផកូដាគារំ ហុត្វា អដ្ឋំសុ។

    Tatthekaṃ nidassanamattaṃ bhaṇāma – bhagavā hi ekadivasaṃ pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Atha kho sumanamālākāro rañño māgadhassa seniyassa bimbisārassa pupphāni gahetvā gacchanto addasa bhagavantaṃ nagaradvāramanuppattaṃ pāsādikaṃ pasādanīyaṃ dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇāsītānubyañjanappaṭimaṇḍitaṃ buddhasiriyā jalantaṃ, disvānassa etadahosi ‘‘rājā pupphāni gahetvā sataṃ vā sahassaṃ vā dadeyya , tañca idhalokamattameva sukhaṃ bhaveyya, bhagavato pana pūjā appameyyaasaṅkhyeyyaphalā dīgharattaṃ hitasukhāvahā hoti, handāhaṃ imehi pupphehi bhagavantaṃ pūjemī’’ti pasannacitto ekaṃ pupphamuṭṭhiṃ gahetvā bhagavato paṭimukhaṃ khipi, pupphāni ākāsena gantvā bhagavato upari mālāvitānaṃ hutvā aṭṭhaṃsu. Mālākāro tamānubhāvaṃ disvā pasannataracitto puna ekaṃ pupphamuṭṭhiṃ khipi, tānipi gantvā mālākañcuko hutvā aṭṭhaṃsu. Evaṃ aṭṭha pupphamuṭṭhiyo khipi, tāni gantvā pupphakūṭāgāraṃ hutvā aṭṭhaṃsu.

    ភគវា អន្តោកូដាគារេ អហោសិ, មហាជនកាយោ សន្និបតិ។ ភគវា មាលាការំ បស្សន្តោ សិតំ បាត្វាកាសិ។ អានន្ទត្ថេរោ ‘‘ន ពុទ្ធា អហេតូ អបច្ចយា សិតំ បាតុករោន្តី’’តិ សិតការណំ បុច្ឆិ។ ភគវា អាហ ‘‘ឯសោ, អានន្ទ, មាលាការោ ឥមិស្សា បូជាយ អានុភាវេន សតសហស្សកប្បេ ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច សំសរិត្វា បរិយោសានេ សុមនិស្សរោ នាម បច្ចេកពុទ្ធោ ភវិស្សតី’’តិ។ វចនបរិយោសានេ ធម្មទេសនត្ថំ ឥមំ គាថំ អភាសិ –

    Bhagavā antokūṭāgāre ahosi, mahājanakāyo sannipati. Bhagavā mālākāraṃ passanto sitaṃ pātvākāsi. Ānandatthero ‘‘na buddhā ahetū apaccayā sitaṃ pātukarontī’’ti sitakāraṇaṃ pucchi. Bhagavā āha ‘‘eso, ānanda, mālākāro imissā pūjāya ānubhāvena satasahassakappe devesu ca manussesu ca saṃsaritvā pariyosāne sumanissaro nāma paccekabuddho bhavissatī’’ti. Vacanapariyosāne dhammadesanatthaṃ imaṃ gāthaṃ abhāsi –

    ‘‘តញ្ច កម្មំ កតំ សាធុ, យំ កត្វា នានុតប្បតិ;

    ‘‘Tañca kammaṃ kataṃ sādhu, yaṃ katvā nānutappati;

    យស្ស បតីតោ សុមនោ, វិបាកំ បដិសេវតី’’តិ។ (ធ. ប. ៦៨);

    Yassa patīto sumano, vipākaṃ paṭisevatī’’ti. (dha. pa. 68);

    គាថាវសានេ ចតុរាសីតិយា បាណសហស្សានំ ធម្មាភិសមយោ អហោសិ។ ឯវំ អប្បកាបិ តេសំ បូជា ទីឃរត្តំ ហិតាយ សុខាយ ហោតីតិ វេទិតព្ពា។ សា ច អាមិសបូជាវ, កោ បន វាទោ បដិបត្តិបូជាយ? យតោ យេ កុលបុត្តា សរណគមនសិក្ខាបទប្បដិគ្គហណេន ឧបោសថង្គសមាទានេន ចតុបារិសុទ្ធិសីលាទីហិ ច អត្តនោ គុណេហិ ភគវន្តំ បូជេន្តិ, កោ តេសំ បូជាផលំ វណ្ណយិស្សតិ? តេ ហិ តថាគតំ បរមាយ បូជាយ បូជេន្តីតិ វុត្តា។ យថាហ –

    Gāthāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosi. Evaṃ appakāpi tesaṃ pūjā dīgharattaṃ hitāya sukhāya hotīti veditabbā. Sā ca āmisapūjāva, ko pana vādo paṭipattipūjāya? Yato ye kulaputtā saraṇagamanasikkhāpadappaṭiggahaṇena uposathaṅgasamādānena catupārisuddhisīlādīhi ca attano guṇehi bhagavantaṃ pūjenti, ko tesaṃ pūjāphalaṃ vaṇṇayissati? Te hi tathāgataṃ paramāya pūjāya pūjentīti vuttā. Yathāha –

    ‘‘យោ ខោ, អានន្ទ, ភិក្ខុ វា ភិក្ខុនី វា ឧបាសកោ វា ឧបាសិកា វា ធម្មានុធម្មប្បដិបន្នោ វិហរតិ សាមីចិប្បដិបន្នោ អនុធម្មចារី, សោ តថាគតំ សក្ករោតិ គរុំ ករោតិ មានេតិ បូជេតិ អបចិយតិ បរមាយ បូជាយា’’តិ (ទី. និ. ២.១៩៩)។

    ‘‘Yo kho, ānanda, bhikkhu vā bhikkhunī vā upāsako vā upāsikā vā dhammānudhammappaṭipanno viharati sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tathāgataṃ sakkaroti garuṃ karoti māneti pūjeti apaciyati paramāya pūjāyā’’ti (dī. ni. 2.199).

    ឯតេនានុសារេន បច្ចេកពុទ្ធអរិយសាវកានម្បិ បូជាយ ហិតសុខាវហតា វេទិតព្ពា។

    Etenānusārena paccekabuddhaariyasāvakānampi pūjāya hitasukhāvahatā veditabbā.

    អបិច គហដ្ឋានំ កនិដ្ឋស្ស ជេដ្ឋោ ភាតាបិ ភគិនីបិ បូជនេយ្យា, បុត្តស្ស មាតាបិតរោ, កុលវធូនំ សាមិកសស្សុសសុរាតិ ឯវមេត្ថ បូជនេយ្យា វេទិតព្ពា។ ឯតេសម្បិ ហិ បូជា កុសលធម្មសង្ខាតត្តា អាយុអាទិវុឌ្ឍិហេតុត្តា ច មង្គលមេវ។ វុត្តញ្ហេតំ –

    Apica gahaṭṭhānaṃ kaniṭṭhassa jeṭṭho bhātāpi bhaginīpi pūjaneyyā, puttassa mātāpitaro, kulavadhūnaṃ sāmikasassusasurāti evamettha pūjaneyyā veditabbā. Etesampi hi pūjā kusaladhammasaṅkhātattā āyuādivuḍḍhihetuttā ca maṅgalameva. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘តេ មត្តេយ្យា ភវិស្សន្តិ បេត្តេយ្យា សាមញ្ញា ព្រហ្មញ្ញា កុលេ ជេដ្ឋាបចាយិនោ, ឥទំ កុសលំ ធម្មំ សមាទាយ វត្តិស្សន្តិ, តេ តេសំ កុសលានំ ធម្មានំ សមាទានហេតុ អាយុនាបិ វឌ្ឍិស្សន្តិ, វណ្ណេនបិ វឌ្ឍិស្សន្តី’’តិអាទិ (ទី. និ. ៣.១០៥)។

    ‘‘Te matteyyā bhavissanti petteyyā sāmaññā brahmaññā kule jeṭṭhāpacāyino, idaṃ kusalaṃ dhammaṃ samādāya vattissanti, te tesaṃ kusalānaṃ dhammānaṃ samādānahetu āyunāpi vaḍḍhissanti, vaṇṇenapi vaḍḍhissantī’’tiādi (dī. ni. 3.105).

    ឥទានិ យស្មា ‘‘យំ យត្ថ មង្គលំ។ វវត្ថបេត្វា តំ តស្ស, មង្គលត្តំ វិភាវយេ’’តិ ឥតិ មាតិកា និក្ខិត្តា, តស្មា ឥទំ វុច្ចតិ – ឯវមេតិស្សា គាថាយ ពាលានំ អសេវនា, បណ្ឌិតានំ សេវនា, បូជនេយ្យានញ្ច បូជាតិ តីណិ មង្គលានិ វុត្តានិ។ តត្ថ ពាលានំ អសេវនា ពាលសេវនបច្ចយភយាទិបរិត្តាណេន ឧភយលោកត្ថហេតុត្តា, បណ្ឌិតានំ សេវនា បូជនេយ្យានំ បូជា ច តាសំ ផលវិភូតិវណ្ណនាយំ វុត្តនយេនេវ និព្ពានសុគតិហេតុត្តា មង្គលន្តិ វេទិតព្ពា។ ឥតោ បរំ តុ មាតិកំ អទស្សេត្វា ឯវ យំ យត្ថ មង្គលំ, តំ វវត្ថបេត្វា តស្ស មង្គលត្តំ វិភាវយិស្សាមាតិ។

    Idāni yasmā ‘‘yaṃ yattha maṅgalaṃ. Vavatthapetvā taṃ tassa, maṅgalattaṃ vibhāvaye’’ti iti mātikā nikkhittā, tasmā idaṃ vuccati – evametissā gāthāya bālānaṃ asevanā, paṇḍitānaṃ sevanā, pūjaneyyānañca pūjāti tīṇi maṅgalāni vuttāni. Tattha bālānaṃ asevanā bālasevanapaccayabhayādiparittāṇena ubhayalokatthahetuttā, paṇḍitānaṃ sevanā pūjaneyyānaṃ pūjā ca tāsaṃ phalavibhūtivaṇṇanāyaṃ vuttanayeneva nibbānasugatihetuttā maṅgalanti veditabbā. Ito paraṃ tu mātikaṃ adassetvā eva yaṃ yattha maṅgalaṃ, taṃ vavatthapetvā tassa maṅgalattaṃ vibhāvayissāmāti.

    និដ្ឋិតា អសេវនា ច ពាលានន្តិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā asevanā ca bālānanti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    បតិរូបទេសវាសោចាតិគាថាវណ្ណនា

    Patirūpadesavāsocātigāthāvaṇṇanā

    ៤. ឯវំ ភគវា ‘‘ព្រូហិ មង្គលមុត្តម’’ន្តិ ឯកំ អជ្ឈេសិតោបិ អប្បំ យាចិតោ ពហុទាយកោ ឧឡារបុរិសោ វិយ ឯកាយ គាថាយ តីណិ មង្គលានិ វត្វា តតោ ឧត្តរិបិ ទេវតានំ សោតុកាមតាយ មង្គលានមត្ថិតាយ យេសំ យេសំ យំ យំ អនុកុលំ, តេ តេ សត្តេ តត្ថ តត្ថ មង្គលេ និយោជេតុកាមតាយ ច ‘‘បតិរូបទេសវាសោ ចា’’តិអាទីហិ គាថាហិ បុនបិ អនេកានិ មង្គលានិ វត្តុមារទ្ធោ។ តត្ថ បឋមគាថាយ តាវ បតិរូបោតិ អនុច្ឆវិកោ។ ទេសោតិ គាមោបិ និគមោបិ នគរម្បិ ជនបទោបិ យោ កោចិ សត្តានំ និវាសោ ឱកាសោ។ វាសោតិ តត្ថ និវាសោ។ បុព្ពេតិ បុរា អតីតាសុ ជាតីសុ។ កតបុញ្ញតាតិ ឧបចិតកុសលតា។ អត្តាតិ ចិត្តំ វុច្ចតិ សកលោ វា អត្តភាវោ, សម្មាបណិធីតិ តស្ស អត្តនោ សម្មា បណិធានំ និយុញ្ជនំ, ឋបនន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ។ អយមេត្ថ បទវណ្ណនា។

    4. Evaṃ bhagavā ‘‘brūhi maṅgalamuttama’’nti ekaṃ ajjhesitopi appaṃ yācito bahudāyako uḷārapuriso viya ekāya gāthāya tīṇi maṅgalāni vatvā tato uttaripi devatānaṃ sotukāmatāya maṅgalānamatthitāya yesaṃ yesaṃ yaṃ yaṃ anukulaṃ, te te satte tattha tattha maṅgale niyojetukāmatāya ca ‘‘patirūpadesavāso cā’’tiādīhi gāthāhi punapi anekāni maṅgalāni vattumāraddho. Tattha paṭhamagāthāya tāva patirūpoti anucchaviko. Desoti gāmopi nigamopi nagarampi janapadopi yo koci sattānaṃ nivāso okāso. Vāsoti tattha nivāso. Pubbeti purā atītāsu jātīsu. Katapuññatāti upacitakusalatā. Attāti cittaṃ vuccati sakalo vā attabhāvo, sammāpaṇidhīti tassa attano sammā paṇidhānaṃ niyuñjanaṃ, ṭhapananti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayamevāti. Ayamettha padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – បតិរូបទេសវាសោ នាម យត្ថ ចតស្សោ បរិសា វិចរន្តិ, ទានាទីនិ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ វត្តន្តិ, នវង្គំ សត្ថុ សាសនំ ទិព្ពតិ, តត្ថ និវាសោ សត្តានំ បុញ្ញកិរិយាយ បច្ចយត្តា មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ សីហឡទីបបវិដ្ឋកេវដ្ដាទយោ ចេត្ថ និទស្សនំ។

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – patirūpadesavāso nāma yattha catasso parisā vicaranti, dānādīni puññakiriyavatthūni vattanti, navaṅgaṃ satthu sāsanaṃ dibbati, tattha nivāso sattānaṃ puññakiriyāya paccayattā maṅgalanti vuccati. Sīhaḷadīpapaviṭṭhakevaṭṭādayo cettha nidassanaṃ.

    អបរោ នយោ – បតិរូបទេសវាសោ នាម ភគវតោ ពោធិមណ្ឌប្បទេសោ ធម្មចក្កវត្តិតប្បទេសោ ទ្វាទសយោជនាយ បរិសាយ មជ្ឈេ សព្ពតិត្ថិយមតំ ភិន្ទិត្វា យមកបាដិហារិយទស្សិតកណ្ឌម្ព រុក្ខមូលប្បទេសោ ទេវោរោហណប្បទេសោ, យោ វា បនញ្ញោបិ សាវត្ថិរាជគហាទិ ពុទ្ធាធិវាសប្បទេសោ, តត្ថ និវាសោ សត្តានំ ឆអនុត្តរិយប្បដិលាភបច្ចយតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។

    Aparo nayo – patirūpadesavāso nāma bhagavato bodhimaṇḍappadeso dhammacakkavattitappadeso dvādasayojanāya parisāya majjhe sabbatitthiyamataṃ bhinditvā yamakapāṭihāriyadassitakaṇḍamba rukkhamūlappadeso devorohaṇappadeso, yo vā panaññopi sāvatthirājagahādi buddhādhivāsappadeso, tattha nivāso sattānaṃ chaanuttariyappaṭilābhapaccayato maṅgalanti vuccati.

    អបរោ នយោ (មហាវ. ២៥៩) – បុរត្ថិមាយ ទិសាយ គជង្គលំ នាម និគមោ, តស្ស បរេន មហាសាលា, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ។ ទក្ខិណបុរត្ថិមាយ ទិសាយ សល្លវតី នាម នទី, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ។ ទក្ខិណាយ ទិសាយ សេតកណ្ណិកំ នាម និគមោ, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ។ បច្ឆិមាយ ទិសាយ ថូណំ នាម ព្រាហ្មណគាមោ, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ។ ឧត្តរាយ ទិសាយ ឧសីរទ្ធជោ នាម បព្ពតោ, តតោ បរំ បច្ចន្តិមា ជនបទា, ឱរតោ មជ្ឈេ។ អយំ មជ្ឈិមទេសោ អាយាមេន តីណិ យោជនសតានិ, វិត្ថារេន អឌ្ឍតេយ្យានិ, បរិក្ខេបេន នវ យោជនសតានិ ហោន្តិ។ ឯសោ បតិរូបទេសោ នាម។

    Aparo nayo (mahāva. 259) – puratthimāya disāya gajaṅgalaṃ nāma nigamo, tassa parena mahāsālā, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Dakkhiṇapuratthimāya disāya sallavatī nāma nadī, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikaṃ nāma nigamo, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Pacchimāya disāya thūṇaṃ nāma brāhmaṇagāmo, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato, tato paraṃ paccantimā janapadā, orato majjhe. Ayaṃ majjhimadeso āyāmena tīṇi yojanasatāni, vitthārena aḍḍhateyyāni, parikkhepena nava yojanasatāni honti. Eso patirūpadeso nāma.

    ឯត្ថ ចតុន្នំ មហាទីបានំ ទ្វិសហស្សានំ បរិត្តទីបានញ្ច ឥស្សរិយាធិបច្ចការកា ចក្កវត្តី ឧប្បជ្ជន្តិ, ឯកំ អសង្ខ្យេយ្យំ កប្បសតសហស្សញ្ច បារមិយោ បូរេត្វា សារិបុត្តមោគ្គល្លានាទយោ មហាសាវកា ឧប្បជ្ជន្តិ, ទ្វេ អសង្ខ្យេយ្យានិ កប្បសតសហស្សញ្ច បារមិយោ បូរេត្វា បច្ចេកពុទ្ធា, ចត្តារិ អដ្ឋ សោឡស វា អសង្ខ្យេយ្យានិ កប្បសតសហស្សញ្ច បារមិយោ បូរេត្វា សម្មាសម្ពុទ្ធា ឧប្បជ្ជន្តិ។ តត្ថ សត្តា ចក្កវត្តិរញ្ញោ ឱវាទំ គហេត្វា បញ្ចសុ សីលេសុ បតិដ្ឋាយ សគ្គបរាយណា ហោន្តិ។ តថា បច្ចេកពុទ្ធានំ ឱវាទេ បតិដ្ឋាយ, សម្មាសម្ពុទ្ធានំ បន ពុទ្ធសាវកានំ ឱវាទេ បតិដ្ឋាយ សគ្គបរាយណា និព្ពានបរាយណា ច ហោន្តិ។ តស្មា តត្ថ វាសោ ឥមាសំ សម្បត្តីនំ បច្ចយតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។

    Ettha catunnaṃ mahādīpānaṃ dvisahassānaṃ parittadīpānañca issariyādhipaccakārakā cakkavattī uppajjanti, ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā sāriputtamoggallānādayo mahāsāvakā uppajjanti, dve asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā paccekabuddhā, cattāri aṭṭha soḷasa vā asaṅkhyeyyāni kappasatasahassañca pāramiyo pūretvā sammāsambuddhā uppajjanti. Tattha sattā cakkavattirañño ovādaṃ gahetvā pañcasu sīlesu patiṭṭhāya saggaparāyaṇā honti. Tathā paccekabuddhānaṃ ovāde patiṭṭhāya, sammāsambuddhānaṃ pana buddhasāvakānaṃ ovāde patiṭṭhāya saggaparāyaṇā nibbānaparāyaṇā ca honti. Tasmā tattha vāso imāsaṃ sampattīnaṃ paccayato maṅgalanti vuccati.

    បុព្ពេ កតបុញ្ញតា នាម អតីតជាតិយំ ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធខីណាសវេ អារព្ភ ឧបចិតកុសលតា, សាបិ មង្គលំ។ កស្មា? ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធសម្មុខតោ ទស្សេត្វា ពុទ្ធានំ ពុទ្ធសាវកានំ វា សម្មុខា សុតាយ ចតុប្បទិកាយបិ គាថាយ បរិយោសានេ អរហត្តំ បាបេតីតិ កត្វា។ យោ ច មនុស្សោ បុព្ពេ កតាធិការោ ឧស្សន្នកុសលមូលោ ហោតិ, សោ តេនេវ កុសលមូលេន វិបស្សនំ ឧប្បាទេត្វា អាសវក្ខយំ បាបុណាតិ យថា រាជា មហាកប្បិនោ អគ្គមហេសី ច។ តេន វុត្តំ ‘‘បុព្ពេ ច កតបុញ្ញតា មង្គល’’ន្តិ។

    Pubbe katapuññatā nāma atītajātiyaṃ buddhapaccekabuddhakhīṇāsave ārabbha upacitakusalatā, sāpi maṅgalaṃ. Kasmā? Buddhapaccekabuddhasammukhato dassetvā buddhānaṃ buddhasāvakānaṃ vā sammukhā sutāya catuppadikāyapi gāthāya pariyosāne arahattaṃ pāpetīti katvā. Yo ca manusso pubbe katādhikāro ussannakusalamūlo hoti, so teneva kusalamūlena vipassanaṃ uppādetvā āsavakkhayaṃ pāpuṇāti yathā rājā mahākappino aggamahesī ca. Tena vuttaṃ ‘‘pubbe ca katapuññatā maṅgala’’nti.

    អត្តសម្មាបណិធិ នាម ឥធេកច្ចោ អត្តានំ ទុស្សីលំ សីលេ បតិដ្ឋាបេតិ, អស្សទ្ធំ សទ្ធាសម្បទាយ បតិដ្ឋាបេតិ, មច្ឆរិំ ចាគសម្បទាយ បតិដ្ឋាបេតិ។ អយំ វុច្ចតិ ‘‘អត្តសម្មាបណិធី’’តិ , ឯសោ ច មង្គលំ។ កស្មា? ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកវេរប្បហានវិវិធានិសំសាធិគមហេតុតោតិ។

    Attasammāpaṇidhi nāma idhekacco attānaṃ dussīlaṃ sīle patiṭṭhāpeti, assaddhaṃ saddhāsampadāya patiṭṭhāpeti, macchariṃ cāgasampadāya patiṭṭhāpeti. Ayaṃ vuccati ‘‘attasammāpaṇidhī’’ti , eso ca maṅgalaṃ. Kasmā? Diṭṭhadhammikasamparāyikaverappahānavividhānisaṃsādhigamahetutoti.

    ឯវំ ឥមិស្សាបិ គាថាយ បតិរូបទេសវាសោ ច, បុព្ពេ ច កតបុញ្ញតា, អត្តសម្មាបណិធី ចាតិ តីណិយេវ មង្គលានិ វុត្តានិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissāpi gāthāya patirūpadesavāso ca, pubbe ca katapuññatā, attasammāpaṇidhī cāti tīṇiyeva maṅgalāni vuttāni. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា បតិរូបទេសវាសោ ចាតិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā patirūpadesavāso cāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    ពាហុសច្ចញ្ចាតិគាថាវណ្ណនា

    Bāhusaccañcātigāthāvaṇṇanā

    ៥. ឥទានិ ពាហុសច្ចញ្ចាតិ ឯត្ថ ពាហុសច្ចន្តិ ពហុស្សុតភាវោ។ សិប្បន្តិ យំ កិញ្ចិ ហត្ថកោសល្លំ។ វិនយោតិ កាយវាចាចិត្តវិនយនំ។ សុសិក្ខិតោតិ សុដ្ឋុ សិក្ខិតោ។ សុភាសិតាតិ សុដ្ឋុ ភាសិតា។ យាតិ អនិយតនិទ្ទេសោ។ វាចាតិ គិរា ព្យប្បថោ។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ។ អយមេត្ថ បទវណ្ណនា។

    5. Idāni bāhusaccañcāti ettha bāhusaccanti bahussutabhāvo. Sippanti yaṃ kiñci hatthakosallaṃ. Vinayoti kāyavācācittavinayanaṃ. Susikkhitoti suṭṭhu sikkhito. Subhāsitāti suṭṭhu bhāsitā. Yāti aniyataniddeso. Vācāti girā byappatho. Sesaṃ vuttanayamevāti. Ayamettha padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – ពាហុសច្ចំ នាម យំ តំ ‘‘សុតធរោ ហោតិ សុតសន្និចយោ’’តិ (ម. និ. ១.៣៣៩; អ. និ. ៤.២២) ច ‘‘ឥធេកច្ចស្ស ពហុកំ សុតំ ហោតិ, សុត្តំ គេយ្យំ វេយ្យាករណ’’ន្តិ ច (អ. និ. ៤.៦) ឯវមាទិនា នយេន សត្ថុសាសនធរត្តំ វណ្ណិតំ, តំ អកុសលប្បហានកុសលាធិគមហេតុតោ អនុបុព្ពេន បរមត្ថសច្ចសច្ឆិកិរិយាហេតុតោ ច មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា –

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – bāhusaccaṃ nāma yaṃ taṃ ‘‘sutadharo hoti sutasannicayo’’ti (ma. ni. 1.339; a. ni. 4.22) ca ‘‘idhekaccassa bahukaṃ sutaṃ hoti, suttaṃ geyyaṃ veyyākaraṇa’’nti ca (a. ni. 4.6) evamādinā nayena satthusāsanadharattaṃ vaṇṇitaṃ, taṃ akusalappahānakusalādhigamahetuto anupubbena paramatthasaccasacchikiriyāhetuto ca maṅgalanti vuccati. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘សុតវា ច ខោ, ភិក្ខវេ, អរិយសាវកោ អកុសលំ បជហតិ, កុសលំ ភាវេតិ, សាវជ្ជំ បជហតិ, អនវជ្ជំ ភាវេតិ, សុទ្ធមត្តានំ បរិហរតី’’តិ (អ. និ. ៧.៦៧)។

    ‘‘Sutavā ca kho, bhikkhave, ariyasāvako akusalaṃ pajahati, kusalaṃ bhāveti, sāvajjaṃ pajahati, anavajjaṃ bhāveti, suddhamattānaṃ pariharatī’’ti (a. ni. 7.67).

    អបរម្បិ វុត្តំ –

    Aparampi vuttaṃ –

    ‘‘ធតានំ ធម្មានំ អត្ថមុបបរិក្ខតិ, អត្ថំ ឧបបរិក្ខតោ ធម្មា និជ្ឈានំ ខមន្តិ, ធម្មនិជ្ឈានក្ខន្តិយា សតិ ឆន្ទោ ជាយតិ, ឆន្ទជាតោ ឧស្សហតិ, ឧស្សហន្តោ តុលយតិ , តុលយន្តោ បទហតិ បទហន្តោ កាយេន ចេវ បរមត្ថសច្ចំ សច្ឆិករោតិ, បញ្ញាយ ច អតិវិជ្ឈ បស្សតី’’តិ (ម. និ. ២.៤៣២)។

    ‘‘Dhatānaṃ dhammānaṃ atthamupaparikkhati, atthaṃ upaparikkhato dhammā nijjhānaṃ khamanti, dhammanijjhānakkhantiyā sati chando jāyati, chandajāto ussahati, ussahanto tulayati , tulayanto padahati padahanto kāyena ceva paramatthasaccaṃ sacchikaroti, paññāya ca ativijjha passatī’’ti (ma. ni. 2.432).

    អបិច អគារិកពាហុសច្ចម្បិ យំ អនវជ្ជំ, តំ ឧភយលោកហិតសុខាវហនតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Apica agārikabāhusaccampi yaṃ anavajjaṃ, taṃ ubhayalokahitasukhāvahanato maṅgalanti veditabbaṃ.

    សិប្បំ នាម អគារិកសិប្បញ្ច អនគារិកសិប្បញ្ច។ តត្ថ អគារិកសិប្បំ នាម យំ បរូបរោធវិរហិតំ អកុសលវិវជ្ជិតំ មណិការសុវណ្ណការកម្មាទិកំ, តំ ឥធលោកត្ថាវហនតោ មង្គលំ។ អនគារិកសិប្បំ នាម ចីវរវិចារណសិព្ពនាទិសមណបរិក្ខារាភិសង្ខរណំ, យំ តំ ‘‘ឥធ, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យានិ តានិ សព្រហ្មចារីនំ ឧច្ចាវចានិ កិំ ករណីយានិ, តត្ថ ទក្ខោ ហោតី’’តិអាទិនា (ទី. និ. ៣.៣៤៥; ៣៦០; អ. និ. ១០.១៧) នយេន តត្ថ តត្ថ សំវណ្ណិតំ, យំ ‘‘នាថករោ ធម្មោ’’តិ ច វុត្តំ, តំ អត្តនោ ច បរេសញ្ច ឧភយលោកហិតសុខាវហនតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Sippaṃ nāma agārikasippañca anagārikasippañca. Tattha agārikasippaṃ nāma yaṃ parūparodhavirahitaṃ akusalavivajjitaṃ maṇikārasuvaṇṇakārakammādikaṃ, taṃ idhalokatthāvahanato maṅgalaṃ. Anagārikasippaṃ nāma cīvaravicāraṇasibbanādisamaṇaparikkhārābhisaṅkharaṇaṃ, yaṃ taṃ ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhu yāni tāni sabrahmacārīnaṃ uccāvacāni kiṃ karaṇīyāni, tattha dakkho hotī’’tiādinā (dī. ni. 3.345; 360; a. ni. 10.17) nayena tattha tattha saṃvaṇṇitaṃ, yaṃ ‘‘nāthakaro dhammo’’ti ca vuttaṃ, taṃ attano ca paresañca ubhayalokahitasukhāvahanato maṅgalanti veditabbaṃ.

    វិនយោ នាម អគារិកវិនយោ ច អនគារិកវិនយោ ច។ តត្ថ អគារិកវិនយោ នាម ទសអកុសលកម្មបថវិរមណំ, សោ តត្ថ សុសិក្ខិតោ អសំកិលេសាបជ្ជនេន អាចារគុណវវត្ថានេន ច ឧភយលោកហិតសុខាវហនតោ មង្គលំ។ អនគារិកវិនយោ នាម សត្តាបត្តិក្ខន្ធអនាបជ្ជនំ, សោបិ វុត្តនយេនេវ សុសិក្ខិតោ, ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ វា អនគារិកវិនយោ, សោ យថា តត្ថ បតិដ្ឋាយ អរហត្តំ បាបុណាតិ, ឯវំ សិក្ខនេន សុសិក្ខិតោ លោកិយលោកុត្តរសុខាធិគមហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពោ។

    Vinayo nāma agārikavinayo ca anagārikavinayo ca. Tattha agārikavinayo nāma dasaakusalakammapathaviramaṇaṃ, so tattha susikkhito asaṃkilesāpajjanena ācāraguṇavavatthānena ca ubhayalokahitasukhāvahanato maṅgalaṃ. Anagārikavinayo nāma sattāpattikkhandhaanāpajjanaṃ, sopi vuttanayeneva susikkhito, catupārisuddhisīlaṃ vā anagārikavinayo, so yathā tattha patiṭṭhāya arahattaṃ pāpuṇāti, evaṃ sikkhanena susikkhito lokiyalokuttarasukhādhigamahetuto maṅgalanti veditabbo.

    សុភាសិតា វាចា នាម មុសាវាទាទិទោសវិរហិតា។ យថាហ ‘‘ចតូហិ, ភិក្ខវេ, អង្គេហិ សមន្នាគតោ វាចា សុភាសិតា ហោតី’’តិ (សុ. និ. សុភាសិតសុត្តំ)។ អសម្ផប្បលាបា វាចា ឯវ វា សុភាសិតា។ យថាហ –

    Subhāsitā vācā nāma musāvādādidosavirahitā. Yathāha ‘‘catūhi, bhikkhave, aṅgehi samannāgato vācā subhāsitā hotī’’ti (su. ni. subhāsitasuttaṃ). Asamphappalāpā vācā eva vā subhāsitā. Yathāha –

    ‘‘សុភាសិតំ ឧត្តមមាហុ សន្តោ,

    ‘‘Subhāsitaṃ uttamamāhu santo,

    ធម្មំ ភណេ នាធម្មំ តំ ទុតិយំ;

    Dhammaṃ bhaṇe nādhammaṃ taṃ dutiyaṃ;

    បិយំ ភណេ នាប្បិយំ តំ តតិយំ,

    Piyaṃ bhaṇe nāppiyaṃ taṃ tatiyaṃ,

    សច្ចំ ភណេ នាលិកំ តំ ចតុត្ថ’’ន្តិ។ (សុ. និ. ៤៥២);

    Saccaṃ bhaṇe nālikaṃ taṃ catuttha’’nti. (su. ni. 452);

    អយម្បិ ឧភយលោកហិតសុខាវហនតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពា។ យស្មា ច អយំ វិនយបរិយាបន្នា ឯវ, តស្មា វិនយគ្គហណេន ឯតំ អសង្គណ្ហិត្វា វិនយោ សង្គហេតព្ពោ។ អថ វា កិំ ឥមិនា បរិស្សមេន បរេសំ ធម្មទេសនាទិវាចា ឥធ សុភាសិតា វាចាតិ វេទិតព្ពា។ សា ហិ យថា បតិរូបទេសវាសោ, ឯវំ សត្តានំ ឧភយលោកហិតសុខនិព្ពានាធិគមបច្ចយតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ អាហ ច –

    Ayampi ubhayalokahitasukhāvahanato maṅgalanti veditabbā. Yasmā ca ayaṃ vinayapariyāpannā eva, tasmā vinayaggahaṇena etaṃ asaṅgaṇhitvā vinayo saṅgahetabbo. Atha vā kiṃ iminā parissamena paresaṃ dhammadesanādivācā idha subhāsitā vācāti veditabbā. Sā hi yathā patirūpadesavāso, evaṃ sattānaṃ ubhayalokahitasukhanibbānādhigamapaccayato maṅgalanti vuccati. Āha ca –

    ‘‘យំ ពុទ្ធោ ភាសតិ វាចំ, ខេមំ និព្ពានបត្តិយា;

    ‘‘Yaṃ buddho bhāsati vācaṃ, khemaṃ nibbānapattiyā;

    ទុក្ខស្សន្តកិរិយាយ, សា វេ វាចានមុត្តមា’’តិ។ (សុ. និ. ៤៥៦);

    Dukkhassantakiriyāya, sā ve vācānamuttamā’’ti. (su. ni. 456);

    ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ ពាហុសច្ចំ, សិប្បំ, វិនយោ សុសិក្ខិតោ, សុភាសិតា វាចាតិ ចត្តារិ មង្គលានិ វុត្តានិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissā gāthāya bāhusaccaṃ, sippaṃ, vinayo susikkhito, subhāsitā vācāti cattāri maṅgalāni vuttāni. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា ពាហុសច្ចញ្ចាតិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā bāhusaccañcāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    មាតាបិតុឧបដ្ឋានន្តិគាថាវណ្ណនា

    Mātāpituupaṭṭhānantigāthāvaṇṇanā

    ៦. ឥទានិ មាតាបិតុឧបដ្ឋានន្តិ ឯត្ថ មាតុ ច បិតុ ចាតិ មាតាបិតុ។ ឧបដ្ឋានន្តិ ឧបដ្ឋហនំ។ បុត្តានញ្ច ទារានញ្ចាតិ បុត្តទារស្ស សង្គណ្ហនំ សង្គហោ។ ន អាកុលា អនាកុលា។ កម្មានិ ឯវ កម្មន្តា។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ អយំ បទវណ្ណនា។

    6. Idāni mātāpituupaṭṭhānanti ettha mātu ca pitu cāti mātāpitu. Upaṭṭhānanti upaṭṭhahanaṃ. Puttānañca dārānañcāti puttadārassa saṅgaṇhanaṃ saṅgaho. Na ākulā anākulā. Kammāni eva kammantā. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – មាតា នាម ជនិកា វុច្ចតិ, តថា បិតា។ ឧបដ្ឋានំ នាម បាទធោវនសម្ពាហនុច្ឆាទនន្ហាបនេហិ ចតុបច្ចយសម្បទានេន ច ឧបការករណំ។ តត្ថ យស្មា មាតាបិតរោ ពហូបការា បុត្តានំ អត្ថកាមា អនុកម្បកា, យេ បុត្តកេ ពហិ កីឡិត្វា បំសុមក្ខិតសរីរកេ អាគតេ ទិស្វា បំសុំ បុញ្ឆិត្វា មត្ថកំ ឧបសិង្ឃាយន្តា បរិចុម្ពន្តា ច សិនេហំ ឧប្បាទេន្តិ, វស្សសតម្បិ មាតាបិតរោ សីសេន បរិហរន្តា បុត្តា តេសំ បតិការំ កាតុំ អសមត្ថា។ យស្មា ច តេ អាបាទកា បោសកា ឥមស្ស លោកស្ស ទស្សេតារោ, ព្រហ្មសម្មតា បុព្ពាចរិយសម្មតា, តស្មា តេសំ ឧបដ្ឋានំ ឥធ បសំសំ, បេច្ច សគ្គសុខញ្ច អាវហតិ។ តេន មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា –

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – mātā nāma janikā vuccati, tathā pitā. Upaṭṭhānaṃ nāma pādadhovanasambāhanucchādananhāpanehi catupaccayasampadānena ca upakārakaraṇaṃ. Tattha yasmā mātāpitaro bahūpakārā puttānaṃ atthakāmā anukampakā, ye puttake bahi kīḷitvā paṃsumakkhitasarīrake āgate disvā paṃsuṃ puñchitvā matthakaṃ upasiṅghāyantā paricumbantā ca sinehaṃ uppādenti, vassasatampi mātāpitaro sīsena pariharantā puttā tesaṃ patikāraṃ kātuṃ asamatthā. Yasmā ca te āpādakā posakā imassa lokassa dassetāro, brahmasammatā pubbācariyasammatā, tasmā tesaṃ upaṭṭhānaṃ idha pasaṃsaṃ, pecca saggasukhañca āvahati. Tena maṅgalanti vuccati. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘ព្រហ្មាតិ មាតាបិតរោ, បុព្ពាចរិយាតិ វុច្ចរេ;

    ‘‘Brahmāti mātāpitaro, pubbācariyāti vuccare;

    អាហុនេយ្យា ច បុត្តានំ, បជាយ អនុកម្បកា។

    Āhuneyyā ca puttānaṃ, pajāya anukampakā.

    ‘‘តស្មា ហិ នេ នមស្សេយ្យ, សក្ករេយ្យ ច បណ្ឌិតោ;

    ‘‘Tasmā hi ne namasseyya, sakkareyya ca paṇḍito;

    អន្នេន អថ បានេន, វត្ថេន សយនេន ច;

    Annena atha pānena, vatthena sayanena ca;

    ឧច្ឆាទនេន ន្ហាបនេន, បាទានំ ធោវនេន ច។

    Ucchādanena nhāpanena, pādānaṃ dhovanena ca.

    ‘‘តាយ នំ បារិចរិយាយ, មាតាបិតូសុ បណ្ឌិតា;

    ‘‘Tāya naṃ pāricariyāya, mātāpitūsu paṇḍitā;

    ឥធេវ នំ បសំសន្តិ, បេច្ច សគ្គេ បមោទតី’’តិ។ (ឥតិវុ. ១០៦; ជា. ២.២០.១៨១-១៨៣);

    Idheva naṃ pasaṃsanti, pecca sagge pamodatī’’ti. (itivu. 106; jā. 2.20.181-183);

    អបរោ នយោ – ឧបដ្ឋានំ នាម ភរណកិច្ចករណកុលវំសដ្ឋបនាទិបញ្ចវិធំ, តំ បាបនិវារណាទិបញ្ចវិធទិដ្ឋធម្មិកហិតសុខហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា –

    Aparo nayo – upaṭṭhānaṃ nāma bharaṇakiccakaraṇakulavaṃsaṭṭhapanādipañcavidhaṃ, taṃ pāpanivāraṇādipañcavidhadiṭṭhadhammikahitasukhahetuto maṅgalanti veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘‘បញ្ចហិ ខោ, គហបតិបុត្ត, ឋានេហិ បុត្តេន បុរត្ថិមា ទិសា មាតាបិតរោ បច្ចុបដ្ឋាតព្ពា ភតោ នេ ភរិស្សាមិ, កិច្ចំ នេសំ ករិស្សាមិ , កុលវំសំ ឋបេស្សាមិ, ទាយជ្ជំ បដិបជ្ជិស្សាមិ, អថ វា បន បេតានំ កាលកតានំ ទក្ខិណំ អនុប្បទស្សាមី’តិ។ ឥមេហិ ខោ, គហបតិបុត្ត, បញ្ចហិ ឋានេហិ បុត្តេន បុរត្ថិមា ទិសា មាតាបិតរោ បច្ចុបដ្ឋិតា បញ្ចហិ ឋានេហិ បុត្តំ អនុកម្បន្តិ, បាបា និវារេន្តិ, កល្យាណេ និវេសេន្តិ, សិប្បំ សិក្ខាបេន្តិ, បតិរូបេន ទារេន សំយោជេន្តិ, សមយេ ទាយជ្ជំ និយ្យាទេន្តី’’តិ (ទី. និ. ៣.២៦៧)។

    ‘‘‘Pañcahi kho, gahapatiputta, ṭhānehi puttena puratthimā disā mātāpitaro paccupaṭṭhātabbā bhato ne bharissāmi, kiccaṃ nesaṃ karissāmi , kulavaṃsaṃ ṭhapessāmi, dāyajjaṃ paṭipajjissāmi, atha vā pana petānaṃ kālakatānaṃ dakkhiṇaṃ anuppadassāmī’ti. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi puttena puratthimā disā mātāpitaro paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi puttaṃ anukampanti, pāpā nivārenti, kalyāṇe nivesenti, sippaṃ sikkhāpenti, patirūpena dārena saṃyojenti, samaye dāyajjaṃ niyyādentī’’ti (dī. ni. 3.267).

    អបិច យោ មាតាបិតរោ តីសុ វត្ថូសុ បសាទុប្បាទនេន, សីលសមាទាបនេន, បព្ពជ្ជាយ វា ឧបដ្ឋហតិ, អយំ មាតាបិតុឧបដ្ឋាកានំ អគ្គោ។ តស្ស តំ មាតាបិតុឧបដ្ឋានំ មាតាបិតូហិ កតស្ស ឧបការស្ស បច្ចុបការភូតំ អនេកេសំ ទិដ្ឋធម្មិកានំ សម្បរាយិកានញ្ច អត្ថានំ បទដ្ឋានតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។

    Apica yo mātāpitaro tīsu vatthūsu pasāduppādanena, sīlasamādāpanena, pabbajjāya vā upaṭṭhahati, ayaṃ mātāpituupaṭṭhākānaṃ aggo. Tassa taṃ mātāpituupaṭṭhānaṃ mātāpitūhi katassa upakārassa paccupakārabhūtaṃ anekesaṃ diṭṭhadhammikānaṃ samparāyikānañca atthānaṃ padaṭṭhānato maṅgalanti vuccati.

    បុត្តទារស្សាតិ ឯត្ថ អត្តតោ ជាតា បុត្តាបិ ធីតរោបិ បុត្តាឥច្ចេវ សង្ខ្យំ គច្ឆន្តិ។ ទារាតិ វីសតិយា ភរិយានំ យា កាចិ ភរិយា។ បុត្តា ច ទារា ច បុត្តទារំ, តស្ស បុត្តទារស្ស។ សង្គហោតិ សម្មាននាទីហិ ឧបការករណំ។ តំ សុសំវិហិតកម្មន្តតាទិទិដ្ឋធម្មិកហិតសុខហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា – ‘‘បច្ឆិមា ទិសា បុត្តទារា វេទិតព្ពា’’តិ ឯត្ថ ឧទ្ទិដ្ឋំ បុត្តទារំ ភរិយាសទ្ទេន សង្គណ្ហិត្វា ‘‘បញ្ចហិ ខោ, គហបតិបុត្ត, ឋានេហិ សាមិកេន បច្ឆិមា ទិសា ភរិយា បច្ចុបដ្ឋាតព្ពា សម្មាននាយ, អនវមាននាយ, អនតិ ចរិយាយ, ឥស្សរិយវោស្សគ្គេន, អលង្ការានុប្បទានេន។ ឥមេហិ ខោ, គហបតិបុត្ត, បញ្ចហិ ឋានេហិ សាមិកេន បច្ឆិមា ទិសា ភរិយា បច្ចុបដ្ឋិតា បញ្ចហិ ឋានេហិ សាមិកំ អនុកម្បតិ, សុសំវិហិតកម្មន្តា ច ហោតិ, សង្គហិតបរិជនា ច, អនតិចារិនី ច, សម្ភតញ្ច អនុរក្ខតិ ទក្ខា ច ហោតិ អនលសា សព្ពកិច្ចេសូ’’តិ (ទី. និ. ៣.២៦៩)។

    Puttadārassāti ettha attato jātā puttāpi dhītaropi puttāicceva saṅkhyaṃ gacchanti. Dārāti vīsatiyā bhariyānaṃ yā kāci bhariyā. Puttā ca dārā ca puttadāraṃ, tassa puttadārassa. Saṅgahoti sammānanādīhi upakārakaraṇaṃ. Taṃ susaṃvihitakammantatādidiṭṭhadhammikahitasukhahetuto maṅgalanti veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘pacchimā disā puttadārā veditabbā’’ti ettha uddiṭṭhaṃ puttadāraṃ bhariyāsaddena saṅgaṇhitvā ‘‘pañcahi kho, gahapatiputta, ṭhānehi sāmikena pacchimā disā bhariyā paccupaṭṭhātabbā sammānanāya, anavamānanāya, anati cariyāya, issariyavossaggena, alaṅkārānuppadānena. Imehi kho, gahapatiputta, pañcahi ṭhānehi sāmikena pacchimā disā bhariyā paccupaṭṭhitā pañcahi ṭhānehi sāmikaṃ anukampati, susaṃvihitakammantā ca hoti, saṅgahitaparijanā ca, anaticārinī ca, sambhatañca anurakkhati dakkhā ca hoti analasā sabbakiccesū’’ti (dī. ni. 3.269).

    អយំ វា អបរោ នយោ – សង្គហោតិ ធម្មិកាហិ ទានបិយវាចាត្ថចរិយាហិ សង្គណ្ហនំ។ សេយ្យថិទំ – ឧបោសថទិវសេសុ បរិព្ពយទានំ, នក្ខត្តទិវសេសុ នក្ខត្តទស្សាបនំ, មង្គលទិវសេសុ មង្គលករណំ, ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកេសុ អត្ថេសុ ឱវាទានុសាសនន្តិ។ តំ វុត្តនយេនេវ ទិដ្ឋធម្មិកហិតហេតុតោ សម្បរាយិកហិតហេតុតោ ទេវតាហិបិ នមស្សនីយភាវហេតុតោ ច មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។ យថាហ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ –

    Ayaṃ vā aparo nayo – saṅgahoti dhammikāhi dānapiyavācātthacariyāhi saṅgaṇhanaṃ. Seyyathidaṃ – uposathadivasesu paribbayadānaṃ, nakkhattadivasesu nakkhattadassāpanaṃ, maṅgaladivasesu maṅgalakaraṇaṃ, diṭṭhadhammikasamparāyikesu atthesu ovādānusāsananti. Taṃ vuttanayeneva diṭṭhadhammikahitahetuto samparāyikahitahetuto devatāhipi namassanīyabhāvahetuto ca maṅgalanti veditabbaṃ. Yathāha sakko devānamindo –

    ‘‘យេ គហដ្ឋា បុញ្ញករា, សីលវន្តោ ឧបាសកា;

    ‘‘Ye gahaṭṭhā puññakarā, sīlavanto upāsakā;

    ធម្មេន ទារំ បោសេន្តិ, តេ នមស្សាមិ មាតលី’’តិ។ (សំ.និ.១.១.២៦៤);

    Dhammena dāraṃ posenti, te namassāmi mātalī’’ti. (saṃ.ni.1.1.264);

    អនាកុលា កម្មន្តា នាម កាលញ្ញុតាយ បតិរូបការិតាយ អនលសតាយ ឧដ្ឋានវីរិយសម្បទាយ, អព្យសនីយតាយ ច កាលាតិក្កមនអប្បតិរូបករណសិថិលករណាទិអាកុលភាវវិរហិតា កសិគោរក្ខវាណិជ្ជាទយោ កម្មន្តា។ ឯតេ អត្តនោ វា បុត្តទារស្ស វា ទាសកម្មករានំ វា ព្យត្តតាយ ឯវំ បយោជិតា ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ធនធញ្ញវុទ្ធិបដិលាភហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចន្តិ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា –

    Anākulā kammantā nāma kālaññutāya patirūpakāritāya analasatāya uṭṭhānavīriyasampadāya, abyasanīyatāya ca kālātikkamanaappatirūpakaraṇasithilakaraṇādiākulabhāvavirahitā kasigorakkhavāṇijjādayo kammantā. Ete attano vā puttadārassa vā dāsakammakarānaṃ vā byattatāya evaṃ payojitā diṭṭheva dhamme dhanadhaññavuddhipaṭilābhahetuto maṅgalanti vuccanti. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘បតិរូបការី ធុរវា, ឧដ្ឋាតា វិន្ទតេ ធន’’ន្តិ ច (សុ. និ. ១៨៥; សំ. និ. ១.២៤៦)។

    ‘‘Patirūpakārī dhuravā, uṭṭhātā vindate dhana’’nti ca (su. ni. 185; saṃ. ni. 1.246).

    ‘‘ន ទិវា សោប្បសីលេន, រត្តិមុដ្ឋានទេស្សិនា;

    ‘‘Na divā soppasīlena, rattimuṭṭhānadessinā;

    និច្ចំ មត្តេន សោណ្ឌេន, សក្កា អាវសិតុំ ឃរំ។

    Niccaṃ mattena soṇḍena, sakkā āvasituṃ gharaṃ.

    ‘‘អតិសីតំ អតិឧណ្ហំ, អតិសាយមិទំ អហុ;

    ‘‘Atisītaṃ atiuṇhaṃ, atisāyamidaṃ ahu;

    ឥតិ វិស្សដ្ឋកម្មន្តេ, អត្ថា អច្ចេន្តិ មាណវេ។

    Iti vissaṭṭhakammante, atthā accenti māṇave.

    ‘‘យោធ សីតញ្ច ឧណ្ហញ្ច, តិណា ភិយ្យោ ន មញ្ញតិ;

    ‘‘Yodha sītañca uṇhañca, tiṇā bhiyyo na maññati;

    ករំ បុរិសកិច្ចានិ, សោ សុខំ ន វិហាយតី’’តិ។ (ទី. និ. ៣.២៥៣);

    Karaṃ purisakiccāni, so sukhaṃ na vihāyatī’’ti. (dī. ni. 3.253);

    ‘‘ភោគេ សំហរមានស្ស, ភមរស្សេវ ឥរីយតោ;

    ‘‘Bhoge saṃharamānassa, bhamarasseva irīyato;

    ភោគា សន្និចយំ យន្តិ, វម្មិកោវូបចីយតី’’តិ។ ច ឯវមាទិ (ទី. និ. ៣.២៦៥);

    Bhogā sannicayaṃ yanti, vammikovūpacīyatī’’ti. ca evamādi (dī. ni. 3.265);

    ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ មាតុឧបដ្ឋានំ, បិតុឧបដ្ឋានំ, បុត្តទារស្ស សង្គហោ, អនាកុលា ច កម្មន្តាតិ ចត្តារិ មង្គលានិ វុត្តានិ, បុត្តទារស្ស សង្គហំ វា ទ្វិធា កត្វា បញ្ច, មាតាបិតុឧបដ្ឋានំ វា ឯកមេវ កត្វា តីណិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissā gāthāya mātuupaṭṭhānaṃ, pituupaṭṭhānaṃ, puttadārassa saṅgaho, anākulā ca kammantāti cattāri maṅgalāni vuttāni, puttadārassa saṅgahaṃ vā dvidhā katvā pañca, mātāpituupaṭṭhānaṃ vā ekameva katvā tīṇi. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា មាតាបិតុឧបដ្ឋានន្តិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā mātāpituupaṭṭhānanti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    ទានញ្ចាតិគាថាវណ្ណនា

    Dānañcātigāthāvaṇṇanā

    ៧. ឥទានិ ទានញ្ចាតិ ឯត្ថ ទីយតេ ឥមិនាតិ ទានំ, អត្តនោ សន្តកំ បរស្ស បដិបាទីយតីតិ វុត្តំ ហោតិ។ ធម្មស្ស ចរិយា, ធម្មា វា អនបេតា ចរិយា ធម្មចរិយា។ ញាយន្តេ ‘‘អម្ហាកំ ឥមេ’’តិ ញាតកា។ ន អវជ្ជានិ អនវជ្ជានិ, អនិន្ទិតានិ អគរហិតានីតិ វុត្តំ ហោតិ។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ អយំ បទវណ្ណនា។

    7. Idāni dānañcāti ettha dīyate imināti dānaṃ, attano santakaṃ parassa paṭipādīyatīti vuttaṃ hoti. Dhammassa cariyā, dhammā vā anapetā cariyā dhammacariyā. Ñāyante ‘‘amhākaṃ ime’’ti ñātakā. Na avajjāni anavajjāni, aninditāni agarahitānīti vuttaṃ hoti. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – ទានំ នាម បរំ ឧទ្ទិស្ស សុពុទ្ធិបុព្ពិកា អន្នាទិទសទានវត្ថុបរិច្ចាគចេតនា, តំសម្បយុត្តោ វា អលោភោ។ អលោភេន ហិ តំ វត្ថុំ បរស្ស បដិបាទេតិ, តេន វុត្តំ ‘‘ទីយតេ ឥមិនាតិ ទាន’’ន្តិ។ តំ ពហុជនបិយមនាបតាទីនំ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកានំ ផលវិសេសានំ អធិគមហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ ‘‘ទាយកោ, សីហ ទានបតិ, ពហុនោ ជនស្ស បិយោ ហោតិ មនាបោ’’តិ ឯវមាទីនិ (អ. និ. ៥.៣៤) ចេត្ថ សុត្តានិ អនុស្សរិតព្ពានិ។

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – dānaṃ nāma paraṃ uddissa subuddhipubbikā annādidasadānavatthupariccāgacetanā, taṃsampayutto vā alobho. Alobhena hi taṃ vatthuṃ parassa paṭipādeti, tena vuttaṃ ‘‘dīyate imināti dāna’’nti. Taṃ bahujanapiyamanāpatādīnaṃ diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ phalavisesānaṃ adhigamahetuto maṅgalanti vuccati. ‘‘Dāyako, sīha dānapati, bahuno janassa piyo hoti manāpo’’ti evamādīni (a. ni. 5.34) cettha suttāni anussaritabbāni.

    អបរោ នយោ – ទានំ នាម ទុវិធំ អាមិសទានំ, ធម្មទានញ្ច, តត្ថ អាមិសទានំ វុត្តប្បការមេវ។ ឥធលោកបរលោកទុក្ខក្ខយសុខាវហស្ស បន សម្មាសម្ពុទ្ធប្បវេទិតស្ស ធម្មស្ស បរេសំ ហិតកាមតាយ ទេសនា ធម្មទានំ , ឥមេសញ្ច ទ្វិន្នំ ទានានំ ឯតទេវ អគ្គំ។ យថាហ –

    Aparo nayo – dānaṃ nāma duvidhaṃ āmisadānaṃ, dhammadānañca, tattha āmisadānaṃ vuttappakārameva. Idhalokaparalokadukkhakkhayasukhāvahassa pana sammāsambuddhappaveditassa dhammassa paresaṃ hitakāmatāya desanā dhammadānaṃ, imesañca dvinnaṃ dānānaṃ etadeva aggaṃ. Yathāha –

    ‘‘សព្ពទានំ ធម្មទានំ ជិនាតិ,

    ‘‘Sabbadānaṃ dhammadānaṃ jināti,

    សព្ពរសំ ធម្មរសោ ជិនាតិ;

    Sabbarasaṃ dhammaraso jināti;

    សព្ពរតិំ ធម្មរតិ ជិនាតិ,

    Sabbaratiṃ dhammarati jināti,

    តណ្ហក្ខយោ សព្ពទុក្ខំ ជិនាតី’’តិ។ (ធ. ប. ៣៥៤);

    Taṇhakkhayo sabbadukkhaṃ jinātī’’ti. (dha. pa. 354);

    តត្ថ អាមិសទានស្ស មង្គលត្តំ វុត្តមេវ។ ធម្មទានំ បន យស្មា អត្ថបដិសំវេទិតាទីនំ គុណានំ បទដ្ឋានំ, តស្មា មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា –

    Tattha āmisadānassa maṅgalattaṃ vuttameva. Dhammadānaṃ pana yasmā atthapaṭisaṃveditādīnaṃ guṇānaṃ padaṭṭhānaṃ, tasmā maṅgalanti vuccati. Vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘យថា យថា, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុ យថាសុតំ យថាបរិយត្តំ ធម្មំ វិត្ថារេន បរេសំ ទេសេតិ, តថា តថា សោ តស្មិំ ធម្មេ អត្ថបដិសំវេទី ច ហោតិ ធម្មបដិសំវេទី ចា’’តិ ឯវមាទិ (អ. និ. ៥.២៦)។

    ‘‘Yathā yathā, bhikkhave, bhikkhu yathāsutaṃ yathāpariyattaṃ dhammaṃ vitthārena paresaṃ deseti, tathā tathā so tasmiṃ dhamme atthapaṭisaṃvedī ca hoti dhammapaṭisaṃvedī cā’’ti evamādi (a. ni. 5.26).

    ធម្មចរិយា នាម ទសកុសលកម្មបថចរិយា។ យថាហ – ‘‘តិវិធា ខោ គហបតយោ កាយេន ធម្មចរិយា សមចរិយា ហោតី’’តិ ឯវមាទិ។ សា បនេសា ធម្មចរិយា សគ្គលោកូបបត្តិហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពា។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា – ‘‘ធម្មចរិយាសមចរិយាហេតុ ខោ គហបតយោ ឯវមិធេកច្ចេ សត្តា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជន្តី’’តិ (ម. និ. ១.៤៣៩)។

    Dhammacariyā nāma dasakusalakammapathacariyā. Yathāha – ‘‘tividhā kho gahapatayo kāyena dhammacariyā samacariyā hotī’’ti evamādi. Sā panesā dhammacariyā saggalokūpapattihetuto maṅgalanti veditabbā. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘dhammacariyāsamacariyāhetu kho gahapatayo evamidhekacce sattā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjantī’’ti (ma. ni. 1.439).

    ញាតកា នាម មាតិតោ វា បិតិតោ វា យាវ សត្តមា បិតាមហយុគា សម្ពន្ធា។ តេសំ ភោគបារិជុញ្ញេន វា ព្យាធិបារិជុញ្ញេន វា អភិហតានំ អត្តនោ សមីបំ អាគតានំ យថាពលំ ឃាសច្ឆាទនធនធញ្ញាទីហិ សង្គហោ បសំសាទីនំ ទិដ្ឋធម្មិកានំ សុគតិគមនាទីនញ្ច សម្បរាយិកានំ វិសេសាធិគមានំ ហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។

    Ñātakā nāma mātito vā pitito vā yāva sattamā pitāmahayugā sambandhā. Tesaṃ bhogapārijuññena vā byādhipārijuññena vā abhihatānaṃ attano samīpaṃ āgatānaṃ yathābalaṃ ghāsacchādanadhanadhaññādīhi saṅgaho pasaṃsādīnaṃ diṭṭhadhammikānaṃ sugatigamanādīnañca samparāyikānaṃ visesādhigamānaṃ hetuto maṅgalanti vuccati.

    អនវជ្ជានិ កម្មានិ នាម ឧបោសថង្គសមាទានវេយ្យាវច្ចករណអារាមវនរោបនសេតុករណាទីនិ កាយវចីមនោសុចរិតកម្មានិ។ តានិ ហិ នានប្បការហិតសុខាធិគមហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចន្តិ។ ‘‘ឋានំ ខោ បនេតំ, វិសាខេ, វិជ្ជតិ យំ ឥធេកច្ចោ ឥត្ថី វា បុរិសោ វា អដ្ឋង្គសមន្នាគតំ ឧបោសថំ ឧបវសិត្វា កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា ចាតុមហារាជិកានំ ទេវានំ សហព្យតំ ឧបបជ្ជេយ្យា’’តិ ឯវមាទីនិ ចេត្ថ សុត្តានិ (អ. និ. ៨.៤៣) អនុស្សរិតព្ពានិ។

    Anavajjāni kammāni nāma uposathaṅgasamādānaveyyāvaccakaraṇaārāmavanaropanasetukaraṇādīni kāyavacīmanosucaritakammāni. Tāni hi nānappakārahitasukhādhigamahetuto maṅgalanti vuccanti. ‘‘Ṭhānaṃ kho panetaṃ, visākhe, vijjati yaṃ idhekacco itthī vā puriso vā aṭṭhaṅgasamannāgataṃ uposathaṃ upavasitvā kāyassa bhedā paraṃ maraṇā cātumahārājikānaṃ devānaṃ sahabyataṃ upapajjeyyā’’ti evamādīni cettha suttāni (a. ni. 8.43) anussaritabbāni.

    ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ ទានញ្ច, ធម្មចរិយា ច, ញាតកានញ្ច សង្គហោ, អនវជ្ជានិ កម្មានីតិ ចត្តារិ មង្គលានិ វុត្តានិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissā gāthāya dānañca, dhammacariyā ca, ñātakānañca saṅgaho, anavajjāni kammānīti cattāri maṅgalāni vuttāni. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា ទានញ្ចាតិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā dānañcāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    អារតីតិគាថាវណ្ណនា

    Āratītigāthāvaṇṇanā

    ៨. ឥទានិ អារតី វិរតីតិ ឯត្ថ អារតីតិ អារមណំ, វិរតីតិ វិរមណំ, វិរមន្តិ វា ឯតាយ សត្តាតិ វិរតិ។ បាបាតិ អកុសលា។ មទនីយដ្ឋេន មជ្ជំ, មជ្ជស្ស បានំ មជ្ជបានំ, តតោ មជ្ជបានា។ សំយមនំ សំយមោ អប្បមជ្ជនំ អប្បមាទោ។ ធម្មេសូតិ កុសលេសុ។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ អយំ បទវណ្ណនា។

    8. Idāni āratī viratīti ettha āratīti āramaṇaṃ, viratīti viramaṇaṃ, viramanti vā etāya sattāti virati. Pāpāti akusalā. Madanīyaṭṭhena majjaṃ, majjassa pānaṃ majjapānaṃ, tato majjapānā. Saṃyamanaṃ saṃyamo appamajjanaṃ appamādo. Dhammesūti kusalesu. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – អារតិ នាម បាបេ អាទីនវទស្សាវិនោ មនសា ឯវ អនភិរតិ។ វិរតិ នាម កម្មទ្វារវសេន កាយវាចាហិ វិរមណំ, សា ចេសា វិរតិ នាម សម្បត្តវិរតិ, សមាទានវិរតិ, សមុច្ឆេទវិរតីតិ តិវិធា ហោតិ, តត្ថ យា កុលបុត្តស្ស អត្តនោ ជាតិំ វា កុលំ វា គោត្តំ វា បដិច្ច ‘‘ន មេ ឯតំ បតិរូបំ, យ្វាហំ ឥមំ បាណំ ហនេយ្យំ, អទិន្នំ អាទិយេយ្យ’’ន្តិអាទិនា នយេន សម្បត្តវត្ថុតោ វិរតិ, អយំ សម្បត្តវិរតិ នាម។ សិក្ខាបទសមាទានវសេន បវត្តា សមាទានវិរតិ នាម, យស្សា បវត្តិតោ បភុតិ កុលបុត្តោ បាណាតិបាតាទីនិ ន ករោតិ។ អរិយមគ្គសម្បយុត្តា សមុច្ឆេទវិរតិ នាម, យស្សា បវត្តិតោ បភុតិ អរិយសាវកស្ស បញ្ច ភយានិ វេរានិ វូបសន្តានិ ហោន្តិ។ បាបំ នាម យំ តំ ‘‘បាណាតិបាតោ ខោ, គហបតិបុត្ត, កម្មកិលេសោ, អទិន្នាទានំ…បេ.… កាមេសុមិច្ឆាចារោ…បេ.… មុសាវាទោ’’តិ ឯវំ វិត្ថារេត្វា –

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – ārati nāma pāpe ādīnavadassāvino manasā eva anabhirati. Virati nāma kammadvāravasena kāyavācāhi viramaṇaṃ, sā cesā virati nāma sampattavirati, samādānavirati, samucchedaviratīti tividhā hoti, tattha yā kulaputtassa attano jātiṃ vā kulaṃ vā gottaṃ vā paṭicca ‘‘na me etaṃ patirūpaṃ, yvāhaṃ imaṃ pāṇaṃ haneyyaṃ, adinnaṃ ādiyeyya’’ntiādinā nayena sampattavatthuto virati, ayaṃ sampattavirati nāma. Sikkhāpadasamādānavasena pavattā samādānavirati nāma, yassā pavattito pabhuti kulaputto pāṇātipātādīni na karoti. Ariyamaggasampayuttā samucchedavirati nāma, yassā pavattito pabhuti ariyasāvakassa pañca bhayāni verāni vūpasantāni honti. Pāpaṃ nāma yaṃ taṃ ‘‘pāṇātipāto kho, gahapatiputta, kammakileso, adinnādānaṃ…pe… kāmesumicchācāro…pe… musāvādo’’ti evaṃ vitthāretvā –

    ‘‘បាណាតិបាតោ អទិន្នាទានំ, មុសាវាទោ ច វុច្ចតិ;

    ‘‘Pāṇātipāto adinnādānaṃ, musāvādo ca vuccati;

    បរទារគមនញ្ចេវ, នប្បសំសន្តិ បណ្ឌិតា’’តិ។ (ទី. និ. ៣.២៤៥) –

    Paradāragamanañceva, nappasaṃsanti paṇḍitā’’ti. (dī. ni. 3.245) –

    ឯវំ គាថាយ សង្គហិតំ កម្មកិលេសសង្ខាតំ ចតុព្ពិធំ អកុសលំ, តតោ បាបា។ សព្ពាបេសា អារតិ ច វិរតិ ច ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកភយវេរប្បហានាទិនានប្បការវិសេសាធិគមហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ ‘‘បាណាតិបាតា បដិវិរតោ ខោ, គហបតិបុត្ត, អរិយសាវកោ’’តិអាទីនិ ចេត្ថ សុត្តានិ អនុស្សរិតព្ពានិ។

    Evaṃ gāthāya saṅgahitaṃ kammakilesasaṅkhātaṃ catubbidhaṃ akusalaṃ, tato pāpā. Sabbāpesā ārati ca virati ca diṭṭhadhammikasamparāyikabhayaverappahānādinānappakāravisesādhigamahetuto maṅgalanti vuccati. ‘‘Pāṇātipātā paṭivirato kho, gahapatiputta, ariyasāvako’’tiādīni cettha suttāni anussaritabbāni.

    មជ្ជបានា សំយមោ នាម បុព្ពេ វុត្តសុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា វេរមណិយា ឯវេតំ អធិវចនំ។ យស្មា បន មជ្ជបាយី អត្ថំ ន ជានាតិ, ធម្មំ ន ជានាតិ, មាតុ អន្តរាយំ ករោតិ, បិតុ ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធតថាគតសាវកានម្បិ អន្តរាយំ ករោតិ, ទិដ្ឋេវ ធម្មេ គរហំ សម្បរាយេ ទុគ្គតិំ អបរាបរិយេ ឧម្មាទញ្ច បាបុណាតិ។ មជ្ជបានា បន សំយមោ តេសំ ទោសានំ វូបសមំ តព្ពិបរីតគុណសម្បទញ្ច បាបុណាតិ។ តស្មា អយំ មជ្ជបានា សំយមោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពោ។

    Majjapānā saṃyamo nāma pubbe vuttasurāmerayamajjappamādaṭṭhānā veramaṇiyā evetaṃ adhivacanaṃ. Yasmā pana majjapāyī atthaṃ na jānāti, dhammaṃ na jānāti, mātu antarāyaṃ karoti, pitu buddhapaccekabuddhatathāgatasāvakānampi antarāyaṃ karoti, diṭṭheva dhamme garahaṃ samparāye duggatiṃ aparāpariye ummādañca pāpuṇāti. Majjapānā pana saṃyamo tesaṃ dosānaṃ vūpasamaṃ tabbiparītaguṇasampadañca pāpuṇāti. Tasmā ayaṃ majjapānā saṃyamo maṅgalanti veditabbo.

    កុសលេសុ ធម្មេសុ អប្បមាទោ នាម ‘‘កុសលានំ វា ធម្មានំ ភាវនាយ អសក្កច្ចកិរិយតា, អសាតច្ចកិរិយតា, អនដ្ឋិតកិរិយតា, ឱលីនវុត្តិតា, និក្ខិត្តឆន្ទតា, និក្ខិត្តធុរតា, អនាសេវនា, អភាវនា, អពហុលីកម្មំ, អនធិដ្ឋានំ, អននុយោគោ, បមាទោ។ យោ ឯវរូបោ បមាទោ បមជ្ជនា បមជ្ជិតត្តំ, អយំ វុច្ចតិ បមាទោ’’តិ (វិភ. ៨៤៦)។ ឯត្ថ វុត្តស្ស បមាទស្ស បដិបក្ខវសេន អត្ថតោ កុសលេសុ ធម្មេសុ សតិយា អវិប្បវាសោ វេទិតព្ពោ។ សោ នានប្បការកុសលាធិគមហេតុតោ អមតាធិគមហេតុតោ ច មង្គលន្តិ វុច្ចតិ ។ តត្ថ ‘‘អប្បមត្តស្ស អាតាបិនោ’’តិ ច (ម. និ. ២.១៨; អ. និ. ៥.២៦), ‘‘អប្បមាទោ អមតំ បទ’’ន្តិ ច, ឯវមាទិ (ធ. ប. ២១) សត្ថុ សាសនំ អនុស្សរិតព្ពំ។

    Kusalesu dhammesu appamādo nāma ‘‘kusalānaṃ vā dhammānaṃ bhāvanāya asakkaccakiriyatā, asātaccakiriyatā, anaṭṭhitakiriyatā, olīnavuttitā, nikkhittachandatā, nikkhittadhuratā, anāsevanā, abhāvanā, abahulīkammaṃ, anadhiṭṭhānaṃ, ananuyogo, pamādo. Yo evarūpo pamādo pamajjanā pamajjitattaṃ, ayaṃ vuccati pamādo’’ti (vibha. 846). Ettha vuttassa pamādassa paṭipakkhavasena atthato kusalesu dhammesu satiyā avippavāso veditabbo. So nānappakārakusalādhigamahetuto amatādhigamahetuto ca maṅgalanti vuccati . Tattha ‘‘appamattassa ātāpino’’ti ca (ma. ni. 2.18; a. ni. 5.26), ‘‘appamādo amataṃ pada’’nti ca, evamādi (dha. pa. 21) satthu sāsanaṃ anussaritabbaṃ.

    ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ បាបា វិរតិ, មជ្ជបានា សំយមោ, កុសលេសុ ធម្មេសុ អប្បមាទោតិ តីណិ មង្គលានិ វុត្តានិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissā gāthāya pāpā virati, majjapānā saṃyamo, kusalesu dhammesu appamādoti tīṇi maṅgalāni vuttāni. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា អារតីតិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā āratīti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    គារវោចាតិគាថាវណ្ណនា

    Gāravocātigāthāvaṇṇanā

    ៩. ឥទានិ គារវោ ចាតិ ឯត្ថ គារវោតិ គរុភាវោ។ និវាតោតិ នីចវុត្តិតា។ សន្តុដ្ឋីតិ សន្តោសោ ។ កតស្ស ជាននតា កតញ្ញុតា។ កាលេនាតិ ខណេន សមយេន។ ធម្មស្ស សវនំ ធម្មស្សវនំ។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ អយំ បទវណ្ណនា។

    9. Idāni gāravo cāti ettha gāravoti garubhāvo. Nivātoti nīcavuttitā. Santuṭṭhīti santoso . Katassa jānanatā kataññutā. Kālenāti khaṇena samayena. Dhammassa savanaṃ dhammassavanaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – គារវោ នាម គរុការប្បយោគារហេសុ ពុទ្ធបច្ចេកពុទ្ធតថាគតសាវកអាចរិយុបជ្ឈាយមាតាបិតុជេដ្ឋកភាតិកភគិនីអាទីសុ យថានុរូបំ គរុការោ គរុករណំ សគារវតា។ ស ចាយំ គារវោ យស្មា សុគតិគមនាទីនំ ហេតុ។ យថាហ –

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – gāravo nāma garukārappayogārahesu buddhapaccekabuddhatathāgatasāvakaācariyupajjhāyamātāpitujeṭṭhakabhātikabhaginīādīsu yathānurūpaṃ garukāro garukaraṇaṃ sagāravatā. Sa cāyaṃ gāravo yasmā sugatigamanādīnaṃ hetu. Yathāha –

    ‘‘គរុកាតព្ពំ គរុំ ករោតិ, មានេតព្ពំ មានេតិ, បូជេតព្ពំ បូជេតិ។ សោ តេន កម្មេន ឯវំ សមត្តេន ឯវំ សមាទិន្នេន កាយស្ស ភេទា បរំ មរណា សុគតិំ សគ្គំ លោកំ ឧបបជ្ជតិ។ នោ ចេ កាយស្ស…បេ.… ឧបបជ្ជតិ, សចេ មនុស្សត្តំ អាគច្ឆតិ, យត្ថ យត្ថ បច្ចាជាយតិ, ឧច្ចាកុលីនោ ហោតី’’តិ (ម. និ. ៣.២៩៥)។

    ‘‘Garukātabbaṃ garuṃ karoti, mānetabbaṃ māneti, pūjetabbaṃ pūjeti. So tena kammena evaṃ samattena evaṃ samādinnena kāyassa bhedā paraṃ maraṇā sugatiṃ saggaṃ lokaṃ upapajjati. No ce kāyassa…pe… upapajjati, sace manussattaṃ āgacchati, yattha yattha paccājāyati, uccākulīno hotī’’ti (ma. ni. 3.295).

    យថា ចាហ – ‘‘សត្តិមេ, ភិក្ខវេ, អបរិហានិយា ធម្មា។ កតមេ សត្ត? សត្ថុគារវតា’’តិអាទិ (អ. និ. ៧.៣៣), តស្មា មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។

    Yathā cāha – ‘‘sattime, bhikkhave, aparihāniyā dhammā. Katame satta? Satthugāravatā’’tiādi (a. ni. 7.33), tasmā maṅgalanti vuccati.

    និវាតោ នាម នីចមនតា និវាតវុត្តិតា, យាយ សមន្នាគតោ បុគ្គលោ និហតមានោ និហតទប្បោ បាទបុញ្ឆនកចោឡសទិសោ ឆិន្នវិសាណឧសភសមោ ឧទ្ធដទាឋសប្បសមោ ច ហុត្វា សណ្ហោ សខិលោ សុខសម្ភាសោ ហោតិ, អយំ និវាតោ។ ស្វាយំ យសាទិគុណប្បដិលាភហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ អាហ ច ‘‘និវាតវុត្តិ អត្ថទ្ធោ, តាទិសោ លភតេ យស’’ន្តិ ឯវមាទិ (ទី. និ. ៣.២៧៣)។

    Nivāto nāma nīcamanatā nivātavuttitā, yāya samannāgato puggalo nihatamāno nihatadappo pādapuñchanakacoḷasadiso chinnavisāṇausabhasamo uddhaṭadāṭhasappasamo ca hutvā saṇho sakhilo sukhasambhāso hoti, ayaṃ nivāto. Svāyaṃ yasādiguṇappaṭilābhahetuto maṅgalanti vuccati. Āha ca ‘‘nivātavutti atthaddho, tādiso labhate yasa’’nti evamādi (dī. ni. 3.273).

    សន្តុដ្ឋិ នាម ឥតរីតរបច្ចយសន្តោសោ, សោ ទ្វាទសវិធោ ហោតិ។ សេយ្យថិទំ – ចីវរេ យថាលាភសន្តោសោ, យថាពលសន្តោសោ, យថាសារុប្បសន្តោសោតិ តិវិធោ។ ឯវំ បិណ្ឌបាតាទីសុ។

    Santuṭṭhi nāma itarītarapaccayasantoso, so dvādasavidho hoti. Seyyathidaṃ – cīvare yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantosoti tividho. Evaṃ piṇḍapātādīsu.

    តស្សាយំ បភេទវណ្ណនា – ឥធ ភិក្ខុ ចីវរំ លភតិ សុន្ទរំ វា អសុន្ទរំ វា។ សោ តេនេវ យាបេតិ, អញ្ញំ ន បត្ថេតិ, លភន្តោបិ ន គណ្ហាតិ, អយមស្ស ចីវរេ យថាលាភសន្តោសោ។ អថ បន ភិក្ខុ អាពាធិកោ ហោតិ, គរុំ ចីវរំ បារុបន្តោ ឱណមតិ វា កិលមតិ វា, សោ សភាគេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ តំ បរិវត្តេត្វា លហុកេន យាបេន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស ចីវរេ យថាពលសន្តោសោ។ អបរោ ភិក្ខុ បណីតបច្ចយលាភី ហោតិ, សោ បដ្ដចីវរាទីនំ អញ្ញតរំ មហគ្ឃំ ចីវរំ លភិត្វា ‘‘ឥទំ ថេរានំ ចិរបព្ពជិតានំ ពហុស្សុតានញ្ច អនុរូប’’ន្តិ តេសំ ទត្វា អត្តនា សង្ការកូដា វា អញ្ញតោ វា កុតោចិ នន្តកានិ ឧច្ចិនិត្វា សង្ឃាដិំ ករិត្វា ធារេន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស ចីវរេ យថាសារុប្បសន្តោសោ។

    Tassāyaṃ pabhedavaṇṇanā – idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā. So teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa cīvare yathālābhasantoso. Atha pana bhikkhu ābādhiko hoti, garuṃ cīvaraṃ pārupanto oṇamati vā kilamati vā, so sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā lahukena yāpentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathābalasantoso. Aparo bhikkhu paṇītapaccayalābhī hoti, so paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghaṃ cīvaraṃ labhitvā ‘‘idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ bahussutānañca anurūpa’’nti tesaṃ datvā attanā saṅkārakūṭā vā aññato vā kutoci nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ karitvā dhārentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso.

    ឥធ បន ភិក្ខុ បិណ្ឌបាតំ លភតិ លូខំ វា បណីតំ វា, សោ តេនេវ យាបេតិ, អញ្ញំ ន បត្ថេតិ, លភន្តោបិ ន គណ្ហាតិ, អយមស្ស បិណ្ឌបាតេ យថាលាភសន្តោសោ។ អថ បន ភិក្ខុ អាពាធិកោ ហោតិ, លូខំ បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា គាឡ្ហំ រោគាតង្កំ បាបុណាតិ, សោ តំ សភាគស្ស ភិក្ខុនោ ទត្វា តស្ស ហត្ថតោ សប្បិមធុខីរាទីនិ ភុញ្ជិត្វា សមណធម្មំ ករោន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស បិណ្ឌបាតេ យថាពលសន្តោសោ។ អបរោ ភិក្ខុ បណីតំ បិណ្ឌបាតំ លភតិ, សោ ‘‘អយំ បិណ្ឌបាតោ ថេរានំ ចិរបព្ពជិតានំ អញ្ញេសញ្ច បណីតបិណ្ឌបាតំ វិនា អយាបេន្តានំ សព្រហ្មចារីនំ អនុរូបោ’’តិ តេសំ ទត្វា អត្តនា បិណ្ឌាយ ចរិត្វា មិស្សកាហារំ ភុញ្ជន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស បិណ្ឌបាតេ យថាសារុប្បសន្តោសោ។

    Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa piṇḍapāte yathālābhasantoso. Atha pana bhikkhu ābādhiko hoti, lūkhaṃ piṇḍapātaṃ bhuñjitvā gāḷhaṃ rogātaṅkaṃ pāpuṇāti, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato sappimadhukhīrādīni bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso. Aparo bhikkhu paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so ‘‘ayaṃ piṇḍapāto therānaṃ cirapabbajitānaṃ aññesañca paṇītapiṇḍapātaṃ vinā ayāpentānaṃ sabrahmacārīnaṃ anurūpo’’ti tesaṃ datvā attanā piṇḍāya caritvā missakāhāraṃ bhuñjantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso.

    ឥធ បន ភិក្ខុនោ សេនាសនំ បាបុណាតិ។ សោ តេនេវ សន្តុស្សតិ, បុន អញ្ញំ សុន្ទរតរម្បិ បាបុណន្តំ ន គណ្ហាតិ, អយមស្ស សេនាសនេ យថាលាភសន្តោសោ។ អថ បន ភិក្ខុ អាពាធិកោ ហោតិ, និវាតសេនាសនេ វសន្តោ អតិវិយ បិត្តរោគាទីហិ អាតុរីយតិ។ សោ តំ សភាគស្ស ភិក្ខុនោ ទត្វា តស្ស បាបុណនេ សវាតេ សីតលសេនាសនេ វសិត្វា សមណធម្មំ ករោន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស សេនាសនេ យថាពលសន្តោសោ។ អបរោ ភិក្ខុ សុន្ទរំ សេនាសនំ បត្តម្បិ ន សម្បដិច្ឆតិ ‘‘សុន្ទរសេនាសនំ បមាទដ្ឋានំ, តត្រ និសិន្នស្ស ថិនមិទ្ធំ ឱក្កមតិ, និទ្ទាភិភូតស្ស ច បុន បដិពុជ្ឈតោ កាមវិតក្កោ សមុទាចរតី’’តិ។ សោ តំ បដិក្ខិបិត្វា អជ្ឈោកាសរុក្ខមូលបណ្ណកុដីសុ យត្ថ កត្ថចិ និវសន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស សេនាសនេ យថាសារុប្បសន្តោសោ។

    Idha pana bhikkhuno senāsanaṃ pāpuṇāti. So teneva santussati, puna aññaṃ sundaratarampi pāpuṇantaṃ na gaṇhāti, ayamassa senāsane yathālābhasantoso. Atha pana bhikkhu ābādhiko hoti, nivātasenāsane vasanto ativiya pittarogādīhi āturīyati. So taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa pāpuṇane savāte sītalasenāsane vasitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathābalasantoso. Aparo bhikkhu sundaraṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati ‘‘sundarasenāsanaṃ pamādaṭṭhānaṃ, tatra nisinnassa thinamiddhaṃ okkamati, niddābhibhūtassa ca puna paṭibujjhato kāmavitakko samudācaratī’’ti. So taṃ paṭikkhipitvā ajjhokāsarukkhamūlapaṇṇakuṭīsu yattha katthaci nivasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso.

    ឥធ បន ភិក្ខុ ភេសជ្ជំ លភតិ ហរីតកំ វា អាមលកំ វា។ សោ តេនេវ យាបេតិ, អញ្ញេហិ លទ្ធសប្បិមធុផាណិតាទិម្បិ ន បត្ថេតិ, លភន្តោបិ ន គណ្ហាតិ, អយមស្ស គិលានបច្ចយេ យថាលាភសន្តោសោ។ អថ បន ភិក្ខុ អាពាធិកោ ហោតិ, តេលេនត្ថិកោ ផាណិតំ លភតិ, សោ តំ សភាគស្ស ភិក្ខុនោ ទត្វា តស្ស ហត្ថតោ តេលេន ភេសជ្ជំ កត្វា សមណធម្មំ ករោន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស គិលានបច្ចយេ យថាពលសន្តោសោ។ អបរោ ភិក្ខុ ឯកស្មិំ ភាជនេ បូតិមុត្តហរីតកំ ឋបេត្វា ឯកស្មិំ ចតុមធុរំ ‘‘គណ្ហថ, ភន្តេ, យទិច្ឆសី’’តិ វុច្ចមានោ សចស្ស តេសំ ទ្វិន្នមញ្ញតរេនបិ ព្យាធិ វូបសម្មតិ, អថ ‘‘បូតិមុត្តហរីតកំ នាម ពុទ្ធាទីហិ វណ្ណិត’’ន្តិ ច ‘‘បូតិមុត្តភេសជ្ជំ និស្សាយ បព្ពជ្ជា, តត្ថ តេ យាវជីវំ ឧស្សាហោ ករណីយោតិ វុត្ត’’ន្តិ (មហាវ. ១២៨) ច ចិន្តេន្តោ ចតុមធុរភេសជ្ជំ បដិក្ខិបិត្វា បូតិមុត្តហរីតកេន ភេសជ្ជំ ករោន្តោបិ បរមសន្តុដ្ឋោវ ហោតិ។ អយមស្ស គិលានបច្ចយេ យថាសារុប្បសន្តោសោ។

    Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati harītakaṃ vā āmalakaṃ vā. So teneva yāpeti, aññehi laddhasappimadhuphāṇitādimpi na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa gilānapaccaye yathālābhasantoso. Atha pana bhikkhu ābādhiko hoti, telenatthiko phāṇitaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato telena bhesajjaṃ katvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso. Aparo bhikkhu ekasmiṃ bhājane pūtimuttaharītakaṃ ṭhapetvā ekasmiṃ catumadhuraṃ ‘‘gaṇhatha, bhante, yadicchasī’’ti vuccamāno sacassa tesaṃ dvinnamaññatarenapi byādhi vūpasammati, atha ‘‘pūtimuttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇita’’nti ca ‘‘pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā, tattha te yāvajīvaṃ ussāho karaṇīyoti vutta’’nti (mahāva. 128) ca cintento catumadhurabhesajjaṃ paṭikkhipitvā pūtimuttaharītakena bhesajjaṃ karontopi paramasantuṭṭhova hoti. Ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso.

    ឯវំបភេទោ សព្ពោបេសោ សន្តោសោ សន្តុដ្ឋីតិ វុច្ចតិ។ សា អត្រិច្ឆតាមហិច្ឆតាបាបិច្ឆតាទីនំ បាបធម្មានំ បហានាធិគមហេតុតោ, សុគតិហេតុតោ, អរិយមគ្គសម្ភារភាវតោ, ចាតុទ្ទិសាទិភាវហេតុតោ ច មង្គលន្តិ វេទិតព្ពា។ អាហ ច –

    Evaṃpabhedo sabbopeso santoso santuṭṭhīti vuccati. Sā atricchatāmahicchatāpāpicchatādīnaṃ pāpadhammānaṃ pahānādhigamahetuto, sugatihetuto, ariyamaggasambhārabhāvato, cātuddisādibhāvahetuto ca maṅgalanti veditabbā. Āha ca –

    ‘‘ចាតុទ្ទិសោ អប្បដិឃោ ច ហោតិ,

    ‘‘Cātuddiso appaṭigho ca hoti,

    សន្តុស្សមានោ ឥតរីតរេនា’’តិ។ ឯវមាទិ (សុ. និ. ៤២);

    Santussamāno itarītarenā’’ti. evamādi (su. ni. 42);

    កតញ្ញុតា នាម អប្បស្ស វា ពហុស្ស វា យេន កេនចិ កតស្ស ឧបការស្ស បុនប្បុនំ អនុស្សរណភាវេន ជាននតា។ អបិច នេរយិកាទិទុក្ខបរិត្តាណតោ បុញ្ញានិ ឯវ បាណីនំ ពហូបការានិ, តតោ តេសម្បិ ឧបការានុស្សរណតា កតញ្ញុតាតិ វេទិតព្ពា។ សា សប្បុរិសេហិ បសំសនីយាទិនានប្បការវិសេសាធិគមហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។ អាហ ច ‘‘ទ្វេមេ, ភិក្ខវេ, បុគ្គលា ទុល្លភា លោកស្មិំ។ កតមេ ទ្វេ? យោ ច បុព្ពការី យោ ច កតញ្ញូ កតវេទី’’តិ (អ. និ. ២.១២០)។

    Kataññutā nāma appassa vā bahussa vā yena kenaci katassa upakārassa punappunaṃ anussaraṇabhāvena jānanatā. Apica nerayikādidukkhaparittāṇato puññāni eva pāṇīnaṃ bahūpakārāni, tato tesampi upakārānussaraṇatā kataññutāti veditabbā. Sā sappurisehi pasaṃsanīyādinānappakāravisesādhigamahetuto maṅgalanti vuccati. Āha ca ‘‘dveme, bhikkhave, puggalā dullabhā lokasmiṃ. Katame dve? Yo ca pubbakārī yo ca kataññū katavedī’’ti (a. ni. 2.120).

    កាលេន ធម្មស្សវនំ នាម យស្មិំ កាលេ ឧទ្ធច្ចសហគតំ ចិត្តំ ហោតិ, កាមវិតក្កាទីនំ វា អញ្ញតរេន អភិភូតំ, តស្មិំ កាលេ តេសំ វិនោទនត្ថំ ធម្មស្សវនំ។ អបរេ អាហុ ‘‘បញ្ចមេ បញ្ចមេ ទិវសេ ធម្មស្សវនំ កាលេន ធម្មស្សវនំ នាម។ យថាហ អាយស្មា អនុរុទ្ធោ ‘បញ្ចាហិកំ ខោ បន មយំ, ភន្តេ, សព្ពរត្តិំ ធម្មិយា កថាយ សន្និសីទាមា’’’តិ (ម. និ. ១.៣២៧; មហាវ. ៤៦៦)។

    Kālena dhammassavanaṃ nāma yasmiṃ kāle uddhaccasahagataṃ cittaṃ hoti, kāmavitakkādīnaṃ vā aññatarena abhibhūtaṃ, tasmiṃ kāle tesaṃ vinodanatthaṃ dhammassavanaṃ. Apare āhu ‘‘pañcame pañcame divase dhammassavanaṃ kālena dhammassavanaṃ nāma. Yathāha āyasmā anuruddho ‘pañcāhikaṃ kho pana mayaṃ, bhante, sabbarattiṃ dhammiyā kathāya sannisīdāmā’’’ti (ma. ni. 1.327; mahāva. 466).

    អបិច យស្មិំ កាលេ កល្យាណមិត្តេ ឧបសង្កមិត្វា សក្កា ហោតិ អត្តនោ កង្ខាវិនោទកំ ធម្មំ សោតុំ, តស្មិំ កាលេបិ ធម្មស្សវនំ កាលេន ធម្មស្សវនន្តិ វេទិតព្ពំ។ យថាហ ‘‘តេ កាលេន កាលំ ឧបសង្កមិត្វា បរិបុច្ឆតិ បរិបញ្ហតី’’តិអាទិ (ទី. និ. ៣.៣៥៨)។ តទេតំ កាលេន ធម្មស្សវនំ នីវរណប្បហានចតុរានិសំសអាសវក្ខយាទិនានប្បការវិសេសាធិគមហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។ វុត្តញ្ហេតំ –

    Apica yasmiṃ kāle kalyāṇamitte upasaṅkamitvā sakkā hoti attano kaṅkhāvinodakaṃ dhammaṃ sotuṃ, tasmiṃ kālepi dhammassavanaṃ kālena dhammassavananti veditabbaṃ. Yathāha ‘‘te kālena kālaṃ upasaṅkamitvā paripucchati paripañhatī’’tiādi (dī. ni. 3.358). Tadetaṃ kālena dhammassavanaṃ nīvaraṇappahānacaturānisaṃsaāsavakkhayādinānappakāravisesādhigamahetuto maṅgalanti veditabbaṃ. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘យស្មិំ , ភិក្ខវេ, សមយេ អរិយសាវកោ អដ្ឋិំ កត្វា មនសិ កត្វា សព្ពំ ចេតសា សមន្នាហរិត្វា ឱហិតសោតោ ធម្មំ សុណាតិ, បញ្ចស្ស នីវរណា តស្មិំ សមយេ ន ហោន្តី’’តិ ច (សំ. និ. ៥.២១៩)។

    ‘‘Yasmiṃ , bhikkhave, samaye ariyasāvako aṭṭhiṃ katvā manasi katvā sabbaṃ cetasā samannāharitvā ohitasoto dhammaṃ suṇāti, pañcassa nīvaraṇā tasmiṃ samaye na hontī’’ti ca (saṃ. ni. 5.219).

    ‘‘សោតានុគតានំ, ភិក្ខវេ, ធម្មានំ…បេ.… សុប្បដិវិទ្ធានំ ចត្តារោ អានិសំសា បាដិកង្ខា’’តិ ច (អ. និ. ៤.១៩១)។

    ‘‘Sotānugatānaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ…pe… suppaṭividdhānaṃ cattāro ānisaṃsā pāṭikaṅkhā’’ti ca (a. ni. 4.191).

    ‘‘ចត្តារោមេ, ភិក្ខវេ, ធម្មា កាលេន កាលំ សម្មា ភាវិយមានា សម្មា អនុបរិវត្តិយមានា អនុបុព្ពេន អាសវានំ ខយំ បាបេន្តិ។ កតមេ ចត្តារោ? កាលេន ធម្មស្សវន’’ន្តិ ច ឯវមាទិ (អ. និ. ៤.១៤៧)។

    ‘‘Cattārome, bhikkhave, dhammā kālena kālaṃ sammā bhāviyamānā sammā anuparivattiyamānā anupubbena āsavānaṃ khayaṃ pāpenti. Katame cattāro? Kālena dhammassavana’’nti ca evamādi (a. ni. 4.147).

    ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ គារវោ, និវាតោ, សន្តុដ្ឋិ, កតញ្ញុតា, កាលេន ធម្មស្សវនន្តិ បញ្ច មង្គលានិ វុត្តានិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissā gāthāya gāravo, nivāto, santuṭṭhi, kataññutā, kālena dhammassavananti pañca maṅgalāni vuttāni. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា គារវោ ចាតិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā gāravo cāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    ខន្តីចាតិគាថាវណ្ណនា

    Khantīcātigāthāvaṇṇanā

    ១០. ឥទានិ ខន្តី ចាតិ ឯត្ថ ខមនំ ខន្តិ។ បទក្ខិណគ្គាហិតាយ សុខំ វចោ អស្មិន្តិ សុវចោ, សុវចស្ស កម្មំ សោវចស្សំ, សោវចស្សស្ស ភាវោ សោវចស្សតា។ កិលេសានំ សមិតត្តា សមណា។ ទស្សនន្តិ បេក្ខនំ។ ធម្មស្ស សាកច្ឆា ធម្មសាកច្ឆា។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ។ អយំ បទវណ្ណនា។

    10. Idāni khantī cāti ettha khamanaṃ khanti. Padakkhiṇaggāhitāya sukhaṃ vaco asminti suvaco, suvacassa kammaṃ sovacassaṃ, sovacassassa bhāvo sovacassatā. Kilesānaṃ samitattā samaṇā. Dassananti pekkhanaṃ. Dhammassa sākacchā dhammasākacchā. Sesaṃ vuttanayamevāti. Ayaṃ padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – ខន្តិ នាម អធិវាសនក្ខន្តិ, តាយ សមន្នាគតោ ភិក្ខុ ទសហិ អក្កោសវត្ថូហិ អក្កោសន្តេ វធពន្ធាទីហិ វា វិហេសន្តេ បុគ្គលេ អសុណន្តោ វិយ អបស្សន្តោ វិយ ច និព្ពិការោ ហោតិ ខន្តិវាទី វិយ។ យថាហ –

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – khanti nāma adhivāsanakkhanti, tāya samannāgato bhikkhu dasahi akkosavatthūhi akkosante vadhabandhādīhi vā vihesante puggale asuṇanto viya apassanto viya ca nibbikāro hoti khantivādī viya. Yathāha –

    ‘‘អហុ អតីតមទ្ធានំ, សមណោ ខន្តិទីបនោ;

    ‘‘Ahu atītamaddhānaṃ, samaṇo khantidīpano;

    តំ ខន្តិយាយេវ ឋិតំ, កាសិរាជា អឆេទយី’’តិ។ (ជា. ១.៤.៥១);

    Taṃ khantiyāyeva ṭhitaṃ, kāsirājā achedayī’’ti. (jā. 1.4.51);

    ភទ្រកតោ វា មនសិ ករោតិ តតោ ឧត្តរិ អបរាធាភាវេន អាយស្មា បុណ្ណត្ថេរោ វិយ។ យថាហ សោ –

    Bhadrakato vā manasi karoti tato uttari aparādhābhāvena āyasmā puṇṇatthero viya. Yathāha so –

    ‘‘សចេ មំ, ភន្តេ, សុនាបរន្តកា មនុស្សា អក្កោសិស្សន្តិ បរិភាសិស្សន្តិ, តត្ថ មេ ឯវំ ភវិស្សតិ ‘ភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, សុភទ្ទកា វតិមេ សុនាបរន្តកា មនុស្សា, យំ មេ នយិមេ បាណិនា បហារំ ទេន្តី’’’តិអាទិ (ម. និ. ៣.៣៩៦; សំ. និ. ៤.៨៨)។

    ‘‘Sace maṃ, bhante, sunāparantakā manussā akkosissanti paribhāsissanti, tattha me evaṃ bhavissati ‘bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaṃ me nayime pāṇinā pahāraṃ dentī’’’tiādi (ma. ni. 3.396; saṃ. ni. 4.88).

    យាយ ច សមន្នាគតោ ឥសីនម្បិ បសំសនីយោ ហោតិ។ យថាហ សរភង្គោ ឥសិ –

    Yāya ca samannāgato isīnampi pasaṃsanīyo hoti. Yathāha sarabhaṅgo isi –

    ‘‘កោធំ វធិត្វា ន កទាចិ សោចតិ,

    ‘‘Kodhaṃ vadhitvā na kadāci socati,

    មក្ខប្បហានំ ឥសយោ វណ្ណយន្តិ;

    Makkhappahānaṃ isayo vaṇṇayanti;

    សព្ពេសំ វុត្តំ ផរុសំ ខមេថ,

    Sabbesaṃ vuttaṃ pharusaṃ khametha,

    ឯតំ ខន្តិំ ឧត្តមមាហុ សន្តោ’’តិ។ (ជា. ២.១៧.៦៤);

    Etaṃ khantiṃ uttamamāhu santo’’ti. (jā. 2.17.64);

    ទេវតានម្បិ បសំសនីយោ ហោតិ។ យថាហ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ –

    Devatānampi pasaṃsanīyo hoti. Yathāha sakko devānamindo –

    ‘‘យោ ហវេ ពលវា សន្តោ, ទុព្ពលស្ស តិតិក្ខតិ;

    ‘‘Yo have balavā santo, dubbalassa titikkhati;

    តមាហុ បរមំ ខន្តិំ, និច្ចំ ខមតិ ទុព្ពលោ’’តិ។ (សំ. និ. ១.២៥០-២៥១);

    Tamāhu paramaṃ khantiṃ, niccaṃ khamati dubbalo’’ti. (saṃ. ni. 1.250-251);

    ពុទ្ធានម្បិ បសំសនីយោ ហោតិ។ យថាហ ភគវា –

    Buddhānampi pasaṃsanīyo hoti. Yathāha bhagavā –

    ‘‘អក្កោសំ វធពន្ធញ្ច, អទុដ្ឋោ យោ តិតិក្ខតិ;

    ‘‘Akkosaṃ vadhabandhañca, aduṭṭho yo titikkhati;

    ខន្តីពលំ ពលាណីកំ, តមហំ ព្រូមិ ព្រាហ្មណ’’ន្តិ។ (ធ. ប. ៣៩៩);

    Khantībalaṃ balāṇīkaṃ, tamahaṃ brūmi brāhmaṇa’’nti. (dha. pa. 399);

    សា បនេសា ខន្តិ ឯតេសញ្ច ឥធ វណ្ណិតានំ អញ្ញេសញ្ច គុណានំ អធិគមហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពា។

    Sā panesā khanti etesañca idha vaṇṇitānaṃ aññesañca guṇānaṃ adhigamahetuto maṅgalanti veditabbā.

    សោវចស្សតា នាម សហធម្មិកំ វុច្ចមានេ វិក្ខេបំ វា តុណ្ហីភាវំ វា គុណទោសចិន្តនំ វា អនាបជ្ជិត្វា អតិវិយ អាទរញ្ច គារវញ្ច នីចមនតញ្ច បុរក្ខត្វា សាធូតិ វចនករណតា។ សា សព្រហ្មចារីនំ សន្តិកា ឱវាទានុសាសនិប្បដិលាភហេតុតោ ទោសប្បហានគុណាធិគមហេតុតោ ច មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។

    Sovacassatā nāma sahadhammikaṃ vuccamāne vikkhepaṃ vā tuṇhībhāvaṃ vā guṇadosacintanaṃ vā anāpajjitvā ativiya ādarañca gāravañca nīcamanatañca purakkhatvā sādhūti vacanakaraṇatā. Sā sabrahmacārīnaṃ santikā ovādānusāsanippaṭilābhahetuto dosappahānaguṇādhigamahetuto ca maṅgalanti vuccati.

    សមណានំ ទស្សនំ នាម ឧបសមិតកិលេសានំ ភាវិតកាយវចីចិត្តបញ្ញានំ ឧត្តមទមថសមថសមន្នាគតានំ បព្ពជិតានំ ឧបសង្កមនុបដ្ឋានានុស្សរណស្សវនទស្សនំ, សព្ពម្បិ ឱមកទេសនាយ ទស្សនន្តិ វុត្តំ, តំ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។ កស្មា? ពហូបការត្តា។ អាហ ច ‘‘ទស្សនម្បហំ, ភិក្ខវេ, តេសំ ភិក្ខូនំ ពហូបការំ វទាមី’’តិអាទិ (ឥតិវុ. ១០៤)។ យតោ ហិតកាមេន កុលបុត្តេន សីលវន្តេ ភិក្ខូ ឃរទ្វារំ សម្បត្តេ ទិស្វា យទិ ទេយ្យធម្មោ អត្ថិ, យថាពលំ ទេយ្យធម្មេន បតិមានេតព្ពា។ យទិ នត្ថិ, បញ្ចបតិដ្ឋិតំ កត្វា វន្ទិតព្ពា។ តស្មិម្បិ អសម្បជ្ជមានេ អញ្ជលិំ បគ្គហេត្វា នមស្សិតព្ពា, តស្មិម្បិ អសម្បជ្ជមានេ បសន្នចិត្តេន បិយចក្ខូហិ សម្បស្សិតព្ពា។ ឯវំ ទស្សនមូលកេនបិ ហិ បុញ្ញេន អនេកានិ ជាតិសហស្សានិ ចក្ខុម្ហិ រោគោ វា ទាហោ វា ឧស្សទា វា បិឡកា វា ន ហោន្តិ, វិប្បសន្នបញ្ចវណ្ណសស្សិរិកានិ ហោន្តិ ចក្ខូនិ រតនវិមានេ ឧគ្ឃាដិតមណិកវាដសទិសានិ, សតសហស្សកប្បមត្តំ ទេវេសុ ច មនុស្សេសុ ច សម្បត្តីនំ លាភី ហោតិ។ អនច្ឆរិយញ្ចេតំ, យំ មនុស្សភូតោ សប្បញ្ញជាតិកោ សម្មា បវត្តិតេន សមណទស្សនមយេន បុញ្ញេន ឯវរូបំ វិបាកសម្បត្តិំ អនុភវេយ្យ, យត្ថ តិរច្ឆានគតានម្បិ កេវលំ សទ្ធាមត្តកេន កតស្ស សមណទស្សនស្ស ឯវំ វិបាកសម្បត្តិំ វណ្ណយន្តិ។

    Samaṇānaṃ dassanaṃ nāma upasamitakilesānaṃ bhāvitakāyavacīcittapaññānaṃ uttamadamathasamathasamannāgatānaṃ pabbajitānaṃ upasaṅkamanupaṭṭhānānussaraṇassavanadassanaṃ, sabbampi omakadesanāya dassananti vuttaṃ, taṃ maṅgalanti veditabbaṃ. Kasmā? Bahūpakārattā. Āha ca ‘‘dassanampahaṃ, bhikkhave, tesaṃ bhikkhūnaṃ bahūpakāraṃ vadāmī’’tiādi (itivu. 104). Yato hitakāmena kulaputtena sīlavante bhikkhū gharadvāraṃ sampatte disvā yadi deyyadhammo atthi, yathābalaṃ deyyadhammena patimānetabbā. Yadi natthi, pañcapatiṭṭhitaṃ katvā vanditabbā. Tasmimpi asampajjamāne añjaliṃ paggahetvā namassitabbā, tasmimpi asampajjamāne pasannacittena piyacakkhūhi sampassitabbā. Evaṃ dassanamūlakenapi hi puññena anekāni jātisahassāni cakkhumhi rogo vā dāho vā ussadā vā piḷakā vā na honti, vippasannapañcavaṇṇasassirikāni honti cakkhūni ratanavimāne ugghāṭitamaṇikavāṭasadisāni, satasahassakappamattaṃ devesu ca manussesu ca sampattīnaṃ lābhī hoti. Anacchariyañcetaṃ, yaṃ manussabhūto sappaññajātiko sammā pavattitena samaṇadassanamayena puññena evarūpaṃ vipākasampattiṃ anubhaveyya, yattha tiracchānagatānampi kevalaṃ saddhāmattakena katassa samaṇadassanassa evaṃ vipākasampattiṃ vaṇṇayanti.

    ‘‘ឧលូកោ មណ្ឌលក្ខិកោ, វេទិយកេ ចិរទីឃវាសិកោ;

    ‘‘Ulūko maṇḍalakkhiko, vediyake ciradīghavāsiko;

    សុខិតោ វត កោសិយោ អយំ, កាលុដ្ឋិតំ បស្សតិ ពុទ្ធវរំ។

    Sukhito vata kosiyo ayaṃ, kāluṭṭhitaṃ passati buddhavaraṃ.

    ‘‘មយិ ចិត្តំ បសាទេត្វា, ភិក្ខុសង្ឃេ អនុត្តរេ;

    ‘‘Mayi cittaṃ pasādetvā, bhikkhusaṅghe anuttare;

    កប្បានំ សតសហស្សានិ, ទុគ្គតេសោ ន គច្ឆតិ។

    Kappānaṃ satasahassāni, duggateso na gacchati.

    ‘‘ស ទេវលោកា ចវិត្វា, កុសលកម្មេន ចោទិតោ;

    ‘‘Sa devalokā cavitvā, kusalakammena codito;

    ភវិស្សតិ អនន្តញាណោ, សោមនស្សោតិ វិស្សុតោ’’តិ។ (ម. និ. អដ្ឋ. ១.១៤៤);

    Bhavissati anantañāṇo, somanassoti vissuto’’ti. (ma. ni. aṭṭha. 1.144);

    កាលេន ធម្មសាកច្ឆា នាម បទោសេ វា បច្ចូសេ វា ទ្វេ សុត្តន្តិកា ភិក្ខូ អញ្ញមញ្ញំ សុត្តន្តំ សាកច្ឆន្តិ, វិនយធរា វិនយំ, អាភិធម្មិកា អភិធម្មំ, ជាតកភាណកា ជាតកំ, អដ្ឋកថិកា អដ្ឋកថំ, លីនុទ្ធតវិចិកិច្ឆាបរេតចិត្តវិសោធនត្ថំ វា តម្ហិ តម្ហិ កាលេ សាកច្ឆន្តិ, អយំ កាលេន ធម្មសាកច្ឆា។ សា អាគមព្យត្តិអាទីនំ គុណានំ ហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតីតិ។

    Kālena dhammasākacchā nāma padose vā paccūse vā dve suttantikā bhikkhū aññamaññaṃ suttantaṃ sākacchanti, vinayadharā vinayaṃ, ābhidhammikā abhidhammaṃ, jātakabhāṇakā jātakaṃ, aṭṭhakathikā aṭṭhakathaṃ, līnuddhatavicikicchāparetacittavisodhanatthaṃ vā tamhi tamhi kāle sākacchanti, ayaṃ kālena dhammasākacchā. Sā āgamabyattiādīnaṃ guṇānaṃ hetuto maṅgalanti vuccatīti.

    ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ ខន្តិ, សោវចស្សតា, សមណទស្សនំ, កាលេន ធម្មសាកច្ឆាតិ ចត្តារិ មង្គលានិ វុត្តានិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissā gāthāya khanti, sovacassatā, samaṇadassanaṃ, kālena dhammasākacchāti cattāri maṅgalāni vuttāni. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា ខន្តី ចាតិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā khantī cāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    តបោចាតិគាថាវណ្ណនា

    Tapocātigāthāvaṇṇanā

    ១១. ឥទានិ តបោ ចាតិ ឯត្ថ បាបកេ ធម្មេ តបតីតិ តបោ។ ព្រហ្មំ ចរិយំ, ព្រហ្មានំ វា ចរិយំ ព្រហ្មចរិយំ, សេដ្ឋចរិយន្តិ វុត្តំ ហោតិ។ អរិយសច្ចានំ ទស្សនំ អរិយសច្ចានទស្សនំ, អរិយសច្ចានិ ទស្សនន្តិបិ ឯកេ, តំ ន សុន្ទរំ។ និក្ខន្តំ វានតោតិ និព្ពានំ, សច្ឆិករណំ សច្ឆិកិរិយា, និព្ពានស្ស សច្ឆិកិរិយា និព្ពានសច្ឆិកិរិយា។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ អយំ បទវណ្ណនា។

    11. Idāni tapo cāti ettha pāpake dhamme tapatīti tapo. Brahmaṃ cariyaṃ, brahmānaṃ vā cariyaṃ brahmacariyaṃ, seṭṭhacariyanti vuttaṃ hoti. Ariyasaccānaṃ dassanaṃ ariyasaccānadassanaṃ, ariyasaccāni dassanantipi eke, taṃ na sundaraṃ. Nikkhantaṃ vānatoti nibbānaṃ, sacchikaraṇaṃ sacchikiriyā, nibbānassa sacchikiriyā nibbānasacchikiriyā. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – តបោ នាម អភិជ្ឈាទោមនស្សាទីនំ តបនតោ ឥន្ទ្រិយសំវរោ , កោសជ្ជស្ស វា តបនតោ វីរិយំ, តេហិ សមន្នាគតោ បុគ្គលោ អាតាបីតិ វុច្ចតិ។ ស្វាយំ អភិជ្ឈាទិប្បហានឈានាទិប្បដិលាភហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពោ។

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – tapo nāma abhijjhādomanassādīnaṃ tapanato indriyasaṃvaro , kosajjassa vā tapanato vīriyaṃ, tehi samannāgato puggalo ātāpīti vuccati. Svāyaṃ abhijjhādippahānajhānādippaṭilābhahetuto maṅgalanti veditabbo.

    ព្រហ្មចរិយំ នាម មេថុនវិរតិសមណធម្មសាសនមគ្គានមធិវចនំ។ តថា ហិ ‘‘អព្រហ្មចរិយំ បហាយ ព្រហ្មចារី ហោតី’’តិ ឯវមាទីសុ (ទី. និ. ១.១៩៤; ម. និ. ១.២៩២) មេថុនវិរតិ ព្រហ្មចរិយន្តិ វុច្ចតិ។ ‘‘ភគវតិ នោ, អាវុសោ, ព្រហ្មចរិយំ វុស្សតីតិ? ឯវមាវុសោ’’តិ ឯវមាទីសុ (ម. និ. ១.២៥៧) សមណធម្មោ។ ‘‘ន តាវាហំ, បាបិម, បរិនិព្ពាយិស្សាមិ, យាវ មេ ឥទំ ព្រហ្មចរិយំ ន ឥទ្ធញ្ចេវ ភវិស្សតិ ផីតញ្ច វិត្ថារិកំ ពាហុជញ្ញ’’ន្តិ ឯវមាទីសុ (ទី. និ. ២.១៦៨; សំ. និ. ៥.៨២២; ឧទា. ៥១) សាសនំ។ ‘‘អយមេវ ខោ, ភិក្ខុ, អរិយោ អដ្ឋង្គិកោ មគ្គោ ព្រហ្មចរិយំ។ សេយ្យថិទំ, សម្មាទិដ្ឋី’’តិ ឯវមាទីសុ (សំ. និ. ៥.៦) មគ្គោ។ ឥធ បន អរិយសច្ចទស្សនេន បរតោ មគ្គស្ស សង្គហិតត្តា អវសេសំ សព្ពម្បិ វដ្ដតិ។ តញ្ចេតំ ឧបរូបរិ នានប្បការវិសេសាធិគមហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Brahmacariyaṃ nāma methunaviratisamaṇadhammasāsanamaggānamadhivacanaṃ. Tathā hi ‘‘abrahmacariyaṃ pahāya brahmacārī hotī’’ti evamādīsu (dī. ni. 1.194; ma. ni. 1.292) methunavirati brahmacariyanti vuccati. ‘‘Bhagavati no, āvuso, brahmacariyaṃ vussatīti? Evamāvuso’’ti evamādīsu (ma. ni. 1.257) samaṇadhammo. ‘‘Na tāvāhaṃ, pāpima, parinibbāyissāmi, yāva me idaṃ brahmacariyaṃ na iddhañceva bhavissati phītañca vitthārikaṃ bāhujañña’’nti evamādīsu (dī. ni. 2.168; saṃ. ni. 5.822; udā. 51) sāsanaṃ. ‘‘Ayameva kho, bhikkhu, ariyo aṭṭhaṅgiko maggo brahmacariyaṃ. Seyyathidaṃ, sammādiṭṭhī’’ti evamādīsu (saṃ. ni. 5.6) maggo. Idha pana ariyasaccadassanena parato maggassa saṅgahitattā avasesaṃ sabbampi vaṭṭati. Tañcetaṃ uparūpari nānappakāravisesādhigamahetuto maṅgalanti veditabbaṃ.

    អរិយសច្ចាន ទស្សនំ នាម កុមារបញ្ហេ វុត្តានំ ចតុន្នំ អរិយសច្ចានំ អភិសមយវសេន មគ្គទស្សនំ, តំ សំសារទុក្ខវីតិក្កមហេតុតោ មង្គលន្តិ វុច្ចតិ។

    Ariyasaccāna dassanaṃ nāma kumārapañhe vuttānaṃ catunnaṃ ariyasaccānaṃ abhisamayavasena maggadassanaṃ, taṃ saṃsāradukkhavītikkamahetuto maṅgalanti vuccati.

    និព្ពានសច្ឆិកិរិយា នាម ឥធ អរហត្តផលំ និព្ពានន្តិ អធិប្បេតំ។ តម្បិ ហិ បញ្ចគតិវាននេន វានសញ្ញិតាយ តណ្ហាយ និក្ខន្តត្តា និព្ពានន្តិ វុច្ចតិ។ តស្ស បត្តិ វា បច្ចវេក្ខណា វា សច្ឆិកិរិយាតិ វុច្ចតិ។ ឥតរស្ស បន និព្ពានស្ស អរិយសច្ចានំ ទស្សនេនេវ សច្ឆិកិរិយា សិទ្ធា, តេនេតំ ឥធ នាធិប្បេតំ។ ឯវមេសា និព្ពានសច្ឆិកិរិយា ទិដ្ឋធម្មិកសុខវិហារាទិហេតុតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពា។

    Nibbānasacchikiriyā nāma idha arahattaphalaṃ nibbānanti adhippetaṃ. Tampi hi pañcagativānanena vānasaññitāya taṇhāya nikkhantattā nibbānanti vuccati. Tassa patti vā paccavekkhaṇā vā sacchikiriyāti vuccati. Itarassa pana nibbānassa ariyasaccānaṃ dassaneneva sacchikiriyā siddhā, tenetaṃ idha nādhippetaṃ. Evamesā nibbānasacchikiriyā diṭṭhadhammikasukhavihārādihetuto maṅgalanti veditabbā.

    ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ តបោ ព្រហ្មចរិយំ, អរិយសច្ចានំ ទស្សនំ, និព្ពានសច្ឆិកិរិយាតិ ចត្តារិ មង្គលានិ វុត្តានិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissā gāthāya tapo brahmacariyaṃ, ariyasaccānaṃ dassanaṃ, nibbānasacchikiriyāti cattāri maṅgalāni vuttāni. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា តបោ ចាតិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā tapo cāti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    ផុដ្ឋស្សលោកធម្មេហីតិគាថាវណ្ណនា

    Phuṭṭhassalokadhammehītigāthāvaṇṇanā

    ១២. ឥទានិ ផុដ្ឋស្ស លោកធម្មេហីតិ ឯត្ថ ផុដ្ឋស្សាតិ ផុសិតស្ស ឆុបិតស្ស សម្បត្តស្ស។ លោកេ ធម្មា លោកធម្មា, យាវ លោកប្បវត្តិ, តាវ អនិវត្តកា ធម្មាតិ វុត្តំ ហោតិ។ ចិត្តន្តិ មនោ មានសំ។ យស្សាតិ នវស្ស វា មជ្ឈិមស្ស វា ថេរស្ស វា។ ន កម្បតីតិ ន ចលតិ ន វេធតិ។ អសោកន្តិ និស្សោកំ អព្ពូឡ្ហសោកសល្លំ។ វិរជន្តិ វិគតរជំ វិទ្ធំសិតរជំ។ ខេមន្តិ អភយំ និរុបទ្ទវំ។ សេសំ វុត្តនយមេវាតិ អយំ បទវណ្ណនា។

    12. Idāni phuṭṭhassa lokadhammehīti ettha phuṭṭhassāti phusitassa chupitassa sampattassa. Loke dhammā lokadhammā, yāva lokappavatti, tāva anivattakā dhammāti vuttaṃ hoti. Cittanti mano mānasaṃ. Yassāti navassa vā majjhimassa vā therassa vā. Na kampatīti na calati na vedhati. Asokanti nissokaṃ abbūḷhasokasallaṃ. Virajanti vigatarajaṃ viddhaṃsitarajaṃ. Khemanti abhayaṃ nirupaddavaṃ. Sesaṃ vuttanayamevāti ayaṃ padavaṇṇanā.

    អត្ថវណ្ណនា បន ឯវំ វេទិតព្ពា – ផុដ្ឋស្ស លោកធម្មេហិ ចិត្តំ យស្ស ន កម្បតិ នាម យស្ស លាភាលាភាទីហិ អដ្ឋហិ លោកធម្មេហិ ផុដ្ឋស្ស អជ្ឈោត្ថដស្ស ចិត្តំ ន កម្បតិ ន ចលតិ ន វេធតិ, តស្ស តំ ចិត្តំ កេនចិ អកម្បនីយលោកុត្តមភាវាវហនតោ មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Atthavaṇṇanā pana evaṃ veditabbā – phuṭṭhassa lokadhammehi cittaṃyassana kampati nāma yassa lābhālābhādīhi aṭṭhahi lokadhammehi phuṭṭhassa ajjhotthaṭassa cittaṃ na kampati na calati na vedhati, tassa taṃ cittaṃ kenaci akampanīyalokuttamabhāvāvahanato maṅgalanti veditabbaṃ.

    កស្ស ច ឯតេហិ ផុដ្ឋស្ស ចិត្តំ ន កម្បតីតិ? អរហតោ ខីណាសវស្ស, ន អញ្ញស្ស កស្សចិ។ វុត្តញ្ហេតំ –

    Kassa ca etehi phuṭṭhassa cittaṃ na kampatīti? Arahato khīṇāsavassa, na aññassa kassaci. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘សេលោ យថា ឯកគ្ឃនោ, វាតេន ន សមីរតិ;

    ‘‘Selo yathā ekagghano, vātena na samīrati;

    ឯវំ រូបា រសា សទ្ទា, គន្ធា ផស្សា ច កេវលា។

    Evaṃ rūpā rasā saddā, gandhā phassā ca kevalā.

    ‘‘ឥដ្ឋា ធម្មា អនិដ្ឋា ច, ន បវេធេន្តិ តាទិនោ;

    ‘‘Iṭṭhā dhammā aniṭṭhā ca, na pavedhenti tādino;

    ឋិតំ ចិត្តំ វិប្បមុត្តំ, វយញ្ចស្សានុបស្សតី’’តិ។ (មហាវ. ២៤៤);

    Ṭhitaṃ cittaṃ vippamuttaṃ, vayañcassānupassatī’’ti. (mahāva. 244);

    អសោកំ នាម ខីណាសវស្សេវ ចិត្តំ។ តញ្ហិ យ្វាយំ ‘‘សោកោ សោចនា សោចិតត្តំ អន្តោសោកោ អន្តោបរិសោកោ ចេតសោ បរិនិជ្ឈាយិតត្ត’’ន្តិអាទិនា (វិភ. ២៣៧) នយេន វុច្ចតិ សោកោ, តស្ស អភាវតោ អសោកំ។ កេចិ និព្ពានំ វទន្តិ, តំ បុរិមបទេន នានុសន្ធិយតិ។ យថា ច អសោកំ, ឯវំ វិរជំ ខេមន្តិបិ ខីណាសវស្សេវ ចិត្តំ។ តញ្ហិ រាគទោសមោហរជានំ វិគតត្តា វិរជំ, ចតូហិ ច យោគេហិ ខេមត្តា ខេមំ, យតោ ឯតំ តេន តេនាការេន តម្ហិ តម្ហិ បវត្តិក្ខណេ គហេត្វា និទ្ទិដ្ឋវសេន តិវិធម្បិ អប្បវត្តក្ខន្ធតាទិលោកុត្តមភាវាវហនតោ អាហុនេយ្យាទិភាវាវហនតោ ច មង្គលន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Asokaṃ nāma khīṇāsavasseva cittaṃ. Tañhi yvāyaṃ ‘‘soko socanā socitattaṃ antosoko antoparisoko cetaso parinijjhāyitatta’’ntiādinā (vibha. 237) nayena vuccati soko, tassa abhāvato asokaṃ. Keci nibbānaṃ vadanti, taṃ purimapadena nānusandhiyati. Yathā ca asokaṃ, evaṃ virajaṃ khemantipi khīṇāsavasseva cittaṃ. Tañhi rāgadosamoharajānaṃ vigatattā virajaṃ, catūhi ca yogehi khemattā khemaṃ, yato etaṃ tena tenākārena tamhi tamhi pavattikkhaṇe gahetvā niddiṭṭhavasena tividhampi appavattakkhandhatādilokuttamabhāvāvahanato āhuneyyādibhāvāvahanato ca maṅgalanti veditabbaṃ.

    ឯវំ ឥមិស្សា គាថាយ អដ្ឋលោកធម្មេហិ អកម្បិតចិត្តំ, អសោកចិត្តំ, វិរជចិត្តំ, ខេមចិត្តន្តិ ចត្តារិ មង្គលានិ វុត្តានិ។ មង្គលត្តញ្ច នេសំ តត្ថ តត្ថ វិភាវិតមេវាតិ។

    Evaṃ imissā gāthāya aṭṭhalokadhammehi akampitacittaṃ, asokacittaṃ, virajacittaṃ, khemacittanti cattāri maṅgalāni vuttāni. Maṅgalattañca nesaṃ tattha tattha vibhāvitamevāti.

    និដ្ឋិតា ផុដ្ឋស្ស លោកធម្មេហីតិ ឥមិស្សា គាថាយ អត្ថវណ្ណនា។

    Niṭṭhitā phuṭṭhassa lokadhammehīti imissā gāthāya atthavaṇṇanā.

    ឯតាទិសានីតិគាថាវណ្ណនា

    Etādisānītigāthāvaṇṇanā

    ១៣. ឯវំ ភគវា អសេវនា ច ពាលានន្តិអាទីហិ ទសហិ គាថាហិ អដ្ឋតិំស មហាមង្គលានិ កថេត្វា ឥទានិ ឯតានេវ អត្តនា វុត្តមង្គលានិ ថុនន្តោ ‘‘ឯតាទិសានិ កត្វានា’’តិ អវសានគាថមភាសិ។

    13. Evaṃ bhagavā asevanā ca bālānantiādīhi dasahi gāthāhi aṭṭhatiṃsa mahāmaṅgalāni kathetvā idāni etāneva attanā vuttamaṅgalāni thunanto ‘‘etādisāni katvānā’’ti avasānagāthamabhāsi.

    តស្សាយមត្ថវណ្ណនា – ឯតាទិសានីតិ ឯតានិ ឦទិសានិ មយា វុត្តប្បការានិ ពាលានំ អសេវនាទីនិ។ កត្វានាតិ កត្វា។ កត្វាន កត្វា ករិត្វាតិ ហិ អត្ថតោ អនញ្ញំ។ សព្ពត្ថមបរាជិតាតិ សព្ពត្ថ ខន្ធកិលេសាភិសង្ខារទេវបុត្តមារប្បភេទេសុ ចតូសុ បច្ចត្ថិកេសុ ឯកេនាបិ អបរាជិតា ហុត្វា, សយមេវ តេ ចត្តារោ មារេ បរាជេត្វាតិ វុត្តំ ហោតិ។ មការោ ចេត្ថ បទសន្ធិករមត្តោតិ វិញ្ញាតព្ពោ។

    Tassāyamatthavaṇṇanā – etādisānīti etāni īdisāni mayā vuttappakārāni bālānaṃ asevanādīni. Katvānāti katvā. Katvāna katvā karitvāti hi atthato anaññaṃ. Sabbatthamaparājitāti sabbattha khandhakilesābhisaṅkhāradevaputtamārappabhedesu catūsu paccatthikesu ekenāpi aparājitā hutvā, sayameva te cattāro māre parājetvāti vuttaṃ hoti. Makāro cettha padasandhikaramattoti viññātabbo.

    សព្ពត្ថ សោត្ថិំ គច្ឆន្តីតិ ឯតាទិសានិ មង្គលានិ កត្វា ចតូហិ មារេហិ អបរាជិតា ហុត្វា សព្ពត្ថ ឥធលោកបរលោកេសុ ឋានចង្កមនាទីសុ ច សោត្ថិំ គច្ឆន្តិ, ពាលសេវនាទីហិ យេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ អាសវា វិឃាតបរិឡាហា, តេសំ អភាវា សោត្ថិំ គច្ឆន្តិ, អនុបទ្ទុតា អនុបសដ្ឋា ខេមិនោ អប្បដិភយា គច្ឆន្តីតិ វុត្តំ ហោតិ។ អនុនាសិកោ ចេត្ថ គាថាពន្ធសុខត្ថំ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។

    Sabbattha sotthiṃ gacchantīti etādisāni maṅgalāni katvā catūhi mārehi aparājitā hutvā sabbattha idhalokaparalokesu ṭhānacaṅkamanādīsu ca sotthiṃ gacchanti, bālasevanādīhi ye uppajjeyyuṃ āsavā vighātapariḷāhā, tesaṃ abhāvā sotthiṃ gacchanti, anupaddutā anupasaṭṭhā khemino appaṭibhayā gacchantīti vuttaṃ hoti. Anunāsiko cettha gāthābandhasukhatthaṃ vuttoti veditabbo.

    តំ តេសំ មង្គលមុត្តមន្តិ ឥមិនា គាថាបទេន ភគវា ទេសនំ និដ្ឋាបេសិ។ កថំ? ឯវំ, ទេវបុត្ត, យេ ឯតាទិសានិ ករោន្តិ, តេ យស្មា សព្ពត្ថ សោត្ថិំ គច្ឆន្តិ, តស្មា តំ ពាលានំ អសេវនាទិអដ្ឋតិំសវិធម្បិ តេសំ ឯតាទិសការកានំ មង្គលមុត្តមំ សេដ្ឋំ បវរន្តិ គណ្ហាហីតិ។

    Taṃ tesaṃ maṅgalamuttamanti iminā gāthāpadena bhagavā desanaṃ niṭṭhāpesi. Kathaṃ? Evaṃ, devaputta, ye etādisāni karonti, te yasmā sabbattha sotthiṃ gacchanti, tasmā taṃ bālānaṃ asevanādiaṭṭhatiṃsavidhampi tesaṃ etādisakārakānaṃ maṅgalamuttamaṃ seṭṭhaṃ pavaranti gaṇhāhīti.

    ឯវញ្ច ភគវតា និដ្ឋាបិតាយ ទេសនាយ បរិយោសានេ កោដិសតសហស្សទេវតាយោ អរហត្តំ បាបុណិំសុ, សោតាបត្តិសកទាគាមិអនាគាមិផលសម្បត្តានំ គណនា អសង្ខ្យេយ្យា អហោសិ។ អថ ភគវា ទុតិយទិវសេ អានន្ទត្ថេរំ អាមន្តេសិ – ‘‘ឥមំ បន, អានន្ទ, រត្តិំ អញ្ញតរា ទេវតា មំ ឧបសង្កមិត្វា មង្គលបញ្ហំ បុច្ឆិ, អថស្សាហំ អដ្ឋតិំស មង្គលានិ អភាសិំ, ឧគ្គណ្ហាហិ, អានន្ទ, ឥមំ មង្គលបរិយាយំ, ឧគ្គហេត្វា ភិក្ខូ វាចេហី’’តិ។ ថេរោ ឧគ្គហេត្វា ភិក្ខូ វាចេសិ។ តយិទំ អាចរិយបរម្បរាយ អាភតំ យាវជ្ជតនា បវត្តតិ, ‘‘ឯវមិទំ ព្រហ្មចរិយំ ឥទ្ធញ្ចេវ ផីតញ្ច វិត្ថារិកំ ពាហុជញ្ញំ បុថុភូតំ យាវ ទេវមនុស្សេហិ សុប្បកាសិត’’ន្តិ វេទិតព្ពំ។

    Evañca bhagavatā niṭṭhāpitāya desanāya pariyosāne koṭisatasahassadevatāyo arahattaṃ pāpuṇiṃsu, sotāpattisakadāgāmianāgāmiphalasampattānaṃ gaṇanā asaṅkhyeyyā ahosi. Atha bhagavā dutiyadivase ānandattheraṃ āmantesi – ‘‘imaṃ pana, ānanda, rattiṃ aññatarā devatā maṃ upasaṅkamitvā maṅgalapañhaṃ pucchi, athassāhaṃ aṭṭhatiṃsa maṅgalāni abhāsiṃ, uggaṇhāhi, ānanda, imaṃ maṅgalapariyāyaṃ, uggahetvā bhikkhū vācehī’’ti. Thero uggahetvā bhikkhū vācesi. Tayidaṃ ācariyaparamparāya ābhataṃ yāvajjatanā pavattati, ‘‘evamidaṃ brahmacariyaṃ iddhañceva phītañca vitthārikaṃ bāhujaññaṃ puthubhūtaṃ yāva devamanussehi suppakāsita’’nti veditabbaṃ.

    ឥទានិ ឯតេស្វេវ មង្គលេសុ ញាណបរិចយបាដវត្ថំ អយមាទិតោ បភុតិ យោជនា – ឯវមិមេ ឥធលោកបរលោកលោកុត្តរសុខកាមា សត្តា ពាលជនសេវនំ បហាយ, បណ្ឌិតេ និស្សាយ, បូជនេយ្យេ បូជេត្វា, បតិរូបទេសវាសេន បុព្ពេ ច កតបុញ្ញតាយ កុសលប្បវត្តិយំ ចោទិយមានា អត្តានំ សម្មា បណិធាយ, ពាហុសច្ចសិប្បវិនយេហិ អលង្កតត្តភាវា, វិនយានុរូបំ សុភាសិតំ ភាសមានា, យាវ គិហិភាវំ ន វិជហន្តិ, តាវ មាតាបិតូបដ្ឋានេន បោរាណំ ឥណមូលំ វិសោធយមានា, បុត្តទារសង្គហេន នវំ ឥណមូលំ បយោជយមានា, អនាកុលកម្មន្តតាយ ធនធញ្ញាទិសមិទ្ធិំ បាបុណន្តា, ទានេន ភោគសារំ ធម្មចរិយាយ ជីវិតសារញ្ច គហេត្វា, ញាតិសង្គហេន សកជនហិតំ អនវជ្ជកម្មន្តតាយ បរជនហិតញ្ច ករោន្តា, បាបវិរតិយា បរូបឃាតំ មជ្ជបានសំយមេន អត្តូបឃាតញ្ច វិវជ្ជេត្វា, ធម្មេសុ អប្បមាទេន កុសលបក្ខំ វឌ្ឍេត្វា, វឌ្ឍិតកុសលតាយ គិហិព្យញ្ជនំ ឱហាយ បព្ពជិតភាវេ ឋិតាបិ ពុទ្ធពុទ្ធសាវកូបជ្ឈាយាចរិយាទីសុ គារវេន និវាតេន ច វត្តសម្បទំ អារាធេត្វា, សន្តុដ្ឋិយា បច្ចយគេធំ បហាយ, កតញ្ញុតាយ សប្បុរិសភូមិយំ ឋត្វា, ធម្មស្សវនេន ចិត្តលីនតំ បហាយ, ខន្តិយា សព្ពបរិស្សយេ អភិភវិត្វា, សោវចស្សតាយ សនាថំ អត្តានំ កត្វា, សមណទស្សនេន បដិបត្តិបយោគំ បស្សន្តា, ធម្មសាកច្ឆាយ កង្ខាដ្ឋានិយេសុ ធម្មេសុ កង្ខំ វិនោទេត្វា, ឥន្ទ្រិយសំវរតបេន សីលវិសុទ្ធិំ សមណធម្មព្រហ្មចរិយេន ចិត្តវិសុទ្ធិំ តតោ បរា ច ចតស្សោ វិសុទ្ធិយោ សម្បាទេន្តា , ឥមាយ បដិបទាយ អរិយសច្ចទស្សនបរិយាយំ ញាណទស្សនវិសុទ្ធិំ បត្វា អរហត្តផលសង្ខ្យំ និព្ពានំ សច្ឆិករោន្តិ, យំ សច្ឆិករិត្វា សិនេរុបព្ពតោ វិយ វាតវុដ្ឋីហិ អដ្ឋហិ លោកធម្មេហិ អវិកម្បមានចិត្តា អសោកា វិរជា ខេមិនោ ហោន្តិ។ យេ ច ខេមិនោ ហោន្តិ, តេ សព្ពត្ថ ឯកេនបិ អបរាជិតា ហោន្តិ, សព្ពត្ថ សោត្ថិំ គច្ឆន្តិ។ តេនាហ ភគវា –

    Idāni etesveva maṅgalesu ñāṇaparicayapāṭavatthaṃ ayamādito pabhuti yojanā – evamime idhalokaparalokalokuttarasukhakāmā sattā bālajanasevanaṃ pahāya, paṇḍite nissāya, pūjaneyye pūjetvā, patirūpadesavāsena pubbe ca katapuññatāya kusalappavattiyaṃ codiyamānā attānaṃ sammā paṇidhāya, bāhusaccasippavinayehi alaṅkatattabhāvā, vinayānurūpaṃ subhāsitaṃ bhāsamānā, yāva gihibhāvaṃ na vijahanti, tāva mātāpitūpaṭṭhānena porāṇaṃ iṇamūlaṃ visodhayamānā, puttadārasaṅgahena navaṃ iṇamūlaṃ payojayamānā, anākulakammantatāya dhanadhaññādisamiddhiṃ pāpuṇantā, dānena bhogasāraṃ dhammacariyāya jīvitasārañca gahetvā, ñātisaṅgahena sakajanahitaṃ anavajjakammantatāya parajanahitañca karontā, pāpaviratiyā parūpaghātaṃ majjapānasaṃyamena attūpaghātañca vivajjetvā, dhammesu appamādena kusalapakkhaṃ vaḍḍhetvā, vaḍḍhitakusalatāya gihibyañjanaṃ ohāya pabbajitabhāve ṭhitāpi buddhabuddhasāvakūpajjhāyācariyādīsu gāravena nivātena ca vattasampadaṃ ārādhetvā, santuṭṭhiyā paccayagedhaṃ pahāya, kataññutāya sappurisabhūmiyaṃ ṭhatvā, dhammassavanena cittalīnataṃ pahāya, khantiyā sabbaparissaye abhibhavitvā, sovacassatāya sanāthaṃ attānaṃ katvā, samaṇadassanena paṭipattipayogaṃ passantā, dhammasākacchāya kaṅkhāṭṭhāniyesu dhammesu kaṅkhaṃ vinodetvā, indriyasaṃvaratapena sīlavisuddhiṃ samaṇadhammabrahmacariyena cittavisuddhiṃ tato parā ca catasso visuddhiyo sampādentā , imāya paṭipadāya ariyasaccadassanapariyāyaṃ ñāṇadassanavisuddhiṃ patvā arahattaphalasaṅkhyaṃ nibbānaṃ sacchikaronti, yaṃ sacchikaritvā sinerupabbato viya vātavuṭṭhīhi aṭṭhahi lokadhammehi avikampamānacittā asokā virajā khemino honti. Ye ca khemino honti, te sabbattha ekenapi aparājitā honti, sabbattha sotthiṃ gacchanti. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ឯតាទិសានិ កត្វាន, សព្ពត្ថមបរាជិតា;

    ‘‘Etādisāni katvāna, sabbatthamaparājitā;

    សព្ពត្ថ សោត្ថិំ គច្ឆន្តិ, តំ តេសំ មង្គលមុត្តម’’ន្តិ។

    Sabbattha sotthiṃ gacchanti, taṃ tesaṃ maṅgalamuttama’’nti.

    បរមត្ថជោតិកាយ ខុទ្ទកបាឋ-អដ្ឋកថាយ

    Paramatthajotikāya khuddakapāṭha-aṭṭhakathāya

    មង្គលសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។

    Maṅgalasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.




    Next: ៦. រតនសុត្តវណ្ណនា • 6. Ratanasuttavaṇṇanā




    Related texts:



    តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ខុទ្ទកបាឋបាឡិ • Khuddakapāṭhapāḷi / ៥. មង្គលសុត្តំ • 5. Maṅgalasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact