| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / धम्मसङ्गणि-अट्ठकथा • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
किरियाब्याकतवण्णना
Kiriyābyākatavaṇṇanā
मनोधातुचित्तं
Manodhātucittaṃ
५६६. इदानि किरियाब्याकतं भाजेत्वा दस्सेतुं पुन कतमे धम्मा अब्याकतातिआदि आरद्धं। तत्थ किरियाति करणमत्तं। सब्बेसुयेव हि किरियचित्तेसु यं जवनभावं अप्पत्तं तं वातपुप्फं विय। यं जवनभावप्पत्तं तं छिन्नमूलकरुक्खपुप्फं विय अफलं होति, तंतं किच्चसाधनवसेन पवत्तत्ता पन करणमत्तमेव होति। तस्मा किरियाति वुत्तं। नेवकुसलानाकुसलातिआदीसु कुसलमूलसङ्खातस्स कुसलहेतुनो अभावा ‘नेवकुसला’; अकुसलमूलसङ्खातस्स अकुसलहेतुनो अभावा ‘नेवअकुसला’; योनिसोमनसिकारअयोनिसोमनसिकारसङ्खातानम्पि कुसलाकुसलपच्चयानं अभावा ‘नेवकुसलानाकुसला’। कुसलाकुसलसङ्खातस्स जनकहेतुनो अभावा नेवकम्मविपाका।
566. Idāni kiriyābyākataṃ bhājetvā dassetuṃ puna katame dhammā abyākatātiādi āraddhaṃ. Tattha kiriyāti karaṇamattaṃ. Sabbesuyeva hi kiriyacittesu yaṃ javanabhāvaṃ appattaṃ taṃ vātapupphaṃ viya. Yaṃ javanabhāvappattaṃ taṃ chinnamūlakarukkhapupphaṃ viya aphalaṃ hoti, taṃtaṃ kiccasādhanavasena pavattattā pana karaṇamattameva hoti. Tasmā kiriyāti vuttaṃ. Nevakusalānākusalātiādīsu kusalamūlasaṅkhātassa kusalahetuno abhāvā ‘nevakusalā’; akusalamūlasaṅkhātassa akusalahetuno abhāvā ‘nevaakusalā’; yonisomanasikāraayonisomanasikārasaṅkhātānampi kusalākusalapaccayānaṃ abhāvā ‘nevakusalānākusalā’. Kusalākusalasaṅkhātassa janakahetuno abhāvā nevakammavipākā.
इधापि चित्तस्सेकग्गतानिद्देसे पवत्तिट्ठितिमत्तमेव लब्भति। द्वे पञ्चविञ्ञाणानि, तिस्सो मनोधातुयो, तिस्सो मनोविञ्ञाणधातुयो, विचिकिच्छासहगतन्ति इमेसु सत्तरससु चित्तेसु दुब्बलत्ता सण्ठिति अवट्ठितिआदीनि न लब्भन्ति। सेसं सब्बं विपाकमनोधातुनिद्देसे वुत्तनयेनेव वेदितब्बं, अञ्ञत्र उप्पत्तिट्ठाना। तञ्हि चित्तं पञ्चविञ्ञाणानन्तरं उप्पज्जति। इदं पन पञ्चद्वारे वळञ्जनकप्पवत्तिकाले सब्बेसं पुरे उप्पज्जति। कथं? चक्खुद्वारे ताव इट्ठइट्ठमज्झत्तअनिट्ठअनिट्ठमज्झत्तेसु रूपारम्मणेसु येन केनचि पसादे घट्टिते तं आरम्मणं गहेत्वा आवज्जनवसेन पुरेचारिकं हुत्वा भवङ्गं आवट्टयमानं उप्पज्जति। सोतद्वारादीसुपि एसेव नयोति।
Idhāpi cittassekaggatāniddese pavattiṭṭhitimattameva labbhati. Dve pañcaviññāṇāni, tisso manodhātuyo, tisso manoviññāṇadhātuyo, vicikicchāsahagatanti imesu sattarasasu cittesu dubbalattā saṇṭhiti avaṭṭhitiādīni na labbhanti. Sesaṃ sabbaṃ vipākamanodhātuniddese vuttanayeneva veditabbaṃ, aññatra uppattiṭṭhānā. Tañhi cittaṃ pañcaviññāṇānantaraṃ uppajjati. Idaṃ pana pañcadvāre vaḷañjanakappavattikāle sabbesaṃ pure uppajjati. Kathaṃ? Cakkhudvāre tāva iṭṭhaiṭṭhamajjhattaaniṭṭhaaniṭṭhamajjhattesu rūpārammaṇesu yena kenaci pasāde ghaṭṭite taṃ ārammaṇaṃ gahetvā āvajjanavasena purecārikaṃ hutvā bhavaṅgaṃ āvaṭṭayamānaṃ uppajjati. Sotadvārādīsupi eseva nayoti.
किरियमनोधातुचित्तं निट्ठितं।
Kiriyamanodhātucittaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / अभिधम्मपिटक • Abhidhammapiṭaka / धम्मसङ्गणीपाळि • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / अहेतुककिरियाअब्याकतं • Ahetukakiriyāabyākataṃ
टीका • Tīkā / अभिधम्मपिटक (टीका) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / धम्मसङ्गणी-मूलटीका • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / मनोधातुचित्तवण्णना • Manodhātucittavaṇṇanā
