| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ธมฺมสงฺคณิ-อฎฺฐกถา • Dhammasaṅgaṇi-aṭṭhakathā |
กิริยาพฺยากตวณฺณนา
Kiriyābyākatavaṇṇanā
มโนธาตุจิตฺตํ
Manodhātucittaṃ
๕๖๖. อิทานิ กิริยาพฺยากตํ ภาเชตฺวา ทเสฺสตุํ ปุน กตเม ธมฺมา อพฺยากตาติอาทิ อารทฺธํฯ ตตฺถ กิริยาติ กรณมตฺตํฯ สเพฺพสุเยว หิ กิริยจิเตฺตสุ ยํ ชวนภาวํ อปฺปตฺตํ ตํ วาตปุปฺผํ วิยฯ ยํ ชวนภาวปฺปตฺตํ ตํ ฉินฺนมูลกรุกฺขปุปฺผํ วิย อผลํ โหติ, ตํตํ กิจฺจสาธนวเสน ปวตฺตตฺตา ปน กรณมตฺตเมว โหติฯ ตสฺมา กิริยาติ วุตฺตํฯ เนวกุสลานากุสลาติอาทีสุ กุสลมูลสงฺขาตสฺส กุสลเหตุโน อภาวา ‘เนวกุสลา’; อกุสลมูลสงฺขาตสฺส อกุสลเหตุโน อภาวา ‘เนวอกุสลา’; โยนิโสมนสิการอโยนิโสมนสิการสงฺขาตานมฺปิ กุสลากุสลปจฺจยานํ อภาวา ‘เนวกุสลานากุสลา’ฯ กุสลากุสลสงฺขาตสฺส ชนกเหตุโน อภาวา เนวกมฺมวิปากาฯ
566. Idāni kiriyābyākataṃ bhājetvā dassetuṃ puna katame dhammā abyākatātiādi āraddhaṃ. Tattha kiriyāti karaṇamattaṃ. Sabbesuyeva hi kiriyacittesu yaṃ javanabhāvaṃ appattaṃ taṃ vātapupphaṃ viya. Yaṃ javanabhāvappattaṃ taṃ chinnamūlakarukkhapupphaṃ viya aphalaṃ hoti, taṃtaṃ kiccasādhanavasena pavattattā pana karaṇamattameva hoti. Tasmā kiriyāti vuttaṃ. Nevakusalānākusalātiādīsu kusalamūlasaṅkhātassa kusalahetuno abhāvā ‘nevakusalā’; akusalamūlasaṅkhātassa akusalahetuno abhāvā ‘nevaakusalā’; yonisomanasikāraayonisomanasikārasaṅkhātānampi kusalākusalapaccayānaṃ abhāvā ‘nevakusalānākusalā’. Kusalākusalasaṅkhātassa janakahetuno abhāvā nevakammavipākā.
อิธาปิ จิตฺตเสฺสกคฺคตานิเทฺทเส ปวตฺติฎฺฐิติมตฺตเมว ลพฺภติฯ เทฺว ปญฺจวิญฺญาณานิ, ติโสฺส มโนธาตุโย, ติโสฺส มโนวิญฺญาณธาตุโย, วิจิกิจฺฉาสหคตนฺติ อิเมสุ สตฺตรสสุ จิเตฺตสุ ทุพฺพลตฺตา สณฺฐิติ อวฎฺฐิติอาทีนิ น ลพฺภนฺติฯ เสสํ สพฺพํ วิปากมโนธาตุนิเทฺทเส วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ, อญฺญตฺร อุปฺปตฺติฎฺฐานาฯ ตญฺหิ จิตฺตํ ปญฺจวิญฺญาณานนฺตรํ อุปฺปชฺชติฯ อิทํ ปน ปญฺจทฺวาเร วฬญฺชนกปฺปวตฺติกาเล สเพฺพสํ ปุเร อุปฺปชฺชติฯ กถํ? จกฺขุทฺวาเร ตาว อิฎฺฐอิฎฺฐมชฺฌตฺตอนิฎฺฐอนิฎฺฐมชฺฌเตฺตสุ รูปารมฺมเณสุ เยน เกนจิ ปสาเท ฆฎฺฎิเต ตํ อารมฺมณํ คเหตฺวา อาวชฺชนวเสน ปุเรจาริกํ หุตฺวา ภวงฺคํ อาวฎฺฎยมานํ อุปฺปชฺชติฯ โสตทฺวาราทีสุปิ เอเสว นโยติฯ
Idhāpi cittassekaggatāniddese pavattiṭṭhitimattameva labbhati. Dve pañcaviññāṇāni, tisso manodhātuyo, tisso manoviññāṇadhātuyo, vicikicchāsahagatanti imesu sattarasasu cittesu dubbalattā saṇṭhiti avaṭṭhitiādīni na labbhanti. Sesaṃ sabbaṃ vipākamanodhātuniddese vuttanayeneva veditabbaṃ, aññatra uppattiṭṭhānā. Tañhi cittaṃ pañcaviññāṇānantaraṃ uppajjati. Idaṃ pana pañcadvāre vaḷañjanakappavattikāle sabbesaṃ pure uppajjati. Kathaṃ? Cakkhudvāre tāva iṭṭhaiṭṭhamajjhattaaniṭṭhaaniṭṭhamajjhattesu rūpārammaṇesu yena kenaci pasāde ghaṭṭite taṃ ārammaṇaṃ gahetvā āvajjanavasena purecārikaṃ hutvā bhavaṅgaṃ āvaṭṭayamānaṃ uppajjati. Sotadvārādīsupi eseva nayoti.
กิริยมโนธาตุจิตฺตํ นิฎฺฐิตํฯ
Kiriyamanodhātucittaṃ niṭṭhitaṃ.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / อภิธมฺมปิฎก • Abhidhammapiṭaka / ธมฺมสงฺคณีปาฬิ • Dhammasaṅgaṇīpāḷi / อเหตุกกิริยาอพฺยากตํ • Ahetukakiriyāabyākataṃ
ฎีกา • Tīkā / อภิธมฺมปิฎก (ฎีกา) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ธมฺมสงฺคณี-มูลฎีกา • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / มโนธาตุจิตฺตวณฺณนา • Manodhātucittavaṇṇanā
