| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ជាតក-អដ្ឋកថា • Jātaka-aṭṭhakathā |
[៣៩៧] ២. មនោជជាតកវណ្ណនា
[397] 2. Manojajātakavaṇṇanā
យថា ចាបោ និន្នមតីតិ ឥទំ សត្ថា វេឡុវនេ វិហរន្តោ វិបក្ខសេវកំ ភិក្ខុំ អារព្ភ កថេសិ។ វត្ថុ បន ហេដ្ឋា មហិឡាមុខជាតកេ (ជា. ១.១.២៦) វិត្ថារិតមេវ។ តទា បន សត្ថា ‘‘ន, ភិក្ខវេ, ឥទានេវ, បុព្ពេបេស វិបក្ខសេវកោយេវា’’តិ វត្វា អតីតំ អាហរិ។
Yathā cāpo ninnamatīti idaṃ satthā veḷuvane viharanto vipakkhasevakaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi. Vatthu pana heṭṭhā mahiḷāmukhajātake (jā. 1.1.26) vitthāritameva. Tadā pana satthā ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa vipakkhasevakoyevā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
អតីតេ ពារាណសិយំ ព្រហ្មទត្តេ រជ្ជំ ការេន្តេ ពោធិសត្តោ សីហោ ហុត្វា សីហិយា សទ្ធិំ សំវសន្តោ ទ្វេ បោតកេ លភិ – បុត្តញ្ច ធីតរញ្ច។ បុត្តស្ស មនោជោតិ នាមំ អហោសិ, សោ វយប្បត្តោ ឯកំ សីហបោតិកំ គណ្ហិ។ ឥតិ តេ បញ្ច ជនា អហេសុំ។ មនោជោ វនមហិំសាទយោ វធិត្វា មំសំ អាហរិត្វា មាតាបិតរោ ច ភគិនិញ្ច បជាបតិញ្ច បោសេតិ។ សោ ឯកទិវសំ គោចរភូមិយំ គិរិយំ នាម សិង្គាលំ បលាយិតុំ អប្បហោន្តំ ឧរេន និបន្នំ ទិស្វា ‘‘កិំ, សម្មា’’តិ បុច្ឆិត្វា ‘‘ឧបដ្ឋាតុកាមោម្ហិ, សាមី’’តិ វុត្តេ ‘‘សាធុ, ឧបដ្ឋហស្សូ’’តិ តំ គហេត្វា អត្តនោ វសនគុហំ អានេសិ។ ពោធិសត្តោ តំ ទិស្វា ‘‘តាត មនោជ, សិង្គាលា នាម ទុស្សីលា បាបធម្មា អកិច្ចេ និយោជេន្តិ, មា ឯតំ អត្តនោ សន្តិកេ ករី’’តិ វារេតុំ នាសក្ខិ។
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sīho hutvā sīhiyā saddhiṃ saṃvasanto dve potake labhi – puttañca dhītarañca. Puttassa manojoti nāmaṃ ahosi, so vayappatto ekaṃ sīhapotikaṃ gaṇhi. Iti te pañca janā ahesuṃ. Manojo vanamahiṃsādayo vadhitvā maṃsaṃ āharitvā mātāpitaro ca bhaginiñca pajāpatiñca poseti. So ekadivasaṃ gocarabhūmiyaṃ giriyaṃ nāma siṅgālaṃ palāyituṃ appahontaṃ urena nipannaṃ disvā ‘‘kiṃ, sammā’’ti pucchitvā ‘‘upaṭṭhātukāmomhi, sāmī’’ti vutte ‘‘sādhu, upaṭṭhahassū’’ti taṃ gahetvā attano vasanaguhaṃ ānesi. Bodhisatto taṃ disvā ‘‘tāta manoja, siṅgālā nāma dussīlā pāpadhammā akicce niyojenti, mā etaṃ attano santike karī’’ti vāretuṃ nāsakkhi.
អថេកទិវសំ សិង្គាលោ អស្សមំសំ ខាទិតុកាមោ មនោជំ អាហ – ‘‘សាមិ, អម្ហេហិ ឋបេត្វា អស្សមំសំ អញ្ញំ អខាទិតបុព្ពំ នាម នត្ថិ, អស្សំ គណ្ហិស្សាមា’’តិ។ ‘‘កហំ បន, សម្ម, អស្សា ហោន្តី’’តិ? ‘‘ពារាណសិយំ នទីតីរេ’’តិ។ សោ តស្ស វចនំ គហេត្វា តេន សទ្ធិំ អស្សានំ នទិយា ន្ហានវេលាយំ គន្ត្វា ឯកំ អស្សំ គហេត្វា បិដ្ឋិយំ អារោបេត្វា វេគេន អត្តនោ គុហាទ្វារមេវ អាគតោ។ អថស្ស បិតា អស្សមំសំ ខាទិត្វា ‘‘តាត, អស្សា នាម រាជភោគា, រាជានោ ច នាម អនេកមាយា កុសលេហិ ធនុគ្គហេហិ វិជ្ឈាបេន្តិ, អស្សមំសខាទនសីហា នាម ទីឃាយុកា ន ហោន្តិ, ឥតោ បដ្ឋាយ មា អស្សំ គណ្ហី’’តិ អាហ។ សោ បិតុ វចនំ អកត្វា គណ្ហតេវ។ ‘‘សីហោ អស្សេ គណ្ហាតី’’តិ សុត្វា រាជា អន្តោនគរេយេវ អស្សានំ បោក្ខរណិំ ការាបេសិ។ តតោបិ អាគន្ត្វា គណ្ហិយេវ។ រាជា អស្សសាលំ ការេត្វា អន្តោសាលាយមេវ តិណោទកំ ទាបេសិ។ សីហោ បាការមត្ថកេន គន្ត្វា អន្តោសាលាតោបិ គណ្ហិយេវ។
Athekadivasaṃ siṅgālo assamaṃsaṃ khāditukāmo manojaṃ āha – ‘‘sāmi, amhehi ṭhapetvā assamaṃsaṃ aññaṃ akhāditapubbaṃ nāma natthi, assaṃ gaṇhissāmā’’ti. ‘‘Kahaṃ pana, samma, assā hontī’’ti? ‘‘Bārāṇasiyaṃ nadītīre’’ti. So tassa vacanaṃ gahetvā tena saddhiṃ assānaṃ nadiyā nhānavelāyaṃ gantvā ekaṃ assaṃ gahetvā piṭṭhiyaṃ āropetvā vegena attano guhādvārameva āgato. Athassa pitā assamaṃsaṃ khāditvā ‘‘tāta, assā nāma rājabhogā, rājāno ca nāma anekamāyā kusalehi dhanuggahehi vijjhāpenti, assamaṃsakhādanasīhā nāma dīghāyukā na honti, ito paṭṭhāya mā assaṃ gaṇhī’’ti āha. So pitu vacanaṃ akatvā gaṇhateva. ‘‘Sīho asse gaṇhātī’’ti sutvā rājā antonagareyeva assānaṃ pokkharaṇiṃ kārāpesi. Tatopi āgantvā gaṇhiyeva. Rājā assasālaṃ kāretvā antosālāyameva tiṇodakaṃ dāpesi. Sīho pākāramatthakena gantvā antosālātopi gaṇhiyeva.
រាជា ឯកំ អក្ខណវេធិំ ធនុគ្គហំ បក្កោសាបេត្វា ‘‘សក្ខិស្សសិ តាត, សីហំ វិជ្ឈិតុ’’ន្តិ អាហ។ សោ ‘‘សក្កោមី’’តិ វត្វា បាការំ និស្សាយ សីហស្ស អាគមនមគ្គេ អដ្ដកំ ការេត្វា អដ្ឋាសិ។ សីហោ អាគន្ត្វា ពហិសុសានេ សិង្គាលំ ឋបេត្វា អស្សគហណត្ថាយ នគរំ បក្ខន្ទិ។ ធនុគ្គហោ អាគមនកាលេ ‘‘អតិតិខិណោ វេគោ’’តិ សីហំ អវិជ្ឈិត្វា អស្សំ គហេត្វា គមនកាលេ គរុភារតាយ ឱលីនវេគំ សីហំ តិខិណេន នារាចេន បច្ឆាភាគេ វិជ្ឈិ។ នារាចោ បុរិមកាយេន និក្ខមិត្វា អាកាសំ បក្ខន្ទិ។ សីហោ ‘‘វិទ្ធោស្មី’’តិ វិរវិ។ ធនុគ្គហោ តំ វិជ្ឈិត្វា អសនិ វិយ ជិយំ បោថេសិ។ សិង្គាលោ សីហស្ស ច ជិយាយ ច សទ្ទំ សុត្វា ‘‘សហាយោ មេ ធនុគ្គហេន វិជ្ឈិត្វា មារិតោ ភវិស្សតិ, មតកេន ហិ សទ្ធិំ វិស្សាសោ នាម នត្ថិ, ឥទានិ មម បកតិយា វសនវនមេវ គមិស្សាមី’’តិ អត្តនាវ សទ្ធិំ សល្លបន្តោ ទ្វេ គាថា អភាសិ –
Rājā ekaṃ akkhaṇavedhiṃ dhanuggahaṃ pakkosāpetvā ‘‘sakkhissasi tāta, sīhaṃ vijjhitu’’nti āha. So ‘‘sakkomī’’ti vatvā pākāraṃ nissāya sīhassa āgamanamagge aṭṭakaṃ kāretvā aṭṭhāsi. Sīho āgantvā bahisusāne siṅgālaṃ ṭhapetvā assagahaṇatthāya nagaraṃ pakkhandi. Dhanuggaho āgamanakāle ‘‘atitikhiṇo vego’’ti sīhaṃ avijjhitvā assaṃ gahetvā gamanakāle garubhāratāya olīnavegaṃ sīhaṃ tikhiṇena nārācena pacchābhāge vijjhi. Nārāco purimakāyena nikkhamitvā ākāsaṃ pakkhandi. Sīho ‘‘viddhosmī’’ti viravi. Dhanuggaho taṃ vijjhitvā asani viya jiyaṃ pothesi. Siṅgālo sīhassa ca jiyāya ca saddaṃ sutvā ‘‘sahāyo me dhanuggahena vijjhitvā mārito bhavissati, matakena hi saddhiṃ vissāso nāma natthi, idāni mama pakatiyā vasanavanameva gamissāmī’’ti attanāva saddhiṃ sallapanto dve gāthā abhāsi –
៨.
8.
‘‘យថា ចាបោ និន្នមតិ, ជិយា ចាបិ និកូជតិ;
‘‘Yathā cāpo ninnamati, jiyā cāpi nikūjati;
ហញ្ញតេ នូន មនោជោ, មិគរាជា សខា មម។
Haññate nūna manojo, migarājā sakhā mama.
៩.
9.
‘‘ហន្ទ ទានិ វនន្តានិ, បក្កមាមិ យថាសុខំ;
‘‘Handa dāni vanantāni, pakkamāmi yathāsukhaṃ;
នេតាទិសា សខា ហោន្តិ, លព្ភា មេ ជីវតោ សខា’’តិ។
Netādisā sakhā honti, labbhā me jīvato sakhā’’ti.
តត្ថ យថាតិ យេនាការេនេវ ចាបោ និន្នមតិ។ ហញ្ញតេ នូនាតិ នូន ហញ្ញតិ។ នេតាទិសាតិ ឯវរូបា មតកា សហាយា នាម ន ហោន្តិ។ លព្ភា មេតិ ជីវតោ មម សហាយោ នាម សក្កា លទ្ធុំ។
Tattha yathāti yenākāreneva cāpo ninnamati. Haññate nūnāti nūna haññati. Netādisāti evarūpā matakā sahāyā nāma na honti. Labbhā meti jīvato mama sahāyo nāma sakkā laddhuṃ.
សីហោបិ ឯកវេគេន គន្ត្វា អស្សំ គុហាទ្វារេ បាតេត្វា សយម្បិ មរិត្វា បតិ។ អថស្ស ញាតកា និក្ខមិត្វា តំ លោហិតមក្ខិតំ បហារមុខេហិ បគ្ឃរិតលោហិតំ បាបជនសេវិតាយ ជីវិតក្ខយំ បត្តំ អទ្ទសំសុ, ទិស្វា ចស្ស មាតា បិតា ភគិនី បជាបតីតិ បដិបាដិយា ចតស្សោ គាថា ភាសិំសុ –
Sīhopi ekavegena gantvā assaṃ guhādvāre pātetvā sayampi maritvā pati. Athassa ñātakā nikkhamitvā taṃ lohitamakkhitaṃ pahāramukhehi paggharitalohitaṃ pāpajanasevitāya jīvitakkhayaṃ pattaṃ addasaṃsu, disvā cassa mātā pitā bhaginī pajāpatīti paṭipāṭiyā catasso gāthā bhāsiṃsu –
១០.
10.
‘‘ន បាបជនសំសេវី, អច្ចន្តំ សុខមេធតិ;
‘‘Na pāpajanasaṃsevī, accantaṃ sukhamedhati;
មនោជំ បស្ស សេមានំ, គិរិយស្សានុសាសនី។
Manojaṃ passa semānaṃ, giriyassānusāsanī.
១១.
11.
‘‘ន បាបសម្បវង្កេន, មាតា បុត្តេន នន្ទតិ;
‘‘Na pāpasampavaṅkena, mātā puttena nandati;
មនោជំ បស្ស សេមានំ, អច្ឆន្នំ សម្ហិ លោហិតេ។
Manojaṃ passa semānaṃ, acchannaṃ samhi lohite.
១២.
12.
‘‘ឯវមាបជ្ជតេ បោសោ, បាបិយោ ច និគច្ឆតិ;
‘‘Evamāpajjate poso, pāpiyo ca nigacchati;
យោ វេ ហិតានំ វចនំ, ន ករោតិ អត្ថទស្សិនំ។
Yo ve hitānaṃ vacanaṃ, na karoti atthadassinaṃ.
១៣.
13.
‘‘ឯវញ្ច សោ ហោតិ តតោ ច បាបិយោ, យោ ឧត្តមោ អធមជនូបសេវី;
‘‘Evañca so hoti tato ca pāpiyo, yo uttamo adhamajanūpasevī;
បស្សុត្តមំ អធមជនូបសេវិតំ, មិគាធិបំ សរវរវេគនិទ្ធុត’’ន្តិ។
Passuttamaṃ adhamajanūpasevitaṃ, migādhipaṃ saravaraveganiddhuta’’nti.
តត្ថ អច្ចន្តំ សុខមេធតីតិ ន ចិរំ សុខំ លភតិ។ គិរិយស្សានុសាសនីតិ អយំ ឯវរូបា គិរិយស្សានុសាសនីតិ គរហន្តោ អាហ។ បាបសម្បវង្កេនាតិ បាបេសុ សម្បវង្កេន បាបសហាយេន។ អច្ឆន្នន្តិ និមុគ្គំ។ បាបិយោ ច និគច្ឆតីតិ បាបញ្ច វិន្ទតិ។ ហិតានន្តិ អត្ថកាមានំ។ អត្ថទស្សិនន្តិ អនាគតអត្ថំ បស្សន្តានំ។ បាបិយោតិ បាបតរោ។ អធមជនូបសេវីតិ អធមជនំ ឧបសេវី។ ឧត្តមន្តិ សរីរពលេន ជេដ្ឋកំ។
Tattha accantaṃ sukhamedhatīti na ciraṃ sukhaṃ labhati. Giriyassānusāsanīti ayaṃ evarūpā giriyassānusāsanīti garahanto āha. Pāpasampavaṅkenāti pāpesu sampavaṅkena pāpasahāyena. Acchannanti nimuggaṃ. Pāpiyo ca nigacchatīti pāpañca vindati. Hitānanti atthakāmānaṃ. Atthadassinanti anāgataatthaṃ passantānaṃ. Pāpiyoti pāpataro. Adhamajanūpasevīti adhamajanaṃ upasevī. Uttamanti sarīrabalena jeṭṭhakaṃ.
បច្ឆិមា អភិសម្ពុទ្ធគាថា –
Pacchimā abhisambuddhagāthā –
១៤.
14.
‘‘និហីយតិ បុរិសោ និហីនសេវី, ន ច ហាយេថ កទាចិ តុល្យសេវី;
‘‘Nihīyati puriso nihīnasevī, na ca hāyetha kadāci tulyasevī;
សេដ្ឋមុបគមំ ឧទេតិ ខិប្បំ, តស្មាត្តនា ឧត្តរិតរំ ភជេថា’’តិ។
Seṭṭhamupagamaṃ udeti khippaṃ, tasmāttanā uttaritaraṃ bhajethā’’ti.
តត្ថ និហីយតីតិ ភិក្ខវេ, និហីនសេវី នាម មនោជោ សីហោ វិយ និហីយតិ បរិហាយតិ វិនាសំ បាបុណាតិ។ តុល្យសេវីតិ សីលាទីហិ អត្តនា សទិសំ សេវមានោ ន ហាយតិ, វឌ្ឍិយេវ បនស្ស ហោតិ។ សេដ្ឋមុបគមន្តិ សីលាទីហិ ឧត្តរិតរំយេវ ឧបគច្ឆន្តោ។ ឧទេតិ ខិប្បន្តិ សីឃមេវ សីលាទីហិ គុណេហិ ឧទេតិ, វុទ្ធិំ ឧបគច្ឆតីតិ។
Tattha nihīyatīti bhikkhave, nihīnasevī nāma manojo sīho viya nihīyati parihāyati vināsaṃ pāpuṇāti. Tulyasevīti sīlādīhi attanā sadisaṃ sevamāno na hāyati, vaḍḍhiyeva panassa hoti. Seṭṭhamupagamanti sīlādīhi uttaritaraṃyeva upagacchanto. Udeti khippanti sīghameva sīlādīhi guṇehi udeti, vuddhiṃ upagacchatīti.
សត្ថា ឥមំ ធម្មទេសនំ អាហរិត្វា សច្ចានិ បកាសេត្វា ជាតកំ សមោធានេសិ, សច្ចបរិយោសានេ វិបក្ខសេវកោ សោតាបត្តិផលេ បតិដ្ឋហិ។
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne vipakkhasevako sotāpattiphale patiṭṭhahi.
តទា សិង្គាលោ ទេវទត្តោ អហោសិ, មនោជោ វិបក្ខសេវកោ, ភគិនី ឧប្បលវណ្ណា, ភរិយា ខេមា ភិក្ខុនី, មាតា រាហុលមាតា, បិតា សីហរាជា បន អហមេវ អហោសិន្តិ។
Tadā siṅgālo devadatto ahosi, manojo vipakkhasevako, bhaginī uppalavaṇṇā, bhariyā khemā bhikkhunī, mātā rāhulamātā, pitā sīharājā pana ahameva ahosinti.
មនោជជាតកវណ្ណនា ទុតិយា។
Manojajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ជាតកបាឡិ • Jātakapāḷi / ៣៩៧. មនោជជាតកំ • 397. Manojajātakaṃ
