| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ធម្មសង្គណី-អនុដីកា • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
មនោកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា
Manokammadvārakathāvaṇṇanā
‘‘សព្ពាយបិ កាយវចីវិញ្ញត្តិយា កាយវចីទ្វារភាវោ វិយ សព្ពស្សបិ ចិត្តស្ស មនោទ្វារភាវោ សម្ភវតី’’តិ ទស្សនត្ថំ អដ្ឋកថាយំ ‘‘អយំ នាម មនោ មនោទ្វារំ ន ហោតីតិ ន វត្តព្ពោ’’តិ វត្វា តំទ្វារវន្តធម្មទស្សនត្ថំ ‘‘អយំ នាម ចេតនា’’តិអាទិ វុត្តន្តិ អាហ ‘‘យស្ស ទ្វារំ មនោ, តំ ទស្សនត្ថំ វុត្ត’’ន្តិ។ យថា បន តិវិធចតុព្ពិធកាយវចីកម្មានំ ទ្វារភាវតោ កាយកម្មទ្វារវចីកម្មទ្វារានិ វុត្តានិ, ឯវំ មនោកម្មន្តិ វុត្តអភិជ្ឈាទីនំ ទ្វារភាវតោ វដ្ដហេតុភូតលោកិយកុសលាកុសលសម្បយុត្តមនោ ឯវ មនោកម្មទ្វារន្តិ សន្និដ្ឋានំ កតន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ ចេតនាយ អត្តនោ កិច្ចំ អារទ្ធាយ សម្បយុត្តាបិ តំ តំ សកិច្ចំ អារភន្តីតិ សា នេ សកិច្ចេ បវត្តេតិ នាម, តថា បវត្តេន្តី ច សម្បយុត្តេ ឯកស្មិំ អារម្មណេ អវិប្បកិណ្ណេ ករោតិ ព្យាបារេតិ ចាតិ វុច្ចតិ, តថា សម្បយុត្តានំ យថាវុត្តំ អវិប្បកិណ្ណករណំ សម្បិណ្ឌនំ អាយូហនំ ព្យាបារាបាទនំ ព្យាបារណំ ចេតយនន្តិ អាយូហនចេតយនានំ នានត្តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ផស្សាទិធម្មេហី’’តិអាទិមាហ។ តថាករណន្តិ យថា ផស្សាទយោ សកសកកិច្ចេ បសុតា ភវន្តិ, តថា ករណំ។ តេនេវ យថាវុត្តេន អវិប្បកិណ្ណព្យាបារណាការេន សម្បយុត្តានំ ករណំ បវត្តនន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។ កម្មក្ខយករត្តាតិ កម្មក្ខយករមនស្ស កម្មទ្វារភាវោ ន យុជ្ជតីតិ អធិប្បាយោ។ យតោ ‘‘កម្មបថកថា លោកិយា ឯវា’’តិ វទន្តិ។
‘‘Sabbāyapi kāyavacīviññattiyā kāyavacīdvārabhāvo viya sabbassapi cittassa manodvārabhāvo sambhavatī’’ti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayaṃ nāma mano manodvāraṃ na hotīti na vattabbo’’ti vatvā taṃdvāravantadhammadassanatthaṃ ‘‘ayaṃ nāma cetanā’’tiādi vuttanti āha ‘‘yassa dvāraṃ mano, taṃ dassanatthaṃ vutta’’nti. Yathā pana tividhacatubbidhakāyavacīkammānaṃ dvārabhāvato kāyakammadvāravacīkammadvārāni vuttāni, evaṃ manokammanti vuttaabhijjhādīnaṃ dvārabhāvato vaṭṭahetubhūtalokiyakusalākusalasampayuttamano eva manokammadvāranti sanniṭṭhānaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Cetanāya attano kiccaṃ āraddhāya sampayuttāpi taṃ taṃ sakiccaṃ ārabhantīti sā ne sakicce pavatteti nāma, tathā pavattentī ca sampayutte ekasmiṃ ārammaṇe avippakiṇṇe karoti byāpāreti cāti vuccati, tathā sampayuttānaṃ yathāvuttaṃ avippakiṇṇakaraṇaṃ sampiṇḍanaṃ āyūhanaṃ byāpārāpādanaṃ byāpāraṇaṃ cetayananti āyūhanacetayanānaṃ nānattaṃ dassento ‘‘phassādidhammehī’’tiādimāha. Tathākaraṇanti yathā phassādayo sakasakakicce pasutā bhavanti, tathā karaṇaṃ. Teneva yathāvuttena avippakiṇṇabyāpāraṇākārena sampayuttānaṃ karaṇaṃ pavattananti daṭṭhabbaṃ. Kammakkhayakarattāti kammakkhayakaramanassa kammadvārabhāvo na yujjatīti adhippāyo. Yato ‘‘kammapathakathā lokiyā evā’’ti vadanti.
មនោកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Manokammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ធម្មសង្គណី-មូលដីកា • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / មនោកម្មទ្វារកថាវណ្ណនា • Manokammadvārakathāvaṇṇanā
