Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಅನುಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ
Manokammadvārakathāvaṇṇanā
‘‘ಸಬ್ಬಾಯಪಿ ಕಾಯವಚೀವಿಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಕಾಯವಚೀದ್ವಾರಭಾವೋ ವಿಯ ಸಬ್ಬಸ್ಸಪಿ ಚಿತ್ತಸ್ಸ ಮನೋದ್ವಾರಭಾವೋ ಸಮ್ಭವತೀ’’ತಿ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ಅಟ್ಠಕಥಾಯಂ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ಮನೋ ಮನೋದ್ವಾರಂ ನ ಹೋತೀತಿ ನ ವತ್ತಬ್ಬೋ’’ತಿ ವತ್ವಾ ತಂದ್ವಾರವನ್ತಧಮ್ಮದಸ್ಸನತ್ಥಂ ‘‘ಅಯಂ ನಾಮ ಚೇತನಾ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತನ್ತಿ ಆಹ ‘‘ಯಸ್ಸ ದ್ವಾರಂ ಮನೋ, ತಂ ದಸ್ಸನತ್ಥಂ ವುತ್ತ’’ನ್ತಿ। ಯಥಾ ಪನ ತಿವಿಧಚತುಬ್ಬಿಧಕಾಯವಚೀಕಮ್ಮಾನಂ ದ್ವಾರಭಾವತೋ ಕಾಯಕಮ್ಮದ್ವಾರವಚೀಕಮ್ಮದ್ವಾರಾನಿ ವುತ್ತಾನಿ, ಏವಂ ಮನೋಕಮ್ಮನ್ತಿ ವುತ್ತಅಭಿಜ್ಝಾದೀನಂ ದ್ವಾರಭಾವತೋ ವಟ್ಟಹೇತುಭೂತಲೋಕಿಯಕುಸಲಾಕುಸಲಸಮ್ಪಯುತ್ತಮನೋ ಏವ ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರನ್ತಿ ಸನ್ನಿಟ್ಠಾನಂ ಕತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಚೇತನಾಯ ಅತ್ತನೋ ಕಿಚ್ಚಂ ಆರದ್ಧಾಯ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾಪಿ ತಂ ತಂ ಸಕಿಚ್ಚಂ ಆರಭನ್ತೀತಿ ಸಾ ನೇ ಸಕಿಚ್ಚೇ ಪವತ್ತೇತಿ ನಾಮ, ತಥಾ ಪವತ್ತೇನ್ತೀ ಚ ಸಮ್ಪಯುತ್ತೇ ಏಕಸ್ಮಿಂ ಆರಮ್ಮಣೇ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣೇ ಕರೋತಿ ಬ್ಯಾಪಾರೇತಿ ಚಾತಿ ವುಚ್ಚತಿ, ತಥಾ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಯಥಾವುತ್ತಂ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಕರಣಂ ಸಮ್ಪಿಣ್ಡನಂ ಆಯೂಹನಂ ಬ್ಯಾಪಾರಾಪಾದನಂ ಬ್ಯಾಪಾರಣಂ ಚೇತಯನನ್ತಿ ಆಯೂಹನಚೇತಯನಾನಂ ನಾನತ್ತಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಫಸ್ಸಾದಿಧಮ್ಮೇಹೀ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತಥಾಕರಣನ್ತಿ ಯಥಾ ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಸಕಸಕಕಿಚ್ಚೇ ಪಸುತಾ ಭವನ್ತಿ, ತಥಾ ಕರಣಂ। ತೇನೇವ ಯಥಾವುತ್ತೇನ ಅವಿಪ್ಪಕಿಣ್ಣಬ್ಯಾಪಾರಣಾಕಾರೇನ ಸಮ್ಪಯುತ್ತಾನಂ ಕರಣಂ ಪವತ್ತನನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರತ್ತಾತಿ ಕಮ್ಮಕ್ಖಯಕರಮನಸ್ಸ ಕಮ್ಮದ್ವಾರಭಾವೋ ನ ಯುಜ್ಜತೀತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಯತೋ ‘‘ಕಮ್ಮಪಥಕಥಾ ಲೋಕಿಯಾ ಏವಾ’’ತಿ ವದನ್ತಿ।
‘‘Sabbāyapi kāyavacīviññattiyā kāyavacīdvārabhāvo viya sabbassapi cittassa manodvārabhāvo sambhavatī’’ti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayaṃ nāma mano manodvāraṃ na hotīti na vattabbo’’ti vatvā taṃdvāravantadhammadassanatthaṃ ‘‘ayaṃ nāma cetanā’’tiādi vuttanti āha ‘‘yassa dvāraṃ mano, taṃ dassanatthaṃ vutta’’nti. Yathā pana tividhacatubbidhakāyavacīkammānaṃ dvārabhāvato kāyakammadvāravacīkammadvārāni vuttāni, evaṃ manokammanti vuttaabhijjhādīnaṃ dvārabhāvato vaṭṭahetubhūtalokiyakusalākusalasampayuttamano eva manokammadvāranti sanniṭṭhānaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Cetanāya attano kiccaṃ āraddhāya sampayuttāpi taṃ taṃ sakiccaṃ ārabhantīti sā ne sakicce pavatteti nāma, tathā pavattentī ca sampayutte ekasmiṃ ārammaṇe avippakiṇṇe karoti byāpāreti cāti vuccati, tathā sampayuttānaṃ yathāvuttaṃ avippakiṇṇakaraṇaṃ sampiṇḍanaṃ āyūhanaṃ byāpārāpādanaṃ byāpāraṇaṃ cetayananti āyūhanacetayanānaṃ nānattaṃ dassento ‘‘phassādidhammehī’’tiādimāha. Tathākaraṇanti yathā phassādayo sakasakakicce pasutā bhavanti, tathā karaṇaṃ. Teneva yathāvuttena avippakiṇṇabyāpāraṇākārena sampayuttānaṃ karaṇaṃ pavattananti daṭṭhabbaṃ. Kammakkhayakarattāti kammakkhayakaramanassa kammadvārabhāvo na yujjatīti adhippāyo. Yato ‘‘kammapathakathā lokiyā evā’’ti vadanti.
ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Manokammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಣೀ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ಮನೋಕಮ್ಮದ್ವಾರಕಥಾವಣ್ಣನಾ • Manokammadvārakathāvaṇṇanā