Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ධම්මසඞ්ගණී-අනුටීකා • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
මනොකම්මද්වාරකථාවණ්ණනා
Manokammadvārakathāvaṇṇanā
‘‘සබ්බායපි කායවචීවිඤ්ඤත්තියා කායවචීද්වාරභාවො විය සබ්බස්සපි චිත්තස්ස මනොද්වාරභාවො සම්භවතී’’ති දස්සනත්ථං අට්ඨකථායං ‘‘අයං නාම මනො මනොද්වාරං න හොතීති න වත්තබ්බො’’ති වත්වා තංද්වාරවන්තධම්මදස්සනත්ථං ‘‘අයං නාම චෙතනා’’තිආදි වුත්තන්ති ආහ ‘‘යස්ස ද්වාරං මනො, තං දස්සනත්ථං වුත්ත’’න්ති. යථා පන තිවිධචතුබ්බිධකායවචීකම්මානං ද්වාරභාවතො කායකම්මද්වාරවචීකම්මද්වාරානි වුත්තානි, එවං මනොකම්මන්ති වුත්තඅභිජ්ඣාදීනං ද්වාරභාවතො වට්ටහෙතුභූතලොකියකුසලාකුසලසම්පයුත්තමනො එව මනොකම්මද්වාරන්ති සන්නිට්ඨානං කතන්ති දට්ඨබ්බං. චෙතනාය අත්තනො කිච්චං ආරද්ධාය සම්පයුත්තාපි තං තං සකිච්චං ආරභන්තීති සා නෙ සකිච්චෙ පවත්තෙති නාම, තථා පවත්තෙන්තී ච සම්පයුත්තෙ එකස්මිං ආරම්මණෙ අවිප්පකිණ්ණෙ කරොති බ්යාපාරෙති චාති වුච්චති, තථා සම්පයුත්තානං යථාවුත්තං අවිප්පකිණ්ණකරණං සම්පිණ්ඩනං ආයූහනං බ්යාපාරාපාදනං බ්යාපාරණං චෙතයනන්ති ආයූහනචෙතයනානං නානත්තං දස්සෙන්තො ‘‘ඵස්සාදිධම්මෙහී’’තිආදිමාහ. තථාකරණන්ති යථා ඵස්සාදයො සකසකකිච්චෙ පසුතා භවන්ති, තථා කරණං. තෙනෙව යථාවුත්තෙන අවිප්පකිණ්ණබ්යාපාරණාකාරෙන සම්පයුත්තානං කරණං පවත්තනන්ති දට්ඨබ්බං. කම්මක්ඛයකරත්තාති කම්මක්ඛයකරමනස්ස කම්මද්වාරභාවො න යුජ්ජතීති අධිප්පායො. යතො ‘‘කම්මපථකථා ලොකියා එවා’’ති වදන්ති.
‘‘Sabbāyapi kāyavacīviññattiyā kāyavacīdvārabhāvo viya sabbassapi cittassa manodvārabhāvo sambhavatī’’ti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayaṃ nāma mano manodvāraṃ na hotīti na vattabbo’’ti vatvā taṃdvāravantadhammadassanatthaṃ ‘‘ayaṃ nāma cetanā’’tiādi vuttanti āha ‘‘yassa dvāraṃ mano, taṃ dassanatthaṃ vutta’’nti. Yathā pana tividhacatubbidhakāyavacīkammānaṃ dvārabhāvato kāyakammadvāravacīkammadvārāni vuttāni, evaṃ manokammanti vuttaabhijjhādīnaṃ dvārabhāvato vaṭṭahetubhūtalokiyakusalākusalasampayuttamano eva manokammadvāranti sanniṭṭhānaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Cetanāya attano kiccaṃ āraddhāya sampayuttāpi taṃ taṃ sakiccaṃ ārabhantīti sā ne sakicce pavatteti nāma, tathā pavattentī ca sampayutte ekasmiṃ ārammaṇe avippakiṇṇe karoti byāpāreti cāti vuccati, tathā sampayuttānaṃ yathāvuttaṃ avippakiṇṇakaraṇaṃ sampiṇḍanaṃ āyūhanaṃ byāpārāpādanaṃ byāpāraṇaṃ cetayananti āyūhanacetayanānaṃ nānattaṃ dassento ‘‘phassādidhammehī’’tiādimāha. Tathākaraṇanti yathā phassādayo sakasakakicce pasutā bhavanti, tathā karaṇaṃ. Teneva yathāvuttena avippakiṇṇabyāpāraṇākārena sampayuttānaṃ karaṇaṃ pavattananti daṭṭhabbaṃ. Kammakkhayakarattāti kammakkhayakaramanassa kammadvārabhāvo na yujjatīti adhippāyo. Yato ‘‘kammapathakathā lokiyā evā’’ti vadanti.
මනොකම්මද්වාරකථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Manokammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ටීකා • Tīkā / අභිධම්මපිටක (ටීකා) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ධම්මසඞ්ගණී-මූලටීකා • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / මනොකම්මද්වාරකථාවණ්ණනා • Manokammadvārakathāvaṇṇanā