Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਅਨੁਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-anuṭīkā |
ਮਨੋਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ
Manokammadvārakathāvaṇṇanā
‘‘ਸਬ੍ਬਾਯਪਿ ਕਾਯવਚੀવਿਞ੍ਞਤ੍ਤਿਯਾ ਕਾਯવਚੀਦ੍વਾਰਭਾવੋ વਿਯ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਪਿ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਨੋਦ੍વਾਰਭਾવੋ ਸਮ੍ਭવਤੀ’’ਤਿ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ਅਟ੍ਠਕਥਾਯਂ ‘‘ਅਯਂ ਨਾਮ ਮਨੋ ਮਨੋਦ੍વਾਰਂ ਨ ਹੋਤੀਤਿ ਨ વਤ੍ਤਬ੍ਬੋ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤਂਦ੍વਾਰવਨ੍ਤਧਮ੍ਮਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ ‘‘ਅਯਂ ਨਾਮ ਚੇਤਨਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਆਹ ‘‘ਯਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਂ ਮਨੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸਨਤ੍ਥਂ વੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ ਪਨ ਤਿવਿਧਚਤੁਬ੍ਬਿਧਕਾਯવਚੀਕਮ੍ਮਾਨਂ ਦ੍વਾਰਭਾવਤੋ ਕਾਯਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰવਚੀਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਾਨਿ વੁਤ੍ਤਾਨਿ, ਏવਂ ਮਨੋਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વੁਤ੍ਤਅਭਿਜ੍ਝਾਦੀਨਂ ਦ੍વਾਰਭਾવਤੋ વਟ੍ਟਹੇਤੁਭੂਤਲੋਕਿਯਕੁਸਲਾਕੁਸਲਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਮਨੋ ਏવ ਮਨੋਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਨ੍ਤਿ ਸਨ੍ਨਿਟ੍ਠਾਨਂ ਕਤਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਚੇਤਨਾਯ ਅਤ੍ਤਨੋ ਕਿਚ੍ਚਂ ਆਰਦ੍ਧਾਯ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਪਿ ਤਂ ਤਂ ਸਕਿਚ੍ਚਂ ਆਰਭਨ੍ਤੀਤਿ ਸਾ ਨੇ ਸਕਿਚ੍ਚੇ ਪવਤ੍ਤੇਤਿ ਨਾਮ, ਤਥਾ ਪવਤ੍ਤੇਨ੍ਤੀ ਚ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੇ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣੇ ਕਰੋਤਿ ਬ੍ਯਾਪਾਰੇਤਿ ਚਾਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਤਥਾ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਂ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਕਰਣਂ ਸਮ੍ਪਿਣ੍ਡਨਂ ਆਯੂਹਨਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰਾਪਾਦਨਂ ਬ੍ਯਾਪਾਰਣਂ ਚੇਤਯਨਨ੍ਤਿ ਆਯੂਹਨਚੇਤਯਨਾਨਂ ਨਾਨਤ੍ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਫਸ੍ਸਾਦਿਧਮ੍ਮੇਹੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਥਾਕਰਣਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਫਸ੍ਸਾਦਯੋ ਸਕਸਕਕਿਚ੍ਚੇ ਪਸੁਤਾ ਭવਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਕਰਣਂ। ਤੇਨੇવ ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਨ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਬ੍ਯਾਪਾਰਣਾਕਾਰੇਨ ਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਕਰਣਂ ਪવਤ੍ਤਨਨ੍ਤਿ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ। ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਤ੍ਤਾਤਿ ਕਮ੍ਮਕ੍ਖਯਕਰਮਨਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਭਾવੋ ਨ ਯੁਜ੍ਜਤੀਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਯਤੋ ‘‘ਕਮ੍ਮਪਥਕਥਾ ਲੋਕਿਯਾ ਏવਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਿ।
‘‘Sabbāyapi kāyavacīviññattiyā kāyavacīdvārabhāvo viya sabbassapi cittassa manodvārabhāvo sambhavatī’’ti dassanatthaṃ aṭṭhakathāyaṃ ‘‘ayaṃ nāma mano manodvāraṃ na hotīti na vattabbo’’ti vatvā taṃdvāravantadhammadassanatthaṃ ‘‘ayaṃ nāma cetanā’’tiādi vuttanti āha ‘‘yassa dvāraṃ mano, taṃ dassanatthaṃ vutta’’nti. Yathā pana tividhacatubbidhakāyavacīkammānaṃ dvārabhāvato kāyakammadvāravacīkammadvārāni vuttāni, evaṃ manokammanti vuttaabhijjhādīnaṃ dvārabhāvato vaṭṭahetubhūtalokiyakusalākusalasampayuttamano eva manokammadvāranti sanniṭṭhānaṃ katanti daṭṭhabbaṃ. Cetanāya attano kiccaṃ āraddhāya sampayuttāpi taṃ taṃ sakiccaṃ ārabhantīti sā ne sakicce pavatteti nāma, tathā pavattentī ca sampayutte ekasmiṃ ārammaṇe avippakiṇṇe karoti byāpāreti cāti vuccati, tathā sampayuttānaṃ yathāvuttaṃ avippakiṇṇakaraṇaṃ sampiṇḍanaṃ āyūhanaṃ byāpārāpādanaṃ byāpāraṇaṃ cetayananti āyūhanacetayanānaṃ nānattaṃ dassento ‘‘phassādidhammehī’’tiādimāha. Tathākaraṇanti yathā phassādayo sakasakakicce pasutā bhavanti, tathā karaṇaṃ. Teneva yathāvuttena avippakiṇṇabyāpāraṇākārena sampayuttānaṃ karaṇaṃ pavattananti daṭṭhabbaṃ. Kammakkhayakarattāti kammakkhayakaramanassa kammadvārabhāvo na yujjatīti adhippāyo. Yato ‘‘kammapathakathā lokiyā evā’’ti vadanti.
ਮਨੋਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Manokammadvārakathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਟੀਕਾ • Tīkā / ਅਭਿਧਮ੍ਮਪਿਟਕ (ਟੀਕਾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣੀ-ਮੂਲਟੀਕਾ • Dhammasaṅgaṇī-mūlaṭīkā / ਮਨੋਕਮ੍ਮਦ੍વਾਰਕਥਾવਣ੍ਣਨਾ • Manokammadvārakathāvaṇṇanā