| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
१०. मारधेय्यसुत्तवण्णना
10. Māradheyyasuttavaṇṇanā
५९. दसमस्स का उप्पत्ति? एकदिवसं किर सत्था सेक्खबहुलाय परिसाय परिवुतो निसिन्नो तेसं अज्झासयं ओलोकेत्वा उपरि विसेसाधिगमाय उस्साहं जनेतुं असेक्खभूमिं थोमेन्तो इदं सुत्तं अभासि। तत्थ अतिक्कम्मातिआदीसु अयं सङ्खेपत्थो – अतिक्कम्म अतिक्कमित्वा अभिभवित्वा। मारधेय्यं मारस्स विसयं इस्सरियट्ठानं। आदिच्चोव यथा आदिच्चो अब्भादिउपक्किलेसविमुत्तो अत्तनो इद्धिया आनुभावेन तेजसाति तीहि गुणेहि समन्नागतो नभं अब्भुस्सक्कमानो सब्बं आकासगतं तमं अतिक्कम्म अतिक्कमित्वा अभिभवित्वा विधमित्वा विरोचति, ओभासति, तपति; एवमेव खीणासवो भिक्खु तीहि धम्मेहि समन्नागतो सब्बुपक्किलेसविमुत्तो मारधेय्यसङ्खातं तेभूमकधम्मप्पवत्तं अभिभवित्वा विरोचतीति।
59. Dasamassa kā uppatti? Ekadivasaṃ kira satthā sekkhabahulāya parisāya parivuto nisinno tesaṃ ajjhāsayaṃ oloketvā upari visesādhigamāya ussāhaṃ janetuṃ asekkhabhūmiṃ thomento idaṃ suttaṃ abhāsi. Tattha atikkammātiādīsu ayaṃ saṅkhepattho – atikkamma atikkamitvā abhibhavitvā. Māradheyyaṃ mārassa visayaṃ issariyaṭṭhānaṃ. Ādiccova yathā ādicco abbhādiupakkilesavimutto attano iddhiyā ānubhāvena tejasāti tīhi guṇehi samannāgato nabhaṃ abbhussakkamāno sabbaṃ ākāsagataṃ tamaṃ atikkamma atikkamitvā abhibhavitvā vidhamitvā virocati, obhāsati, tapati; evameva khīṇāsavo bhikkhu tīhi dhammehi samannāgato sabbupakkilesavimutto māradheyyasaṅkhātaṃ tebhūmakadhammappavattaṃ abhibhavitvā virocatīti.
असेक्खेनाति एत्थ सिक्खासु जाताति सेक्खा, सत्तन्नं सेक्खानं एतेति वा सेक्खा, अपरियोसितसिक्खत्ता सयमेव सिक्खन्तीति वा सेक्खा मग्गधम्मा हेट्ठिमफलत्तयधम्मा च। अग्गफलधम्मा पन उपरि सिक्खितब्बाभावेन न सेक्खाति असेक्खा। यत्थ हि सेक्खभावासङ्का अत्थि, तत्थायं पटिसेधोति लोकियधम्मेसु निब्बाने च असेक्खभावानापत्ति दट्ठब्बा। सीलसमाधिपञ्ञासङ्खाता हि सिक्खा अत्तनो पटिपक्खकिलेसेहि विप्पयुत्ता परिसुद्धा उपक्किलेसानं आरम्मणभावम्पि अनुपगमनतो सातिसयं सिक्खाति वत्तुं युत्ता, अट्ठसुपि मग्गफलेसु विज्जन्ति; तस्मा चतुमग्गहेट्ठिमफलत्तयधम्मा विय अरहत्तफलधम्मापि ‘‘तासु सिक्खासु जाता’’ति च, तंसिक्खासमङ्गिनो अरहतो इतरेसं विय सेक्खत्ते सति ‘‘सेक्खस्स एते’’ति च ‘‘सिक्खा सीलं एतेस’’न्ति च सेक्खाति आसङ्का सियुन्ति तदासङ्कानिवत्तनत्थं असेक्खाति यथावुत्तसेक्खभावप्पटिसेधं कत्वा वुत्तं। अरहत्तफले पवत्तमाना हि सिक्खा परिनिट्ठितकिच्चत्ता न सिक्खाकिच्चं करोन्ति, केवलं सिक्खाफलभावेन पवत्तन्ति। तस्मा ता न सिक्खावचनं अरहन्ति, नापि तंसमङ्गिनो सेक्खवचनं, न च तंसम्पयुत्तधम्मा सिक्खनसीला। ‘‘सिक्खासु जाता’’ति एवमादिअत्थेहि अग्गफलधम्मा सेक्खा न होन्ति। हेट्ठिमफलेसु पन सिक्खा सकदागामिमग्गविपस्सनादीनं उपनिस्सयभावतो सिक्खाकिच्चं करोन्तीति सिक्खावचनं अरहन्ति, तंसमङ्गिनो च सेक्खवचनं, तंसम्पयुत्ता धम्मा च सिक्खनसीला। सेक्खधम्मा यथावुत्तेहि अत्थेहि सेक्खा होन्तियेव।
Asekkhenāti ettha sikkhāsu jātāti sekkhā, sattannaṃ sekkhānaṃ eteti vā sekkhā, apariyositasikkhattā sayameva sikkhantīti vā sekkhā maggadhammā heṭṭhimaphalattayadhammā ca. Aggaphaladhammā pana upari sikkhitabbābhāvena na sekkhāti asekkhā. Yattha hi sekkhabhāvāsaṅkā atthi, tatthāyaṃ paṭisedhoti lokiyadhammesu nibbāne ca asekkhabhāvānāpatti daṭṭhabbā. Sīlasamādhipaññāsaṅkhātā hi sikkhā attano paṭipakkhakilesehi vippayuttā parisuddhā upakkilesānaṃ ārammaṇabhāvampi anupagamanato sātisayaṃ sikkhāti vattuṃ yuttā, aṭṭhasupi maggaphalesu vijjanti; tasmā catumaggaheṭṭhimaphalattayadhammā viya arahattaphaladhammāpi ‘‘tāsu sikkhāsu jātā’’ti ca, taṃsikkhāsamaṅgino arahato itaresaṃ viya sekkhatte sati ‘‘sekkhassa ete’’ti ca ‘‘sikkhā sīlaṃ etesa’’nti ca sekkhāti āsaṅkā siyunti tadāsaṅkānivattanatthaṃ asekkhāti yathāvuttasekkhabhāvappaṭisedhaṃ katvā vuttaṃ. Arahattaphale pavattamānā hi sikkhā pariniṭṭhitakiccattā na sikkhākiccaṃ karonti, kevalaṃ sikkhāphalabhāvena pavattanti. Tasmā tā na sikkhāvacanaṃ arahanti, nāpi taṃsamaṅgino sekkhavacanaṃ, na ca taṃsampayuttadhammā sikkhanasīlā. ‘‘Sikkhāsu jātā’’ti evamādiatthehi aggaphaladhammā sekkhā na honti. Heṭṭhimaphalesu pana sikkhā sakadāgāmimaggavipassanādīnaṃ upanissayabhāvato sikkhākiccaṃ karontīti sikkhāvacanaṃ arahanti, taṃsamaṅgino ca sekkhavacanaṃ, taṃsampayuttā dhammā ca sikkhanasīlā. Sekkhadhammā yathāvuttehi atthehi sekkhā hontiyeva.
अथ वा सेक्खाति अपरियोसितसिक्खानं वचनन्ति, असेक्खाति पदं परियोसितसिक्खानं दस्सनन्ति न लोकियधम्मनिब्बानानं असेक्खभावापत्ति। वुड्ढिप्पत्ता सेक्खा असेक्खा च सेक्खधम्मेसु एव केसञ्चि वुड्ढिप्पत्तानं असेक्खता आपज्जतीति अरहत्तमग्गधम्मा वुड्ढिप्पत्ता। यथावुत्तेहि च अत्थेहि सेक्खाति कत्वा असेक्खा आपन्नाति चे? तं न, सदिसेसु तब्बोहारतो। अरहत्तमग्गतो हि निन्नानाकरणं अरहत्तफलं ठपेत्वा परिञ्ञादिकिच्चकरणं विपाकभावञ्च, तस्मा ते एव सेक्खा धम्मा अरहत्तफलभावं आपन्नाति सक्का वत्तुं। कुसलसुखतो च विपाकसुखं सन्ततरताय पणीततरन्ति वुड्ढिप्पत्ताव ते धम्मा होन्तीति ‘‘असेक्खा’’ति वुच्चन्ति।
Atha vā sekkhāti apariyositasikkhānaṃ vacananti, asekkhāti padaṃ pariyositasikkhānaṃ dassananti na lokiyadhammanibbānānaṃ asekkhabhāvāpatti. Vuḍḍhippattā sekkhā asekkhā ca sekkhadhammesu eva kesañci vuḍḍhippattānaṃ asekkhatā āpajjatīti arahattamaggadhammā vuḍḍhippattā. Yathāvuttehi ca atthehi sekkhāti katvā asekkhā āpannāti ce? Taṃ na, sadisesu tabbohārato. Arahattamaggato hi ninnānākaraṇaṃ arahattaphalaṃ ṭhapetvā pariññādikiccakaraṇaṃ vipākabhāvañca, tasmā te eva sekkhā dhammā arahattaphalabhāvaṃ āpannāti sakkā vattuṃ. Kusalasukhato ca vipākasukhaṃ santataratāya paṇītataranti vuḍḍhippattāva te dhammā hontīti ‘‘asekkhā’’ti vuccanti.
ते पन असेक्खधम्मे खन्धवसेन इध तिधा विभजित्वा तेहि समन्नागमेन खीणासवस्स आनुभावं विभावेन्तो भगवा ‘‘असेक्खेन सीलक्खन्धेना’’तिआदिमाह। तत्थ सीलसद्दस्स अत्थो हेट्ठा वुत्तो। खन्धसद्दो पन रासिम्हि पञ्ञत्तियं रुळ्हियं गुणेति बहूसु अत्थेसु दिट्ठप्पयोगो। तथा हि ‘‘असङ्खेय्यो अप्पमेय्यो महाउदकक्खन्धोत्वेव सङ्ख्यं गच्छती’’तिआदीसु (अ॰ नि॰ ४.५१; ६.३७) रासिम्हि आगतो। ‘‘अद्दसा खो भगवा महन्तं दारुक्खन्धं गङ्गाय नदिया सोतेन वुय्हमान’’न्तिआदीसु (सं॰ नि॰ ४.२४१) पञ्ञत्तियं। ‘‘चित्तं मनो मानसं हदयं पण्डरं मनो मनायतनं विञ्ञाणं विञ्ञाणक्खन्धो’’तिआदीसु (ध॰ स॰ ६३, ६५) रुळ्हियं। ‘‘न खो, आवुसो विसाख, अरियेन अट्ठङ्गिकेन मग्गेन तयो खन्धा सङ्गहिता, तीहि च खो, आवुसो विसाख, खन्धेहि अरियो अट्ठङ्गिको मग्गो सङ्गहितो’’तिआदीसु (म॰ नि॰ १.४६२) गुणे। इधापि गुणेयेव दट्ठब्बो। तस्मा असेक्खेन सीलसङ्खातेन गुणेनाति अत्थो। समन्नागतोति सम्पयुत्तो समङ्गीभूतो। समादहति एतेन, सयं वा समादहति, समाधानमेव वाति समाधि। पकारेहि जानाति यथासभावं पटिविज्झतीति पञ्ञा। सीलमेव खन्धो सीलक्खन्धो। सेसेसुपि एसेव नयो।
Te pana asekkhadhamme khandhavasena idha tidhā vibhajitvā tehi samannāgamena khīṇāsavassa ānubhāvaṃ vibhāvento bhagavā ‘‘asekkhena sīlakkhandhenā’’tiādimāha. Tattha sīlasaddassa attho heṭṭhā vutto. Khandhasaddo pana rāsimhi paññattiyaṃ ruḷhiyaṃ guṇeti bahūsu atthesu diṭṭhappayogo. Tathā hi ‘‘asaṅkheyyo appameyyo mahāudakakkhandhotveva saṅkhyaṃ gacchatī’’tiādīsu (a. ni. 4.51; 6.37) rāsimhi āgato. ‘‘Addasā kho bhagavā mahantaṃ dārukkhandhaṃ gaṅgāya nadiyā sotena vuyhamāna’’ntiādīsu (saṃ. ni. 4.241) paññattiyaṃ. ‘‘Cittaṃ mano mānasaṃ hadayaṃ paṇḍaraṃ mano manāyatanaṃ viññāṇaṃ viññāṇakkhandho’’tiādīsu (dha. sa. 63, 65) ruḷhiyaṃ. ‘‘Na kho, āvuso visākha, ariyena aṭṭhaṅgikena maggena tayo khandhā saṅgahitā, tīhi ca kho, āvuso visākha, khandhehi ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅgahito’’tiādīsu (ma. ni. 1.462) guṇe. Idhāpi guṇeyeva daṭṭhabbo. Tasmā asekkhena sīlasaṅkhātena guṇenāti attho. Samannāgatoti sampayutto samaṅgībhūto. Samādahati etena, sayaṃ vā samādahati, samādhānameva vāti samādhi. Pakārehi jānāti yathāsabhāvaṃ paṭivijjhatīti paññā. Sīlameva khandho sīlakkhandho. Sesesupi eseva nayo.
तत्थ अग्गफलभूता सम्मावाचा, सम्माकम्मन्तो, सम्माआजीवो च सभावेनेव असेक्खो सीलक्खन्धो नाम, तथा सम्मासमाधि असेक्खो समाधिक्खन्धो। तदुपकारकतो पन सम्मावायामसम्मासतियो समाधिक्खन्धे सङ्गहं गच्छन्ति। तथा सम्मादिट्ठि असेक्खो पञ्ञाक्खन्धो। तदुपकारकतो सम्मासङ्कप्पो पञ्ञाक्खन्धे सङ्गहं गच्छतीति एवमेत्थ अट्ठपि अरहत्तफलधम्मा तीहि खन्धेहि सङ्गहेत्वा दस्सिताति वेदितब्बं।
Tattha aggaphalabhūtā sammāvācā, sammākammanto, sammāājīvo ca sabhāveneva asekkho sīlakkhandho nāma, tathā sammāsamādhi asekkho samādhikkhandho. Tadupakārakato pana sammāvāyāmasammāsatiyo samādhikkhandhe saṅgahaṃ gacchanti. Tathā sammādiṭṭhi asekkho paññākkhandho. Tadupakārakato sammāsaṅkappo paññākkhandhe saṅgahaṃ gacchatīti evamettha aṭṭhapi arahattaphaladhammā tīhi khandhehi saṅgahetvā dassitāti veditabbaṃ.
यस्स एते सुभाविताति येन अरहता एते सीलादयो असेक्खधम्मक्खन्धा सुभाविता सुट्ठु वड्ढिता, सो आदिच्चोव विरोचतीति सम्बन्धो। ‘‘यस्स चेते’’तिपि पठन्ति। तेसञ्च सद्दो निपातमत्तं। एवमेतस्मिं वग्गे पठमसुत्ते वट्टं, परियोसानसुत्ते विवट्टं, इतरेसु वट्टविवट्टं कथितं।
Yassa ete subhāvitāti yena arahatā ete sīlādayo asekkhadhammakkhandhā subhāvitā suṭṭhu vaḍḍhitā, so ādiccova virocatīti sambandho. ‘‘Yassa cete’’tipi paṭhanti. Tesañca saddo nipātamattaṃ. Evametasmiṃ vagge paṭhamasutte vaṭṭaṃ, pariyosānasutte vivaṭṭaṃ, itaresu vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ.
दसमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Dasamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
पठमवग्गवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / १०. मारधेय्यसुत्तं • 10. Māradheyyasuttaṃ
