| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya |
५. मारधीतुसुत्तं
5. Māradhītusuttaṃ
१६१. अथ खो मारो पापिमा भगवतो सन्तिके इमा निब्बेजनीया गाथायो अभासित्वा तम्हा ठाना अपक्कम्म भगवतो अविदूरे पथवियं पल्लङ्केन निसीदि तुण्हीभूतो मङ्कुभूतो पत्तक्खन्धो अधोमुखो पज्झायन्तो अप्पटिभानो कट्ठेन भूमिं विलिखन्तो। अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो येन मारो पापिमा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा मारं पापिमन्तं गाथाय अज्झभासिंसु –
161. Atha kho māro pāpimā bhagavato santike imā nibbejanīyā gāthāyo abhāsitvā tamhā ṭhānā apakkamma bhagavato avidūre pathaviyaṃ pallaṅkena nisīdi tuṇhībhūto maṅkubhūto pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno kaṭṭhena bhūmiṃ vilikhanto. Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro yena māro pāpimā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā māraṃ pāpimantaṃ gāthāya ajjhabhāsiṃsu –
‘‘केनासि दुम्मनो तात, पुरिसं कं नु सोचसि।
‘‘Kenāsi dummano tāta, purisaṃ kaṃ nu socasi;
मयं तं रागपासेन, आरञ्ञमिव कुञ्जरं।
Mayaṃ taṃ rāgapāsena, āraññamiva kuñjaraṃ;
बन्धित्वा आनयिस्साम, वसगो ते भविस्सती’’ति॥
Bandhitvā ānayissāma, vasago te bhavissatī’’ti.
‘‘अरहं सुगतो लोके, न रागेन सुवानयो।
‘‘Arahaṃ sugato loke, na rāgena suvānayo;
मारधेय्यं अतिक्कन्तो, तस्मा सोचामहं भुस’’न्ति॥
Māradheyyaṃ atikkanto, tasmā socāmahaṃ bhusa’’nti.
अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘पादे ते, समण, परिचारेमा’’ति। अथ खो भगवा न मनसाकासि, यथा तं अनुत्तरे उपधिसङ्खये विमुत्तो।
Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘pāde te, samaṇa, paricāremā’’ti. Atha kho bhagavā na manasākāsi, yathā taṃ anuttare upadhisaṅkhaye vimutto.
अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो एकमन्तं अपक्कम्म एवं समचिन्तेसुं – ‘‘उच्चावचा खो पुरिसानं अधिप्पाया। यंनून मयं एकसतं एकसतं कुमारिवण्णसतं अभिनिम्मिनेय्यामा’’ति। अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो एकसतं एकसतं कुमारिवण्णसतं अभिनिम्मिनित्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘पादे ते, समण, परिचारेमा’’ति। तम्पि भगवा न मनसाकासि, यथा तं अनुत्तरे उपधिसङ्खये विमुत्तो।
Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro ekamantaṃ apakkamma evaṃ samacintesuṃ – ‘‘uccāvacā kho purisānaṃ adhippāyā. Yaṃnūna mayaṃ ekasataṃ ekasataṃ kumārivaṇṇasataṃ abhinimmineyyāmā’’ti. Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro ekasataṃ ekasataṃ kumārivaṇṇasataṃ abhinimminitvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘pāde te, samaṇa, paricāremā’’ti. Tampi bhagavā na manasākāsi, yathā taṃ anuttare upadhisaṅkhaye vimutto.
अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो एकमन्तं अपक्कम्म एवं समचिन्तेसुं – ‘‘उच्चावचा खो पुरिसानं अधिप्पाया । यंनून मयं एकसतं एकसतं अविजातवण्णसतं अभिनिम्मिनेय्यामा’’ति। अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो एकसतं एकसतं अविजातवण्णसतं अभिनिम्मिनित्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘पादे ते, समण, परिचारेमा’’ति। तम्पि भगवा न मनसाकासि, यथा तं अनुत्तरे उपधिसङ्खये विमुत्तो।
Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro ekamantaṃ apakkamma evaṃ samacintesuṃ – ‘‘uccāvacā kho purisānaṃ adhippāyā . Yaṃnūna mayaṃ ekasataṃ ekasataṃ avijātavaṇṇasataṃ abhinimmineyyāmā’’ti. Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro ekasataṃ ekasataṃ avijātavaṇṇasataṃ abhinimminitvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘pāde te, samaṇa, paricāremā’’ti. Tampi bhagavā na manasākāsi, yathā taṃ anuttare upadhisaṅkhaye vimutto.
अथ खो तण्हा च…पे॰… यंनून मयं एकसतं एकसतं सकिं विजातवण्णसतं अभिनिम्मिनेय्यामाति। अथ खो तण्हा च…पे॰… सकिं विजातवण्णसतं अभिनिम्मिनित्वा येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा भगवन्तं एतदवोचुं – ‘‘पादे ते, समण, परिचारेमा’’ति। तम्पि भगवा न मनसाकासि, यथा तं अनुत्तरे उपधिसङ्खये विमुत्तो।
Atha kho taṇhā ca…pe… yaṃnūna mayaṃ ekasataṃ ekasataṃ sakiṃ vijātavaṇṇasataṃ abhinimmineyyāmāti. Atha kho taṇhā ca…pe… sakiṃ vijātavaṇṇasataṃ abhinimminitvā yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā bhagavantaṃ etadavocuṃ – ‘‘pāde te, samaṇa, paricāremā’’ti. Tampi bhagavā na manasākāsi, yathā taṃ anuttare upadhisaṅkhaye vimutto.
अथ खो तण्हा च…पे॰… यंनून मयं एकसतं एकसतं दुविजातवण्णसतं अभिनिम्मिनेय्यामाति। अथ खो तण्हा च…पे॰… दुविजातवण्णसतं अभिनिम्मिनित्वा येन भगवा…पे॰… यथा तं अनुत्तरे उपधिसङ्खये विमुत्तो। अथ खो तण्हा च…पे॰… मज्झिमित्थिवण्णसतं अभिनिम्मिनेय्यामाति। अथ खो तण्हा च…पे॰… मज्झिमित्थिवण्णसतं अभिनिम्मिनित्वा…पे॰… अनुत्तरे उपधिसङ्खये विमुत्तो।
Atha kho taṇhā ca…pe… yaṃnūna mayaṃ ekasataṃ ekasataṃ duvijātavaṇṇasataṃ abhinimmineyyāmāti. Atha kho taṇhā ca…pe… duvijātavaṇṇasataṃ abhinimminitvā yena bhagavā…pe… yathā taṃ anuttare upadhisaṅkhaye vimutto. Atha kho taṇhā ca…pe… majjhimitthivaṇṇasataṃ abhinimmineyyāmāti. Atha kho taṇhā ca…pe… majjhimitthivaṇṇasataṃ abhinimminitvā…pe… anuttare upadhisaṅkhaye vimutto.
अथ खो तण्हा च…पे॰… महित्थिवण्णसतं अभिनिम्मिनेय्यामाति । अथ खो तण्हा च…पे॰… महित्थिवण्णसतं अभिनिम्मिनित्वा येन भगवा…पे॰… अनुत्तरे उपधिसङ्खये विमुत्तो। अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो एकमन्तं अपक्कम्म एतदवोचुं – सच्चं किर नो पिता अवोच –
Atha kho taṇhā ca…pe… mahitthivaṇṇasataṃ abhinimmineyyāmāti . Atha kho taṇhā ca…pe… mahitthivaṇṇasataṃ abhinimminitvā yena bhagavā…pe… anuttare upadhisaṅkhaye vimutto. Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro ekamantaṃ apakkamma etadavocuṃ – saccaṃ kira no pitā avoca –
‘‘अरहं सुगतो लोके, न रागेन सुवानयो।
‘‘Arahaṃ sugato loke, na rāgena suvānayo;
मारधेय्यं अतिक्कन्तो, तस्मा सोचामहं भुस’’न्ति॥
Māradheyyaṃ atikkanto, tasmā socāmahaṃ bhusa’’nti.
‘‘यञ्हि मयं समणं वा ब्राह्मणं वा अवीतरागं इमिना उपक्कमेन उपक्कमेय्याम हदयं वास्स फलेय्य, उण्हं लोहितं वा मुखतो उग्गच्छेय्य, उम्मादं वा पापुणेय्य चित्तक्खेपं वा। सेय्यथा वा पन नळो हरितो लुतो उस्सुस्सति विसुस्सति मिलायति; एवमेव उस्सुस्सेय्य विसुस्सेय्य मिलायेय्या’’ति।
‘‘Yañhi mayaṃ samaṇaṃ vā brāhmaṇaṃ vā avītarāgaṃ iminā upakkamena upakkameyyāma hadayaṃ vāssa phaleyya, uṇhaṃ lohitaṃ vā mukhato uggaccheyya, ummādaṃ vā pāpuṇeyya cittakkhepaṃ vā. Seyyathā vā pana naḷo harito luto ussussati visussati milāyati; evameva ussusseyya visusseyya milāyeyyā’’ti.
अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो येन भगवा तेनुपसङ्कमिंसु; उपसङ्कमित्वा एकमन्तं अट्ठंसु। एकमन्तं ठिता खो तण्हा मारधीता भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro yena bhagavā tenupasaṅkamiṃsu; upasaṅkamitvā ekamantaṃ aṭṭhaṃsu. Ekamantaṃ ṭhitā kho taṇhā māradhītā bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘सोकावतिण्णो नु वनम्हि झायसि,
‘‘Sokāvatiṇṇo nu vanamhi jhāyasi,
वित्तं नु जीनो उद पत्थयानो।
Vittaṃ nu jīno uda patthayāno;
आगुं नु गामस्मिमकासि किञ्चि,
Āguṃ nu gāmasmimakāsi kiñci,
कस्मा जनेन न करोसि सक्खिं।
Kasmā janena na karosi sakkhiṃ;
सक्खी न सम्पज्जति केनचि ते’’ति॥
Sakkhī na sampajjati kenaci te’’ti.
‘‘अत्थस्स पत्तिं हदयस्स सन्तिं,
‘‘Atthassa pattiṃ hadayassa santiṃ,
जेत्वान सेनं पियसातरूपं।
Jetvāna senaṃ piyasātarūpaṃ;
तस्मा जनेन न करोमि सक्खिं।
Tasmā janena na karomi sakkhiṃ;
सक्खी न सम्पज्जति केनचि मे’’ति॥
Sakkhī na sampajjati kenaci me’’ti.
अथ खो अरति 3 मारधीता भगवन्तं गाथाय अज्झभासि –
Atha kho arati 4 māradhītā bhagavantaṃ gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘कथं विहारीबहुलोध भिक्खु,
‘‘Kathaṃ vihārībahulodha bhikkhu,
पञ्चोघतिण्णो अतरीध छट्ठं।
Pañcoghatiṇṇo atarīdha chaṭṭhaṃ;
परिबाहिरा होन्ति अलद्ध यो त’’न्ति॥
Paribāhirā honti aladdha yo ta’’nti.
‘‘पस्सद्धकायो सुविमुत्तचित्तो,
‘‘Passaddhakāyo suvimuttacitto,
असङ्खरानो सतिमा अनोको।
Asaṅkharāno satimā anoko;
अञ्ञाय धम्मं अवितक्कझायी,
Aññāya dhammaṃ avitakkajhāyī,
‘‘एवंविहारीबहुलोध भिक्खु,
‘‘Evaṃvihārībahulodha bhikkhu,
पञ्चोघतिण्णो अतरीध छट्ठं।
Pañcoghatiṇṇo atarīdha chaṭṭhaṃ;
एवं झायिं बहुलं कामसञ्ञा,
Evaṃ jhāyiṃ bahulaṃ kāmasaññā,
परिबाहिरा होन्ति अलद्ध यो त’’न्ति॥
Paribāhirā honti aladdha yo ta’’nti.
अथ खो रगा 9 मारधीता भगवतो सन्तिके गाथाय अज्झभासि –
Atha kho ragā 10 māradhītā bhagavato santike gāthāya ajjhabhāsi –
‘‘अच्छेज्ज तण्हं गणसङ्घचारी,
‘‘Acchejja taṇhaṃ gaṇasaṅghacārī,
बहुं वतायं जनतं अनोको,
Bahuṃ vatāyaṃ janataṃ anoko,
अच्छेज्ज नेस्सति मच्चुराजस्स पार’’न्ति॥
Acchejja nessati maccurājassa pāra’’nti.
‘‘नयन्ति वे महावीरा, सद्धम्मेन तथागता।
‘‘Nayanti ve mahāvīrā, saddhammena tathāgatā;
धम्मेन नयमानानं, का उसूया विजानत’’न्ति॥
Dhammena nayamānānaṃ, kā usūyā vijānata’’nti.
अथ खो तण्हा च अरति च रगा च मारधीतरो येन मारो पापिमा तेनुपसङ्कमिंसु। अद्दसा खो मारो पापिमा तण्हञ्च अरतिञ्च रगञ्च मारधीतरो दूरतोव आगच्छन्तियो। दिस्वान गाथाहि अज्झभासि –
Atha kho taṇhā ca arati ca ragā ca māradhītaro yena māro pāpimā tenupasaṅkamiṃsu. Addasā kho māro pāpimā taṇhañca aratiñca ragañca māradhītaro dūratova āgacchantiyo. Disvāna gāthāhi ajjhabhāsi –
गिरिं नखेन खनथ, अयो दन्तेहि खादथ॥
Giriṃ nakhena khanatha, ayo dantehi khādatha.
खाणुंव उरसासज्ज, निब्बिज्जापेथ गोतमा’’ति॥
Khāṇuṃva urasāsajja, nibbijjāpetha gotamā’’ti.
‘‘दद्दल्लमाना आगञ्छुं, तण्हा च अरती रगा।
‘‘Daddallamānā āgañchuṃ, taṇhā ca aratī ragā;
ता तत्थ पनुदी सत्था, तूलं भट्ठंव मालुतो’’ति॥
Tā tattha panudī satthā, tūlaṃ bhaṭṭhaṃva māluto’’ti.
ततियो वग्गो।
Tatiyo vaggo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
सम्बहुला समिद्धि च, गोधिकं सत्तवस्सानि।
Sambahulā samiddhi ca, godhikaṃ sattavassāni;
धीतरं देसितं बुद्ध, सेट्ठेन इमं मारपञ्चकन्ति॥
Dhītaraṃ desitaṃ buddha, seṭṭhena imaṃ mārapañcakanti.
मारसंयुत्तं समत्तं।
Mārasaṃyuttaṃ samattaṃ.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ५. मारधीतुसुत्तवण्णना • 5. Māradhītusuttavaṇṇanā
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ५. मारधीतुसुत्तवण्णना • 5. Māradhītusuttavaṇṇanā
