| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
५. मारधीतुसुत्तवण्णना
5. Māradhītusuttavaṇṇanā
१६१. चिन्तेसीति सोकवसिको हुत्वा चिन्तयि। गणिकारहत्थिनियोति दीपककरेणुयो। एकसतं एकसतन्ति एकसतं एकसतं पच्चेकं सतं सतन्ति अत्थो। तेनाह ‘‘एकेकं सतं सतं कत्वा’’ति। कुमारिवण्णसतन्ति कुमारित्थीनं अत्तभावानं सतं। ता किर पठमं कञ्ञारूपेन अत्तानं दस्सेसुं। अनुपगतपुप्फानञ्हि समञ्ञा कञ्ञाति। पुन यथावुत्तकुमारिरूपेन उपगतपुप्फा हि कुमारी। पुन वधुकारूपेन। तं सन्धाय वुत्तं ‘‘अविजातवण्णसत’’न्ति । ततियवारे युवतिरूपेन। विजाता हि इत्थी अनतिक्कन्तमज्झिमवया युवती। एत्तावता बाला तरुणी पोरीति तिविधासु इत्थीसु पुरिमा द्वे दस्सिता, परियोसानवारेसु मनुस्सजातिकानं मनुस्सित्थियोव रुच्चन्तीति तेन मनुस्सरूपेन ता अत्तानं दस्सेसुं।
161.Cintesīti sokavasiko hutvā cintayi. Gaṇikārahatthiniyoti dīpakakareṇuyo. Ekasataṃ ekasatanti ekasataṃ ekasataṃ paccekaṃ sataṃ satanti attho. Tenāha ‘‘ekekaṃ sataṃ sataṃ katvā’’ti. Kumārivaṇṇasatanti kumāritthīnaṃ attabhāvānaṃ sataṃ. Tā kira paṭhamaṃ kaññārūpena attānaṃ dassesuṃ. Anupagatapupphānañhi samaññā kaññāti. Puna yathāvuttakumārirūpena upagatapupphā hi kumārī. Puna vadhukārūpena. Taṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘avijātavaṇṇasata’’nti . Tatiyavāre yuvatirūpena. Vijātā hi itthī anatikkantamajjhimavayā yuvatī. Ettāvatā bālā taruṇī porīti tividhāsu itthīsu purimā dve dassitā, pariyosānavāresu manussajātikānaṃ manussitthiyova ruccantīti tena manussarūpena tā attānaṃ dassesuṃ.
अत्थस्स पत्तिन्ति एकन्ततो हितानुप्पत्तिं। हदयस्स सन्तिन्ति परमचित्तुपसमं। किलेससेनन्ति कामगुणसङ्खातं पठमं किलेससेनं। सा हि किलेससेना अच्छरासङ्घातसभावापि पटिपत्थयमाना पियायितब्बइच्छितब्बरूपभावतो पियरूपसातरूपा नाम अत्तनो किच्चवसेन। एको अहं झायन्तोति गणसङ्गणिकाय किलेससङ्गणिकाय च अभावतो एको असहायो अहं लक्खणूपनिज्झानेन निज्झायन्तो। अनुबुज्झिन्ति अनुक्कमेन मग्गपटिपाटिया बुज्झिं पटिबुज्झिं। तस्माति यथावुत्तविवेकसुखसमधिगमनिमित्तं। अकरणेनाति मित्तसन्थवस्स अकरणेन। सक्खीति सक्खिभावो।
Atthassa pattinti ekantato hitānuppattiṃ. Hadayassa santinti paramacittupasamaṃ. Kilesasenanti kāmaguṇasaṅkhātaṃ paṭhamaṃ kilesasenaṃ. Sā hi kilesasenā accharāsaṅghātasabhāvāpi paṭipatthayamānā piyāyitabbaicchitabbarūpabhāvato piyarūpasātarūpā nāma attano kiccavasena. Eko ahaṃ jhāyantoti gaṇasaṅgaṇikāya kilesasaṅgaṇikāya ca abhāvato eko asahāyo ahaṃ lakkhaṇūpanijjhānena nijjhāyanto. Anubujjhinti anukkamena maggapaṭipāṭiyā bujjhiṃ paṭibujjhiṃ. Tasmāti yathāvuttavivekasukhasamadhigamanimittaṃ. Akaraṇenāti mittasanthavassa akaraṇena. Sakkhīti sakkhibhāvo.
कतमेन विहारेनाति झानसमापत्तीनं कतमेन विहारेन। इध दुतियपदस्स अत्थो विस्सज्जनगाथावण्णनायमेव आवि भविस्सति। अनामन्तेन ‘‘तं पुग्गल’’न्ति सम्मुखा ठितम्पि भगवन्तं असम्मुखा विय कत्वा वदति, कथं त्वन्ति अत्थो।
Katamenavihārenāti jhānasamāpattīnaṃ katamena vihārena. Idha dutiyapadassa attho vissajjanagāthāvaṇṇanāyameva āvi bhavissati. Anāmantena ‘‘taṃ puggala’’nti sammukhā ṭhitampi bhagavantaṃ asammukhā viya katvā vadati, kathaṃ tvanti attho.
‘‘अवितक्कझायी’’ति वक्खमानत्ता अयमेवेत्थ कायपस्सद्धि वेदितब्बाति आह ‘‘चतुत्थज्झानेन अस्सासपस्सासकायस्स पस्सद्धत्ता पस्सद्धकायो’’ति। पुञ्ञाभिसङ्खारादिके कम्माभिसङ्खारे। कामालयादीनं अभावतो अनालयो। न सरतीति न सवति। रागवसेन हि सत्ता संसारमनुसवन्ति। न थिनोति न थिनमिद्धचित्तो। मोहवसेन हि सत्ता थिनमिद्धं आपज्जन्तीति। दियड्ढकिलेससहस्सन्ति खुद्दकवत्थुविभङ्गे (विभ॰ ८४२, ९७६) आगतेसु अट्ठसु किलेससतेसु अट्ठसतं तण्हाविचरितानि अपनेत्वा सेसा पञ्ञासाधिकं सतं किलेसा, ते ब्रह्मजाले (दी॰ नि॰ १.३१) आगताहि द्वासट्ठिया दिट्ठीहि सह पञ्चपञ्ञासाधिकं सत्तसतं होति; ता च उप्पन्नानुप्पन्नभावेन दिगुणिता दियड्ढकिलेससहस्सं दसाधिकं होति; तं अप्पकं पन ऊनमधिकं वा गणनुपगं न होतीति ‘‘दियड्ढकिलेससहस्स’’न्ति वुत्तं। इतरेसं अतीतादिभावामसनतो अग्गहणं पहानस्स अधिप्पेतत्ता। अयमेत्थ सङ्खेपो, वित्थारो पन अभिधम्मटीकायं (ध॰ स॰ अनुटी॰ निदानकथावण्णना) वुत्तनयेन वेदितब्बो। पठमपदेनाति ‘‘न कुप्पती’’ति इमिना पदेन। दुतियेनाति ‘‘न सरती’’ति पदेन। ततियेनाति ‘‘न थिनो’’ति पदेन। नीवरणप्पहानेन खीणासवतं दस्सेति, अनवसेसतो नीवरणानं अच्चन्तप्पहानं अधिप्पेतं।
‘‘Avitakkajhāyī’’ti vakkhamānattā ayamevettha kāyapassaddhi veditabbāti āha ‘‘catutthajjhānena assāsapassāsakāyassa passaddhattā passaddhakāyo’’ti. Puññābhisaṅkhārādike kammābhisaṅkhāre. Kāmālayādīnaṃ abhāvato anālayo. Na saratīti na savati. Rāgavasena hi sattā saṃsāramanusavanti. Na thinoti na thinamiddhacitto. Mohavasena hi sattā thinamiddhaṃ āpajjantīti. Diyaḍḍhakilesasahassanti khuddakavatthuvibhaṅge (vibha. 842, 976) āgatesu aṭṭhasu kilesasatesu aṭṭhasataṃ taṇhāvicaritāni apanetvā sesā paññāsādhikaṃ sataṃ kilesā, te brahmajāle (dī. ni. 1.31) āgatāhi dvāsaṭṭhiyā diṭṭhīhi saha pañcapaññāsādhikaṃ sattasataṃ hoti; tā ca uppannānuppannabhāvena diguṇitā diyaḍḍhakilesasahassaṃ dasādhikaṃ hoti; taṃ appakaṃ pana ūnamadhikaṃ vā gaṇanupagaṃ na hotīti ‘‘diyaḍḍhakilesasahassa’’nti vuttaṃ. Itaresaṃ atītādibhāvāmasanato aggahaṇaṃ pahānassa adhippetattā. Ayamettha saṅkhepo, vitthāro pana abhidhammaṭīkāyaṃ (dha. sa. anuṭī. nidānakathāvaṇṇanā) vuttanayena veditabbo. Paṭhamapadenāti ‘‘na kuppatī’’ti iminā padena. Dutiyenāti ‘‘na saratī’’ti padena. Tatiyenāti ‘‘na thino’’ti padena. Nīvaraṇappahānena khīṇāsavataṃ dasseti, anavasesato nīvaraṇānaṃ accantappahānaṃ adhippetaṃ.
पञ्चद्वारिककिलेसोघं तिण्णोति छन्नं द्वारानं वसेन पवत्तनकिलेसोघं तरित्वा ठितो। कामोघदिट्ठोघभवोघट्ठकिलेसभावतो ‘‘पञ्चोघग्गहणेन वा पञ्चोरम्भागियानि संयोजनानि वेदितब्बानी’’ति आह। रूपरागादयो विसेसतो न पञ्चद्वारिकाति वुत्तं ‘‘छट्ठग्गहणेन पञ्चुद्धम्भागियानि वेदितब्बानी’’ति।
Pañcadvārikakilesoghaṃ tiṇṇoti channaṃ dvārānaṃ vasena pavattanakilesoghaṃ taritvā ṭhito. Kāmoghadiṭṭhoghabhavoghaṭṭhakilesabhāvato ‘‘pañcoghaggahaṇena vā pañcorambhāgiyāni saṃyojanāni veditabbānī’’ti āha. Rūparāgādayo visesato na pañcadvārikāti vuttaṃ ‘‘chaṭṭhaggahaṇena pañcuddhambhāgiyāni veditabbānī’’ti.
मच्चुराजस्साति सम्बन्धे सामिवचनन्ति दस्सेन्तो ‘‘मच्चुराजस्स हत्थतो’’ति आह। नयमानानन्ति अनादरे सामिवचनन्ति कत्वा वुत्तं ‘‘नयमानेसू’’ति।
Maccurājassāti sambandhe sāmivacananti dassento ‘‘maccurājassa hatthato’’ti āha. Nayamānānanti anādare sāmivacananti katvā vuttaṃ ‘‘nayamānesū’’ti.
ऊहच्चाति बुद्धं निस्साय। ‘‘इदमवोचा’’ति देसनं निट्ठापेत्वाति एतेन संयुत्तेसु अयं निगमनपाळि, हेट्ठा अनागतनयत्ता पन केसुचि पोत्थकेसु न लिखीयतीति दस्सेति। दद्दल्लमानाति जज्जकारस्स हि दद्दकारं कत्वा निद्देसो। तेनाह ‘‘अतिविय जलमाना’’ति। नीहरीति तासं कायवचीविकारं न मनसिकरोन्तो तिणायपि अमञ्ञमानोव अनपेक्खेनेव नीहरि। फलतो भट्ठन्ति फलसिपाटिकतो भट्ठं। कुण्डतिणादिगच्छतूलं पोटकितूलं।
Ūhaccāti buddhaṃ nissāya. ‘‘Idamavocā’’ti desanaṃ niṭṭhāpetvāti etena saṃyuttesu ayaṃ nigamanapāḷi, heṭṭhā anāgatanayattā pana kesuci potthakesu na likhīyatīti dasseti. Daddallamānāti jajjakārassa hi daddakāraṃ katvā niddeso. Tenāha ‘‘ativiya jalamānā’’ti. Nīharīti tāsaṃ kāyavacīvikāraṃ na manasikaronto tiṇāyapi amaññamānova anapekkheneva nīhari. Phalato bhaṭṭhanti phalasipāṭikato bhaṭṭhaṃ. Kuṇḍatiṇādigacchatūlaṃ poṭakitūlaṃ.
मारधीतुसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Māradhītusuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
ततियवग्गवण्णना निट्ठिता।
Tatiyavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
सारत्थप्पकासिनिया संयुत्तनिकाय-अट्ठकथाय
Sāratthappakāsiniyā saṃyuttanikāya-aṭṭhakathāya
मारसंयुत्तवण्णनाय लीनत्थप्पकासना समत्ता।
Mārasaṃyuttavaṇṇanāya līnatthappakāsanā samattā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ५. मारधीतुसुत्तं • 5. Māradhītusuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ५. मारधीतुसुत्तवण्णना • 5. Māradhītusuttavaṇṇanā
