Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ථෙරගාථා-අට්ඨකථා • Theragāthā-aṭṭhakathā |
5. මාතඞ්ගපුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා
5. Mātaṅgaputtattheragāthāvaṇṇanā
අතිසීතන්ති ආයස්මතො මාතඞ්ගපුත්තත්ථෙරස්ස ගාථා. කා උප්පත්ති? අයං කිර පදුමුත්තරස්ස භගවතො කාලෙ හිමවන්තසමීපෙ මහතො ජාතස්සරස්ස හෙට්ඨා මහති නාගභවනෙ මහානුභාවො නාගරාජා හුත්වා නිබ්බත්තො එකදිවසං නාගභවනතො නික්ඛමිත්වා විචරන්තො සත්ථාරං ආකාසෙන ගච්ඡන්තං දිස්වා පසන්නමානසො අත්තනො සීසමණිනා පූජං අකාසි. සො තෙන පුඤ්ඤකම්මෙන දෙවමනුස්සෙසු සංසරන්තො ඉමස්මිං බුද්ධුප්පාදෙ කොසලරට්ඨෙ මාතඞ්ගස්ස නාම කුටුම්බිකස්ස පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්තො මාතඞ්ගපුත්තොත්වෙව පඤ්ඤායිත්ථ. සො විඤ්ඤුතං පත්තො අලසජාතිකො හුත්වා කිඤ්චි කම්මං අකරොන්තො ඤාතකෙහි අඤ්ඤෙහි ච ගරහිතො ‘‘සුඛජීවිනො ඉමෙ සමණා සක්යපුත්තියා’’ති සුඛජීවිතං ආකඞ්ඛන්තො භික්ඛූහි කතපරිචයො හුත්වා සත්ථාරං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මං සුත්වා පටිලද්ධසද්ධො පබ්බජිත්වා අඤ්ඤෙ භික්ඛූ ඉද්ධිමන්තෙ දිස්වා ඉද්ධිබලං පත්ථෙත්වා සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා භාවනං අනුයුඤ්ජන්තො ඡළභිඤ්ඤො අහොසි. තෙන වුත්තං අපදානෙ (අප. ථෙර 2.48.8-29) –
Atisītanti āyasmato mātaṅgaputtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle himavantasamīpe mahato jātassarassa heṭṭhā mahati nāgabhavane mahānubhāvo nāgarājā hutvā nibbatto ekadivasaṃ nāgabhavanato nikkhamitvā vicaranto satthāraṃ ākāsena gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano sīsamaṇinā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe mātaṅgassa nāma kuṭumbikassa putto hutvā nibbatto mātaṅgaputtotveva paññāyittha. So viññutaṃ patto alasajātiko hutvā kiñci kammaṃ akaronto ñātakehi aññehi ca garahito ‘‘sukhajīvino ime samaṇā sakyaputtiyā’’ti sukhajīvitaṃ ākaṅkhanto bhikkhūhi kataparicayo hutvā satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā aññe bhikkhū iddhimante disvā iddhibalaṃ patthetvā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvanaṃ anuyuñjanto chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.8-29) –
‘‘පදුමුත්තරො නාම ජිනො, සබ්බධම්මාන පාරගූ;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammāna pāragū;
විවෙකකාමො සම්බුද්ධො, ගච්ඡතෙ අනිලඤ්ජසෙ.
Vivekakāmo sambuddho, gacchate anilañjase.
‘‘අවිදූරෙ හිමවන්තස්ස, මහාජාතස්සරො අහු;
‘‘Avidūre himavantassa, mahājātassaro ahu;
තත්ථ මෙ භවනං ආසි, පුඤ්ඤකම්මෙන සංයුතං.
Tattha me bhavanaṃ āsi, puññakammena saṃyutaṃ.
‘‘භවනා අභිනික්ඛම්ම, අද්දසං ලොකනායකං;
‘‘Bhavanā abhinikkhamma, addasaṃ lokanāyakaṃ;
ඉන්දීවරංව ජලිතං, ආදිත්තංව හුතාසනං.
Indīvaraṃva jalitaṃ, ādittaṃva hutāsanaṃ.
‘‘විචිනං නද්දසං පුප්ඵං, පූජයිස්සන්ති නායකං;
‘‘Vicinaṃ naddasaṃ pupphaṃ, pūjayissanti nāyakaṃ;
සකං චිත්තං පසාදෙත්වා, අවන්දිං සත්ථුනො අහං.
Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, avandiṃ satthuno ahaṃ.
‘‘මම සීසෙ මණිං ගය්හ, පූජයිං ලොකනායකං;
‘‘Mama sīse maṇiṃ gayha, pūjayiṃ lokanāyakaṃ;
ඉමාය මණිපූජාය, විපාකො හොතු භද්දකො.
Imāya maṇipūjāya, vipāko hotu bhaddako.
‘‘පදුමුත්තරො ලොකවිදූ, ආහුතීනං පටිග්ගහො;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
අන්තලික්ඛෙ ඨිතො සත්ථා, ඉමං ගාථං අභාසථ.
Antalikkhe ṭhito satthā, imaṃ gāthaṃ abhāsatha.
‘‘සො තෙ ඉජ්ඣතු සඞ්කප්පො, ලභස්සු විපුලං සුඛං;
‘‘So te ijjhatu saṅkappo, labhassu vipulaṃ sukhaṃ;
ඉමාය මණිපූජාය, අනුභොහි මහායසං.
Imāya maṇipūjāya, anubhohi mahāyasaṃ.
‘‘ඉදං වත්වාන භගවා, ජලජුත්තමනාමකො;
‘‘Idaṃ vatvāna bhagavā, jalajuttamanāmako;
අගමාසි බුද්ධසෙට්ඨො, යත්ථ චිත්තං පණීහිතං.
Agamāsi buddhaseṭṭho, yattha cittaṃ paṇīhitaṃ.
‘‘සට්ඨිකප්පානි දෙවින්දො, දෙවරජ්ජමකාරයිං;
‘‘Saṭṭhikappāni devindo, devarajjamakārayiṃ;
අනෙකසතක්ඛත්තුඤ්ච, චක්කවත්තී අහොසහං.
Anekasatakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘පුබ්බකම්මං සරන්තස්ස, දෙවභූතස්ස මෙ සතො;
‘‘Pubbakammaṃ sarantassa, devabhūtassa me sato;
මණි නිබ්බත්තතෙ මය්හං, ආලොකකරණො මමං.
Maṇi nibbattate mayhaṃ, ālokakaraṇo mamaṃ.
‘‘ඡළසීතිසහස්සානි , නාරියො මෙ පරිග්ගහා;
‘‘Chaḷasītisahassāni , nāriyo me pariggahā;
විචිත්තවත්ථාභරණා, ආමුක්කමණිකුණ්ඩලා.
Vicittavatthābharaṇā, āmukkamaṇikuṇḍalā.
‘‘අළාරපම්හා හසුලා, සුසඤ්ඤා තනුමජ්ඣිමා;
‘‘Aḷārapamhā hasulā, susaññā tanumajjhimā;
පරිවාරෙන්ති මං නිච්චං, මණිපූජායිදං ඵලං.
Parivārenti maṃ niccaṃ, maṇipūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘සොණ්ණමයා මණිමයා, ලොහිතඞ්කමයා තථා;
‘‘Soṇṇamayā maṇimayā, lohitaṅkamayā tathā;
භණ්ඩා මෙ සුකතා හොන්ති, යදිච්ඡසි පිළන්ධනා.
Bhaṇḍā me sukatā honti, yadicchasi piḷandhanā.
‘‘කූටාගාරා ගහා රම්මා, සයනඤ්ච මහාරහං;
‘‘Kūṭāgārā gahā rammā, sayanañca mahārahaṃ;
මම සඞ්කප්පමඤ්ඤාය, නිබ්බත්තන්ති යදිච්ඡකං.
Mama saṅkappamaññāya, nibbattanti yadicchakaṃ.
‘‘ලාභා තෙසං සුලද්ධඤ්ච, යෙ ලභන්ති උපස්සුතිං;
‘‘Lābhā tesaṃ suladdhañca, ye labhanti upassutiṃ;
පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං මනුස්සානං, ඔසධං සබ්බපාණිනං.
Puññakkhettaṃ manussānaṃ, osadhaṃ sabbapāṇinaṃ.
‘‘මය්හම්පි සුකතං කම්මං, යොහං අදක්ඛි නායකං;
‘‘Mayhampi sukataṃ kammaṃ, yohaṃ adakkhi nāyakaṃ;
විනිපාතා පමුත්තොම්හි, පත්තොම්හි අචලං පදං.
Vinipātā pamuttomhi, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘යං යං යොනූපපජ්ජාමි, දෙවත්තං අථ මානුසං;
‘‘Yaṃ yaṃ yonūpapajjāmi, devattaṃ atha mānusaṃ;
දිවසඤ්චෙව රත්තිඤ්ච, ආලොකො හොති මෙ සදා.
Divasañceva rattiñca, āloko hoti me sadā.
‘‘තායෙව මණිපූජාය, අනුභොත්වාන සම්පදා;
‘‘Tāyeva maṇipūjāya, anubhotvāna sampadā;
ඤාණාලොකො මයා දිට්ඨො, පත්තොම්හි අචලං පදං.
Ñāṇāloko mayā diṭṭho, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘සතසහස්සිතො කප්පෙ, යං මණිං අභිපූජයිං;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ maṇiṃ abhipūjayiṃ;
දුග්ගතිං නාභිජානාමි, මණිපූජායිදං ඵලං.
Duggatiṃ nābhijānāmi, maṇipūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘කිලෙසා ඣාපිතා මය්හං…පෙ.… කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ඡළභිඤ්ඤො පන හුත්වා පුග්ගලාධිට්ඨානවසෙන කොසජ්ජං ගරහන්තො අත්තනො ච වීරියාරම්භං කිත්තෙන්තො –
Chaḷabhiñño pana hutvā puggalādhiṭṭhānavasena kosajjaṃ garahanto attano ca vīriyārambhaṃ kittento –
231.
231.
‘‘අතිසීතං අතිඋණ්හං, අතිසායමිදං අහු;
‘‘Atisītaṃ atiuṇhaṃ, atisāyamidaṃ ahu;
ඉති විස්සට්ඨකම්මන්තෙ, ඛණා අච්චෙන්ති මාණවෙ.
Iti vissaṭṭhakammante, khaṇā accenti māṇave.
232.
232.
‘‘යො ච සීතඤ්ච උණ්හඤ්ච, තිණා භිය්යො න මඤ්ඤති;
‘‘Yo ca sītañca uṇhañca, tiṇā bhiyyo na maññati;
කරං පුරිසකිච්චානි, සො සුඛා න විහායති.
Karaṃ purisakiccāni, so sukhā na vihāyati.
233.
233.
‘‘දබ්බං කුසං පොටකිලං, උසීරං මුඤ්ජපබ්බජං;
‘‘Dabbaṃ kusaṃ poṭakilaṃ, usīraṃ muñjapabbajaṃ;
උරසා පනුදිස්සාමි, විවෙකමනුබ්රූහය’’න්ති. – ගාථාත්තයමාහ;
Urasā panudissāmi, vivekamanubrūhaya’’nti. – gāthāttayamāha;
තත්ථ අතිසීතන්ති හිමපාතවද්දලාදිනා අතිවිය සීතං, ඉදං අහූති ආනෙත්වා සම්බන්ධො. අතිඋණ්හන්ති ධම්මපරිතාපාදිනා අතිවිය උණ්හං, උභයෙනපි උතුවසෙන කොසජ්ජවත්ථුමාහ. අතිසායන්ති දිවසස්ස පරිණතියා අතිසායං, සායග්ගහණෙනෙව චෙත්ථ පාතොපි සඞ්ගය්හති , තදුභයෙන කාලවසෙන කොසජ්ජවත්ථුමාහ. ඉතීති ඉමිනා පකාරෙන. එතෙන ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා කම්මං කත්තබ්බං හොතී’’තිආදිනා (අ. නි. 8.80; දී. නි. 3.334) වුත්තං කොසජ්ජවත්ථුං සඞ්ගණ්හාති. විස්සට්ඨකම්මන්තෙති පරිච්චත්තයොගකම්මන්තෙ. ඛණාති බුද්ධුප්පාදාදයො බ්රහ්මචරියවාසස්ස ඔකාසා. අච්චෙන්තීති අතික්කමන්ති. මාණවෙති සත්තෙ. තිණා භිය්යො න මඤ්ඤතීති තිණතො උපරි න මඤ්ඤති, තිණං විය මඤ්ඤති, සීතුණ්හානි අභිභවිත්වා අත්තනා කත්තබ්බං කරොති. කරන්ති කරොන්තො. පුරිසකිච්චානීති වීරපුරිසෙන කත්තබ්බානි අත්තහිතපරහිතානි. සුඛාති සුඛතො, නිබ්බානසුඛතොති අධිප්පායො. තතියගාථාය අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තොයෙව.
Tattha atisītanti himapātavaddalādinā ativiya sītaṃ, idaṃ ahūti ānetvā sambandho. Atiuṇhanti dhammaparitāpādinā ativiya uṇhaṃ, ubhayenapi utuvasena kosajjavatthumāha. Atisāyanti divasassa pariṇatiyā atisāyaṃ, sāyaggahaṇeneva cettha pātopi saṅgayhati , tadubhayena kālavasena kosajjavatthumāha. Itīti iminā pakārena. Etena ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhunā kammaṃ kattabbaṃ hotī’’tiādinā (a. ni. 8.80; dī. ni. 3.334) vuttaṃ kosajjavatthuṃ saṅgaṇhāti. Vissaṭṭhakammanteti pariccattayogakammante. Khaṇāti buddhuppādādayo brahmacariyavāsassa okāsā. Accentīti atikkamanti. Māṇaveti satte. Tiṇā bhiyyo na maññatīti tiṇato upari na maññati, tiṇaṃ viya maññati, sītuṇhāni abhibhavitvā attanā kattabbaṃ karoti. Karanti karonto. Purisakiccānīti vīrapurisena kattabbāni attahitaparahitāni. Sukhāti sukhato, nibbānasukhatoti adhippāyo. Tatiyagāthāya attho heṭṭhā vuttoyeva.
මාතඞ්ගපුත්තත්ථෙරගාථාවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
Mātaṅgaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ථෙරගාථාපාළි • Theragāthāpāḷi / 5. මාතඞ්ගපුත්තත්ථෙරගාථා • 5. Mātaṅgaputtattheragāthā