Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഥേരഗാഥാ-അട്ഠകഥാ • Theragāthā-aṭṭhakathā |
൫. മാതങ്ഗപുത്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ
5. Mātaṅgaputtattheragāthāvaṇṇanā
അതിസീതന്തി ആയസ്മതോ മാതങ്ഗപുത്തത്ഥേരസ്സ ഗാഥാ. കാ ഉപ്പത്തി? അയം കിര പദുമുത്തരസ്സ ഭഗവതോ കാലേ ഹിമവന്തസമീപേ മഹതോ ജാതസ്സരസ്സ ഹേട്ഠാ മഹതി നാഗഭവനേ മഹാനുഭാവോ നാഗരാജാ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തോ ഏകദിവസം നാഗഭവനതോ നിക്ഖമിത്വാ വിചരന്തോ സത്ഥാരം ആകാസേന ഗച്ഛന്തം ദിസ്വാ പസന്നമാനസോ അത്തനോ സീസമണിനാ പൂജം അകാസി. സോ തേന പുഞ്ഞകമ്മേന ദേവമനുസ്സേസു സംസരന്തോ ഇമസ്മിം ബുദ്ധുപ്പാദേ കോസലരട്ഠേ മാതങ്ഗസ്സ നാമ കുടുമ്ബികസ്സ പുത്തോ ഹുത്വാ നിബ്ബത്തോ മാതങ്ഗപുത്തോത്വേവ പഞ്ഞായിത്ഥ. സോ വിഞ്ഞുതം പത്തോ അലസജാതികോ ഹുത്വാ കിഞ്ചി കമ്മം അകരോന്തോ ഞാതകേഹി അഞ്ഞേഹി ച ഗരഹിതോ ‘‘സുഖജീവിനോ ഇമേ സമണാ സക്യപുത്തിയാ’’തി സുഖജീവിതം ആകങ്ഖന്തോ ഭിക്ഖൂഹി കതപരിചയോ ഹുത്വാ സത്ഥാരം ഉപസങ്കമിത്വാ ധമ്മം സുത്വാ പടിലദ്ധസദ്ധോ പബ്ബജിത്വാ അഞ്ഞേ ഭിക്ഖൂ ഇദ്ധിമന്തേ ദിസ്വാ ഇദ്ധിബലം പത്ഥേത്വാ സത്ഥു സന്തികേ കമ്മട്ഠാനം ഗഹേത്വാ ഭാവനം അനുയുഞ്ജന്തോ ഛളഭിഞ്ഞോ അഹോസി. തേന വുത്തം അപദാനേ (അപ॰ ഥേര ൨.൪൮.൮-൨൯) –
Atisītanti āyasmato mātaṅgaputtattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayaṃ kira padumuttarassa bhagavato kāle himavantasamīpe mahato jātassarassa heṭṭhā mahati nāgabhavane mahānubhāvo nāgarājā hutvā nibbatto ekadivasaṃ nāgabhavanato nikkhamitvā vicaranto satthāraṃ ākāsena gacchantaṃ disvā pasannamānaso attano sīsamaṇinā pūjaṃ akāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe mātaṅgassa nāma kuṭumbikassa putto hutvā nibbatto mātaṅgaputtotveva paññāyittha. So viññutaṃ patto alasajātiko hutvā kiñci kammaṃ akaronto ñātakehi aññehi ca garahito ‘‘sukhajīvino ime samaṇā sakyaputtiyā’’ti sukhajīvitaṃ ākaṅkhanto bhikkhūhi kataparicayo hutvā satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā aññe bhikkhū iddhimante disvā iddhibalaṃ patthetvā satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā bhāvanaṃ anuyuñjanto chaḷabhiñño ahosi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.8-29) –
‘‘പദുമുത്തരോ നാമ ജിനോ, സബ്ബധമ്മാന പാരഗൂ;
‘‘Padumuttaro nāma jino, sabbadhammāna pāragū;
വിവേകകാമോ സമ്ബുദ്ധോ, ഗച്ഛതേ അനിലഞ്ജസേ.
Vivekakāmo sambuddho, gacchate anilañjase.
‘‘അവിദൂരേ ഹിമവന്തസ്സ, മഹാജാതസ്സരോ അഹു;
‘‘Avidūre himavantassa, mahājātassaro ahu;
തത്ഥ മേ ഭവനം ആസി, പുഞ്ഞകമ്മേന സംയുതം.
Tattha me bhavanaṃ āsi, puññakammena saṃyutaṃ.
‘‘ഭവനാ അഭിനിക്ഖമ്മ, അദ്ദസം ലോകനായകം;
‘‘Bhavanā abhinikkhamma, addasaṃ lokanāyakaṃ;
ഇന്ദീവരംവ ജലിതം, ആദിത്തംവ ഹുതാസനം.
Indīvaraṃva jalitaṃ, ādittaṃva hutāsanaṃ.
‘‘വിചിനം നദ്ദസം പുപ്ഫം, പൂജയിസ്സന്തി നായകം;
‘‘Vicinaṃ naddasaṃ pupphaṃ, pūjayissanti nāyakaṃ;
സകം ചിത്തം പസാദേത്വാ, അവന്ദിം സത്ഥുനോ അഹം.
Sakaṃ cittaṃ pasādetvā, avandiṃ satthuno ahaṃ.
‘‘മമ സീസേ മണിം ഗയ്ഹ, പൂജയിം ലോകനായകം;
‘‘Mama sīse maṇiṃ gayha, pūjayiṃ lokanāyakaṃ;
ഇമായ മണിപൂജായ, വിപാകോ ഹോതു ഭദ്ദകോ.
Imāya maṇipūjāya, vipāko hotu bhaddako.
‘‘പദുമുത്തരോ ലോകവിദൂ, ആഹുതീനം പടിഗ്ഗഹോ;
‘‘Padumuttaro lokavidū, āhutīnaṃ paṭiggaho;
അന്തലിക്ഖേ ഠിതോ സത്ഥാ, ഇമം ഗാഥം അഭാസഥ.
Antalikkhe ṭhito satthā, imaṃ gāthaṃ abhāsatha.
‘‘സോ തേ ഇജ്ഝതു സങ്കപ്പോ, ലഭസ്സു വിപുലം സുഖം;
‘‘So te ijjhatu saṅkappo, labhassu vipulaṃ sukhaṃ;
ഇമായ മണിപൂജായ, അനുഭോഹി മഹായസം.
Imāya maṇipūjāya, anubhohi mahāyasaṃ.
‘‘ഇദം വത്വാന ഭഗവാ, ജലജുത്തമനാമകോ;
‘‘Idaṃ vatvāna bhagavā, jalajuttamanāmako;
അഗമാസി ബുദ്ധസേട്ഠോ, യത്ഥ ചിത്തം പണീഹിതം.
Agamāsi buddhaseṭṭho, yattha cittaṃ paṇīhitaṃ.
‘‘സട്ഠികപ്പാനി ദേവിന്ദോ, ദേവരജ്ജമകാരയിം;
‘‘Saṭṭhikappāni devindo, devarajjamakārayiṃ;
അനേകസതക്ഖത്തുഞ്ച, ചക്കവത്തീ അഹോസഹം.
Anekasatakkhattuñca, cakkavattī ahosahaṃ.
‘‘പുബ്ബകമ്മം സരന്തസ്സ, ദേവഭൂതസ്സ മേ സതോ;
‘‘Pubbakammaṃ sarantassa, devabhūtassa me sato;
മണി നിബ്ബത്തതേ മയ്ഹം, ആലോകകരണോ മമം.
Maṇi nibbattate mayhaṃ, ālokakaraṇo mamaṃ.
‘‘ഛളസീതിസഹസ്സാനി , നാരിയോ മേ പരിഗ്ഗഹാ;
‘‘Chaḷasītisahassāni , nāriyo me pariggahā;
വിചിത്തവത്ഥാഭരണാ, ആമുക്കമണികുണ്ഡലാ.
Vicittavatthābharaṇā, āmukkamaṇikuṇḍalā.
‘‘അളാരപമ്ഹാ ഹസുലാ, സുസഞ്ഞാ തനുമജ്ഝിമാ;
‘‘Aḷārapamhā hasulā, susaññā tanumajjhimā;
പരിവാരേന്തി മം നിച്ചം, മണിപൂജായിദം ഫലം.
Parivārenti maṃ niccaṃ, maṇipūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘സോണ്ണമയാ മണിമയാ, ലോഹിതങ്കമയാ തഥാ;
‘‘Soṇṇamayā maṇimayā, lohitaṅkamayā tathā;
ഭണ്ഡാ മേ സുകതാ ഹോന്തി, യദിച്ഛസി പിളന്ധനാ.
Bhaṇḍā me sukatā honti, yadicchasi piḷandhanā.
‘‘കൂടാഗാരാ ഗഹാ രമ്മാ, സയനഞ്ച മഹാരഹം;
‘‘Kūṭāgārā gahā rammā, sayanañca mahārahaṃ;
മമ സങ്കപ്പമഞ്ഞായ, നിബ്ബത്തന്തി യദിച്ഛകം.
Mama saṅkappamaññāya, nibbattanti yadicchakaṃ.
‘‘ലാഭാ തേസം സുലദ്ധഞ്ച, യേ ലഭന്തി ഉപസ്സുതിം;
‘‘Lābhā tesaṃ suladdhañca, ye labhanti upassutiṃ;
പുഞ്ഞക്ഖേത്തം മനുസ്സാനം, ഓസധം സബ്ബപാണിനം.
Puññakkhettaṃ manussānaṃ, osadhaṃ sabbapāṇinaṃ.
‘‘മയ്ഹമ്പി സുകതം കമ്മം, യോഹം അദക്ഖി നായകം;
‘‘Mayhampi sukataṃ kammaṃ, yohaṃ adakkhi nāyakaṃ;
വിനിപാതാ പമുത്തോമ്ഹി, പത്തോമ്ഹി അചലം പദം.
Vinipātā pamuttomhi, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘യം യം യോനൂപപജ്ജാമി, ദേവത്തം അഥ മാനുസം;
‘‘Yaṃ yaṃ yonūpapajjāmi, devattaṃ atha mānusaṃ;
ദിവസഞ്ചേവ രത്തിഞ്ച, ആലോകോ ഹോതി മേ സദാ.
Divasañceva rattiñca, āloko hoti me sadā.
‘‘തായേവ മണിപൂജായ, അനുഭോത്വാന സമ്പദാ;
‘‘Tāyeva maṇipūjāya, anubhotvāna sampadā;
ഞാണാലോകോ മയാ ദിട്ഠോ, പത്തോമ്ഹി അചലം പദം.
Ñāṇāloko mayā diṭṭho, pattomhi acalaṃ padaṃ.
‘‘സതസഹസ്സിതോ കപ്പേ, യം മണിം അഭിപൂജയിം;
‘‘Satasahassito kappe, yaṃ maṇiṃ abhipūjayiṃ;
ദുഗ്ഗതിം നാഭിജാനാമി, മണിപൂജായിദം ഫലം.
Duggatiṃ nābhijānāmi, maṇipūjāyidaṃ phalaṃ.
‘‘കിലേസാ ഝാപിതാ മയ്ഹം…പേ॰… കതം ബുദ്ധസ്സ സാസന’’ന്തി.
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
ഛളഭിഞ്ഞോ പന ഹുത്വാ പുഗ്ഗലാധിട്ഠാനവസേന കോസജ്ജം ഗരഹന്തോ അത്തനോ ച വീരിയാരമ്ഭം കിത്തേന്തോ –
Chaḷabhiñño pana hutvā puggalādhiṭṭhānavasena kosajjaṃ garahanto attano ca vīriyārambhaṃ kittento –
൨൩൧.
231.
‘‘അതിസീതം അതിഉണ്ഹം, അതിസായമിദം അഹു;
‘‘Atisītaṃ atiuṇhaṃ, atisāyamidaṃ ahu;
ഇതി വിസ്സട്ഠകമ്മന്തേ, ഖണാ അച്ചേന്തി മാണവേ.
Iti vissaṭṭhakammante, khaṇā accenti māṇave.
൨൩൨.
232.
‘‘യോ ച സീതഞ്ച ഉണ്ഹഞ്ച, തിണാ ഭിയ്യോ ന മഞ്ഞതി;
‘‘Yo ca sītañca uṇhañca, tiṇā bhiyyo na maññati;
കരം പുരിസകിച്ചാനി, സോ സുഖാ ന വിഹായതി.
Karaṃ purisakiccāni, so sukhā na vihāyati.
൨൩൩.
233.
‘‘ദബ്ബം കുസം പോടകിലം, ഉസീരം മുഞ്ജപബ്ബജം;
‘‘Dabbaṃ kusaṃ poṭakilaṃ, usīraṃ muñjapabbajaṃ;
ഉരസാ പനുദിസ്സാമി, വിവേകമനുബ്രൂഹയ’’ന്തി. – ഗാഥാത്തയമാഹ;
Urasā panudissāmi, vivekamanubrūhaya’’nti. – gāthāttayamāha;
തത്ഥ അതിസീതന്തി ഹിമപാതവദ്ദലാദിനാ അതിവിയ സീതം, ഇദം അഹൂതി ആനേത്വാ സമ്ബന്ധോ. അതിഉണ്ഹന്തി ധമ്മപരിതാപാദിനാ അതിവിയ ഉണ്ഹം, ഉഭയേനപി ഉതുവസേന കോസജ്ജവത്ഥുമാഹ. അതിസായന്തി ദിവസസ്സ പരിണതിയാ അതിസായം, സായഗ്ഗഹണേനേവ ചേത്ഥ പാതോപി സങ്ഗയ്ഹതി , തദുഭയേന കാലവസേന കോസജ്ജവത്ഥുമാഹ. ഇതീതി ഇമിനാ പകാരേന. ഏതേന ‘‘ഇധ, ഭിക്ഖവേ, ഭിക്ഖുനാ കമ്മം കത്തബ്ബം ഹോതീ’’തിആദിനാ (അ॰ നി॰ ൮.൮൦; ദീ॰ നി॰ ൩.൩൩൪) വുത്തം കോസജ്ജവത്ഥും സങ്ഗണ്ഹാതി. വിസ്സട്ഠകമ്മന്തേതി പരിച്ചത്തയോഗകമ്മന്തേ. ഖണാതി ബുദ്ധുപ്പാദാദയോ ബ്രഹ്മചരിയവാസസ്സ ഓകാസാ. അച്ചേന്തീതി അതിക്കമന്തി. മാണവേതി സത്തേ. തിണാ ഭിയ്യോ ന മഞ്ഞതീതി തിണതോ ഉപരി ന മഞ്ഞതി, തിണം വിയ മഞ്ഞതി, സീതുണ്ഹാനി അഭിഭവിത്വാ അത്തനാ കത്തബ്ബം കരോതി. കരന്തി കരോന്തോ. പുരിസകിച്ചാനീതി വീരപുരിസേന കത്തബ്ബാനി അത്തഹിതപരഹിതാനി. സുഖാതി സുഖതോ, നിബ്ബാനസുഖതോതി അധിപ്പായോ. തതിയഗാഥായ അത്ഥോ ഹേട്ഠാ വുത്തോയേവ.
Tattha atisītanti himapātavaddalādinā ativiya sītaṃ, idaṃ ahūti ānetvā sambandho. Atiuṇhanti dhammaparitāpādinā ativiya uṇhaṃ, ubhayenapi utuvasena kosajjavatthumāha. Atisāyanti divasassa pariṇatiyā atisāyaṃ, sāyaggahaṇeneva cettha pātopi saṅgayhati , tadubhayena kālavasena kosajjavatthumāha. Itīti iminā pakārena. Etena ‘‘idha, bhikkhave, bhikkhunā kammaṃ kattabbaṃ hotī’’tiādinā (a. ni. 8.80; dī. ni. 3.334) vuttaṃ kosajjavatthuṃ saṅgaṇhāti. Vissaṭṭhakammanteti pariccattayogakammante. Khaṇāti buddhuppādādayo brahmacariyavāsassa okāsā. Accentīti atikkamanti. Māṇaveti satte. Tiṇā bhiyyo na maññatīti tiṇato upari na maññati, tiṇaṃ viya maññati, sītuṇhāni abhibhavitvā attanā kattabbaṃ karoti. Karanti karonto. Purisakiccānīti vīrapurisena kattabbāni attahitaparahitāni. Sukhāti sukhato, nibbānasukhatoti adhippāyo. Tatiyagāthāya attho heṭṭhā vuttoyeva.
മാതങ്ഗപുത്തത്ഥേരഗാഥാവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Mātaṅgaputtattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഥേരഗാഥാപാളി • Theragāthāpāḷi / ൫. മാതങ്ഗപുത്തത്ഥേരഗാഥാ • 5. Mātaṅgaputtattheragāthā