| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पटिसम्भिदामग्गपाळि • Paṭisambhidāmaggapāḷi |
१०. मातिकाकथा
10. Mātikākathā
४१. निच्छातोति नेक्खम्मेन कामच्छन्दतो निच्छातो, अब्यापादेन ब्यापादतो निच्छातो…पे॰… पठमेन झानेन नीवरणेहि निच्छातो…पे॰… अरहत्तमग्गेन सब्बकिलेसेहि निच्छातो।
41.Nicchātoti nekkhammena kāmacchandato nicchāto, abyāpādena byāpādato nicchāto…pe… paṭhamena jhānena nīvaraṇehi nicchāto…pe… arahattamaggena sabbakilesehi nicchāto.
मोक्खो विमोक्खोति नेक्खम्मेन कामच्छन्दतो मुच्चतीति – मोक्खो विमोक्खो। अब्यापादेन ब्यापादतो मुच्चतीति – मोक्खो विमोक्खो…पे॰… पठमेन झानेन नीवरणेहि मुच्चतीति – मोक्खो विमोक्खो…पे॰… अरहत्तमग्गेन सब्बकिलेसेहि मुच्चतीति – मोक्खो विमोक्खो।
Mokkho vimokkhoti nekkhammena kāmacchandato muccatīti – mokkho vimokkho. Abyāpādena byāpādato muccatīti – mokkho vimokkho…pe… paṭhamena jhānena nīvaraṇehi muccatīti – mokkho vimokkho…pe… arahattamaggena sabbakilesehi muccatīti – mokkho vimokkho.
विज्जाविमुत्तीति नेक्खम्मं विज्जतीति विज्जा, कामच्छन्दतो मुच्चतीति विमुत्ति। विज्जन्तो मुच्चति, मुच्चन्तो विज्जतीति – विज्जाविमुत्ति। अब्यापादो 5 विज्जतीति विज्जा, ब्यापादतो विमुच्चतीति विमुत्ति। विज्जन्तो मुच्चति, मुच्चन्तो विज्जतीति – विज्जाविमुत्ति…पे॰… अरहत्तमग्गो विज्जतीति विज्जा, सब्बकिलेसेहि मुच्चतीति विमुत्ति। विज्जन्तो मुच्चति, मुच्चन्तो विज्जतीति – विज्जाविमुत्ति।
Vijjāvimuttīti nekkhammaṃ vijjatīti vijjā, kāmacchandato muccatīti vimutti. Vijjanto muccati, muccanto vijjatīti – vijjāvimutti. Abyāpādo 6 vijjatīti vijjā, byāpādato vimuccatīti vimutti. Vijjanto muccati, muccanto vijjatīti – vijjāvimutti…pe… arahattamaggo vijjatīti vijjā, sabbakilesehi muccatīti vimutti. Vijjanto muccati, muccanto vijjatīti – vijjāvimutti.
अधिसीलं अधिचित्तं अधिपञ्ञाति नेक्खम्मेन कामच्छन्दं, संवरट्ठेन सीलविसुद्धि, अविक्खेपट्ठेन चित्तविसुद्धि, दस्सनट्ठेन दिट्ठिविसुद्धि। यो तत्थ संवरट्ठो, अयं अधिसीलसिक्खा । यो तत्थ अविक्खेपट्ठो, अयं अधिचित्तसिक्खा। यो तत्थ दस्सनट्ठो, अयं अधिपञ्ञासिक्खा। अब्यापादेन ब्यापादं संवरट्ठेन सीलविसुद्धि…पे॰… अरहत्तमग्गेन सब्बकिलेसे संवरट्ठेन सीलविसुद्धि, अविक्खेपट्ठेन चित्तविसुद्धि। दस्सनट्ठेन दिट्ठिविसुद्धि। यो तत्थ संवरट्ठो, अयं अधिसीलसिक्खा। यो तत्थ अविक्खेपट्ठो, अयं अधिचित्तसिक्खा। यो तत्थ दस्सनट्ठो, अयं अधिपञ्ञासिक्खा।
Adhisīlaṃ adhicittaṃ adhipaññāti nekkhammena kāmacchandaṃ, saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi, avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi, dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Yo tattha saṃvaraṭṭho, ayaṃ adhisīlasikkhā . Yo tattha avikkhepaṭṭho, ayaṃ adhicittasikkhā. Yo tattha dassanaṭṭho, ayaṃ adhipaññāsikkhā. Abyāpādena byāpādaṃ saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi…pe… arahattamaggena sabbakilese saṃvaraṭṭhena sīlavisuddhi, avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi. Dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Yo tattha saṃvaraṭṭho, ayaṃ adhisīlasikkhā. Yo tattha avikkhepaṭṭho, ayaṃ adhicittasikkhā. Yo tattha dassanaṭṭho, ayaṃ adhipaññāsikkhā.
पस्सद्धीति नेक्खम्मेन कामच्छन्दं पटिप्पस्सम्भेति, अब्यापादेन ब्यापादं पटिप्पस्सम्भेति…पे॰… अरहत्तमग्गेन सब्बकिलेसे पटिप्पस्सम्भेति।
Passaddhīti nekkhammena kāmacchandaṃ paṭippassambheti, abyāpādena byāpādaṃ paṭippassambheti…pe… arahattamaggena sabbakilese paṭippassambheti.
ञाणन्ति कामच्छन्दस्स पहीनत्ता नेक्खम्मं ञातट्ठेन ञाणं ; ब्यापादस्स पहीनत्ता अब्यापादो ञातट्ठेन ञाणं…पे॰… सब्बकिलेसानं पहीनत्ता अरहत्तमग्गो ञातट्ठेन ञाणं।
Ñāṇanti kāmacchandassa pahīnattā nekkhammaṃ ñātaṭṭhena ñāṇaṃ ; byāpādassa pahīnattā abyāpādo ñātaṭṭhena ñāṇaṃ…pe… sabbakilesānaṃ pahīnattā arahattamaggo ñātaṭṭhena ñāṇaṃ.
दस्सनन्ति कामच्छन्दस्स पहीनत्ता नेक्खम्मं दिट्ठत्ता दस्सनं। ब्यापादस्स पहीनत्ता अब्यापादो दिट्ठत्ता दस्सनं…पे॰… सब्बकिलेसानं पहीनत्ता अरहत्तमग्गो दिट्ठत्ता दस्सनं।
Dassananti kāmacchandassa pahīnattā nekkhammaṃ diṭṭhattā dassanaṃ. Byāpādassa pahīnattā abyāpādo diṭṭhattā dassanaṃ…pe… sabbakilesānaṃ pahīnattā arahattamaggo diṭṭhattā dassanaṃ.
विसुद्धीति कामच्छन्दं पजहन्तो नेक्खम्मेन विसुज्झति। ब्यापादं पजहन्तो अब्यापादेन विसुज्झति…पे॰… सब्बकिलेसे पजहन्तो अरहत्तमग्गेन विसुज्झति।
Visuddhīti kāmacchandaṃ pajahanto nekkhammena visujjhati. Byāpādaṃ pajahanto abyāpādena visujjhati…pe… sabbakilese pajahanto arahattamaggena visujjhati.
नेक्खम्मन्ति कामानमेतं निस्सरणं, यदिदं नेक्खम्मं। रूपानमेतं निस्सरणं, यदिदं आरुप्पं। यं खो पन किञ्चि भूतं सङ्खतं पटिच्चसमुप्पन्नं, निरोधो तस्स नेक्खम्मं। ब्यापादस्स अब्यापादो नेक्खम्मं। थिनमिद्धस्स आलोकसञ्ञा नेक्खम्मं…पे॰… सब्बकिलेसानं अरहत्तमग्गो नेक्खम्मं।
Nekkhammanti kāmānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ nekkhammaṃ. Rūpānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ āruppaṃ. Yaṃ kho pana kiñci bhūtaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ, nirodho tassa nekkhammaṃ. Byāpādassa abyāpādo nekkhammaṃ. Thinamiddhassa ālokasaññā nekkhammaṃ…pe… sabbakilesānaṃ arahattamaggo nekkhammaṃ.
निस्सरणन्ति कामानमेतं निस्सरणं, यदिदं नेक्खम्मं। रूपानमेतं निस्सरणं, यदिदं आरुप्पं। यं खो पन किञ्चि भूतं सङ्खतं पटिच्चसमुप्पन्नं, निरोधो तस्स निस्सरणं। कामच्छन्दस्स नेक्खम्मं निस्सरणं। ब्यापादस्स अब्यापादो निस्सरणं…पे॰… सब्बकिलेसानं अरहत्तमग्गो निस्सरणं।
Nissaraṇanti kāmānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ nekkhammaṃ. Rūpānametaṃ nissaraṇaṃ, yadidaṃ āruppaṃ. Yaṃ kho pana kiñci bhūtaṃ saṅkhataṃ paṭiccasamuppannaṃ, nirodho tassa nissaraṇaṃ. Kāmacchandassa nekkhammaṃ nissaraṇaṃ. Byāpādassa abyāpādo nissaraṇaṃ…pe… sabbakilesānaṃ arahattamaggo nissaraṇaṃ.
पविवेकोति कामच्छन्दस्स नेक्खम्मं पविवेको …पे॰… सब्बकिलेसानं अरहत्तमग्गो पविवेको ।
Pavivekoti kāmacchandassa nekkhammaṃ paviveko …pe… sabbakilesānaṃ arahattamaggo paviveko .
वोस्सग्गोति नेक्खम्मेन कामच्छन्दं वोस्सज्जतीति – वोस्सग्गो। अब्यापादेन ब्यापादं वोस्सज्जतीति – वोस्सग्गो…पे॰… अरहत्तमग्गेन सब्बकिलेसे वोस्सज्जतीति – वोस्सग्गो।
Vossaggoti nekkhammena kāmacchandaṃ vossajjatīti – vossaggo. Abyāpādena byāpādaṃ vossajjatīti – vossaggo…pe… arahattamaggena sabbakilese vossajjatīti – vossaggo.
चरियाति कामच्छन्दं पजहन्तो नेक्खम्मेन चरति। ब्यापादं पजहन्तो अब्यापादेन चरति…पे॰… सब्बकिलेसे पजहन्तो अरहत्तमग्गेन चरति।
Cariyāti kāmacchandaṃ pajahanto nekkhammena carati. Byāpādaṃ pajahanto abyāpādena carati…pe… sabbakilese pajahanto arahattamaggena carati.
झानविमोक्खोति नेक्खम्मं झायतीति – झानं। कामच्छन्दं झापेतीति – झानं। झायन्तो मुच्चतीति – झानविमोक्खो। झापेन्तो मुच्चतीति – झानविमोक्खो। झायन्तीति धम्मा। झापेन्तीति किलेसे। झाते च झापे च जानातीति – झानझायी 7। अब्यापादो झायतीति झानं। ब्यापादं झापेतीति – झानं…पे॰… आलोकसञ्ञा झायतीति – झानं। थिनमिद्धं झापेतीति – झानं…पे॰… अरहत्तमग्गो झायतीति – झानं। सब्बकिलेसे झापेतीति – झानं। झायन्तो मुच्चतीति – झानविमोक्खो। झापेन्तो मुच्चतीति – झानविमोक्खो। झायन्तीति – धम्मा। झापेन्तीति – किलेसे। झाते च झापे च जानातीति – झानझायी।
Jhānavimokkhoti nekkhammaṃ jhāyatīti – jhānaṃ. Kāmacchandaṃ jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti dhammā. Jhāpentīti kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānajhāyī 8. Abyāpādo jhāyatīti jhānaṃ. Byāpādaṃ jhāpetīti – jhānaṃ…pe… ālokasaññā jhāyatīti – jhānaṃ. Thinamiddhaṃ jhāpetīti – jhānaṃ…pe… arahattamaggo jhāyatīti – jhānaṃ. Sabbakilese jhāpetīti – jhānaṃ. Jhāyanto muccatīti – jhānavimokkho. Jhāpento muccatīti – jhānavimokkho. Jhāyantīti – dhammā. Jhāpentīti – kilese. Jhāte ca jhāpe ca jānātīti – jhānajhāyī.
४२. भावना अधिट्ठानं जीवितन्ति कामच्छन्दं पजहन्तो नेक्खम्मं भावेतीति – भावनासम्पन्नो। नेक्खम्मवसेन चित्तं अधिट्ठातीति – अधिट्ठानसम्पन्नो। स्वायं एवं भावनासम्पन्नो अधिट्ठानसम्पन्नो समं जीवति, नो विसमं; सम्मा जीवति, नो मिच्छा; विसुद्धं जीवति, नो किलिट्ठन्ति – आजीवसम्पन्नो। स्वायं एवं भावनासम्पन्नो अधिट्ठानसम्पन्नो आजीवसम्पन्नो यञ्ञदेव परिसं उपसङ्कमति – यदि खत्तियपरिसं यदि ब्राह्मणपरिसं यदि गहपतिपरिसं यदि समणपरिसं – विसारदो उपसङ्कमति अमङ्कुभूतो। तं किस्स हेतु? तथा हि सो भावनासम्पन्नो अधिट्ठानसम्पन्नो आजीवसम्पन्नो।
42.Bhāvanā adhiṭṭhānaṃ jīvitanti kāmacchandaṃ pajahanto nekkhammaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno. Nekkhammavasena cittaṃ adhiṭṭhātīti – adhiṭṭhānasampanno. Svāyaṃ evaṃ bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno samaṃ jīvati, no visamaṃ; sammā jīvati, no micchā; visuddhaṃ jīvati, no kiliṭṭhanti – ājīvasampanno. Svāyaṃ evaṃ bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno ājīvasampanno yaññadeva parisaṃ upasaṅkamati – yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ – visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno ājīvasampanno.
ब्यापादं पजहन्तो अब्यापादं भावेतीति – भावनासम्पन्नो…पे॰… थिनमिद्धं पजहन्तो आलोकसञ्ञं भावेतीति – भावनासम्पन्नो…पे॰… उद्धच्चं पजहन्तो अविक्खेपं भावेतीति – भावनासम्पन्नो…पे॰… विचिकिच्छं पजहन्तो धम्मववत्थानं भावेतीति – भावनासम्पन्नो…पे॰… अविज्जं पजहन्तो विज्जं भावेतीति – भावनासम्पन्नो…पे॰… अरतिं पजहन्तो पामोज्जं भावेतीति – भावनासम्पन्नो…पे॰… नीवरणे पजहन्तो पठमं झानं भावेतीति – भावनासम्पन्नो…पे॰… सब्बकिलेसे पजहन्तो अरहत्तमग्गं भावेतीति – भावनासम्पन्नो। अरहत्तमग्गवसेन चित्तं अधिट्ठातीति – अधिट्ठानसम्पन्नो। स्वायं एवं भावनासम्पन्नो अधिट्ठानसम्पन्नो समं जीवति, नो विसमं; सम्मा जीवति, नो मिच्छा; विसुद्धं जीवति, नो किलिट्ठन्ति – आजीवसम्पन्नो। स्वायं एवं भावनासम्पन्नो अधिट्ठानसम्पन्नो आजीवसम्पन्नो यञ्ञदेव परिसं उपसङ्कमति – यदि खत्तियपरिसं यदि ब्राह्मणपरिसं यदि गहपतिपरिसं यदि समणपरिसं – विसारदो उपसङ्कमति अमङ्कुभूतो। तं किस्स हेतु? तथा हि सो भावनासम्पन्नो अधिट्ठानसम्पन्नो आजीवसम्पन्नोति।
Byāpādaṃ pajahanto abyāpādaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… thinamiddhaṃ pajahanto ālokasaññaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… uddhaccaṃ pajahanto avikkhepaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… vicikicchaṃ pajahanto dhammavavatthānaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… avijjaṃ pajahanto vijjaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… aratiṃ pajahanto pāmojjaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… nīvaraṇe pajahanto paṭhamaṃ jhānaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno…pe… sabbakilese pajahanto arahattamaggaṃ bhāvetīti – bhāvanāsampanno. Arahattamaggavasena cittaṃ adhiṭṭhātīti – adhiṭṭhānasampanno. Svāyaṃ evaṃ bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno samaṃ jīvati, no visamaṃ; sammā jīvati, no micchā; visuddhaṃ jīvati, no kiliṭṭhanti – ājīvasampanno. Svāyaṃ evaṃ bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno ājīvasampanno yaññadeva parisaṃ upasaṅkamati – yadi khattiyaparisaṃ yadi brāhmaṇaparisaṃ yadi gahapatiparisaṃ yadi samaṇaparisaṃ – visārado upasaṅkamati amaṅkubhūto. Taṃ kissa hetu? Tathā hi so bhāvanāsampanno adhiṭṭhānasampanno ājīvasampannoti.
मातिकाकथा निट्ठिता।
Mātikākathā niṭṭhitā.
पञ्ञावग्गो ततियो।
Paññāvaggo tatiyo.
तस्सुद्दानं –
Tassuddānaṃ –
पञ्ञा इद्धि अभिसमयो, विवेको चरियपञ्चमो।
Paññā iddhi abhisamayo, viveko cariyapañcamo;
पाटिहारि समसीसि, सतिपट्ठाना विपस्सना।
Pāṭihāri samasīsi, satipaṭṭhānā vipassanā;
ततिये पञ्ञावग्गम्हि, मातिकाय च ते दसाति॥
Tatiye paññāvaggamhi, mātikāya ca te dasāti.
महावग्गो युगनद्धो, पञ्ञावग्गो च नामतो।
Mahāvaggo yuganaddho, paññāvaggo ca nāmato;
अनन्तनयमग्गेसु, गम्भीरो सागरूपमो।
Anantanayamaggesu, gambhīro sāgarūpamo;
नभञ्च तारकाकिण्णं, थूलो जातस्सरो यथा।
Nabhañca tārakākiṇṇaṃ, thūlo jātassaro yathā;
कथिकानं विसालाय, योगीनं ञाणजोतनन्ति॥
Kathikānaṃ visālāya, yogīnaṃ ñāṇajotananti.
पटिसम्भिदामग्गपाळि निट्ठिता।
Paṭisambhidāmaggapāḷi niṭṭhitā.
Footnotes:
Related texts:
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / खुद्दकनिकाय (अट्ठकथा) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / पटिसम्भिदामग्ग-अट्ठकथा • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā / मातिकाकथावण्णना • Mātikākathāvaṇṇanā
