Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถา • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā

    ๑๐. มาติกากถา

    10. Mātikākathā

    มาติกากถาวณฺณนา

    Mātikākathāvaṇṇanā

    ๔๐. อิทานิ มหาเถโร วิปสฺสนากถานนฺตรํ สกเล ปฎิสมฺภิทามเคฺค นิทฺทิเฎฺฐ สมถวิปสฺสนามคฺคนิพฺพานธเมฺม อาการนานตฺตวเสน นานาปริยาเยหิ โถเมตุกาโม นิจฺฉาโตติอาทีนิ เอกูนวีสติ มาติกาปทานิ อุทฺทิสิตฺวา เตสํ นิเทฺทสวเสน มาติกากถํ นาม กเถสิฯ ตสฺสา อยํ อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ มาติกาย ตาว นิจฺฉาโตติ อมิลาโตฯ สเพฺพปิ หิ กิเลสา ปีฬาโยคโต มิลาตา, ราโคปิ ตาว นิรนฺตรปฺปวโตฺต สรีรํ ทหติ, กิํ ปนเญฺญ กิเลสา ฯ ‘‘ตโยเม, ภิกฺขเว, อคฺคี ราคคฺคิ โทสคฺคิ โมหคฺคี’’ติ (อิติวุ. ๙๓; ที. นิ. ๓.๓๐๕) ปน กิเลสนายกา ตโย เอว กิเลสา วุตฺตา, ตํสมฺปยุตฺตาปิ ปน ทหนฺติเยวฯ เอวํ ฉาตกิเลสาภาวโต นิจฺฉาโตฯ โก โส? วิโมกฺขสมฺพเนฺธน วิโมโกฺขติ ทฎฺฐโพฺพฯ มุจฺจตีติ โมโกฺขฯ วิมุจฺจตีติ วิโมโกฺขติ อโตฺถฯ อิทเมกํ มาติกาปทํฯ วิชฺชาวิมุตฺตีติ วิชฺชาเยว วิมุตฺติฯ อิทเมกํ มาติกาปทํฯ ฌานวิโมโกฺขติ ฌานเมว วิโมโกฺขฯ อิทเมกํ มาติกาปทํฯ เสสานิ เอเกกาเนวาติ เอวํ เอกูนวีสติ มาติกาปทานิฯ

    40. Idāni mahāthero vipassanākathānantaraṃ sakale paṭisambhidāmagge niddiṭṭhe samathavipassanāmagganibbānadhamme ākāranānattavasena nānāpariyāyehi thometukāmo nicchātotiādīni ekūnavīsati mātikāpadāni uddisitvā tesaṃ niddesavasena mātikākathaṃ nāma kathesi. Tassā ayaṃ apubbatthānuvaṇṇanā. Mātikāya tāva nicchātoti amilāto. Sabbepi hi kilesā pīḷāyogato milātā, rāgopi tāva nirantarappavatto sarīraṃ dahati, kiṃ panaññe kilesā . ‘‘Tayome, bhikkhave, aggī rāgaggi dosaggi mohaggī’’ti (itivu. 93; dī. ni. 3.305) pana kilesanāyakā tayo eva kilesā vuttā, taṃsampayuttāpi pana dahantiyeva. Evaṃ chātakilesābhāvato nicchāto. Ko so? Vimokkhasambandhena vimokkhoti daṭṭhabbo. Muccatīti mokkho. Vimuccatīti vimokkhoti attho. Idamekaṃ mātikāpadaṃ. Vijjāvimuttīti vijjāyeva vimutti. Idamekaṃ mātikāpadaṃ. Jhānavimokkhoti jhānameva vimokkho. Idamekaṃ mātikāpadaṃ. Sesāni ekekānevāti evaṃ ekūnavīsati mātikāpadāni.

    ๔๑. เนกฺขเมฺมน กามจฺฉนฺทโต นิจฺฉาโตติ เนกฺขเมฺมน กามจฺฉนฺทโต อเปตตฺตา กามจฺฉนฺทโต นิกฺกิเลโส โยคีฯ เตน ปฎิลทฺธํ เนกฺขมฺมมฺปิ นิจฺฉาโต นิกฺกิเลโส วิโมโกฺขฯ เอวํ เสเสสุปิฯ เนกฺขเมฺมน กามจฺฉนฺทโต มุจฺจตีติ วิโมโกฺขติ เนกฺขเมฺมน กามจฺฉนฺทโต โยคี มุจฺจตีติ ตํ เนกฺขมฺมํ วิโมโกฺขติ อโตฺถฯ เอวํ เสเสสุปิฯ วิชฺชตีติ วิชฺชาติ สภาวโต วิชฺชติ อตฺถิ อุปลพฺภตีติ วิชฺชา นามาติ อโตฺถฯ อถ วา สภาวชานนตฺถํ ปฎิปเนฺนหิ โยคีหิ สภาวํ เวทียติ ชานียตีติ วิชฺชา นามาติ อโตฺถฯ อถ วา วิเสสลาภตฺถํ ปฎิปเนฺนหิ โยคีหิ เวทียติ ปฎิลาภียตีติ วิชฺชา นามาติ อโตฺถฯ อถ วา อตฺตนา วินฺทิตพฺพํ ภูมิํ วินฺทติ ลภตีติ วิชฺชา นามาติ อโตฺถฯ อถ วา สภาวทสฺสนเหตุตฺตา สภาวํ วิทิตํ กโรตีติ วิชฺชา นามาติ อโตฺถฯ วิชฺชโนฺต มุจฺจติ, มุจฺจโนฺต วิชฺชตีติ ยถาวุโตฺต ธโมฺม ยถาวุเตฺตนเตฺถน วิชฺชมาโน ยถาวุตฺตโต มุจฺจติ, ยถาวุตฺตโต มุจฺจมาโน ยถาวุเตฺตนเตฺถน วิชฺชตีติ วิชฺชาวิมุตฺติ นามาติ อโตฺถฯ

    41.Nekkhammena kāmacchandato nicchātoti nekkhammena kāmacchandato apetattā kāmacchandato nikkileso yogī. Tena paṭiladdhaṃ nekkhammampi nicchāto nikkileso vimokkho. Evaṃ sesesupi. Nekkhammena kāmacchandato muccatīti vimokkhoti nekkhammena kāmacchandato yogī muccatīti taṃ nekkhammaṃ vimokkhoti attho. Evaṃ sesesupi. Vijjatīti vijjāti sabhāvato vijjati atthi upalabbhatīti vijjā nāmāti attho. Atha vā sabhāvajānanatthaṃ paṭipannehi yogīhi sabhāvaṃ vedīyati jānīyatīti vijjā nāmāti attho. Atha vā visesalābhatthaṃ paṭipannehi yogīhi vedīyati paṭilābhīyatīti vijjā nāmāti attho. Atha vā attanā vinditabbaṃ bhūmiṃ vindati labhatīti vijjā nāmāti attho. Atha vā sabhāvadassanahetuttā sabhāvaṃ viditaṃ karotīti vijjā nāmāti attho. Vijjanto muccati, muccantovijjatīti yathāvutto dhammo yathāvuttenatthena vijjamāno yathāvuttato muccati, yathāvuttato muccamāno yathāvuttenatthena vijjatīti vijjāvimutti nāmāti attho.

    กามจฺฉนฺทํ สํวรเฎฺฐนาติ กามจฺฉนฺทนิวารณเฎฺฐน ตํ เนกฺขมฺมํ สีลวิสุทฺธิ นามาติ อโตฺถฯ ตํเยว อวิเกฺขปเหตุตฺตา อวิเกฺขปเฎฺฐน จิตฺตวิสุทฺธิฯ ทสฺสนเหตุตฺตา ทสฺสนเฎฺฐน ทิฎฺฐิวิสุทฺธิฯ เสเสสุปิ เอเสว นโยฯ ปฎิปฺปสฺสเมฺภตีติ เนกฺขมฺมาทินา กามจฺฉนฺทาทิกํ โยคาวจโร ปฎิปฺปสฺสเมฺภตีติ เนกฺขมฺมาทิโก ธโมฺม ปสฺสทฺธิ นามาติ อโตฺถฯ ปหีนตฺตาติ เตน เตน ปหาเนน ปหีนตฺตาฯ ญาตเฎฺฐน ญาณนฺติ ฌานปจฺจเวกฺขณาวเสน วิปสฺสนาวเสน มคฺคปจฺจเวกฺขณาวเสน ญาตเฎฺฐน เนกฺขมฺมาทิกํ ญาณํ นามาติ อโตฺถฯ ทิฎฺฐตฺตา ทสฺสนนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ วิสุชฺฌตีติ โยคี, เนกฺขมฺมาทิกา วิสุทฺธิ

    Kāmacchandaṃ saṃvaraṭṭhenāti kāmacchandanivāraṇaṭṭhena taṃ nekkhammaṃ sīlavisuddhi nāmāti attho. Taṃyeva avikkhepahetuttā avikkhepaṭṭhena cittavisuddhi. Dassanahetuttā dassanaṭṭhena diṭṭhivisuddhi. Sesesupi eseva nayo. Paṭippassambhetīti nekkhammādinā kāmacchandādikaṃ yogāvacaro paṭippassambhetīti nekkhammādiko dhammo passaddhi nāmāti attho. Pahīnattāti tena tena pahānena pahīnattā. Ñātaṭṭhena ñāṇanti jhānapaccavekkhaṇāvasena vipassanāvasena maggapaccavekkhaṇāvasena ñātaṭṭhena nekkhammādikaṃ ñāṇaṃ nāmāti attho. Diṭṭhattā dassananti etthāpi eseva nayo. Visujjhatīti yogī, nekkhammādikā visuddhi.

    เนกฺขมฺมนิเทฺทเส เนกฺขมฺมํ อโลภตฺตา กามราคโต นิสฺสฎนฺติ นิสฺสรณํฯ ตโต นิกฺขนฺตนฺติ เนกฺขมฺมํฯ ‘‘รูปานเมตํ นิสฺสรณํ ยทิทํ เนกฺขมฺม’’นฺติ วุจฺจมาเน อารุปฺปวิเสสสฺส อทิสฺสนโต วิเสสสฺส ทสฺสนตฺถํ อญฺญตฺถ วุตฺตปาฐกฺกเมเนว ยทิทํ อารุปฺปนฺติ วุตฺตํฯ ตญฺจ อารุปฺปํ รูปโต นิกฺขนฺตตฺตา เนกฺขมฺมํ นามาติ อธิการวเสเนว วุตฺตํ โหติฯ ภูตนฺติ อุปฺปาทสมาโยคทีปนํฯ สงฺขตนฺติ ปจฺจยพลวิเสสทสฺสนํฯ ปฎิจฺจสมุปฺปนฺนนฺติ ปจฺจยสมาโยเคปิ ปจฺจยานํ อพฺยาปารภาวทสฺสนํฯ นิโรโธ ตสฺส เนกฺขมฺมนฺติ นิพฺพานํ ตโต สงฺขตโต นิกฺขนฺตตฺตา ตสฺส สงฺขตสฺส เนกฺขมฺมํ นามฯ อารุปฺปสฺส จ นิโรธสฺส จ คหณํ อญฺญตฺถ ปาเฐ วุตฺตกฺกเมเนว กตํฯ ‘‘กามจฺฉนฺทสฺส เนกฺขมฺมํ เนกฺขมฺม’’นฺติ วุจฺจมาเน ปุนรุตฺตํ โหติฯ เนกฺขมฺมวจเนเนว จ ตสฺส เนกฺขมฺมสิทฺธีติ ตํ อวตฺวา เสสเนกฺขมฺมเมว วุตฺตํฯ ตํ อุชุกเมวฯ นิสฺสรณนิเทฺทเสปิ อิมินาว นเยน อโตฺถ เวทิตโพฺพฯ นิสฺสรณียา ธาตุโย ปเนตฺถ อุชุกเมว เนกฺขมฺมนฺติ วุตฺตํฯ ปวิเวโกติ ปวิวิตฺตภาโว เนกฺขมฺมาทิโกเยวฯ โวสชฺชตีติ โยคี, เนกฺขมฺมาทโย โวสโคฺคฯ เนกฺขมฺมํ ปวเตฺตโนฺต โยคี เนกฺขเมฺมน จรตีติ วุจฺจติฯ ตํ ปน เนกฺขมฺมํ จริยาฯ เอส นโย เสเสสุปิฯ ฌานวิโมกฺขนิเทฺทเส วตฺตพฺพํ วิโมกฺขกถายํ วุตฺตํฯ เกวลํ ตตฺถ ‘‘ชานาตีติ ฌานวิโมโกฺข’’ติ (ปฎิ. ม. ๑.๒๑๗) วุตฺตํ, อิธ ปน ‘‘ชานาตีติ, ฌายตี’’ติ ปุคฺคลาธิฎฺฐานาว เทสนา กตาติ อยํ วิเสโสฯ

    Nekkhammaniddese nekkhammaṃ alobhattā kāmarāgato nissaṭanti nissaraṇaṃ. Tato nikkhantanti nekkhammaṃ. ‘‘Rūpānametaṃ nissaraṇaṃ yadidaṃ nekkhamma’’nti vuccamāne āruppavisesassa adissanato visesassa dassanatthaṃ aññattha vuttapāṭhakkameneva yadidaṃ āruppanti vuttaṃ. Tañca āruppaṃ rūpato nikkhantattā nekkhammaṃ nāmāti adhikāravaseneva vuttaṃ hoti. Bhūtanti uppādasamāyogadīpanaṃ. Saṅkhatanti paccayabalavisesadassanaṃ. Paṭiccasamuppannanti paccayasamāyogepi paccayānaṃ abyāpārabhāvadassanaṃ. Nirodho tassa nekkhammanti nibbānaṃ tato saṅkhatato nikkhantattā tassa saṅkhatassa nekkhammaṃ nāma. Āruppassa ca nirodhassa ca gahaṇaṃ aññattha pāṭhe vuttakkameneva kataṃ. ‘‘Kāmacchandassa nekkhammaṃ nekkhamma’’nti vuccamāne punaruttaṃ hoti. Nekkhammavacaneneva ca tassa nekkhammasiddhīti taṃ avatvā sesanekkhammameva vuttaṃ. Taṃ ujukameva. Nissaraṇaniddesepi imināva nayena attho veditabbo. Nissaraṇīyā dhātuyo panettha ujukameva nekkhammanti vuttaṃ. Pavivekoti pavivittabhāvo nekkhammādikoyeva. Vosajjatīti yogī, nekkhammādayo vosaggo. Nekkhammaṃ pavattento yogī nekkhammena caratīti vuccati. Taṃ pana nekkhammaṃ cariyā. Esa nayo sesesupi. Jhānavimokkhaniddese vattabbaṃ vimokkhakathāyaṃ vuttaṃ. Kevalaṃ tattha ‘‘jānātīti jhānavimokkho’’ti (paṭi. ma. 1.217) vuttaṃ, idha pana ‘‘jānātīti, jhāyatī’’ti puggalādhiṭṭhānāva desanā katāti ayaṃ viseso.

    ๔๒. ภาวนาธิฎฺฐานชีวิตนิเทฺทเส จ ปุคฺคลาธิฎฺฐานา เทสนา กตาฯ ธมฺมโต ปน ภาวนา นาม เนกฺขมฺมาทโยวฯ อธิฎฺฐานํ นาม เนกฺขมฺมาทิวเสน ปติฎฺฐาปิตจิตฺตเมวฯ ชีวิตํ นาม เนกฺขมฺมาทิวเสน ปติฎฺฐาปิตจิตฺตสฺส สมฺมาอาชีโว นามฯ โก โส สมฺมาอาชีโว นาม ? มิจฺฉาชีวา วิรติ, ธเมฺมน สเมน ปจฺจยปริเยสนวายาโม จฯ ตตฺถ สมํ ชีวตีติ สมํ ชีวิตํ ชีวติ, ภาวนปุํสกวจนํ วา, สเมน ชีวตีติ วุตฺตํ โหติฯ โน วิสมนฺติ ‘‘สมํ ชีวตี’’ติ วุตฺตเสฺสว อตฺถสฺส ปฎิเสธวเสน อวธารณํ กตํฯ สมฺมา ชีวตีติ อาการนิทสฺสนํฯ โน มิจฺฉาติ ตเสฺสว นิยมนํฯ วิสุทฺธํ ชีวตีติ สภาววิสุทฺธิยา วิสุทฺธํ ชีวิตํ ชีวติฯ โน กิลิฎฺฐนฺติ ตเสฺสว นิยมนํฯ ยญฺญเทวาติอาทีหิ ยถาวุตฺตานํ ติสฺสนฺนํ สมฺปทานํ อานิสํสํ ทเสฺสติฯ ตตฺถ ยญฺญเทวาติ ยํ ยํ เอวฯ ขตฺติยปริสนฺติ ขตฺติยานํ สนฺนิปาตํฯ โส หิ สมนฺตโต สีทนฺติ เอตฺถ อกตพุทฺธิโนติ ปริสาติ วุจฺจติฯ เอเสว นโย อิตรตฺตเยฯ ขตฺติยาทีนํเยว อาคมนสมฺปตฺติยา ญาณสมฺปตฺติยา จ สมนฺนาคตตฺตา ตาสํเยว จตสฺสนฺนํ คหณํ , น สุทฺทปริสายฯ วิสารโทติ ตีหิ สมฺปทาหิ สมฺปโนฺน วิคตสารโชฺช, นิพฺภโยติ อโตฺถฯ อมงฺกุภูโตติ อสงฺกุจิโต น นิเตฺตชภูโตฯ ตํ กิสฺส เหตูติ ตํ วิสารทตฺตํ เกน เหตุนา เกน การเณน โหตีติ เจติ อโตฺถฯ อิทานิ ตถา หีติ ตสฺส การณวจนํฯ ยสฺมา เอวํ ติสมฺปทาสมฺปโนฺน, ตสฺมา ‘‘วิสารโท โหตี’’ติ วิสารทภาวสฺส การณํ ทเสฺสตฺวา นิฎฺฐเปสีติฯ

    42. Bhāvanādhiṭṭhānajīvitaniddese ca puggalādhiṭṭhānā desanā katā. Dhammato pana bhāvanā nāma nekkhammādayova. Adhiṭṭhānaṃ nāma nekkhammādivasena patiṭṭhāpitacittameva. Jīvitaṃ nāma nekkhammādivasena patiṭṭhāpitacittassa sammāājīvo nāma. Ko so sammāājīvo nāma ? Micchājīvā virati, dhammena samena paccayapariyesanavāyāmo ca. Tattha samaṃ jīvatīti samaṃ jīvitaṃ jīvati, bhāvanapuṃsakavacanaṃ vā, samena jīvatīti vuttaṃ hoti. No visamanti ‘‘samaṃ jīvatī’’ti vuttasseva atthassa paṭisedhavasena avadhāraṇaṃ kataṃ. Sammā jīvatīti ākāranidassanaṃ. No micchāti tasseva niyamanaṃ. Visuddhaṃ jīvatīti sabhāvavisuddhiyā visuddhaṃ jīvitaṃ jīvati. No kiliṭṭhanti tasseva niyamanaṃ. Yaññadevātiādīhi yathāvuttānaṃ tissannaṃ sampadānaṃ ānisaṃsaṃ dasseti. Tattha yaññadevāti yaṃ yaṃ eva. Khattiyaparisanti khattiyānaṃ sannipātaṃ. So hi samantato sīdanti ettha akatabuddhinoti parisāti vuccati. Eseva nayo itarattaye. Khattiyādīnaṃyeva āgamanasampattiyā ñāṇasampattiyā ca samannāgatattā tāsaṃyeva catassannaṃ gahaṇaṃ , na suddaparisāya. Visāradoti tīhi sampadāhi sampanno vigatasārajjo, nibbhayoti attho. Amaṅkubhūtoti asaṅkucito na nittejabhūto. Taṃ kissa hetūti taṃ visāradattaṃ kena hetunā kena kāraṇena hotīti ceti attho. Idāni tathā hīti tassa kāraṇavacanaṃ. Yasmā evaṃ tisampadāsampanno, tasmā ‘‘visārado hotī’’ti visāradabhāvassa kāraṇaṃ dassetvā niṭṭhapesīti.

    สทฺธมฺมปฺปกาสินิยา ปฎิสมฺภิทามคฺค-อฎฺฐกถาย

    Saddhammappakāsiniyā paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathāya

    มาติกากถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ

    Mātikākathāvaṇṇanā niṭṭhitā.

    ปญฺญาวคฺควณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ

    Paññāvaggavaṇṇanā niṭṭhitā.

    นิฎฺฐิตา จูฬวคฺคสฺส อปุพฺพตฺถานุวณฺณนาฯ

    Niṭṭhitā cūḷavaggassa apubbatthānuvaṇṇanā.

    เอตฺตาวตา จ ติวคฺคสงฺคหิตสฺส

    Ettāvatā ca tivaggasaṅgahitassa

    สมติํสกถาปฎิมณฺฑิตสฺสฺปฎิสมฺภิทามคฺคสฺส อตฺถวณฺณนา นิฎฺฐิตา โหตีติฯ

    Samatiṃsakathāpaṭimaṇḍitasspaṭisambhidāmaggassa atthavaṇṇanā niṭṭhitā hotīti.







    Related texts:



    ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / ปฎิสมฺภิทามคฺคปาฬิ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ๑๐. มาติกากถา • 10. Mātikākathā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact