Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / పఞ్చపకరణ-అనుటీకా • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā

    పుగ్గలపఞ్ఞత్తిపకరణ-అనుటీకా

    Puggalapaññattipakaraṇa-anuṭīkā

    ౧. మాతికావణ్ణనా

    1. Mātikāvaṇṇanā

    . ‘‘ధాతుకథం దేసయిత్వా అనన్తరం తస్స ఆహ పుగ్గలపఞ్ఞత్తి’’న్తి వుత్తే తత్థ కారణం సముదాగమతో పట్ఠాయ విభావేన్తో ‘‘ధమ్మసఙ్గహే’’తిఆదిమాహ. తత్థ యదిపి ధమ్మసఙ్గహే ఫస్సాదీనం పథవీఆదీనఞ్చ ధమ్మానం నానానయవిచిత్తో అనుపదవిభాగోపి కతో, న సఙ్గహో ఏవ, సో పన తేసం కుసలత్తికాదిహేతుదుకాదితికదుకేహి సఙ్గహసన్దస్సనత్థోతి వుత్తం ‘‘ధమ్మసఙ్గహే తికదుకాదివసేన సఙ్గహితానం ధమ్మాన’’న్తి. తేనేవ హి తం పకరణం ‘‘ధమ్మసఙ్గహో’’తి సమఞ్ఞం లభి. కామఞ్చ ధమ్మసఙ్గహేపి ‘‘తస్మిం ఖో పన సమయే చత్తారో ఖన్ధా హోన్తీ’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౫౮) ఖన్ధాదివిభాగో దస్సితో, సో పన న తథా సాతిసయో, యథా విభఙ్గపకరణేతి సాతిసయం తం గహేత్వా ఆహ ‘‘విభఙ్గే ఖన్ధాదివిభాగం దస్సేత్వా’’తి, యతో తం ‘‘విభఙ్గో’’త్వేవ పఞ్ఞాయిత్థ. ధాతుకథాయాతి ఆధారే భుమ్మం, తథా ‘‘ధమ్మసఙ్గహే విభఙ్గే’’తి ఏత్థాపి. ఆధారో హి సఙ్గహణవిభజనప్పభేదవచనసఙ్ఖాతానం అవయవకిరియానం తంసముదాయభూతాని పకరణాని యథా ‘‘రుక్ఖే సాఖా’’తి. కరణవచనం వా ఏతం, ధాతుకథాయ కరణభూతాయాతి అత్థో.

    1. ‘‘Dhātukathaṃ desayitvā anantaraṃ tassa āha puggalapaññatti’’nti vutte tattha kāraṇaṃ samudāgamato paṭṭhāya vibhāvento ‘‘dhammasaṅgahe’’tiādimāha. Tattha yadipi dhammasaṅgahe phassādīnaṃ pathavīādīnañca dhammānaṃ nānānayavicitto anupadavibhāgopi kato, na saṅgaho eva, so pana tesaṃ kusalattikādihetudukāditikadukehi saṅgahasandassanatthoti vuttaṃ ‘‘dhammasaṅgahe tikadukādivasena saṅgahitānaṃ dhammāna’’nti. Teneva hi taṃ pakaraṇaṃ ‘‘dhammasaṅgaho’’ti samaññaṃ labhi. Kāmañca dhammasaṅgahepi ‘‘tasmiṃ kho pana samaye cattāro khandhā hontī’’tiādinā (dha. sa. 58) khandhādivibhāgo dassito, so pana na tathā sātisayo, yathā vibhaṅgapakaraṇeti sātisayaṃ taṃ gahetvā āha ‘‘vibhaṅge khandhādivibhāgaṃ dassetvā’’ti, yato taṃ ‘‘vibhaṅgo’’tveva paññāyittha. Dhātukathāyāti ādhāre bhummaṃ, tathā ‘‘dhammasaṅgahe vibhaṅge’’ti etthāpi. Ādhāro hi saṅgahaṇavibhajanappabhedavacanasaṅkhātānaṃ avayavakiriyānaṃ taṃsamudāyabhūtāni pakaraṇāni yathā ‘‘rukkhe sākhā’’ti. Karaṇavacanaṃ vā etaṃ, dhātukathāya karaṇabhūtāyāti attho.

    ఏత్థ చ అభిఞ్ఞేయ్యధమ్మే దేసేన్తో దేసనాకుసలో భగవా తికదుకవసేన తావ నేసం సఙ్గహం దస్సేన్తో ధమ్మసఙ్గణిం దేసేత్వా సఙ్గహపుబ్బకత్తా విభాగస్స తదనన్తరం ఖన్ధాదివసేన విభాగం దస్సేన్తో విభఙ్గం దేసేసి. పున యథావుత్తవిభాగసఙ్గహయుత్తే ధమ్మే సఙ్గహాసఙ్గహాదినయప్పభేదతో దస్సేన్తో ధాతుకథం దేసేసి తస్సా అబ్భన్తరబాహిరమాతికాసరీరకత్తా. న హి సక్కా ఖన్ధాదికే కుసలాదికే చ వినా సఙ్గహాసఙ్గహాదినయం నేతున్తి. తేనాహ ‘‘తథాసఙ్గహితవిభత్తాన’’న్తి. ఏవం సఙ్గహతో విభాగతో పభేదతో చ ధమ్మానం దేసనా యస్సా పఞ్ఞత్తియా వసేన హోతి, యో చాయం యథావుత్తధమ్ముపాదానో పుగ్గలవోహారో, తస్స చ సమయవిముత్తాదివసేన విభాగో, తం సబ్బం విభావేతుం పుగ్గలపఞ్ఞత్తి దేసితాతి ఇదమేతేసం చతున్నం పకరణానం దేసనానుక్కమకారణం దట్ఠబ్బం.

    Ettha ca abhiññeyyadhamme desento desanākusalo bhagavā tikadukavasena tāva nesaṃ saṅgahaṃ dassento dhammasaṅgaṇiṃ desetvā saṅgahapubbakattā vibhāgassa tadanantaraṃ khandhādivasena vibhāgaṃ dassento vibhaṅgaṃ desesi. Puna yathāvuttavibhāgasaṅgahayutte dhamme saṅgahāsaṅgahādinayappabhedato dassento dhātukathaṃ desesi tassā abbhantarabāhiramātikāsarīrakattā. Na hi sakkā khandhādike kusalādike ca vinā saṅgahāsaṅgahādinayaṃ netunti. Tenāha ‘‘tathāsaṅgahitavibhattāna’’nti. Evaṃ saṅgahato vibhāgato pabhedato ca dhammānaṃ desanā yassā paññattiyā vasena hoti, yo cāyaṃ yathāvuttadhammupādāno puggalavohāro, tassa ca samayavimuttādivasena vibhāgo, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ puggalapaññatti desitāti idametesaṃ catunnaṃ pakaraṇānaṃ desanānukkamakāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.

    తేసన్తి ధమ్మానం. సభావతోతి ‘‘ఫస్సో వేదనా’’తిఆదిసభావతో. ఉపాదాయాతి ‘‘పుగ్గలో సత్తో పోసో’’తిఆదినా ఖన్ధే ఉపాదాయ. పఞ్ఞాపనం యాయ తజ్జాఉపాదాదిభేదాయ పఞ్ఞత్తియా హోతి, తం పఞ్ఞత్తిం. పభేదతోతి ఖన్ధాదిసమయవిముత్తాదివిభాగతో. యాయ పఞ్ఞత్తియా సభావతో ఉపాదాయ చ పఞ్ఞాపనన్తి సఙ్ఖేపతో వుత్తమత్థం వివరన్తో ‘‘తత్థ యే ధమ్మే’’తిఆదిమాహ. తత్థ అసభావపఞ్ఞత్తియాపి మూలభూతం ఉపాదానం సభావధమ్మో ఏవ, కేవలం పన తేసం పవత్తిఆకారభేదసన్నిస్సయతో విసేసోతి దస్సేన్తో ‘‘యే ధమ్మే…పే॰… హోతీ’’తి ఆహ. తత్థ పుబ్బాపరియభావేన పవత్తమానేతి ఇమినా పబన్ధసన్నిస్సయతం దస్సేన్తో సన్తానపఞ్ఞత్తిం వదతి, అసభావసమూహవసేనాతి ఇమినా సేసపఞ్ఞత్తిం. తిస్సో హి పఞ్ఞత్తియో సన్తానపఞ్ఞత్తి సమూహపఞ్ఞత్తి అవత్థావిసేసపఞ్ఞత్తీతి. తత్థ పబన్ధో సన్తానో. సముదాయో సమూహో. ఉప్పాదాదికో దహరభావాదికో చ అవత్థావిసేసో. తేసు అసభావగ్గహణేన వినా పబన్ధసమూహానం అసభావత్తే సిద్ధే అసభావసమూహవసేనాతి అసభావగ్గహణం పబన్ధసమూహవినిముత్తపఞ్ఞత్తిసన్దస్సనత్థన్తి తేన అవత్థావిసేసపఞ్ఞత్తియా పరిగ్గహో వుత్తోతి వేదితబ్బో.

    Tesanti dhammānaṃ. Sabhāvatoti ‘‘phasso vedanā’’tiādisabhāvato. Upādāyāti ‘‘puggalo satto poso’’tiādinā khandhe upādāya. Paññāpanaṃ yāya tajjāupādādibhedāya paññattiyā hoti, taṃ paññattiṃ. Pabhedatoti khandhādisamayavimuttādivibhāgato. Yāya paññattiyā sabhāvato upādāya ca paññāpananti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘tattha ye dhamme’’tiādimāha. Tattha asabhāvapaññattiyāpi mūlabhūtaṃ upādānaṃ sabhāvadhammo eva, kevalaṃ pana tesaṃ pavattiākārabhedasannissayato visesoti dassento ‘‘ye dhamme…pe… hotī’’ti āha. Tattha pubbāpariyabhāvena pavattamāneti iminā pabandhasannissayataṃ dassento santānapaññattiṃ vadati, asabhāvasamūhavasenāti iminā sesapaññattiṃ. Tisso hi paññattiyo santānapaññatti samūhapaññatti avatthāvisesapaññattīti. Tattha pabandho santāno. Samudāyo samūho. Uppādādiko daharabhāvādiko ca avatthāviseso. Tesu asabhāvaggahaṇena vinā pabandhasamūhānaṃ asabhāvatte siddhe asabhāvasamūhavasenāti asabhāvaggahaṇaṃ pabandhasamūhavinimuttapaññattisandassanatthanti tena avatthāvisesapaññattiyā pariggaho vuttoti veditabbo.

    తేసన్తి పుబ్బే యం-సద్దేన పరామట్ఠానం ఇన్ద్రియబద్ధధమ్మానం. తేనేవాహ ‘‘అఞ్ఞేసఞ్చ బాహిరరూపనిబ్బానాన’’న్తి. ససభావసమూహససభావప్పభేదవసేనాతి రూపక్ఖన్ధాదిససభావసమూహవసేన చక్ఖాయతనాదిససభావవిసేసవసేన చ. ‘‘ససభావసమూహసభావభేదవసేనా’’తి చ పాఠో. తత్థ సమూహసభావోతి సభావసన్తానం అవత్థావిసేసవిధురం సమూహవసేన లక్ఖణమేవాహ. తథా హి ఖన్ధపఞ్ఞత్తియాపి సభావపఞ్ఞత్తితా వుత్తా. తాయాతి ఆయతనపఞ్ఞత్తిఆదిప్పభేదాయ సభావపఞ్ఞత్తియా. విభత్తా సభావపఞ్ఞత్తీతి ‘‘ఫస్సో ఫుసనా’’తిఆదినా (ధ॰ స॰ ౨) విభత్తా ఫస్సాదిసభావపఞ్ఞత్తి. సబ్బాపీతి పి-సద్దేన సభావధమ్మేసు సామఞ్ఞవసేన పవత్తం కుసలాదిపఞ్ఞత్తిం సఙ్గణ్హాతి. రూపాదిధమ్మానం సమూహో సన్తానేన పవత్తమానో అవత్థావిసేససహితో ఏకత్తగ్గహణనిబన్ధనో సత్తోతి వోహరీయతీతి సో సభావధమ్మో నామ పన న హోతీతి ఆహ ‘‘పుగ్గలపఞ్ఞత్తి పన అసభావపఞ్ఞత్తీ’’తి. తాయాతి పుగ్గలపఞ్ఞత్తియా. యస్మా పన ధమ్మానం పబన్ధో సమూహో చ ధమ్మసన్నిస్సితోతి వత్తబ్బతం అరహతి, తస్మా ‘‘పరిఞ్ఞేయ్యాదిసభావధమ్మే ఉపాదాయ పవత్తితో’’తి వుత్తం.

    Tesanti pubbe yaṃ-saddena parāmaṭṭhānaṃ indriyabaddhadhammānaṃ. Tenevāha ‘‘aññesañca bāhirarūpanibbānāna’’nti. Sasabhāvasamūhasasabhāvappabhedavasenāti rūpakkhandhādisasabhāvasamūhavasena cakkhāyatanādisasabhāvavisesavasena ca. ‘‘Sasabhāvasamūhasabhāvabhedavasenā’’ti ca pāṭho. Tattha samūhasabhāvoti sabhāvasantānaṃ avatthāvisesavidhuraṃ samūhavasena lakkhaṇamevāha. Tathā hi khandhapaññattiyāpi sabhāvapaññattitā vuttā. Tāyāti āyatanapaññattiādippabhedāya sabhāvapaññattiyā. Vibhattā sabhāvapaññattīti ‘‘phasso phusanā’’tiādinā (dha. sa. 2) vibhattā phassādisabhāvapaññatti. Sabbāpīti pi-saddena sabhāvadhammesu sāmaññavasena pavattaṃ kusalādipaññattiṃ saṅgaṇhāti. Rūpādidhammānaṃ samūho santānena pavattamāno avatthāvisesasahito ekattaggahaṇanibandhano sattoti voharīyatīti so sabhāvadhammo nāma pana na hotīti āha ‘‘puggalapaññatti pana asabhāvapaññattī’’ti. Tāyāti puggalapaññattiyā. Yasmā pana dhammānaṃ pabandho samūho ca dhammasannissitoti vattabbataṃ arahati, tasmā ‘‘pariññeyyādisabhāvadhamme upādāya pavattito’’ti vuttaṃ.

    విజ్జమానపఞ్ఞత్తి పన ‘‘సభావపఞ్ఞత్తీ’’తి వుత్తా, అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి ‘‘అసభావపఞ్ఞత్తీ’’తి వుత్తా. సబ్బా పఞ్ఞత్తియోతి ఉపాదాయపఞ్ఞత్తికిచ్చపఞ్ఞత్తిఆదయో సబ్బా పఞ్ఞత్తియో. యది సబ్బా పఞ్ఞత్తియో ఇధ దస్సితా హోన్తి, కథం ‘‘పుగ్గలపఞ్ఞత్తీ’’తి నామం జాతన్తి ఆహ ‘‘ఖన్ధాదిపఞ్ఞత్తీసూ’’తిఆది. అఞ్ఞత్థాతి ధమ్మసఙ్గహాదీసు. యే ధమ్మేతి యే ఖన్ధాదిధమ్మే. పఞ్ఞత్తియా వత్థుభావేనాతి పఞ్ఞాపనస్స అధిట్ఠానభావేన. అధిట్ఠానఞ్హి పఞ్ఞాపేతబ్బధమ్మా పఞ్ఞాపనస్స. ఏవఞ్చ కత్వా ఖన్ధాదీహి సద్ధిం పుగ్గలో గహితో. యే ధమ్మేతి వా యే పఞ్ఞత్తిధమ్మే. పఞ్ఞాపేతుకామోతి నిక్ఖిపితుకామో వత్థుభేదతో అసఙ్కరతో ఠపేతుకామో. పఞ్ఞత్తిపరిచ్ఛేదన్తి చ వత్థుభేదభిన్నం పఞ్ఞత్తిభూతం పరిచ్ఛేదం. ఏవమేత్థ అత్థో దట్ఠబ్బో.

    Vijjamānapaññatti pana ‘‘sabhāvapaññattī’’ti vuttā, avijjamānapaññatti ‘‘asabhāvapaññattī’’ti vuttā. Sabbā paññattiyoti upādāyapaññattikiccapaññattiādayo sabbā paññattiyo. Yadi sabbā paññattiyo idha dassitā honti, kathaṃ ‘‘puggalapaññattī’’ti nāmaṃ jātanti āha ‘‘khandhādipaññattīsū’’tiādi. Aññatthāti dhammasaṅgahādīsu. Ye dhammeti ye khandhādidhamme. Paññattiyā vatthubhāvenāti paññāpanassa adhiṭṭhānabhāvena. Adhiṭṭhānañhi paññāpetabbadhammā paññāpanassa. Evañca katvā khandhādīhi saddhiṃ puggalo gahito. Ye dhammeti vā ye paññattidhamme. Paññāpetukāmoti nikkhipitukāmo vatthubhedato asaṅkarato ṭhapetukāmo. Paññattiparicchedanti ca vatthubhedabhinnaṃ paññattibhūtaṃ paricchedaṃ. Evamettha attho daṭṭhabbo.

    సామఞ్ఞప్పభేదపఞ్ఞాపనాతి సామఞ్ఞభూతానం విసేసభూతానఞ్చ అత్థానం పఞ్ఞాపనా. తేసన్తి అత్థ-సద్దాపేక్ఖాయ పుల్లిఙ్గనిద్దేసో. తత్థాతి పఞ్ఞాపనాయ అత్థదస్సనభూతేసు దస్సనాదీసు. ఇదమేవంనామకన్తి ఇదం రుప్పనాదిఅత్థజాతం ఇత్థన్నామకం రూపక్ఖన్ధవేదనాక్ఖన్ధాదిసమఞ్ఞం. తంతంకోట్ఠాసికకరణన్తి రూపవేదనాదితంతంఅత్థవిభాగపరియాపన్నతాపాదనం. తథా సఞ్ఞుప్పాదానమేవాతి ఆహ ‘‘బోధనమేవ నిక్ఖిపనా’’తి. బోధనఞ్హి బోధనేయ్యసన్తానే బోధేతబ్బస్స అత్థస్స ఠపనన్తి కత్వా ‘‘నిక్ఖిపనా’’తి వుత్తం. ‘‘పఞ్ఞాపనా’’తిఆదినా భావసాధనేన వత్వా సాధనన్తరామసనేన అత్థన్తరపరికప్పాసఙ్కా సియాతి తం నివారేతుం ‘‘యో పనాయం…పే॰… వేదితబ్బో’’తి ఆహ. తేసం తేసం ధమ్మానన్తి తంతంపఞ్ఞాపేతబ్బధమ్మానం. దస్సనభూతాయ నామపఞ్ఞత్తియా దిట్ఠతాయ, ఠపనభూతాయ ఠపితతాయ. తంనిమిత్తతన్తి తస్స దస్సనస్స ఠపనస్స చ నిమిత్తకారణతం. నిమిత్తఞ్హి కత్తుభావేన వోహరీయతి యథా ‘‘భిక్ఖా వాసేతీ’’తి, ‘‘అరియభావకరాని సచ్చాని అరియసచ్చానీ’’తి చ.

    Sāmaññappabhedapaññāpanāti sāmaññabhūtānaṃ visesabhūtānañca atthānaṃ paññāpanā. Tesanti attha-saddāpekkhāya pulliṅganiddeso. Tatthāti paññāpanāya atthadassanabhūtesu dassanādīsu. Idamevaṃnāmakanti idaṃ ruppanādiatthajātaṃ itthannāmakaṃ rūpakkhandhavedanākkhandhādisamaññaṃ. Taṃtaṃkoṭṭhāsikakaraṇanti rūpavedanāditaṃtaṃatthavibhāgapariyāpannatāpādanaṃ. Tathā saññuppādānamevāti āha ‘‘bodhanameva nikkhipanā’’ti. Bodhanañhi bodhaneyyasantāne bodhetabbassa atthassa ṭhapananti katvā ‘‘nikkhipanā’’ti vuttaṃ. ‘‘Paññāpanā’’tiādinā bhāvasādhanena vatvā sādhanantarāmasanena atthantaraparikappāsaṅkā siyāti taṃ nivāretuṃ ‘‘yo panāyaṃ…pe… veditabbo’’ti āha. Tesaṃ tesaṃ dhammānanti taṃtaṃpaññāpetabbadhammānaṃ. Dassanabhūtāya nāmapaññattiyā diṭṭhatāya, ṭhapanabhūtāya ṭhapitatāya. Taṃnimittatanti tassa dassanassa ṭhapanassa ca nimittakāraṇataṃ. Nimittañhi kattubhāvena voharīyati yathā ‘‘bhikkhā vāsetī’’ti, ‘‘ariyabhāvakarāni saccāni ariyasaccānī’’ti ca.

    పాళియం అనాగతతన్తి విజ్జమానతాదివిసేసవచనేన సహ పాఠానారుళ్హతం. విజ్జమానస్స సతోతి విజ్జమానస్స సమానస్సాతి ఇమమత్థం దస్సేన్తో ‘‘విజ్జమానభూతస్సాతి అత్థో’’తి ఆహ. తథాతి సచ్చికట్ఠపరమత్థవసేన అవిజ్జమానస్స అనుపలబ్భమానస్స. తం పన అనుపలబ్భమానతం తథా-సద్దేన బ్యతిరేకవసేన దీపితం పాకటతరం కాతుం ‘‘యథా కుసలాదీనీ’’తిఆదిమాహ. తత్థ వినివత్తసభావానీతి విభత్తసభావాని. ఉపలద్ధీతి గహణం. తేనాకారేనాతి తేన రూపవేదనాదిఆకారేన అవిజ్జమానస్స. అఞ్ఞేనాకారేనాతి తతో రూపవేదనాదితో అఞ్ఞేన తబ్బినిముత్తేన పఞ్ఞాపేతబ్బపఞ్ఞాపనాకారేన విజ్జమానస్స. పఞ్ఞత్తిదుకే వుత్తమేవ ‘‘అయఞ్చ వాదో సేవత్థికథాయ పటిసిద్ధో’’తిఆదినా. లోకనిరుత్తిమత్తసిద్ధస్సాతి ఏత్థ మత్తగ్గహణం తస్స పఞ్ఞత్తివత్థుస్స న కేవలం విజ్జమానసభావతానివత్తనత్థమేవ, అథ ఖో విపరీతగ్గాహనివత్తనత్థమ్పీతి దస్సేన్తో ‘‘అనభినివేసేన చిత్తేనా’’తి ఆహ. చతుసచ్చపఞ్చక్ఖన్ధాదివినిముత్తం సచ్చన్తరఖన్ధన్తరాదికం పఞ్చమసచ్చాదికం. సచే తం కోచి అత్థీతి పటిజానేయ్య, అయాథావగహితస్స తం వాచావత్థుమత్తమేవస్సాతి దస్సేన్తో ఆహ ‘‘సాభినివేసేన…పే॰… వుత్త’’న్తి. ఉద్దేసే నిద్దేసే చ సత్తవన్తం పధానభావేన ఆగమనం సన్ధాయాహ ‘‘సరూపతో తిస్సన్నం ఆగతత’’న్తి. గుణభావేన పన ఉద్ధంసోతపఞ్ఞావిముత్తపాసాణలేఖాదిగ్గహణేసు ఇతరాపి తిస్సో పఞ్ఞత్తియో ఇమస్మిం పకరణే ఆగతా ఏవ.

    Pāḷiyaṃanāgatatanti vijjamānatādivisesavacanena saha pāṭhānāruḷhataṃ. Vijjamānassa satoti vijjamānassa samānassāti imamatthaṃ dassento ‘‘vijjamānabhūtassāti attho’’ti āha. Tathāti saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānassa anupalabbhamānassa. Taṃ pana anupalabbhamānataṃ tathā-saddena byatirekavasena dīpitaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘yathā kusalādīnī’’tiādimāha. Tattha vinivattasabhāvānīti vibhattasabhāvāni. Upaladdhīti gahaṇaṃ. Tenākārenāti tena rūpavedanādiākārena avijjamānassa. Aññenākārenāti tato rūpavedanādito aññena tabbinimuttena paññāpetabbapaññāpanākārena vijjamānassa. Paññattiduke vuttameva ‘‘ayañca vādo sevatthikathāya paṭisiddho’’tiādinā. Lokaniruttimattasiddhassāti ettha mattaggahaṇaṃ tassa paññattivatthussa na kevalaṃ vijjamānasabhāvatānivattanatthameva, atha kho viparītaggāhanivattanatthampīti dassento ‘‘anabhinivesena cittenā’’ti āha. Catusaccapañcakkhandhādivinimuttaṃ saccantarakhandhantarādikaṃ pañcamasaccādikaṃ. Sace taṃ koci atthīti paṭijāneyya, ayāthāvagahitassa taṃ vācāvatthumattamevassāti dassento āha ‘‘sābhinivesena…pe… vutta’’nti. Uddese niddese ca sattavantaṃ padhānabhāvena āgamanaṃ sandhāyāha ‘‘sarūpato tissannaṃ āgatata’’nti. Guṇabhāvena pana uddhaṃsotapaññāvimuttapāsāṇalekhādiggahaṇesu itarāpi tisso paññattiyo imasmiṃ pakaraṇe āgatā eva.

    యథావుత్తస్స…పే॰… అవిరోధేనాతి ‘‘విజ్జమానపఞ్ఞత్తి అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తీ’’తి ఏవం వుత్తప్పకారస్స అవిలోమనేన. ఆచరియవాదాతి చేత్థ అత్తనోమతియో వేదితబ్బా, అఞ్ఞత్థ పన అట్ఠకథా చ. యథా చ అవిరోధో హోతి, తం దస్సేన్తో ‘‘తస్మా’’తిఆదిమాహ. తత్థ అవిజ్జమానత్తా పఞ్ఞాపేతబ్బమత్తత్థేన పఞ్ఞత్తీతి ఏతేన ‘‘అవిజ్జమానా పఞ్ఞత్తి అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తీ’’తి ఇమం సమాసవికప్పమాహ. అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తీతి ఏత్థ హి ద్వే సమాసా అవిజ్జమానస్స, అవిజ్జమానా వా పఞ్ఞత్తీతి అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి. తేసు పురిమేన నామపఞ్ఞత్తి వుత్తా, దుతియేన ఉపాదాపఞ్ఞత్తిఆదిభేదా ఇతరాపి. ససభావం వేదనాదికం. తజ్జపరమత్థనామలాభతోతి తజ్జస్స తదనురూపస్స పరమత్థస్స అన్వత్థస్స నామస్స లభనతో, అనుభవనాదిసభావానం ధమ్మానం పరమత్థికస్స వేదనాదినామస్స లభనత్తాతి అత్థో . ఏతేన విసేసనివత్తిఅత్థో మత్త-సద్దో, తేన చాయం విసేసో నివత్తితోతి దస్సేతి. పరతో లభితబ్బన్తి పరం ఉపాదాయ లద్ధబ్బం యథా రూపాదికే ఉపాదాయ సత్తోతి నిస్సభావసమూహసన్తానాది పఞ్ఞత్తివత్థు. ఏకత్తేనాతి అనఞ్ఞత్తేన. అనుపలబ్భసభావతా ఞాణేన అగ్గహేతబ్బసభావతా, యతో తే నవత్తబ్బాతి వుచ్చన్తి.

    Yathāvuttassa…pe… avirodhenāti ‘‘vijjamānapaññatti avijjamānapaññattī’’ti evaṃ vuttappakārassa avilomanena. Ācariyavādāti cettha attanomatiyo veditabbā, aññattha pana aṭṭhakathā ca. Yathā ca avirodho hoti, taṃ dassento ‘‘tasmā’’tiādimāha. Tattha avijjamānattā paññāpetabbamattatthena paññattīti etena ‘‘avijjamānā paññatti avijjamānapaññattī’’ti imaṃ samāsavikappamāha. Avijjamānapaññattīti ettha hi dve samāsā avijjamānassa, avijjamānā vā paññattīti avijjamānapaññatti. Tesu purimena nāmapaññatti vuttā, dutiyena upādāpaññattiādibhedā itarāpi. Sasabhāvaṃ vedanādikaṃ. Tajjaparamatthanāmalābhatoti tajjassa tadanurūpassa paramatthassa anvatthassa nāmassa labhanato, anubhavanādisabhāvānaṃ dhammānaṃ paramatthikassa vedanādināmassa labhanattāti attho . Etena visesanivattiattho matta-saddo, tena cāyaṃ viseso nivattitoti dasseti. Parato labhitabbanti paraṃ upādāya laddhabbaṃ yathā rūpādike upādāya sattoti nissabhāvasamūhasantānādi paññattivatthu. Ekattenāti anaññattena. Anupalabbhasabhāvatā ñāṇena aggahetabbasabhāvatā, yato te navattabbāti vuccanti.

    ససూకసాలిరాసిఆదిఆకారేన సంకుచితగ్గో వాసవవాసుదేవాదీనం వియ మోలివిసేసో కిరీటం, సో పన మకుటవిసేసోపి హోతియేవాతి ఆహ ‘‘కిరీటం మకుట’’న్తి. సబ్బసమోరోధోతి సబ్బాసం విజ్జమానపఞ్ఞత్తిఆదీనం ఛన్నం పఞ్ఞత్తీనం అన్తోకరణం. సఙ్ఖాతబ్బప్పధానత్తాతి ఇదం లక్ఖణవచనం. న హి సబ్బాపి ఉపనిధాపఞ్ఞత్తిసఙ్ఖావసేన పవత్తా, నాపి సబ్బా సఙ్ఖాతబ్బప్పధానా. దుతియం తతియన్తిఆదికం పన ఉపనిధాపఞ్ఞత్తియా, ద్వే తీణీతిఆదికం ఉపనిక్ఖిత్తపఞ్ఞత్తియా ఏకదేసం ఉపలక్ఖణవసేన దస్సేన్తో తస్స చ సఙ్ఖ్యేయ్యప్పధానతాయాహ ‘‘సఙ్ఖాతబ్బప్పధానత్తా’’తి. పూరణత్థో హి సద్దో తదత్థదీపనముఖేన పూరేతబ్బమత్థం దీపేతి. సో చ సఙ్ఖావిసయో పధానోవాతి దుతియాదీనం పఞ్ఞత్తీనం సఙ్ఖాతబ్బప్పధానతా వుత్తా. యావ హి దససఙ్ఖా సఙ్ఖ్యేయ్యప్పధానాతి. తథా ద్వే తీణీతిఆదీనమ్పి పఞ్ఞత్తీనం. సఙ్ఖాతబ్బో పన అత్థో కోచి విజ్జమానో, కోచి అవిజ్జమానో, కోచి సహ విసుఞ్చ తదుభయం మిస్సోతి ఛపి పఞ్ఞత్తియో భజతీతి.

    Sasūkasālirāsiādiākārena saṃkucitaggo vāsavavāsudevādīnaṃ viya moliviseso kirīṭaṃ, so pana makuṭavisesopi hotiyevāti āha ‘‘kirīṭaṃ makuṭa’’nti. Sabbasamorodhoti sabbāsaṃ vijjamānapaññattiādīnaṃ channaṃ paññattīnaṃ antokaraṇaṃ. Saṅkhātabbappadhānattāti idaṃ lakkhaṇavacanaṃ. Na hi sabbāpi upanidhāpaññattisaṅkhāvasena pavattā, nāpi sabbā saṅkhātabbappadhānā. Dutiyaṃ tatiyantiādikaṃ pana upanidhāpaññattiyā, dve tīṇītiādikaṃ upanikkhittapaññattiyā ekadesaṃ upalakkhaṇavasena dassento tassa ca saṅkhyeyyappadhānatāyāha ‘‘saṅkhātabbappadhānattā’’ti. Pūraṇattho hi saddo tadatthadīpanamukhena pūretabbamatthaṃ dīpeti. So ca saṅkhāvisayo padhānovāti dutiyādīnaṃ paññattīnaṃ saṅkhātabbappadhānatā vuttā. Yāva hi dasasaṅkhā saṅkhyeyyappadhānāti. Tathā dve tīṇītiādīnampi paññattīnaṃ. Saṅkhātabbo pana attho koci vijjamāno, koci avijjamāno, koci saha visuñca tadubhayaṃ missoti chapi paññattiyo bhajatīti.

    ఇతరాతి ఉపాదాసమోధానతజ్జాసన్తతిపఞ్ఞత్తియో వుత్తావసేసా ఉపనిధాపఞ్ఞత్తిఉపనిక్ఖిత్తపఞ్ఞత్తియో చ. సత్తరథాదిభేదా ఉపాదాపఞ్ఞత్తి, దీఘరస్సాదిభేదా ఉపనిధాపఞ్ఞత్తి చ అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి. హత్థగతాదివిసిట్ఠా ఉపనిధాపఞ్ఞత్తి, సమోధానపఞ్ఞత్తి చ అవిజ్జమానేనఅవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి. తథేవ ‘‘సువణ్ణవణ్ణో బ్రహ్మస్సరో’’తిఆదికా విజ్జమానగబ్భా విజ్జమానేనఅవిజ్జమానపఞ్ఞత్తిం భజన్తీతి ఆహ ‘‘యథాయోగం తం తం పఞ్ఞత్తి’’న్తి. తేన వుత్తం ‘‘దుతియం తతియం…పే॰… భజన్తీ’’తి. యఞ్హీతిఆది యథావుత్తఉపనిధాఉపనిక్ఖిత్తపఞ్ఞత్తీనం అవిజ్జమానేనఅవిజ్జమానపఞ్ఞత్తిభావసమత్థనం. తత్థ తఞ్చ సఙ్ఖానన్తి యం ‘‘పఠమం ఏక’’న్తిఆదికం సఙ్ఖానం, తఞ్చ సఙ్ఖాముఖేన గహేతబ్బరూపం. -సద్దేన సఙ్ఖ్యేయ్యం సఙ్గణ్హాతి. తమ్పి హి పఞ్ఞాపేతబ్బం పఞ్ఞత్తీతి. తస్సా పన పరమత్థతో అభావో వుత్తోయేవ. కిఞ్చి నత్థీతి పరమత్థతో కిఞ్చి నత్థి. తథాతి ఇమినా అవిజ్జమానేనఅవిజ్జమానభావన్తి ఏతం ఆకడ్ఢతి. తేనాహ ‘‘న హి…పే॰… విజ్జమానో’’తి.

    Itarāti upādāsamodhānatajjāsantatipaññattiyo vuttāvasesā upanidhāpaññattiupanikkhittapaññattiyo ca. Sattarathādibhedā upādāpaññatti, dīgharassādibhedā upanidhāpaññatti ca avijjamānapaññatti. Hatthagatādivisiṭṭhā upanidhāpaññatti, samodhānapaññatti ca avijjamānenaavijjamānapaññatti. Tatheva ‘‘suvaṇṇavaṇṇo brahmassaro’’tiādikā vijjamānagabbhā vijjamānenaavijjamānapaññattiṃ bhajantīti āha ‘‘yathāyogaṃ taṃ taṃ paññatti’’nti. Tena vuttaṃ ‘‘dutiyaṃ tatiyaṃ…pe… bhajantī’’ti. Yañhītiādi yathāvuttaupanidhāupanikkhittapaññattīnaṃ avijjamānenaavijjamānapaññattibhāvasamatthanaṃ. Tattha tañca saṅkhānanti yaṃ ‘‘paṭhamaṃ eka’’ntiādikaṃ saṅkhānaṃ, tañca saṅkhāmukhena gahetabbarūpaṃ. Ca-saddena saṅkhyeyyaṃ saṅgaṇhāti. Tampi hi paññāpetabbaṃ paññattīti. Tassā pana paramatthato abhāvo vuttoyeva. Kiñcinatthīti paramatthato kiñci natthi. Tathāti iminā avijjamānenaavijjamānabhāvanti etaṃ ākaḍḍhati. Tenāha ‘‘na hi…pe… vijjamāno’’ti.

    ఓకాసేతి అవీచిపరనిమ్మితవసవత్తీపరిచ్ఛిన్నే పదేసే. సో హి కామాధిట్ఠానతో ‘‘కామో’’తి వుచ్చతి. కమ్మనిబ్బత్తక్ఖన్ధేసూతి ఇమినా ఉత్తరపదలోపేన కామభవం ‘‘కామో’’తి వదతి. భణనం సద్దో చేతనా వా, తంసమఙ్గితాయ తబ్బిసిట్ఠే పుగ్గలే భాణకోతి పఞ్ఞత్తీతి ఆహ ‘‘విజ్జమానేనఅవిజ్జమానపఞ్ఞత్తిపక్ఖం భజతీ’’తి. యేభుయ్యేన రూపాయతనగ్గహణముఖేన రూపసఙ్ఖాతేన సణ్ఠానం గయ్హతీతి తస్స తేన అభేదోపచారం కత్వా వుత్తం ‘‘రూపాయతనసఙ్ఖాతేన సణ్ఠానేనా’’తి. యం అభేదోపచారం భిన్దితుం అజానన్తా నికాయన్తరియా రూపాయతనం సణ్ఠానసభావం పటిజానన్తి. ‘‘కిసో పుగ్గలో, థూలో పుగ్గలో, కిసో దణ్డో, థూలో దణ్డో’’తిఆదినా పుగ్గలాదీనం పఞ్ఞాపనా తథాతథాసన్నివిట్ఠే రూపసఙ్ఖాతే కిసాదిసణ్ఠానపఞ్ఞత్తి, న రూపాయతనమత్తేతి ఆహ ‘‘సణ్ఠానన్తి వా రూపాయతనే అగ్గహితే’’తి. పచ్చత్తధమ్మనామవసేనాతి ‘‘పథవీ ఫస్సో’’తిఆదినా ధమ్మానం తంతంనామవసేన. కిచ్చపఞ్ఞత్తిఆదివిభాగేన పవత్తో అయమ్పి ఆచరియవాదో ‘‘కిచ్చపఞ్ఞత్తి ఏకచ్చా భూమిపఞ్ఞత్తి పచ్చత్తపఞ్ఞత్తి అసఙ్ఖతపఞ్ఞత్తి చ విజ్జమానపఞ్ఞత్తి, లిఙ్గపఞ్ఞత్తి ఏకచ్చా పచ్చత్తపఞ్ఞత్తి చ అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి, ఏకచ్చా కిచ్చపఞ్ఞత్తి విజ్జమానేనఅవిజ్జమానపఞ్ఞత్తి, ఏకచ్చా భూమిసణ్ఠానపఞ్ఞత్తి విజ్జమానేన వా అవిజ్జమానేన వా అవిజ్జమానపఞ్ఞత్తీ’’తి దస్సితత్తా ‘‘ధమ్మకథా ఇత్థిలిఙ్గ’’న్తిఆదీనం విజ్జమానేనవిజ్జమానపఞ్ఞత్తిభావో, అవిజ్జమానేనఅవిజ్జమానపఞ్ఞత్తిభావో చ దస్సితనయోతి ఆహ ‘‘సబ్బసఙ్గాహకోతి దట్ఠబ్బో’’తి. ఉపాదాపఞ్ఞత్తిఆదిభావో చేత్థ కిచ్చపఞ్ఞత్తిఆదీనం కిచ్చపఞ్ఞత్తిఆదిభావో చ తాసం యథారహం విభావేతబ్బో.

    Okāseti avīciparanimmitavasavattīparicchinne padese. So hi kāmādhiṭṭhānato ‘‘kāmo’’ti vuccati. Kammanibbattakkhandhesūti iminā uttarapadalopena kāmabhavaṃ ‘‘kāmo’’ti vadati. Bhaṇanaṃ saddo cetanā vā, taṃsamaṅgitāya tabbisiṭṭhe puggale bhāṇakoti paññattīti āha ‘‘vijjamānenaavijjamānapaññattipakkhaṃ bhajatī’’ti. Yebhuyyena rūpāyatanaggahaṇamukhena rūpasaṅkhātena saṇṭhānaṃ gayhatīti tassa tena abhedopacāraṃ katvā vuttaṃ ‘‘rūpāyatanasaṅkhātena saṇṭhānenā’’ti. Yaṃ abhedopacāraṃ bhindituṃ ajānantā nikāyantariyā rūpāyatanaṃ saṇṭhānasabhāvaṃ paṭijānanti. ‘‘Kiso puggalo, thūlo puggalo, kiso daṇḍo, thūlo daṇḍo’’tiādinā puggalādīnaṃ paññāpanā tathātathāsanniviṭṭhe rūpasaṅkhāte kisādisaṇṭhānapaññatti, na rūpāyatanamatteti āha ‘‘saṇṭhānanti vā rūpāyatane aggahite’’ti. Paccattadhammanāmavasenāti ‘‘pathavī phasso’’tiādinā dhammānaṃ taṃtaṃnāmavasena. Kiccapaññattiādivibhāgena pavatto ayampi ācariyavādo ‘‘kiccapaññatti ekaccā bhūmipaññatti paccattapaññatti asaṅkhatapaññatti ca vijjamānapaññatti, liṅgapaññatti ekaccā paccattapaññatti ca avijjamānapaññatti, ekaccā kiccapaññatti vijjamānenaavijjamānapaññatti, ekaccā bhūmisaṇṭhānapaññatti vijjamānena vā avijjamānena vā avijjamānapaññattī’’ti dassitattā ‘‘dhammakathā itthiliṅga’’ntiādīnaṃ vijjamānenavijjamānapaññattibhāvo, avijjamānenaavijjamānapaññattibhāvo ca dassitanayoti āha ‘‘sabbasaṅgāhakoti daṭṭhabbo’’ti. Upādāpaññattiādibhāvo cettha kiccapaññattiādīnaṃ kiccapaññattiādibhāvo ca tāsaṃ yathārahaṃ vibhāvetabbo.

    . సఙ్ఖేపప్పభేదవసేనాతి ‘‘యావతా పఞ్చక్ఖన్ధా’’తి సబ్బేపి ఖన్ధే ఖన్ధభావసామఞ్ఞేన సంఖిపనవసేన, ‘‘యావతా రూపక్ఖన్ధో’’తిఆదినా ఖన్ధానం తతో సామఞ్ఞతో పకారేహి భిన్దనవసేన చ. అయం అత్థోతి అయం పఞ్ఞత్తిసఙ్ఖాతో అత్థో. సామఞ్ఞతో వా హి ధమ్మానం పఞ్ఞాపనం హోతి విసేసతో వా. విసేసో చేత్థ అత్తనో సామఞ్ఞాపేక్ఖాయ వేదితబ్బో, విసేసాపేక్ఖాయ పన సోపి సామఞ్ఞం సమ్పజ్జతీతి ‘‘కిత్తావతా ఖన్ధానం ఖన్ధపఞ్ఞత్తీ’’తి పుచ్ఛాయ సఙ్ఖేపతో విస్సజ్జనవసేన ‘‘యావతా పఞ్చక్ఖన్ధా’’తి వుత్తన్తి తత్థాపి ‘‘ఖన్ధానం ఖన్ధపఞ్ఞత్తీ’’తి ఆనేత్వా యోజేతబ్బన్తి ఆహ ‘‘యావతా…పే॰… పఞ్ఞత్తీ’’తి. ‘‘యావతా పఞ్చక్ఖన్ధా, ఏత్తావతా ఖన్ధానం ఖన్ధపఞ్ఞత్తి. యావతా రూపక్ఖన్ధో…పే॰… విఞ్ఞాణక్ఖన్ధో, ఏత్తావతా ఖన్ధానం ఖన్ధపఞ్ఞత్తీ’’తి ఏవమేత్థ పాళియోజనా కాతబ్బా. ఏవఞ్హి సఙ్ఖేపతో పభేదతో చ ఖన్ధపఞ్ఞత్తి విస్సజ్జితా హోతి. తథా హి ఇమస్సేవ అత్థస్స అట్ఠకథాయం వుత్తభావం దస్సేన్తో ‘‘యత్తకేన…పే॰… ఆదికేనా’’తి ఆహ. తత్థాతి తస్మిం విస్సజ్జనస్స అత్థవచనే, తస్మిం వా విస్సజ్జనపాఠే తదత్థవచనే చ. పభేదనిదస్సనమత్తన్తి పభేదస్స ఉదాహరణమత్తం. అవుత్తోపి సబ్బో భూతుపాదికో, సుఖాదికో చ పభేదో. తం పన భూమిముఖేన దస్సేతుం ‘‘రూపక్ఖన్ధో కామావచరో’’తిఆది వుత్తన్తి దట్ఠబ్బం.

    2. Saṅkhepappabhedavasenāti ‘‘yāvatā pañcakkhandhā’’ti sabbepi khandhe khandhabhāvasāmaññena saṃkhipanavasena, ‘‘yāvatā rūpakkhandho’’tiādinā khandhānaṃ tato sāmaññato pakārehi bhindanavasena ca. Ayaṃ atthoti ayaṃ paññattisaṅkhāto attho. Sāmaññato vā hi dhammānaṃ paññāpanaṃ hoti visesato vā. Viseso cettha attano sāmaññāpekkhāya veditabbo, visesāpekkhāya pana sopi sāmaññaṃ sampajjatīti ‘‘kittāvatā khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti pucchāya saṅkhepato vissajjanavasena ‘‘yāvatā pañcakkhandhā’’ti vuttanti tatthāpi ‘‘khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti ānetvā yojetabbanti āha ‘‘yāvatā…pe… paññattī’’ti. ‘‘Yāvatā pañcakkhandhā, ettāvatā khandhānaṃ khandhapaññatti. Yāvatā rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho, ettāvatā khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti evamettha pāḷiyojanā kātabbā. Evañhi saṅkhepato pabhedato ca khandhapaññatti vissajjitā hoti. Tathā hi imasseva atthassa aṭṭhakathāyaṃ vuttabhāvaṃ dassento ‘‘yattakena…pe… ādikenā’’ti āha. Tatthāti tasmiṃ vissajjanassa atthavacane, tasmiṃ vā vissajjanapāṭhe tadatthavacane ca. Pabhedanidassanamattanti pabhedassa udāharaṇamattaṃ. Avuttopi sabbo bhūtupādiko, sukhādiko ca pabhedo. Taṃ pana bhūmimukhena dassetuṃ ‘‘rūpakkhandho kāmāvacaro’’tiādi vuttanti daṭṭhabbaṃ.

    ఏవం అట్ఠకథాయం ఆగతనయేన పాళియా అత్థయోజనం దస్సేత్వా ఇదాని తం పకారన్తరేన దస్సేతుం ‘‘అయం వా’’తిఆది వుత్తం. తత్థ అయం వాతి వుచ్చమానం సన్ధాయాహ. ఏత్థాతి ఏతస్మిం ఖన్ధపఞ్ఞత్తివిస్సజ్జనే. ఇదన్తి ఇదం పదం. యత్తకో…పే॰… ఖన్ధపఞ్ఞత్తియా పభేదోతి ఇమినా సఙ్ఖేపతో విత్థారతో చ ఖన్ధానం పభేదం పతి పఞ్ఞత్తివిభాగోతి దస్సితం హోతి. తేనాహ ‘‘వత్థుభేదేన…పే॰… దస్సేతీ’’తి. పకరణన్తరేతి విభఙ్గపకరణే. తత్థ హి సాతిసయం ఖన్ధానం విభాగపఞ్ఞత్తి వుత్తా. తేనాహ అట్ఠకథాయం ‘‘సమ్మాసమ్బుద్ధేన హి…పే॰… కథితా’’తి. ఏత్థ చ పఠమనయే సముఖేన, దుతియే వత్థుముఖేన పఞ్ఞత్తియా విభాగా దస్సితాతి అయమేతేసం విసేసో.

    Evaṃ aṭṭhakathāyaṃ āgatanayena pāḷiyā atthayojanaṃ dassetvā idāni taṃ pakārantarena dassetuṃ ‘‘ayaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ayaṃ vāti vuccamānaṃ sandhāyāha. Etthāti etasmiṃ khandhapaññattivissajjane. Idanti idaṃ padaṃ. Yattako…pe… khandhapaññattiyā pabhedoti iminā saṅkhepato vitthārato ca khandhānaṃ pabhedaṃ pati paññattivibhāgoti dassitaṃ hoti. Tenāha ‘‘vatthubhedena…pe… dassetī’’ti. Pakaraṇantareti vibhaṅgapakaraṇe. Tattha hi sātisayaṃ khandhānaṃ vibhāgapaññatti vuttā. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sammāsambuddhena hi…pe… kathitā’’ti. Ettha ca paṭhamanaye samukhena, dutiye vatthumukhena paññattiyā vibhāgā dassitāti ayametesaṃ viseso.

    ఏస నయోతి ఇమినా ఖన్ధపఞ్ఞత్తియా వుత్తమత్థం ఆయతనపఞ్ఞత్తియాదీసు అతిదిసతి. తత్థ ‘‘యావతా పఞ్చక్ఖన్ధా’’తి, ‘‘ఖన్ధానం ఖన్ధపఞ్ఞత్తీ’’తి ఇదం పఞ్ఞత్తినిద్దేసపాళియా ఆదిపరియోసానగ్గహణముఖేన దస్సనం. ‘‘యావతా ద్వాదసాయతనానీ’’తి, ‘‘ఆయతనానం ఆయతనపఞ్ఞత్తీ’’తి ఇమస్స అత్థో ‘‘యత్తకేన పఞ్ఞాపనేన సఙ్ఖేపతో ద్వాదసాయతనానీ’’తి ఏతేన దస్సితో, ‘‘యావతా చక్ఖాయతన’’న్తిఆదికస్స పన ‘‘పభేదతో చక్ఖాయతన’’న్తిఆదికేనాతి. తత్థ ‘‘చక్ఖాయతనం…పే॰… ధమ్మాయతన’’న్తి పభేదనిదస్సనమత్తమేతం. ఏతేన అవుత్తోపి సబ్బో సఙ్గహితో హోతీతి ‘‘తత్రాపి దసాయతనా కామావచరా’’తిఆది వుత్తం. అయం వా ఏత్థ పాళియా అత్థయోజనా – ‘‘యావతా’’తి ఇదం సబ్బేహి పదేహి యోజేత్వా ‘‘యత్తకాని ద్వాదసాయతనాని…పే॰… యత్తకో ద్వాదసన్నం ఆయతనానం, తప్పభేదానఞ్చ చక్ఖాయతనాదీనం పభేదో, తత్తకో ఆయతనానం ఆయతనపఞ్ఞత్తియా పభేదో’’తి పకరణన్తరే వుత్తేన వత్థుపభేదేన ఆయతనపఞ్ఞత్తియా పభేదం దస్సేతీతిఆదినా ఇతరపఞ్ఞత్తీసుపి నయో యోజేతబ్బో.

    Esa nayoti iminā khandhapaññattiyā vuttamatthaṃ āyatanapaññattiyādīsu atidisati. Tattha ‘‘yāvatā pañcakkhandhā’’ti, ‘‘khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti idaṃ paññattiniddesapāḷiyā ādipariyosānaggahaṇamukhena dassanaṃ. ‘‘Yāvatā dvādasāyatanānī’’ti, ‘‘āyatanānaṃ āyatanapaññattī’’ti imassa attho ‘‘yattakena paññāpanena saṅkhepato dvādasāyatanānī’’ti etena dassito, ‘‘yāvatā cakkhāyatana’’ntiādikassa pana ‘‘pabhedato cakkhāyatana’’ntiādikenāti. Tattha ‘‘cakkhāyatanaṃ…pe… dhammāyatana’’nti pabhedanidassanamattametaṃ. Etena avuttopi sabbo saṅgahito hotīti ‘‘tatrāpi dasāyatanā kāmāvacarā’’tiādi vuttaṃ. Ayaṃ vā ettha pāḷiyā atthayojanā – ‘‘yāvatā’’ti idaṃ sabbehi padehi yojetvā ‘‘yattakāni dvādasāyatanāni…pe… yattako dvādasannaṃ āyatanānaṃ, tappabhedānañca cakkhāyatanādīnaṃ pabhedo, tattako āyatanānaṃ āyatanapaññattiyā pabhedo’’ti pakaraṇantare vuttena vatthupabhedena āyatanapaññattiyā pabhedaṃ dassetītiādinā itarapaññattīsupi nayo yojetabbo.

    . ‘‘ఛ పఞ్ఞత్తియో…పే॰… పుగ్గలపఞ్ఞత్తీ’’తి ఇమం అపేక్ఖిత్వా ‘‘కిత్తావతా…పే॰… ఏత్తావతా ఇన్ద్రియానం ఇన్ద్రియపఞ్ఞత్తీ’’తి అయం పాళిపదేసో నిద్దేసోపి సమానో పకరణన్తరే వత్థుభేదేన వుత్తం ఖన్ధాదిపఞ్ఞత్తిప్పభేదం ఉపాదాయ ఉద్దేసోయేవ హోతీతి ఆహ ‘‘ఉద్దేసమత్తేనేవాతి అత్థో’’తి.

    7. ‘‘Cha paññattiyo…pe… puggalapaññattī’’ti imaṃ apekkhitvā ‘‘kittāvatā…pe… ettāvatā indriyānaṃ indriyapaññattī’’ti ayaṃ pāḷipadeso niddesopi samāno pakaraṇantare vatthubhedena vuttaṃ khandhādipaññattippabhedaṃ upādāya uddesoyeva hotīti āha ‘‘uddesamattenevāti attho’’ti.

    మాతికావణ్ణనా నిట్ఠితా.

    Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / అభిధమ్మపిటక • Abhidhammapiṭaka / పుగ్గలపఞ్ఞత్తిపాళి • Puggalapaññattipāḷi / ౧. ఏకకఉద్దేసో • 1. Ekakauddeso

    అట్ఠకథా • Aṭṭhakathā / అభిధమ్మపిటక (అట్ఠకథా) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / పఞ్చపకరణ-అట్ఠకథా • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ౧. మాతికావణ్ణనా • 1. Mātikāvaṇṇanā

    టీకా • Tīkā / అభిధమ్మపిటక (టీకా) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / పఞ్చపకరణ-మూలటీకా • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ౧. మాతికావణ్ణనా • 1. Mātikāvaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact