បុគ្គលបញ្ញត្តិ-អដ្ឋកថា

Puggalapaññatti-aṭṭhakathā

និបុណត្ថំ បករណំ, ធាតុភេទប្បកាសនោ;

Nipuṇatthaṃ pakaraṇaṃ, dhātubhedappakāsano;

សត្ថា ធាតុកថំ នាម, ទេសយិត្វា សុរាលយេ។

Satthā dhātukathaṃ nāma, desayitvā surālaye.

អនន្តរំ តស្ស ជិនោ, បញ្ញត្តិភេទទីបនំ;

Anantaraṃ tassa jino, paññattibhedadīpanaṃ;

អាហ បុគ្គលបញ្ញត្តិំ, យំ លោកេ អគ្គបុគ្គលោ។

Āha puggalapaññattiṃ, yaṃ loke aggapuggalo.

តស្សា សំវណ្ណនោកាសោ, យស្មា ទានិ ឧបាគតោ;

Tassā saṃvaṇṇanokāso, yasmā dāni upāgato;

តស្មា នំ វណ្ណយិស្សាមិ, តំ សុណាថ សមាហិតាតិ។

Tasmā naṃ vaṇṇayissāmi, taṃ suṇātha samāhitāti.

១. មាតិកាវណ្ណនា

1. Mātikāvaṇṇanā

១. ឆ បញ្ញត្តិយោ – ខន្ធបញ្ញត្តិ…បេ.… បុគ្គលបញ្ញត្តីតិ អយំ តាវ បុគ្គលបញ្ញត្តិយា ឧទ្ទេសោ។ តត្ថ ឆាតិ គណនបរិច្ឆេទោ។ តេន យេ ធម្មេ ឥធ បញ្ញបេតុកាមោ តេសំ គណនវសេន សំខេបតោ បញ្ញត្តិបរិច្ឆេទំ ទស្សេតិ។ បញ្ញត្តិយោតិ បរិច្ឆិន្នធម្មនិទស្សនំ។ តត្ថ ‘‘អាចិក្ខតិ ទេសេតិ បញ្ញបេតិ បដ្ឋបេតី’’តិ (សំ. និ. ២.២០) អាគតដ្ឋានេ បញ្ញាបនា ទស្សនា បកាសនា បញ្ញត្តិ នាម។ ‘‘សុបញ្ញត្តំ មញ្ចបីឋ’’ន្តិ (បារា. ២៦៩) អាគតដ្ឋានេ ឋបនា និក្ខិបនា បញ្ញត្តិ នាម។ ឥធ ឧភយម្បិ វដ្ដតិ។ ឆ បញ្ញត្តិយោតិ ហិ ឆ បញ្ញាបនា, ឆ ទស្សនា បកាសនាតិបិ; ឆ ឋបនា និក្ខិបនាតិបិ ឥធ អធិប្បេតមេវ។ នាមបញ្ញត្តិ ហិ តេ តេ ធម្មេ ទស្សេតិបិ, តេន តេន កោដ្ឋាសេន ឋបេតិបិ។

1. Chapaññattiyo – khandhapaññatti…pe… puggalapaññattīti ayaṃ tāva puggalapaññattiyā uddeso. Tattha chāti gaṇanaparicchedo. Tena ye dhamme idha paññapetukāmo tesaṃ gaṇanavasena saṃkhepato paññattiparicchedaṃ dasseti. Paññattiyoti paricchinnadhammanidassanaṃ. Tattha ‘‘ācikkhati deseti paññapeti paṭṭhapetī’’ti (saṃ. ni. 2.20) āgataṭṭhāne paññāpanā dassanā pakāsanā paññatti nāma. ‘‘Supaññattaṃ mañcapīṭha’’nti (pārā. 269) āgataṭṭhāne ṭhapanā nikkhipanā paññatti nāma. Idha ubhayampi vaṭṭati. Cha paññattiyoti hi cha paññāpanā, cha dassanā pakāsanātipi; cha ṭhapanā nikkhipanātipi idha adhippetameva. Nāmapaññatti hi te te dhamme dassetipi, tena tena koṭṭhāsena ṭhapetipi.

ខន្ធបញ្ញត្តីតិអាទិ បន សំខេបតោ តាសំ បញ្ញត្តីនំ សរូបទស្សនំ។ តត្ថ ខន្ធានំ ‘ខន្ធា’តិ បញ្ញាបនា ទស្សនា បកាសនា ឋបនា និក្ខិបនា ខន្ធបញ្ញត្តិ នាម។ អាយតនានំ អាយតនានីតិ, ធាតូនំ ធាតុយោតិ, សច្ចានំ សច្ចានីតិ, ឥន្ទ្រិយានំ ឥន្ទ្រិយានីតិ, បុគ្គលានំ បុគ្គលាតិ បញ្ញាបនា ទស្សនា បកាសនា ឋបនា និក្ខិបនា បុគ្គលបញ្ញត្តិ នាម។

Khandhapaññattītiādi pana saṃkhepato tāsaṃ paññattīnaṃ sarūpadassanaṃ. Tattha khandhānaṃ ‘khandhā’ti paññāpanā dassanā pakāsanā ṭhapanā nikkhipanā khandhapaññatti nāma. Āyatanānaṃ āyatanānīti, dhātūnaṃ dhātuyoti, saccānaṃ saccānīti, indriyānaṃ indriyānīti, puggalānaṃ puggalāti paññāpanā dassanā pakāsanā ṭhapanā nikkhipanā puggalapaññatti nāma.

បាឡិមុត្តកេន បន អដ្ឋកថានយេន អបរាបិ ឆ បញ្ញត្តិយោ – វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ, អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ, វិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ, អវិជ្ជមានេន វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ, វិជ្ជមានេន វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ, អវិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានបញ្ញត្តីតិ។ តត្ថ កុសលាកុសលស្សេវ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថវសេន វិជ្ជមានស្ស សតោ សម្ភូតស្ស ធម្មស្ស បញ្ញាបនា វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ នាម។ តថា អវិជ្ជមានស្ស លោកនិរុត្តិមត្តសិទ្ធស្ស ឥត្ថិបុរិសាទិកស្ស បញ្ញាបនា អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ នាម។ សព្ពាការេនបិ អនុបលព្ភនេយ្យស្ស វាចាវត្ថុមត្តស្សេវ បញ្ចមសច្ចាទិកស្ស តិត្ថិយានំ អណុបកតិបុរិសាទិកស្ស វា បញ្ញាបនាបិ អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិយេវ។ សា បន សាសនាវចរា ន ហោតីតិ ឥធ ន គហិតា។ ឥតិ ឥមេសំ វិជ្ជមានាវិជ្ជមានានំ វិកប្បនវសេន សេសា វេទិតព្ពា។ ‘តេវិជ្ជោ’, ‘ឆឡភិញ្ញោ’តិអាទីសុ ហិ តិស្សោ វិជ្ជា ឆ អភិញ្ញា ច វិជ្ជមានា, បុគ្គលោ អវិជ្ជមានោ។ តស្មា តិស្សោ វិជ្ជា អស្សាតិ តេវិជ្ជោ, ឆ អភិញ្ញា អស្សាតិ ឆឡភិញ្ញោតិ ឯវំ វិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានស្ស បញ្ញាបនតោ ឯវរូបា វិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ នាម។ ‘ឥត្ថិរូបំ’, ‘បុរិសរូប’ន្តិអាទីសុ បន ឥត្ថិបុរិសា អវិជ្ជមានា, រូបំ វិជ្ជមានំ។ តស្មា ឥត្ថិយា រូបំ ឥត្ថិរូបំ, បុរិសស្ស រូបំ បុរិសរូបន្តិ ឯវំ អវិជ្ជមានេន វិជ្ជមានស្ស បញ្ញាបនតោ ឯវរូបា អវិជ្ជមានេន វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ នាម។ ចក្ខុសម្ផស្សោ, សោតសម្ផស្សោតិអាទីសុ ចក្ខុសោតាទយោបិ ផស្សោបិ វិជ្ជមានោយេវ។ តស្មា ចក្ខុម្ហិ សម្ផស្សោ, ចក្ខុតោ ជាតោ សម្ផស្សោ, ចក្ខុស្ស វា ផលភូតោ សម្ផស្សោ ចក្ខុសម្ផស្សោតិ ឯវំ វិជ្ជមានេន វិជ្ជមានស្ស បញ្ញាបនតោ ឯវរូបា វិជ្ជមានេន វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ នាម។ ខត្តិយបុត្តោ, ព្រាហ្មណបុត្តោ, សេដ្ឋិបុត្តោតិអាទីសុ ខត្តិយាទយោបិ អវិជ្ជមានា, បុត្តោបិ។ តស្មា ខត្តិយស្ស បុត្តោ ខត្តិយបុត្តោតិ ឯវំ អវិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានស្ស បញ្ញាបនតោ ឯវរូបា អវិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ នាម។ តាសុ ឥមស្មិំ បករណេ បុរិមា តិស្សោវ បញ្ញត្តិយោ លព្ភន្តិ។ ‘‘ខន្ធបញ្ញត្តិ…បេ.… ឥន្ទ្រិយបញ្ញត្តី’’តិ ឥមស្មិញ្ហិ ឋានេ វិជ្ជមានស្សេវ បញ្ញាបិតត្តា វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ លព្ភតិ។ ‘‘បុគ្គលបញ្ញត្តី’’តិ បទេ អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ បរតោ បន ‘តេវិជ្ជោ’, ‘ឆឡភិញ្ញោ’តិអាទីសុ វិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ លព្ភតីតិ។

Pāḷimuttakena pana aṭṭhakathānayena aparāpi cha paññattiyo – vijjamānapaññatti, avijjamānapaññatti, vijjamānena avijjamānapaññatti, avijjamānena vijjamānapaññatti, vijjamānena vijjamānapaññatti, avijjamānena avijjamānapaññattīti. Tattha kusalākusalasseva saccikaṭṭhaparamatthavasena vijjamānassa sato sambhūtassa dhammassa paññāpanā vijjamānapaññatti nāma. Tathā avijjamānassa lokaniruttimattasiddhassa itthipurisādikassa paññāpanā avijjamānapaññatti nāma. Sabbākārenapi anupalabbhaneyyassa vācāvatthumattasseva pañcamasaccādikassa titthiyānaṃ aṇupakatipurisādikassa vā paññāpanāpi avijjamānapaññattiyeva. Sā pana sāsanāvacarā na hotīti idha na gahitā. Iti imesaṃ vijjamānāvijjamānānaṃ vikappanavasena sesā veditabbā. ‘Tevijjo’, ‘chaḷabhiñño’tiādīsu hi tisso vijjā cha abhiññā ca vijjamānā, puggalo avijjamāno. Tasmā tisso vijjā assāti tevijjo, cha abhiññā assāti chaḷabhiññoti evaṃ vijjamānena avijjamānassa paññāpanato evarūpā vijjamānena avijjamānapaññatti nāma. ‘Itthirūpaṃ’, ‘purisarūpa’ntiādīsu pana itthipurisā avijjamānā, rūpaṃ vijjamānaṃ. Tasmā itthiyā rūpaṃ itthirūpaṃ, purisassa rūpaṃ purisarūpanti evaṃ avijjamānena vijjamānassa paññāpanato evarūpā avijjamānena vijjamānapaññatti nāma. Cakkhusamphasso, sotasamphassotiādīsu cakkhusotādayopi phassopi vijjamānoyeva. Tasmā cakkhumhi samphasso, cakkhuto jāto samphasso, cakkhussa vā phalabhūto samphasso cakkhusamphassoti evaṃ vijjamānena vijjamānassa paññāpanato evarūpā vijjamānena vijjamānapaññatti nāma. Khattiyaputto, brāhmaṇaputto, seṭṭhiputtotiādīsu khattiyādayopi avijjamānā, puttopi. Tasmā khattiyassa putto khattiyaputtoti evaṃ avijjamānena avijjamānassa paññāpanato evarūpā avijjamānena avijjamānapaññatti nāma. Tāsu imasmiṃ pakaraṇe purimā tissova paññattiyo labbhanti. ‘‘Khandhapaññatti…pe… indriyapaññattī’’ti imasmiñhi ṭhāne vijjamānasseva paññāpitattā vijjamānapaññatti labbhati. ‘‘Puggalapaññattī’’ti pade avijjamānapaññatti. Parato pana ‘tevijjo’, ‘chaḷabhiñño’tiādīsu vijjamānena avijjamānapaññatti labbhatīti.

អដ្ឋកថាមុត្តកេន បន អាចរិយនយេន អបរាបិ ឆ បញ្ញត្តិយោ – ឧបាទាបញ្ញត្តិ, ឧបនិធាបញ្ញត្តិ, សមោធានបញ្ញត្តិ, ឧបនិក្ខិត្តបញ្ញត្តិ, តជ្ជាបញ្ញត្តិ, សន្តតិបញ្ញត្តីតិ ។ តត្ថ យោ រូបវេទនាទីហិ ឯកត្តេន វា អញ្ញត្តេន វា រូបវេទនាទយោ វិយ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថេន អនុបលព្ភសភាវោបិ រូបវេទនាទិភេទេ ខន្ធេ ឧបាទាយ និស្សាយ ការណំ កត្វា សម្មតោ សត្តោ។ តានិ តានិ អង្គានិ ឧបាទាយ រថោ គេហំ មុដ្ឋិ ឧទ្ធនន្តិ ច; តេ តេយេវ រូបាទយោ ឧបាទាយ ឃដោ បដោ; ចន្ទសូរិយបរិវត្តាទយោ ឧបាទាយ កាលោ, ទិសា; តំ តំ ភូតនិមិត្តញ្ចេវ ភាវនានិសំសញ្ច ឧបាទាយ និស្សាយ ការណំ កត្វា សម្មតំ តេន តេនាការេន ឧបដ្ឋិតំ ឧគ្គហនិមិត្តំ បដិភាគនិមិត្តន្តិ អយំ ឯវរូបា ឧបាទាបញ្ញត្តិ នាម។ បញ្ញបេតព្ពដ្ឋេន ចេសា បញ្ញត្តិ នាម, ន បញ្ញាបនដ្ឋេន។ យា បន តស្សត្ថស្ស បញ្ញាបនា, អយំ អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិយេវ។

Aṭṭhakathāmuttakena pana ācariyanayena aparāpi cha paññattiyo – upādāpaññatti, upanidhāpaññatti, samodhānapaññatti, upanikkhittapaññatti, tajjāpaññatti, santatipaññattīti . Tattha yo rūpavedanādīhi ekattena vā aññattena vā rūpavedanādayo viya saccikaṭṭhaparamatthena anupalabbhasabhāvopi rūpavedanādibhede khandhe upādāya nissāya kāraṇaṃ katvā sammato satto. Tāni tāni aṅgāni upādāya ratho gehaṃ muṭṭhi uddhananti ca; te teyeva rūpādayo upādāya ghaṭo paṭo; candasūriyaparivattādayo upādāya kālo, disā; taṃ taṃ bhūtanimittañceva bhāvanānisaṃsañca upādāya nissāya kāraṇaṃ katvā sammataṃ tena tenākārena upaṭṭhitaṃ uggahanimittaṃ paṭibhāganimittanti ayaṃ evarūpā upādāpaññatti nāma. Paññapetabbaṭṭhena cesā paññatti nāma, na paññāpanaṭṭhena. Yā pana tassatthassa paññāpanā, ayaṃ avijjamānapaññattiyeva.

យា បឋមទុតិយាទីនិ ឧបនិធាយ ទុតិយំ តតិយន្តិអាទិកា, អញ្ញមញ្ញញ្ច ឧបនិធាយ ទីឃំ រស្សំ, ទូរំ, សន្តិកន្តិអាទិកា បញ្ញាបនា; អយំ ឧបនិធាបញ្ញត្តិ នាម។ អបិចេសា ឧបនិធាបញ្ញត្តិ – តទញ្ញាបេក្ខូបនិធា, ហត្ថគតូបនិធា, សម្បយុត្តូបនិធា, សមារោបិតូបនិធា, អវិទូរគតូបនិធា , បដិភាគូបនិធា, តព្ពហុលូបនិធា, តព្ពិសិដ្ឋូបនិធាតិអាទិនា ភេទេន អនេកប្បការា។

Yā paṭhamadutiyādīni upanidhāya dutiyaṃ tatiyantiādikā, aññamaññañca upanidhāya dīghaṃ rassaṃ, dūraṃ, santikantiādikā paññāpanā; ayaṃ upanidhāpaññatti nāma. Apicesā upanidhāpaññatti – tadaññāpekkhūpanidhā, hatthagatūpanidhā, sampayuttūpanidhā, samāropitūpanidhā, avidūragatūpanidhā , paṭibhāgūpanidhā, tabbahulūpanidhā, tabbisiṭṭhūpanidhātiādinā bhedena anekappakārā.

តត្ថ ទុតិយំ តតិយន្តិអាទិកាវ តទញ្ញំ អបេក្ខិត្វា វុត្តតាយ តទញ្ញាបេក្ខូបនិធា នាម។ ឆត្តបាណិ, សត្ថបាណីតិអាទិកា ហត្ថគតំ ឧបនិធាយ វុត្តតាយ ហត្ថគតូបនិធា នាម។ កុណ្ឌលី, សិខរី, កិរិដីតិអាទិកា សម្បយុត្តំ ឧបនិធាយ វុត្តតាយ សម្បយុត្តូបនិធា នាម។ ធញ្ញសកដំ, សប្បិកុម្ភោតិអាទិកា សមារោបិតំ ឧបនិធាយ វុត្តតាយ សមារោបិតូបនិធា នាម។ ឥន្ទសាលគុហា, បិយង្គុគុហា, សេរីសកន្តិអាទិកា អវិទូរគតំ ឧបនិធាយ វុត្តតាយ អវិទូរគតូបនិធា នាម។ សុវណ្ណវណ្ណោ, ឧសភគាមីតិអាទិកា បដិភាគំ ឧបនិធាយ វុត្តតាយ បដិភាគូបនិធា នាម។ បទុមស្សរោ, ព្រាហ្មណគាមោតិអាទិកា តព្ពហុលំ ឧបនិធាយ វុត្តតាយ តព្ពហុលូបនិធា នាម។ មណិកដកំ, វជិរកដកន្តិអាទិកា តព្ពិសិដ្ឋំ ឧបនិធាយ វុត្តតាយ តព្ពិសិដ្ឋូបនិធា នាម។

Tattha dutiyaṃ tatiyantiādikāva tadaññaṃ apekkhitvā vuttatāya tadaññāpekkhūpanidhā nāma. Chattapāṇi, satthapāṇītiādikā hatthagataṃ upanidhāya vuttatāya hatthagatūpanidhā nāma. Kuṇḍalī, sikharī, kiriṭītiādikā sampayuttaṃ upanidhāya vuttatāya sampayuttūpanidhā nāma. Dhaññasakaṭaṃ, sappikumbhotiādikā samāropitaṃ upanidhāya vuttatāya samāropitūpanidhā nāma. Indasālaguhā, piyaṅguguhā, serīsakantiādikā avidūragataṃ upanidhāya vuttatāya avidūragatūpanidhā nāma. Suvaṇṇavaṇṇo, usabhagāmītiādikā paṭibhāgaṃ upanidhāya vuttatāya paṭibhāgūpanidhā nāma. Padumassaro, brāhmaṇagāmotiādikā tabbahulaṃ upanidhāya vuttatāya tabbahulūpanidhā nāma. Maṇikaṭakaṃ, vajirakaṭakantiādikā tabbisiṭṭhaṃ upanidhāya vuttatāya tabbisiṭṭhūpanidhā nāma.

យា បន តេសំ តេសំ សមោធានមបេក្ខិត្វា តិទណ្ឌំ, អដ្ឋបទំ, ធញ្ញរាសិ, បុប្ផរាសីតិអាទិកា បញ្ញាបនា, អយំ សមោធានបញ្ញត្តិ នាម។ យា បុរិមស្ស បុរិមស្ស ឧបនិក្ខិបិត្វា ទ្វេ, តីណិ, ចត្តារីតិអាទិកា បញ្ញាបនា, អយំ ឧបនិក្ខិត្តបញ្ញត្តិ នាម។ យា តំ តំ ធម្មសភាវំ អបេក្ខិត្វា បថវី, តេជោ, កក្ខឡតា, ឧណ្ហតាតិអាទិកា បញ្ញាបនា, អយំ តជ្ជាបញ្ញត្តិ នាម។ យា បន សន្តតិវិច្ឆេទាភាវំ អបេក្ខិត្វា អាសីតិកោ, នាវុតិកោតិអាទិកា បញ្ញាបនា, អយំ សន្តតិបញ្ញត្តិ នាម។ ឯតាសុ បន តជ្ជាបញ្ញត្តិ វិជ្ជមានបញ្ញត្តិយេវ។ សេសា អវិជ្ជមានបក្ខញ្ចេវ, អវិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានបក្ខញ្ច ភជន្តិ។

Yā pana tesaṃ tesaṃ samodhānamapekkhitvā tidaṇḍaṃ, aṭṭhapadaṃ, dhaññarāsi, puppharāsītiādikā paññāpanā, ayaṃ samodhānapaññatti nāma. Yā purimassa purimassa upanikkhipitvā dve, tīṇi, cattārītiādikā paññāpanā, ayaṃ upanikkhittapaññatti nāma. Yā taṃ taṃ dhammasabhāvaṃ apekkhitvā pathavī, tejo, kakkhaḷatā, uṇhatātiādikā paññāpanā, ayaṃ tajjāpaññatti nāma. Yā pana santativicchedābhāvaṃ apekkhitvā āsītiko, nāvutikotiādikā paññāpanā, ayaṃ santatipaññatti nāma. Etāsu pana tajjāpaññatti vijjamānapaññattiyeva. Sesā avijjamānapakkhañceva, avijjamānena avijjamānapakkhañca bhajanti.

អដ្ឋកថាមុត្តកេន អាចរិយនយេនេវ អបរាបិ ឆ បញ្ញត្តិយោ – កិច្ចបញ្ញត្តិ, សណ្ឋានបញ្ញត្តិ, លិង្គបញ្ញត្តិ, ភូមិបញ្ញត្តិ, បច្ចត្តបញ្ញត្តិ, អសង្ខតបញ្ញត្តីតិ។ តត្ថ ភាណកោ, ធម្មកថិកោតិអាទិកា កិច្ចវសេន បញ្ញាបនា កិច្ចបញ្ញត្តិ នាម។ កិសោ, ថូលោ, បរិមណ្ឌលោ, ចតុរស្សោតិអាទិកា សណ្ឋានវសេន បញ្ញាបនា សណ្ឋានបញ្ញត្តិ នាម។ ឥត្ថី, បុរិសោតិអាទិកា លិង្គវសេន បញ្ញាបនា លិង្គបញ្ញតិ នាម។ កាមាវចរា, រូបាវចរា, អរូបាវចរា, កោសលកា, មាធុរាតិអាទិកា ភូមិវសេន បញ្ញាបនា ភូមិបញ្ញត្តិ នាម។ តិស្សោ , នាគោ, សុមនោតិអាទិកា បច្ចត្តនាមករណមត្តវសេន បញ្ញាបនា បច្ចត្តបញ្ញត្តិ នាម។ និរោធោ, និព្ពានន្តិអាទិកា អសង្ខតធម្មស្ស បញ្ញាបនា អសង្ខតបញ្ញត្តិ នាម។ តត្ថ ឯកច្ចា ភូមិបញ្ញត្តិ អសង្ខតបញ្ញត្តិ ច វិជ្ជមានបញ្ញត្តិយេវ, កិច្ចបញ្ញត្តិ វិជ្ជមានេន អវិជ្ជមានបក្ខំ ភជតិ។ សេសា អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិយោ នាម។

Aṭṭhakathāmuttakena ācariyanayeneva aparāpi cha paññattiyo – kiccapaññatti, saṇṭhānapaññatti, liṅgapaññatti, bhūmipaññatti, paccattapaññatti, asaṅkhatapaññattīti. Tattha bhāṇako, dhammakathikotiādikā kiccavasena paññāpanā kiccapaññatti nāma. Kiso, thūlo, parimaṇḍalo, caturassotiādikā saṇṭhānavasena paññāpanā saṇṭhānapaññatti nāma. Itthī, purisotiādikā liṅgavasena paññāpanā liṅgapaññati nāma. Kāmāvacarā, rūpāvacarā, arūpāvacarā, kosalakā, mādhurātiādikā bhūmivasena paññāpanā bhūmipaññatti nāma. Tisso , nāgo, sumanotiādikā paccattanāmakaraṇamattavasena paññāpanā paccattapaññatti nāma. Nirodho, nibbānantiādikā asaṅkhatadhammassa paññāpanā asaṅkhatapaññatti nāma. Tattha ekaccā bhūmipaññatti asaṅkhatapaññatti ca vijjamānapaññattiyeva, kiccapaññatti vijjamānena avijjamānapakkhaṃ bhajati. Sesā avijjamānapaññattiyo nāma.

២. ឥទានិ យាសំ បញ្ញត្តីនំ ឧទ្ទេសវារេ សង្ខេបតោ សរូបទស្សនំ កតំ, សង្ខេបតោយេវ តាវ តាសំ វត្ថុំ វិភជិត្វា ទស្សនវសេន តា ទស្សេតុំ កិត្តាវតាតិអាទិមាហ។ តត្ថ បុច្ឆាយ តាវ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ – យា អយំ ខន្ធានំ ‘ខន្ធា’តិ បញ្ញាបនា, ទស្សនា, ឋបនា, សា កិត្តកេន ហោតីតិ កថេតុកម្យតាបុច្ឆា។ បរតោ កិត្តាវតា អាយតនានន្តិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។ វិស្សជ្ជនេបិ ឯវមត្ថោ វេទិតព្ពោ – យត្តកេន បញ្ញាបនេន សង្ខេបតោ បញ្ចក្ខន្ធាតិ វា បភេទតោ ‘‘រូបក្ខន្ធោ…បេ.… វិញ្ញាណក្ខន្ធោ’’តិ វា; តត្រាបិ រូបក្ខន្ធោ កាមាវចរោ, សេសា ចតុភូមិកាតិ វា ឯវរូបំ បញ្ញាបនំ ហោតិ; ឯត្តកេន ខន្ធានំ ‘ខន្ធា’តិ បញ្ញត្តិ ហោតិ។

2. Idāni yāsaṃ paññattīnaṃ uddesavāre saṅkhepato sarūpadassanaṃ kataṃ, saṅkhepatoyeva tāva tāsaṃ vatthuṃ vibhajitvā dassanavasena tā dassetuṃ kittāvatātiādimāha. Tattha pucchāya tāva evamattho veditabbo – yā ayaṃ khandhānaṃ ‘khandhā’ti paññāpanā, dassanā, ṭhapanā, sā kittakena hotīti kathetukamyatāpucchā. Parato kittāvatā āyatanānantiādīsupi eseva nayo. Vissajjanepi evamattho veditabbo – yattakena paññāpanena saṅkhepato pañcakkhandhāti vā pabhedato ‘‘rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho’’ti vā; tatrāpi rūpakkhandho kāmāvacaro, sesā catubhūmikāti vā evarūpaṃ paññāpanaṃ hoti; ettakena khandhānaṃ ‘khandhā’ti paññatti hoti.

៣. តថា យត្តកេន បញ្ញាបនេន សង្ខេបតោ ទ្វាទសាយតនានីតិ វា, បភេទតោ ‘‘ចក្ខាយតនំ…បេ.… ធម្មាយតន’’ន្តិ វា; តត្រាបិ ទសាយតនា កាមាវចរា , ទ្វាយតនា ចតុភូមិកាតិ វា, ឯវរូបំ បញ្ញាបនំ ហោតិ; ឯត្តកេន អាយតនានំ អាយតនានីតិ បញ្ញត្តិ ហោតិ។

3. Tathā yattakena paññāpanena saṅkhepato dvādasāyatanānīti vā, pabhedato ‘‘cakkhāyatanaṃ…pe… dhammāyatana’’nti vā; tatrāpi dasāyatanā kāmāvacarā , dvāyatanā catubhūmikāti vā, evarūpaṃ paññāpanaṃ hoti; ettakena āyatanānaṃ āyatanānīti paññatti hoti.

៤. យត្តកេន បញ្ញាបនេន សង្ខេបតោ អដ្ឋារស ធាតុយោតិ វា , បភេទតោ ‘‘ចក្ខុធាតុ…បេ.… មនោវិញ្ញាណធាតូ’’តិ វា; តត្រាបិ សោឡស ធាតុយោ កាមាវចរា, ទ្វេ ធាតុយោ ចតុភូមិកាតិ វា ឯវរូបំ បញ្ញាបនំ ហោតិ; ឯត្តកេន ធាតូនំ ធាតូតិ បញ្ញត្តិ ហោតិ។

4. Yattakena paññāpanena saṅkhepato aṭṭhārasa dhātuyoti vā , pabhedato ‘‘cakkhudhātu…pe… manoviññāṇadhātū’’ti vā; tatrāpi soḷasa dhātuyo kāmāvacarā, dve dhātuyo catubhūmikāti vā evarūpaṃ paññāpanaṃ hoti; ettakena dhātūnaṃ dhātūti paññatti hoti.

៥. យត្តកេន បញ្ញាបនេន សង្ខេបតោ ចត្តារិ សច្ចានីតិ វា, បភេទតោ ‘‘ទុក្ខសច្ចំ…បេ.… និរោធសច្ច’’ន្តិ វា; តត្រាបិ ទ្វេ សច្ចា លោកិយា, ទ្វេ សច្ចា លោកុត្តរាតិ វា ឯវរូបំ បញ្ញាបនំ ហោតិ; ឯត្តកេន សច្ចានំ ‘សច្ចានី’តិ បញ្ញត្តិ ហោតិ។

5. Yattakena paññāpanena saṅkhepato cattāri saccānīti vā, pabhedato ‘‘dukkhasaccaṃ…pe… nirodhasacca’’nti vā; tatrāpi dve saccā lokiyā, dve saccā lokuttarāti vā evarūpaṃ paññāpanaṃ hoti; ettakena saccānaṃ ‘saccānī’ti paññatti hoti.

៦. យត្តកេន បញ្ញាបនេន សង្ខេបតោ ពាវីសតិន្ទ្រិយានីតិ វា, បភេទតោ ‘‘ចក្ខុន្ទ្រិយំ…បេ.… អញ្ញាតាវិន្ទ្រិយ’’ន្តិ វា; តត្រាបិ ទសិន្ទ្រិយានិ កាមាវចរានិ, នវិន្ទ្រិយានិ មិស្សកានិ, តីណិ ឥន្ទ្រិយានិ លោកុត្តរានីតិ វា ឯវរូបំ បញ្ញាបនំ ហោតិ; ឯត្តកេន ឥន្ទ្រិយានំ ឥន្ទ្រិយានីតិ បញ្ញត្តិ ហោតិ។ ឯត្តាវតា សង្ខេបតោ វត្ថុំ វិភជិត្វា ទស្សនវសេន បញ្ច បញ្ញត្តិយោ ទស្សិតា ហោន្តិ។

6. Yattakena paññāpanena saṅkhepato bāvīsatindriyānīti vā, pabhedato ‘‘cakkhundriyaṃ…pe… aññātāvindriya’’nti vā; tatrāpi dasindriyāni kāmāvacarāni, navindriyāni missakāni, tīṇi indriyāni lokuttarānīti vā evarūpaṃ paññāpanaṃ hoti; ettakena indriyānaṃ indriyānīti paññatti hoti. Ettāvatā saṅkhepato vatthuṃ vibhajitvā dassanavasena pañca paññattiyo dassitā honti.

៧. ឥទានិ វិត្ថារតោ វត្ថុំ វិភជិត្វា ទស្សនវសេន បុគ្គលបញ្ញត្តិំ ទស្សេតុំ សមយវិមុត្តោ អសមយវិមុត្តោតិអាទិមាហ។ សម្មាសម្ពុទ្ធេន ហិ តិលេ វិសារយមានេន វិយ, វាកេ ហីរយមានេន វិយ ច, ហេដ្ឋា វិភង្គប្បករណេ ឥមាសំ បញ្ចន្នំ បញ្ញត្តីនំ វត្ថុភូតា ខន្ធាទយោ និប្បទេសេន កថិតាតិ តេន តេ ឥធ ឯកទេសេនេវ កថេសិ។ ឆដ្ឋា បុគ្គលបញ្ញត្តិ ហេដ្ឋា អកថិតាវ។ ឥធាបិ ឧទ្ទេសវារេ ឯកទេសេនេវ កថិតា; តស្មា តំ វិត្ថារតោ កថេតុកាមោ សមយវិមុត្តោ អសមយវិមុត្តោតិ ឯកកតោ បដ្ឋាយ យាវ ទសកា មាតិកំ ឋបេសីតិ។

7. Idāni vitthārato vatthuṃ vibhajitvā dassanavasena puggalapaññattiṃ dassetuṃ samayavimutto asamayavimuttotiādimāha. Sammāsambuddhena hi tile visārayamānena viya, vāke hīrayamānena viya ca, heṭṭhā vibhaṅgappakaraṇe imāsaṃ pañcannaṃ paññattīnaṃ vatthubhūtā khandhādayo nippadesena kathitāti tena te idha ekadeseneva kathesi. Chaṭṭhā puggalapaññatti heṭṭhā akathitāva. Idhāpi uddesavāre ekadeseneva kathitā; tasmā taṃ vitthārato kathetukāmo samayavimutto asamayavimuttoti ekakato paṭṭhāya yāva dasakā mātikaṃ ṭhapesīti.

មាតិកាវណ្ណនា។

Mātikāvaṇṇanā.

Next: ២. និទ្ទេសវណ្ណនា • 2. Niddesavaṇṇanā

ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ១. មាតិកាវណ្ណនា • 1. Mātikāvaṇṇanā

ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ១. មាតិកាវណ្ណនា • 1. Mātikāvaṇṇanā

© 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea^® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
Contact