| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / បញ្ចបករណ-អនុដីកា • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā |
បុគ្គលបញ្ញត្តិបករណ-អនុដីកា
Puggalapaññattipakaraṇa-anuṭīkā
១. មាតិកាវណ្ណនា
1. Mātikāvaṇṇanā
១. ‘‘ធាតុកថំ ទេសយិត្វា អនន្តរំ តស្ស អាហ បុគ្គលបញ្ញត្តិ’’ន្តិ វុត្តេ តត្ថ ការណំ សមុទាគមតោ បដ្ឋាយ វិភាវេន្តោ ‘‘ធម្មសង្គហេ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ យទិបិ ធម្មសង្គហេ ផស្សាទីនំ បថវីអាទីនញ្ច ធម្មានំ នានានយវិចិត្តោ អនុបទវិភាគោបិ កតោ, ន សង្គហោ ឯវ, សោ បន តេសំ កុសលត្តិកាទិហេតុទុកាទិតិកទុកេហិ សង្គហសន្ទស្សនត្ថោតិ វុត្តំ ‘‘ធម្មសង្គហេ តិកទុកាទិវសេន សង្គហិតានំ ធម្មាន’’ន្តិ។ តេនេវ ហិ តំ បករណំ ‘‘ធម្មសង្គហោ’’តិ សមញ្ញំ លភិ។ កាមញ្ច ធម្មសង្គហេបិ ‘‘តស្មិំ ខោ បន សមយេ ចត្តារោ ខន្ធា ហោន្តី’’តិអាទិនា (ធ. ស. ៥៨) ខន្ធាទិវិភាគោ ទស្សិតោ, សោ បន ន តថា សាតិសយោ, យថា វិភង្គបករណេតិ សាតិសយំ តំ គហេត្វា អាហ ‘‘វិភង្គេ ខន្ធាទិវិភាគំ ទស្សេត្វា’’តិ, យតោ តំ ‘‘វិភង្គោ’’ត្វេវ បញ្ញាយិត្ថ។ ធាតុកថាយាតិ អាធារេ ភុម្មំ, តថា ‘‘ធម្មសង្គហេ វិភង្គេ’’តិ ឯត្ថាបិ។ អាធារោ ហិ សង្គហណវិភជនប្បភេទវចនសង្ខាតានំ អវយវកិរិយានំ តំសមុទាយភូតានិ បករណានិ យថា ‘‘រុក្ខេ សាខា’’តិ។ ករណវចនំ វា ឯតំ, ធាតុកថាយ ករណភូតាយាតិ អត្ថោ។
1. ‘‘Dhātukathaṃ desayitvā anantaraṃ tassa āha puggalapaññatti’’nti vutte tattha kāraṇaṃ samudāgamato paṭṭhāya vibhāvento ‘‘dhammasaṅgahe’’tiādimāha. Tattha yadipi dhammasaṅgahe phassādīnaṃ pathavīādīnañca dhammānaṃ nānānayavicitto anupadavibhāgopi kato, na saṅgaho eva, so pana tesaṃ kusalattikādihetudukāditikadukehi saṅgahasandassanatthoti vuttaṃ ‘‘dhammasaṅgahe tikadukādivasena saṅgahitānaṃ dhammāna’’nti. Teneva hi taṃ pakaraṇaṃ ‘‘dhammasaṅgaho’’ti samaññaṃ labhi. Kāmañca dhammasaṅgahepi ‘‘tasmiṃ kho pana samaye cattāro khandhā hontī’’tiādinā (dha. sa. 58) khandhādivibhāgo dassito, so pana na tathā sātisayo, yathā vibhaṅgapakaraṇeti sātisayaṃ taṃ gahetvā āha ‘‘vibhaṅge khandhādivibhāgaṃ dassetvā’’ti, yato taṃ ‘‘vibhaṅgo’’tveva paññāyittha. Dhātukathāyāti ādhāre bhummaṃ, tathā ‘‘dhammasaṅgahe vibhaṅge’’ti etthāpi. Ādhāro hi saṅgahaṇavibhajanappabhedavacanasaṅkhātānaṃ avayavakiriyānaṃ taṃsamudāyabhūtāni pakaraṇāni yathā ‘‘rukkhe sākhā’’ti. Karaṇavacanaṃ vā etaṃ, dhātukathāya karaṇabhūtāyāti attho.
ឯត្ថ ច អភិញ្ញេយ្យធម្មេ ទេសេន្តោ ទេសនាកុសលោ ភគវា តិកទុកវសេន តាវ នេសំ សង្គហំ ទស្សេន្តោ ធម្មសង្គណិំ ទេសេត្វា សង្គហបុព្ពកត្តា វិភាគស្ស តទនន្តរំ ខន្ធាទិវសេន វិភាគំ ទស្សេន្តោ វិភង្គំ ទេសេសិ។ បុន យថាវុត្តវិភាគសង្គហយុត្តេ ធម្មេ សង្គហាសង្គហាទិនយប្បភេទតោ ទស្សេន្តោ ធាតុកថំ ទេសេសិ តស្សា អព្ភន្តរពាហិរមាតិកាសរីរកត្តា។ ន ហិ សក្កា ខន្ធាទិកេ កុសលាទិកេ ច វិនា សង្គហាសង្គហាទិនយំ នេតុន្តិ។ តេនាហ ‘‘តថាសង្គហិតវិភត្តាន’’ន្តិ។ ឯវំ សង្គហតោ វិភាគតោ បភេទតោ ច ធម្មានំ ទេសនា យស្សា បញ្ញត្តិយា វសេន ហោតិ, យោ ចាយំ យថាវុត្តធម្មុបាទានោ បុគ្គលវោហារោ, តស្ស ច សមយវិមុត្តាទិវសេន វិភាគោ, តំ សព្ពំ វិភាវេតុំ បុគ្គលបញ្ញត្តិ ទេសិតាតិ ឥទមេតេសំ ចតុន្នំ បករណានំ ទេសនានុក្កមការណំ ទដ្ឋព្ពំ។
Ettha ca abhiññeyyadhamme desento desanākusalo bhagavā tikadukavasena tāva nesaṃ saṅgahaṃ dassento dhammasaṅgaṇiṃ desetvā saṅgahapubbakattā vibhāgassa tadanantaraṃ khandhādivasena vibhāgaṃ dassento vibhaṅgaṃ desesi. Puna yathāvuttavibhāgasaṅgahayutte dhamme saṅgahāsaṅgahādinayappabhedato dassento dhātukathaṃ desesi tassā abbhantarabāhiramātikāsarīrakattā. Na hi sakkā khandhādike kusalādike ca vinā saṅgahāsaṅgahādinayaṃ netunti. Tenāha ‘‘tathāsaṅgahitavibhattāna’’nti. Evaṃ saṅgahato vibhāgato pabhedato ca dhammānaṃ desanā yassā paññattiyā vasena hoti, yo cāyaṃ yathāvuttadhammupādāno puggalavohāro, tassa ca samayavimuttādivasena vibhāgo, taṃ sabbaṃ vibhāvetuṃ puggalapaññatti desitāti idametesaṃ catunnaṃ pakaraṇānaṃ desanānukkamakāraṇaṃ daṭṭhabbaṃ.
តេសន្តិ ធម្មានំ។ សភាវតោតិ ‘‘ផស្សោ វេទនា’’តិអាទិសភាវតោ។ ឧបាទាយាតិ ‘‘បុគ្គលោ សត្តោ បោសោ’’តិអាទិនា ខន្ធេ ឧបាទាយ។ បញ្ញាបនំ យាយ តជ្ជាឧបាទាទិភេទាយ បញ្ញត្តិយា ហោតិ, តំ បញ្ញត្តិំ។ បភេទតោតិ ខន្ធាទិសមយវិមុត្តាទិវិភាគតោ។ យាយ បញ្ញត្តិយា សភាវតោ ឧបាទាយ ច បញ្ញាបនន្តិ សង្ខេបតោ វុត្តមត្ថំ វិវរន្តោ ‘‘តត្ថ យេ ធម្មេ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អសភាវបញ្ញត្តិយាបិ មូលភូតំ ឧបាទានំ សភាវធម្មោ ឯវ, កេវលំ បន តេសំ បវត្តិអាការភេទសន្និស្សយតោ វិសេសោតិ ទស្សេន្តោ ‘‘យេ ធម្មេ…បេ.… ហោតី’’តិ អាហ។ តត្ថ បុព្ពាបរិយភាវេន បវត្តមានេតិ ឥមិនា បពន្ធសន្និស្សយតំ ទស្សេន្តោ សន្តានបញ្ញត្តិំ វទតិ, អសភាវសមូហវសេនាតិ ឥមិនា សេសបញ្ញត្តិំ។ តិស្សោ ហិ បញ្ញត្តិយោ សន្តានបញ្ញត្តិ សមូហបញ្ញត្តិ អវត្ថាវិសេសបញ្ញត្តីតិ។ តត្ថ បពន្ធោ សន្តានោ។ សមុទាយោ សមូហោ។ ឧប្បាទាទិកោ ទហរភាវាទិកោ ច អវត្ថាវិសេសោ។ តេសុ អសភាវគ្គហណេន វិនា បពន្ធសមូហានំ អសភាវត្តេ សិទ្ធេ អសភាវសមូហវសេនាតិ អសភាវគ្គហណំ បពន្ធសមូហវិនិមុត្តបញ្ញត្តិសន្ទស្សនត្ថន្តិ តេន អវត្ថាវិសេសបញ្ញត្តិយា បរិគ្គហោ វុត្តោតិ វេទិតព្ពោ។
Tesanti dhammānaṃ. Sabhāvatoti ‘‘phasso vedanā’’tiādisabhāvato. Upādāyāti ‘‘puggalo satto poso’’tiādinā khandhe upādāya. Paññāpanaṃ yāya tajjāupādādibhedāya paññattiyā hoti, taṃ paññattiṃ. Pabhedatoti khandhādisamayavimuttādivibhāgato. Yāya paññattiyā sabhāvato upādāya ca paññāpananti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivaranto ‘‘tattha ye dhamme’’tiādimāha. Tattha asabhāvapaññattiyāpi mūlabhūtaṃ upādānaṃ sabhāvadhammo eva, kevalaṃ pana tesaṃ pavattiākārabhedasannissayato visesoti dassento ‘‘ye dhamme…pe… hotī’’ti āha. Tattha pubbāpariyabhāvena pavattamāneti iminā pabandhasannissayataṃ dassento santānapaññattiṃ vadati, asabhāvasamūhavasenāti iminā sesapaññattiṃ. Tisso hi paññattiyo santānapaññatti samūhapaññatti avatthāvisesapaññattīti. Tattha pabandho santāno. Samudāyo samūho. Uppādādiko daharabhāvādiko ca avatthāviseso. Tesu asabhāvaggahaṇena vinā pabandhasamūhānaṃ asabhāvatte siddhe asabhāvasamūhavasenāti asabhāvaggahaṇaṃ pabandhasamūhavinimuttapaññattisandassanatthanti tena avatthāvisesapaññattiyā pariggaho vuttoti veditabbo.
តេសន្តិ បុព្ពេ យំ-សទ្ទេន បរាមដ្ឋានំ ឥន្ទ្រិយពទ្ធធម្មានំ។ តេនេវាហ ‘‘អញ្ញេសញ្ច ពាហិររូបនិព្ពានាន’’ន្តិ។ សសភាវសមូហសសភាវប្បភេទវសេនាតិ រូបក្ខន្ធាទិសសភាវសមូហវសេន ចក្ខាយតនាទិសសភាវវិសេសវសេន ច។ ‘‘សសភាវសមូហសភាវភេទវសេនា’’តិ ច បាឋោ។ តត្ថ សមូហសភាវោតិ សភាវសន្តានំ អវត្ថាវិសេសវិធុរំ សមូហវសេន លក្ខណមេវាហ។ តថា ហិ ខន្ធបញ្ញត្តិយាបិ សភាវបញ្ញត្តិតា វុត្តា។ តាយាតិ អាយតនបញ្ញត្តិអាទិប្បភេទាយ សភាវបញ្ញត្តិយា។ វិភត្តា សភាវបញ្ញត្តីតិ ‘‘ផស្សោ ផុសនា’’តិអាទិនា (ធ. ស. ២) វិភត្តា ផស្សាទិសភាវបញ្ញត្តិ។ សព្ពាបីតិ បិ-សទ្ទេន សភាវធម្មេសុ សាមញ្ញវសេន បវត្តំ កុសលាទិបញ្ញត្តិំ សង្គណ្ហាតិ។ រូបាទិធម្មានំ សមូហោ សន្តានេន បវត្តមានោ អវត្ថាវិសេសសហិតោ ឯកត្តគ្គហណនិពន្ធនោ សត្តោតិ វោហរីយតីតិ សោ សភាវធម្មោ នាម បន ន ហោតីតិ អាហ ‘‘បុគ្គលបញ្ញត្តិ បន អសភាវបញ្ញត្តី’’តិ។ តាយាតិ បុគ្គលបញ្ញត្តិយា។ យស្មា បន ធម្មានំ បពន្ធោ សមូហោ ច ធម្មសន្និស្សិតោតិ វត្តព្ពតំ អរហតិ, តស្មា ‘‘បរិញ្ញេយ្យាទិសភាវធម្មេ ឧបាទាយ បវត្តិតោ’’តិ វុត្តំ។
Tesanti pubbe yaṃ-saddena parāmaṭṭhānaṃ indriyabaddhadhammānaṃ. Tenevāha ‘‘aññesañca bāhirarūpanibbānāna’’nti. Sasabhāvasamūhasasabhāvappabhedavasenāti rūpakkhandhādisasabhāvasamūhavasena cakkhāyatanādisasabhāvavisesavasena ca. ‘‘Sasabhāvasamūhasabhāvabhedavasenā’’ti ca pāṭho. Tattha samūhasabhāvoti sabhāvasantānaṃ avatthāvisesavidhuraṃ samūhavasena lakkhaṇamevāha. Tathā hi khandhapaññattiyāpi sabhāvapaññattitā vuttā. Tāyāti āyatanapaññattiādippabhedāya sabhāvapaññattiyā. Vibhattā sabhāvapaññattīti ‘‘phasso phusanā’’tiādinā (dha. sa. 2) vibhattā phassādisabhāvapaññatti. Sabbāpīti pi-saddena sabhāvadhammesu sāmaññavasena pavattaṃ kusalādipaññattiṃ saṅgaṇhāti. Rūpādidhammānaṃ samūho santānena pavattamāno avatthāvisesasahito ekattaggahaṇanibandhano sattoti voharīyatīti so sabhāvadhammo nāma pana na hotīti āha ‘‘puggalapaññatti pana asabhāvapaññattī’’ti. Tāyāti puggalapaññattiyā. Yasmā pana dhammānaṃ pabandho samūho ca dhammasannissitoti vattabbataṃ arahati, tasmā ‘‘pariññeyyādisabhāvadhamme upādāya pavattito’’ti vuttaṃ.
វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ បន ‘‘សភាវបញ្ញត្តី’’តិ វុត្តា, អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ ‘‘អសភាវបញ្ញត្តី’’តិ វុត្តា។ សព្ពា បញ្ញត្តិយោតិ ឧបាទាយបញ្ញត្តិកិច្ចបញ្ញត្តិអាទយោ សព្ពា បញ្ញត្តិយោ។ យទិ សព្ពា បញ្ញត្តិយោ ឥធ ទស្សិតា ហោន្តិ, កថំ ‘‘បុគ្គលបញ្ញត្តី’’តិ នាមំ ជាតន្តិ អាហ ‘‘ខន្ធាទិបញ្ញត្តីសូ’’តិអាទិ។ អញ្ញត្ថាតិ ធម្មសង្គហាទីសុ។ យេ ធម្មេតិ យេ ខន្ធាទិធម្មេ។ បញ្ញត្តិយា វត្ថុភាវេនាតិ បញ្ញាបនស្ស អធិដ្ឋានភាវេន។ អធិដ្ឋានញ្ហិ បញ្ញាបេតព្ពធម្មា បញ្ញាបនស្ស។ ឯវញ្ច កត្វា ខន្ធាទីហិ សទ្ធិំ បុគ្គលោ គហិតោ។ យេ ធម្មេតិ វា យេ បញ្ញត្តិធម្មេ។ បញ្ញាបេតុកាមោតិ និក្ខិបិតុកាមោ វត្ថុភេទតោ អសង្ករតោ ឋបេតុកាមោ។ បញ្ញត្តិបរិច្ឆេទន្តិ ច វត្ថុភេទភិន្នំ បញ្ញត្តិភូតំ បរិច្ឆេទំ។ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Vijjamānapaññatti pana ‘‘sabhāvapaññattī’’ti vuttā, avijjamānapaññatti ‘‘asabhāvapaññattī’’ti vuttā. Sabbā paññattiyoti upādāyapaññattikiccapaññattiādayo sabbā paññattiyo. Yadi sabbā paññattiyo idha dassitā honti, kathaṃ ‘‘puggalapaññattī’’ti nāmaṃ jātanti āha ‘‘khandhādipaññattīsū’’tiādi. Aññatthāti dhammasaṅgahādīsu. Ye dhammeti ye khandhādidhamme. Paññattiyā vatthubhāvenāti paññāpanassa adhiṭṭhānabhāvena. Adhiṭṭhānañhi paññāpetabbadhammā paññāpanassa. Evañca katvā khandhādīhi saddhiṃ puggalo gahito. Ye dhammeti vā ye paññattidhamme. Paññāpetukāmoti nikkhipitukāmo vatthubhedato asaṅkarato ṭhapetukāmo. Paññattiparicchedanti ca vatthubhedabhinnaṃ paññattibhūtaṃ paricchedaṃ. Evamettha attho daṭṭhabbo.
សាមញ្ញប្បភេទបញ្ញាបនាតិ សាមញ្ញភូតានំ វិសេសភូតានញ្ច អត្ថានំ បញ្ញាបនា។ តេសន្តិ អត្ថ-សទ្ទាបេក្ខាយ បុល្លិង្គនិទ្ទេសោ។ តត្ថាតិ បញ្ញាបនាយ អត្ថទស្សនភូតេសុ ទស្សនាទីសុ។ ឥទមេវំនាមកន្តិ ឥទំ រុប្បនាទិអត្ថជាតំ ឥត្ថន្នាមកំ រូបក្ខន្ធវេទនាក្ខន្ធាទិសមញ្ញំ។ តំតំកោដ្ឋាសិកករណន្តិ រូបវេទនាទិតំតំអត្ថវិភាគបរិយាបន្នតាបាទនំ។ តថា សញ្ញុប្បាទានមេវាតិ អាហ ‘‘ពោធនមេវ និក្ខិបនា’’តិ។ ពោធនញ្ហិ ពោធនេយ្យសន្តានេ ពោធេតព្ពស្ស អត្ថស្ស ឋបនន្តិ កត្វា ‘‘និក្ខិបនា’’តិ វុត្តំ។ ‘‘បញ្ញាបនា’’តិអាទិនា ភាវសាធនេន វត្វា សាធនន្តរាមសនេន អត្ថន្តរបរិកប្បាសង្កា សិយាតិ តំ និវារេតុំ ‘‘យោ បនាយំ…បេ.… វេទិតព្ពោ’’តិ អាហ។ តេសំ តេសំ ធម្មានន្តិ តំតំបញ្ញាបេតព្ពធម្មានំ។ ទស្សនភូតាយ នាមបញ្ញត្តិយា ទិដ្ឋតាយ, ឋបនភូតាយ ឋបិតតាយ។ តំនិមិត្តតន្តិ តស្ស ទស្សនស្ស ឋបនស្ស ច និមិត្តការណតំ។ និមិត្តញ្ហិ កត្តុភាវេន វោហរីយតិ យថា ‘‘ភិក្ខា វាសេតី’’តិ, ‘‘អរិយភាវករានិ សច្ចានិ អរិយសច្ចានី’’តិ ច។
Sāmaññappabhedapaññāpanāti sāmaññabhūtānaṃ visesabhūtānañca atthānaṃ paññāpanā. Tesanti attha-saddāpekkhāya pulliṅganiddeso. Tatthāti paññāpanāya atthadassanabhūtesu dassanādīsu. Idamevaṃnāmakanti idaṃ ruppanādiatthajātaṃ itthannāmakaṃ rūpakkhandhavedanākkhandhādisamaññaṃ. Taṃtaṃkoṭṭhāsikakaraṇanti rūpavedanāditaṃtaṃatthavibhāgapariyāpannatāpādanaṃ. Tathā saññuppādānamevāti āha ‘‘bodhanameva nikkhipanā’’ti. Bodhanañhi bodhaneyyasantāne bodhetabbassa atthassa ṭhapananti katvā ‘‘nikkhipanā’’ti vuttaṃ. ‘‘Paññāpanā’’tiādinā bhāvasādhanena vatvā sādhanantarāmasanena atthantaraparikappāsaṅkā siyāti taṃ nivāretuṃ ‘‘yo panāyaṃ…pe… veditabbo’’ti āha. Tesaṃ tesaṃ dhammānanti taṃtaṃpaññāpetabbadhammānaṃ. Dassanabhūtāya nāmapaññattiyā diṭṭhatāya, ṭhapanabhūtāya ṭhapitatāya. Taṃnimittatanti tassa dassanassa ṭhapanassa ca nimittakāraṇataṃ. Nimittañhi kattubhāvena voharīyati yathā ‘‘bhikkhā vāsetī’’ti, ‘‘ariyabhāvakarāni saccāni ariyasaccānī’’ti ca.
បាឡិយំ អនាគតតន្តិ វិជ្ជមានតាទិវិសេសវចនេន សហ បាឋានារុឡ្ហតំ។ វិជ្ជមានស្ស សតោតិ វិជ្ជមានស្ស សមានស្សាតិ ឥមមត្ថំ ទស្សេន្តោ ‘‘វិជ្ជមានភូតស្សាតិ អត្ថោ’’តិ អាហ។ តថាតិ សច្ចិកដ្ឋបរមត្ថវសេន អវិជ្ជមានស្ស អនុបលព្ភមានស្ស។ តំ បន អនុបលព្ភមានតំ តថា-សទ្ទេន ព្យតិរេកវសេន ទីបិតំ បាកដតរំ កាតុំ ‘‘យថា កុសលាទីនី’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ វិនិវត្តសភាវានីតិ វិភត្តសភាវានិ។ ឧបលទ្ធីតិ គហណំ។ តេនាការេនាតិ តេន រូបវេទនាទិអាការេន អវិជ្ជមានស្ស។ អញ្ញេនាការេនាតិ តតោ រូបវេទនាទិតោ អញ្ញេន តព្ពិនិមុត្តេន បញ្ញាបេតព្ពបញ្ញាបនាការេន វិជ្ជមានស្ស។ បញ្ញត្តិទុកេ វុត្តមេវ ‘‘អយញ្ច វាទោ សេវត្ថិកថាយ បដិសិទ្ធោ’’តិអាទិនា។ លោកនិរុត្តិមត្តសិទ្ធស្សាតិ ឯត្ថ មត្តគ្គហណំ តស្ស បញ្ញត្តិវត្ថុស្ស ន កេវលំ វិជ្ជមានសភាវតានិវត្តនត្ថមេវ, អថ ខោ វិបរីតគ្គាហនិវត្តនត្ថម្បីតិ ទស្សេន្តោ ‘‘អនភិនិវេសេន ចិត្តេនា’’តិ អាហ។ ចតុសច្ចបញ្ចក្ខន្ធាទិវិនិមុត្តំ សច្ចន្តរខន្ធន្តរាទិកំ បញ្ចមសច្ចាទិកំ។ សចេ តំ កោចិ អត្ថីតិ បដិជានេយ្យ, អយាថាវគហិតស្ស តំ វាចាវត្ថុមត្តមេវស្សាតិ ទស្សេន្តោ អាហ ‘‘សាភិនិវេសេន…បេ.… វុត្ត’’ន្តិ។ ឧទ្ទេសេ និទ្ទេសេ ច សត្តវន្តំ បធានភាវេន អាគមនំ សន្ធាយាហ ‘‘សរូបតោ តិស្សន្នំ អាគតត’’ន្តិ។ គុណភាវេន បន ឧទ្ធំសោតបញ្ញាវិមុត្តបាសាណលេខាទិគ្គហណេសុ ឥតរាបិ តិស្សោ បញ្ញត្តិយោ ឥមស្មិំ បករណេ អាគតា ឯវ។
Pāḷiyaṃanāgatatanti vijjamānatādivisesavacanena saha pāṭhānāruḷhataṃ. Vijjamānassa satoti vijjamānassa samānassāti imamatthaṃ dassento ‘‘vijjamānabhūtassāti attho’’ti āha. Tathāti saccikaṭṭhaparamatthavasena avijjamānassa anupalabbhamānassa. Taṃ pana anupalabbhamānataṃ tathā-saddena byatirekavasena dīpitaṃ pākaṭataraṃ kātuṃ ‘‘yathā kusalādīnī’’tiādimāha. Tattha vinivattasabhāvānīti vibhattasabhāvāni. Upaladdhīti gahaṇaṃ. Tenākārenāti tena rūpavedanādiākārena avijjamānassa. Aññenākārenāti tato rūpavedanādito aññena tabbinimuttena paññāpetabbapaññāpanākārena vijjamānassa. Paññattiduke vuttameva ‘‘ayañca vādo sevatthikathāya paṭisiddho’’tiādinā. Lokaniruttimattasiddhassāti ettha mattaggahaṇaṃ tassa paññattivatthussa na kevalaṃ vijjamānasabhāvatānivattanatthameva, atha kho viparītaggāhanivattanatthampīti dassento ‘‘anabhinivesena cittenā’’ti āha. Catusaccapañcakkhandhādivinimuttaṃ saccantarakhandhantarādikaṃ pañcamasaccādikaṃ. Sace taṃ koci atthīti paṭijāneyya, ayāthāvagahitassa taṃ vācāvatthumattamevassāti dassento āha ‘‘sābhinivesena…pe… vutta’’nti. Uddese niddese ca sattavantaṃ padhānabhāvena āgamanaṃ sandhāyāha ‘‘sarūpato tissannaṃ āgatata’’nti. Guṇabhāvena pana uddhaṃsotapaññāvimuttapāsāṇalekhādiggahaṇesu itarāpi tisso paññattiyo imasmiṃ pakaraṇe āgatā eva.
យថាវុត្តស្ស…បេ.… អវិរោធេនាតិ ‘‘វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ អវិជ្ជមានបញ្ញត្តី’’តិ ឯវំ វុត្តប្បការស្ស អវិលោមនេន។ អាចរិយវាទាតិ ចេត្ថ អត្តនោមតិយោ វេទិតព្ពា, អញ្ញត្ថ បន អដ្ឋកថា ច។ យថា ច អវិរោធោ ហោតិ, តំ ទស្សេន្តោ ‘‘តស្មា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អវិជ្ជមានត្តា បញ្ញាបេតព្ពមត្តត្ថេន បញ្ញត្តីតិ ឯតេន ‘‘អវិជ្ជមានា បញ្ញត្តិ អវិជ្ជមានបញ្ញត្តី’’តិ ឥមំ សមាសវិកប្បមាហ។ អវិជ្ជមានបញ្ញត្តីតិ ឯត្ថ ហិ ទ្វេ សមាសា អវិជ្ជមានស្ស, អវិជ្ជមានា វា បញ្ញត្តីតិ អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ តេសុ បុរិមេន នាមបញ្ញត្តិ វុត្តា, ទុតិយេន ឧបាទាបញ្ញត្តិអាទិភេទា ឥតរាបិ។ សសភាវំ វេទនាទិកំ។ តជ្ជបរមត្ថនាមលាភតោតិ តជ្ជស្ស តទនុរូបស្ស បរមត្ថស្ស អន្វត្ថស្ស នាមស្ស លភនតោ, អនុភវនាទិសភាវានំ ធម្មានំ បរមត្ថិកស្ស វេទនាទិនាមស្ស លភនត្តាតិ អត្ថោ ។ ឯតេន វិសេសនិវត្តិអត្ថោ មត្ត-សទ្ទោ, តេន ចាយំ វិសេសោ និវត្តិតោតិ ទស្សេតិ។ បរតោ លភិតព្ពន្តិ បរំ ឧបាទាយ លទ្ធព្ពំ យថា រូបាទិកេ ឧបាទាយ សត្តោតិ និស្សភាវសមូហសន្តានាទិ បញ្ញត្តិវត្ថុ។ ឯកត្តេនាតិ អនញ្ញត្តេន។ អនុបលព្ភសភាវតា ញាណេន អគ្គហេតព្ពសភាវតា, យតោ តេ នវត្តព្ពាតិ វុច្ចន្តិ។
Yathāvuttassa…pe… avirodhenāti ‘‘vijjamānapaññatti avijjamānapaññattī’’ti evaṃ vuttappakārassa avilomanena. Ācariyavādāti cettha attanomatiyo veditabbā, aññattha pana aṭṭhakathā ca. Yathā ca avirodho hoti, taṃ dassento ‘‘tasmā’’tiādimāha. Tattha avijjamānattā paññāpetabbamattatthena paññattīti etena ‘‘avijjamānā paññatti avijjamānapaññattī’’ti imaṃ samāsavikappamāha. Avijjamānapaññattīti ettha hi dve samāsā avijjamānassa, avijjamānā vā paññattīti avijjamānapaññatti. Tesu purimena nāmapaññatti vuttā, dutiyena upādāpaññattiādibhedā itarāpi. Sasabhāvaṃ vedanādikaṃ. Tajjaparamatthanāmalābhatoti tajjassa tadanurūpassa paramatthassa anvatthassa nāmassa labhanato, anubhavanādisabhāvānaṃ dhammānaṃ paramatthikassa vedanādināmassa labhanattāti attho . Etena visesanivattiattho matta-saddo, tena cāyaṃ viseso nivattitoti dasseti. Parato labhitabbanti paraṃ upādāya laddhabbaṃ yathā rūpādike upādāya sattoti nissabhāvasamūhasantānādi paññattivatthu. Ekattenāti anaññattena. Anupalabbhasabhāvatā ñāṇena aggahetabbasabhāvatā, yato te navattabbāti vuccanti.
សសូកសាលិរាសិអាទិអាការេន សំកុចិតគ្គោ វាសវវាសុទេវាទីនំ វិយ មោលិវិសេសោ កិរីដំ, សោ បន មកុដវិសេសោបិ ហោតិយេវាតិ អាហ ‘‘កិរីដំ មកុដ’’ន្តិ។ សព្ពសមោរោធោតិ សព្ពាសំ វិជ្ជមានបញ្ញត្តិអាទីនំ ឆន្នំ បញ្ញត្តីនំ អន្តោករណំ។ សង្ខាតព្ពប្បធានត្តាតិ ឥទំ លក្ខណវចនំ។ ន ហិ សព្ពាបិ ឧបនិធាបញ្ញត្តិសង្ខាវសេន បវត្តា, នាបិ សព្ពា សង្ខាតព្ពប្បធានា។ ទុតិយំ តតិយន្តិអាទិកំ បន ឧបនិធាបញ្ញត្តិយា, ទ្វេ តីណីតិអាទិកំ ឧបនិក្ខិត្តបញ្ញត្តិយា ឯកទេសំ ឧបលក្ខណវសេន ទស្សេន្តោ តស្ស ច សង្ខ្យេយ្យប្បធានតាយាហ ‘‘សង្ខាតព្ពប្បធានត្តា’’តិ។ បូរណត្ថោ ហិ សទ្ទោ តទត្ថទីបនមុខេន បូរេតព្ពមត្ថំ ទីបេតិ។ សោ ច សង្ខាវិសយោ បធានោវាតិ ទុតិយាទីនំ បញ្ញត្តីនំ សង្ខាតព្ពប្បធានតា វុត្តា។ យាវ ហិ ទសសង្ខា សង្ខ្យេយ្យប្បធានាតិ។ តថា ទ្វេ តីណីតិអាទីនម្បិ បញ្ញត្តីនំ។ សង្ខាតព្ពោ បន អត្ថោ កោចិ វិជ្ជមានោ, កោចិ អវិជ្ជមានោ, កោចិ សហ វិសុញ្ច តទុភយំ មិស្សោតិ ឆបិ បញ្ញត្តិយោ ភជតីតិ។
Sasūkasālirāsiādiākārena saṃkucitaggo vāsavavāsudevādīnaṃ viya moliviseso kirīṭaṃ, so pana makuṭavisesopi hotiyevāti āha ‘‘kirīṭaṃ makuṭa’’nti. Sabbasamorodhoti sabbāsaṃ vijjamānapaññattiādīnaṃ channaṃ paññattīnaṃ antokaraṇaṃ. Saṅkhātabbappadhānattāti idaṃ lakkhaṇavacanaṃ. Na hi sabbāpi upanidhāpaññattisaṅkhāvasena pavattā, nāpi sabbā saṅkhātabbappadhānā. Dutiyaṃ tatiyantiādikaṃ pana upanidhāpaññattiyā, dve tīṇītiādikaṃ upanikkhittapaññattiyā ekadesaṃ upalakkhaṇavasena dassento tassa ca saṅkhyeyyappadhānatāyāha ‘‘saṅkhātabbappadhānattā’’ti. Pūraṇattho hi saddo tadatthadīpanamukhena pūretabbamatthaṃ dīpeti. So ca saṅkhāvisayo padhānovāti dutiyādīnaṃ paññattīnaṃ saṅkhātabbappadhānatā vuttā. Yāva hi dasasaṅkhā saṅkhyeyyappadhānāti. Tathā dve tīṇītiādīnampi paññattīnaṃ. Saṅkhātabbo pana attho koci vijjamāno, koci avijjamāno, koci saha visuñca tadubhayaṃ missoti chapi paññattiyo bhajatīti.
ឥតរាតិ ឧបាទាសមោធានតជ្ជាសន្តតិបញ្ញត្តិយោ វុត្តាវសេសា ឧបនិធាបញ្ញត្តិឧបនិក្ខិត្តបញ្ញត្តិយោ ច។ សត្តរថាទិភេទា ឧបាទាបញ្ញត្តិ, ទីឃរស្សាទិភេទា ឧបនិធាបញ្ញត្តិ ច អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ ហត្ថគតាទិវិសិដ្ឋា ឧបនិធាបញ្ញត្តិ, សមោធានបញ្ញត្តិ ច អវិជ្ជមានេនអវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ។ តថេវ ‘‘សុវណ្ណវណ្ណោ ព្រហ្មស្សរោ’’តិអាទិកា វិជ្ជមានគព្ភា វិជ្ជមានេនអវិជ្ជមានបញ្ញត្តិំ ភជន្តីតិ អាហ ‘‘យថាយោគំ តំ តំ បញ្ញត្តិ’’ន្តិ។ តេន វុត្តំ ‘‘ទុតិយំ តតិយំ…បេ.… ភជន្តី’’តិ។ យញ្ហីតិអាទិ យថាវុត្តឧបនិធាឧបនិក្ខិត្តបញ្ញត្តីនំ អវិជ្ជមានេនអវិជ្ជមានបញ្ញត្តិភាវសមត្ថនំ។ តត្ថ តញ្ច សង្ខានន្តិ យំ ‘‘បឋមំ ឯក’’ន្តិអាទិកំ សង្ខានំ, តញ្ច សង្ខាមុខេន គហេតព្ពរូបំ។ ច-សទ្ទេន សង្ខ្យេយ្យំ សង្គណ្ហាតិ។ តម្បិ ហិ បញ្ញាបេតព្ពំ បញ្ញត្តីតិ។ តស្សា បន បរមត្ថតោ អភាវោ វុត្តោយេវ។ កិញ្ចិ នត្ថីតិ បរមត្ថតោ កិញ្ចិ នត្ថិ។ តថាតិ ឥមិនា អវិជ្ជមានេនអវិជ្ជមានភាវន្តិ ឯតំ អាកឌ្ឍតិ។ តេនាហ ‘‘ន ហិ…បេ.… វិជ្ជមានោ’’តិ។
Itarāti upādāsamodhānatajjāsantatipaññattiyo vuttāvasesā upanidhāpaññattiupanikkhittapaññattiyo ca. Sattarathādibhedā upādāpaññatti, dīgharassādibhedā upanidhāpaññatti ca avijjamānapaññatti. Hatthagatādivisiṭṭhā upanidhāpaññatti, samodhānapaññatti ca avijjamānenaavijjamānapaññatti. Tatheva ‘‘suvaṇṇavaṇṇo brahmassaro’’tiādikā vijjamānagabbhā vijjamānenaavijjamānapaññattiṃ bhajantīti āha ‘‘yathāyogaṃ taṃ taṃ paññatti’’nti. Tena vuttaṃ ‘‘dutiyaṃ tatiyaṃ…pe… bhajantī’’ti. Yañhītiādi yathāvuttaupanidhāupanikkhittapaññattīnaṃ avijjamānenaavijjamānapaññattibhāvasamatthanaṃ. Tattha tañca saṅkhānanti yaṃ ‘‘paṭhamaṃ eka’’ntiādikaṃ saṅkhānaṃ, tañca saṅkhāmukhena gahetabbarūpaṃ. Ca-saddena saṅkhyeyyaṃ saṅgaṇhāti. Tampi hi paññāpetabbaṃ paññattīti. Tassā pana paramatthato abhāvo vuttoyeva. Kiñcinatthīti paramatthato kiñci natthi. Tathāti iminā avijjamānenaavijjamānabhāvanti etaṃ ākaḍḍhati. Tenāha ‘‘na hi…pe… vijjamāno’’ti.
ឱកាសេតិ អវីចិបរនិម្មិតវសវត្តីបរិច្ឆិន្នេ បទេសេ។ សោ ហិ កាមាធិដ្ឋានតោ ‘‘កាមោ’’តិ វុច្ចតិ។ កម្មនិព្ពត្តក្ខន្ធេសូតិ ឥមិនា ឧត្តរបទលោបេន កាមភវំ ‘‘កាមោ’’តិ វទតិ។ ភណនំ សទ្ទោ ចេតនា វា, តំសមង្គិតាយ តព្ពិសិដ្ឋេ បុគ្គលេ ភាណកោតិ បញ្ញត្តីតិ អាហ ‘‘វិជ្ជមានេនអវិជ្ជមានបញ្ញត្តិបក្ខំ ភជតី’’តិ។ យេភុយ្យេន រូបាយតនគ្គហណមុខេន រូបសង្ខាតេន សណ្ឋានំ គយ្ហតីតិ តស្ស តេន អភេទោបចារំ កត្វា វុត្តំ ‘‘រូបាយតនសង្ខាតេន សណ្ឋានេនា’’តិ។ យំ អភេទោបចារំ ភិន្ទិតុំ អជានន្តា និកាយន្តរិយា រូបាយតនំ សណ្ឋានសភាវំ បដិជានន្តិ។ ‘‘កិសោ បុគ្គលោ, ថូលោ បុគ្គលោ, កិសោ ទណ្ឌោ, ថូលោ ទណ្ឌោ’’តិអាទិនា បុគ្គលាទីនំ បញ្ញាបនា តថាតថាសន្និវិដ្ឋេ រូបសង្ខាតេ កិសាទិសណ្ឋានបញ្ញត្តិ, ន រូបាយតនមត្តេតិ អាហ ‘‘សណ្ឋានន្តិ វា រូបាយតនេ អគ្គហិតេ’’តិ។ បច្ចត្តធម្មនាមវសេនាតិ ‘‘បថវី ផស្សោ’’តិអាទិនា ធម្មានំ តំតំនាមវសេន។ កិច្ចបញ្ញត្តិអាទិវិភាគេន បវត្តោ អយម្បិ អាចរិយវាទោ ‘‘កិច្ចបញ្ញត្តិ ឯកច្ចា ភូមិបញ្ញត្តិ បច្ចត្តបញ្ញត្តិ អសង្ខតបញ្ញត្តិ ច វិជ្ជមានបញ្ញត្តិ, លិង្គបញ្ញត្តិ ឯកច្ចា បច្ចត្តបញ្ញត្តិ ច អវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ, ឯកច្ចា កិច្ចបញ្ញត្តិ វិជ្ជមានេនអវិជ្ជមានបញ្ញត្តិ, ឯកច្ចា ភូមិសណ្ឋានបញ្ញត្តិ វិជ្ជមានេន វា អវិជ្ជមានេន វា អវិជ្ជមានបញ្ញត្តី’’តិ ទស្សិតត្តា ‘‘ធម្មកថា ឥត្ថិលិង្គ’’ន្តិអាទីនំ វិជ្ជមានេនវិជ្ជមានបញ្ញត្តិភាវោ, អវិជ្ជមានេនអវិជ្ជមានបញ្ញត្តិភាវោ ច ទស្សិតនយោតិ អាហ ‘‘សព្ពសង្គាហកោតិ ទដ្ឋព្ពោ’’តិ។ ឧបាទាបញ្ញត្តិអាទិភាវោ ចេត្ថ កិច្ចបញ្ញត្តិអាទីនំ កិច្ចបញ្ញត្តិអាទិភាវោ ច តាសំ យថារហំ វិភាវេតព្ពោ។
Okāseti avīciparanimmitavasavattīparicchinne padese. So hi kāmādhiṭṭhānato ‘‘kāmo’’ti vuccati. Kammanibbattakkhandhesūti iminā uttarapadalopena kāmabhavaṃ ‘‘kāmo’’ti vadati. Bhaṇanaṃ saddo cetanā vā, taṃsamaṅgitāya tabbisiṭṭhe puggale bhāṇakoti paññattīti āha ‘‘vijjamānenaavijjamānapaññattipakkhaṃ bhajatī’’ti. Yebhuyyena rūpāyatanaggahaṇamukhena rūpasaṅkhātena saṇṭhānaṃ gayhatīti tassa tena abhedopacāraṃ katvā vuttaṃ ‘‘rūpāyatanasaṅkhātena saṇṭhānenā’’ti. Yaṃ abhedopacāraṃ bhindituṃ ajānantā nikāyantariyā rūpāyatanaṃ saṇṭhānasabhāvaṃ paṭijānanti. ‘‘Kiso puggalo, thūlo puggalo, kiso daṇḍo, thūlo daṇḍo’’tiādinā puggalādīnaṃ paññāpanā tathātathāsanniviṭṭhe rūpasaṅkhāte kisādisaṇṭhānapaññatti, na rūpāyatanamatteti āha ‘‘saṇṭhānanti vā rūpāyatane aggahite’’ti. Paccattadhammanāmavasenāti ‘‘pathavī phasso’’tiādinā dhammānaṃ taṃtaṃnāmavasena. Kiccapaññattiādivibhāgena pavatto ayampi ācariyavādo ‘‘kiccapaññatti ekaccā bhūmipaññatti paccattapaññatti asaṅkhatapaññatti ca vijjamānapaññatti, liṅgapaññatti ekaccā paccattapaññatti ca avijjamānapaññatti, ekaccā kiccapaññatti vijjamānenaavijjamānapaññatti, ekaccā bhūmisaṇṭhānapaññatti vijjamānena vā avijjamānena vā avijjamānapaññattī’’ti dassitattā ‘‘dhammakathā itthiliṅga’’ntiādīnaṃ vijjamānenavijjamānapaññattibhāvo, avijjamānenaavijjamānapaññattibhāvo ca dassitanayoti āha ‘‘sabbasaṅgāhakoti daṭṭhabbo’’ti. Upādāpaññattiādibhāvo cettha kiccapaññattiādīnaṃ kiccapaññattiādibhāvo ca tāsaṃ yathārahaṃ vibhāvetabbo.
២. សង្ខេបប្បភេទវសេនាតិ ‘‘យាវតា បញ្ចក្ខន្ធា’’តិ សព្ពេបិ ខន្ធេ ខន្ធភាវសាមញ្ញេន សំខិបនវសេន, ‘‘យាវតា រូបក្ខន្ធោ’’តិអាទិនា ខន្ធានំ តតោ សាមញ្ញតោ បការេហិ ភិន្ទនវសេន ច។ អយំ អត្ថោតិ អយំ បញ្ញត្តិសង្ខាតោ អត្ថោ។ សាមញ្ញតោ វា ហិ ធម្មានំ បញ្ញាបនំ ហោតិ វិសេសតោ វា។ វិសេសោ ចេត្ថ អត្តនោ សាមញ្ញាបេក្ខាយ វេទិតព្ពោ, វិសេសាបេក្ខាយ បន សោបិ សាមញ្ញំ សម្បជ្ជតីតិ ‘‘កិត្តាវតា ខន្ធានំ ខន្ធបញ្ញត្តី’’តិ បុច្ឆាយ សង្ខេបតោ វិស្សជ្ជនវសេន ‘‘យាវតា បញ្ចក្ខន្ធា’’តិ វុត្តន្តិ តត្ថាបិ ‘‘ខន្ធានំ ខន្ធបញ្ញត្តី’’តិ អានេត្វា យោជេតព្ពន្តិ អាហ ‘‘យាវតា…បេ.… បញ្ញត្តី’’តិ។ ‘‘យាវតា បញ្ចក្ខន្ធា, ឯត្តាវតា ខន្ធានំ ខន្ធបញ្ញត្តិ។ យាវតា រូបក្ខន្ធោ…បេ.… វិញ្ញាណក្ខន្ធោ, ឯត្តាវតា ខន្ធានំ ខន្ធបញ្ញត្តី’’តិ ឯវមេត្ថ បាឡិយោជនា កាតព្ពា។ ឯវញ្ហិ សង្ខេបតោ បភេទតោ ច ខន្ធបញ្ញត្តិ វិស្សជ្ជិតា ហោតិ។ តថា ហិ ឥមស្សេវ អត្ថស្ស អដ្ឋកថាយំ វុត្តភាវំ ទស្សេន្តោ ‘‘យត្តកេន…បេ.… អាទិកេនា’’តិ អាហ។ តត្ថាតិ តស្មិំ វិស្សជ្ជនស្ស អត្ថវចនេ, តស្មិំ វា វិស្សជ្ជនបាឋេ តទត្ថវចនេ ច។ បភេទនិទស្សនមត្តន្តិ បភេទស្ស ឧទាហរណមត្តំ។ អវុត្តោបិ សព្ពោ ភូតុបាទិកោ, សុខាទិកោ ច បភេទោ។ តំ បន ភូមិមុខេន ទស្សេតុំ ‘‘រូបក្ខន្ធោ កាមាវចរោ’’តិអាទិ វុត្តន្តិ ទដ្ឋព្ពំ។
2. Saṅkhepappabhedavasenāti ‘‘yāvatā pañcakkhandhā’’ti sabbepi khandhe khandhabhāvasāmaññena saṃkhipanavasena, ‘‘yāvatā rūpakkhandho’’tiādinā khandhānaṃ tato sāmaññato pakārehi bhindanavasena ca. Ayaṃ atthoti ayaṃ paññattisaṅkhāto attho. Sāmaññato vā hi dhammānaṃ paññāpanaṃ hoti visesato vā. Viseso cettha attano sāmaññāpekkhāya veditabbo, visesāpekkhāya pana sopi sāmaññaṃ sampajjatīti ‘‘kittāvatā khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti pucchāya saṅkhepato vissajjanavasena ‘‘yāvatā pañcakkhandhā’’ti vuttanti tatthāpi ‘‘khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti ānetvā yojetabbanti āha ‘‘yāvatā…pe… paññattī’’ti. ‘‘Yāvatā pañcakkhandhā, ettāvatā khandhānaṃ khandhapaññatti. Yāvatā rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandho, ettāvatā khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti evamettha pāḷiyojanā kātabbā. Evañhi saṅkhepato pabhedato ca khandhapaññatti vissajjitā hoti. Tathā hi imasseva atthassa aṭṭhakathāyaṃ vuttabhāvaṃ dassento ‘‘yattakena…pe… ādikenā’’ti āha. Tatthāti tasmiṃ vissajjanassa atthavacane, tasmiṃ vā vissajjanapāṭhe tadatthavacane ca. Pabhedanidassanamattanti pabhedassa udāharaṇamattaṃ. Avuttopi sabbo bhūtupādiko, sukhādiko ca pabhedo. Taṃ pana bhūmimukhena dassetuṃ ‘‘rūpakkhandho kāmāvacaro’’tiādi vuttanti daṭṭhabbaṃ.
ឯវំ អដ្ឋកថាយំ អាគតនយេន បាឡិយា អត្ថយោជនំ ទស្សេត្វា ឥទានិ តំ បការន្តរេន ទស្សេតុំ ‘‘អយំ វា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ អយំ វាតិ វុច្ចមានំ សន្ធាយាហ។ ឯត្ថាតិ ឯតស្មិំ ខន្ធបញ្ញត្តិវិស្សជ្ជនេ។ ឥទន្តិ ឥទំ បទំ។ យត្តកោ…បេ.… ខន្ធបញ្ញត្តិយា បភេទោតិ ឥមិនា សង្ខេបតោ វិត្ថារតោ ច ខន្ធានំ បភេទំ បតិ បញ្ញត្តិវិភាគោតិ ទស្សិតំ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘វត្ថុភេទេន…បេ.… ទស្សេតី’’តិ។ បករណន្តរេតិ វិភង្គបករណេ។ តត្ថ ហិ សាតិសយំ ខន្ធានំ វិភាគបញ្ញត្តិ វុត្តា។ តេនាហ អដ្ឋកថាយំ ‘‘សម្មាសម្ពុទ្ធេន ហិ…បេ.… កថិតា’’តិ។ ឯត្ថ ច បឋមនយេ សមុខេន, ទុតិយេ វត្ថុមុខេន បញ្ញត្តិយា វិភាគា ទស្សិតាតិ អយមេតេសំ វិសេសោ។
Evaṃ aṭṭhakathāyaṃ āgatanayena pāḷiyā atthayojanaṃ dassetvā idāni taṃ pakārantarena dassetuṃ ‘‘ayaṃ vā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ayaṃ vāti vuccamānaṃ sandhāyāha. Etthāti etasmiṃ khandhapaññattivissajjane. Idanti idaṃ padaṃ. Yattako…pe… khandhapaññattiyā pabhedoti iminā saṅkhepato vitthārato ca khandhānaṃ pabhedaṃ pati paññattivibhāgoti dassitaṃ hoti. Tenāha ‘‘vatthubhedena…pe… dassetī’’ti. Pakaraṇantareti vibhaṅgapakaraṇe. Tattha hi sātisayaṃ khandhānaṃ vibhāgapaññatti vuttā. Tenāha aṭṭhakathāyaṃ ‘‘sammāsambuddhena hi…pe… kathitā’’ti. Ettha ca paṭhamanaye samukhena, dutiye vatthumukhena paññattiyā vibhāgā dassitāti ayametesaṃ viseso.
ឯស នយោតិ ឥមិនា ខន្ធបញ្ញត្តិយា វុត្តមត្ថំ អាយតនបញ្ញត្តិយាទីសុ អតិទិសតិ។ តត្ថ ‘‘យាវតា បញ្ចក្ខន្ធា’’តិ, ‘‘ខន្ធានំ ខន្ធបញ្ញត្តី’’តិ ឥទំ បញ្ញត្តិនិទ្ទេសបាឡិយា អាទិបរិយោសានគ្គហណមុខេន ទស្សនំ។ ‘‘យាវតា ទ្វាទសាយតនានី’’តិ, ‘‘អាយតនានំ អាយតនបញ្ញត្តី’’តិ ឥមស្ស អត្ថោ ‘‘យត្តកេន បញ្ញាបនេន សង្ខេបតោ ទ្វាទសាយតនានី’’តិ ឯតេន ទស្សិតោ, ‘‘យាវតា ចក្ខាយតន’’ន្តិអាទិកស្ស បន ‘‘បភេទតោ ចក្ខាយតន’’ន្តិអាទិកេនាតិ។ តត្ថ ‘‘ចក្ខាយតនំ…បេ.… ធម្មាយតន’’ន្តិ បភេទនិទស្សនមត្តមេតំ។ ឯតេន អវុត្តោបិ សព្ពោ សង្គហិតោ ហោតីតិ ‘‘តត្រាបិ ទសាយតនា កាមាវចរា’’តិអាទិ វុត្តំ។ អយំ វា ឯត្ថ បាឡិយា អត្ថយោជនា – ‘‘យាវតា’’តិ ឥទំ សព្ពេហិ បទេហិ យោជេត្វា ‘‘យត្តកានិ ទ្វាទសាយតនានិ…បេ.… យត្តកោ ទ្វាទសន្នំ អាយតនានំ, តប្បភេទានញ្ច ចក្ខាយតនាទីនំ បភេទោ, តត្តកោ អាយតនានំ អាយតនបញ្ញត្តិយា បភេទោ’’តិ បករណន្តរេ វុត្តេន វត្ថុបភេទេន អាយតនបញ្ញត្តិយា បភេទំ ទស្សេតីតិអាទិនា ឥតរបញ្ញត្តីសុបិ នយោ យោជេតព្ពោ។
Esa nayoti iminā khandhapaññattiyā vuttamatthaṃ āyatanapaññattiyādīsu atidisati. Tattha ‘‘yāvatā pañcakkhandhā’’ti, ‘‘khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti idaṃ paññattiniddesapāḷiyā ādipariyosānaggahaṇamukhena dassanaṃ. ‘‘Yāvatā dvādasāyatanānī’’ti, ‘‘āyatanānaṃ āyatanapaññattī’’ti imassa attho ‘‘yattakena paññāpanena saṅkhepato dvādasāyatanānī’’ti etena dassito, ‘‘yāvatā cakkhāyatana’’ntiādikassa pana ‘‘pabhedato cakkhāyatana’’ntiādikenāti. Tattha ‘‘cakkhāyatanaṃ…pe… dhammāyatana’’nti pabhedanidassanamattametaṃ. Etena avuttopi sabbo saṅgahito hotīti ‘‘tatrāpi dasāyatanā kāmāvacarā’’tiādi vuttaṃ. Ayaṃ vā ettha pāḷiyā atthayojanā – ‘‘yāvatā’’ti idaṃ sabbehi padehi yojetvā ‘‘yattakāni dvādasāyatanāni…pe… yattako dvādasannaṃ āyatanānaṃ, tappabhedānañca cakkhāyatanādīnaṃ pabhedo, tattako āyatanānaṃ āyatanapaññattiyā pabhedo’’ti pakaraṇantare vuttena vatthupabhedena āyatanapaññattiyā pabhedaṃ dassetītiādinā itarapaññattīsupi nayo yojetabbo.
៧. ‘‘ឆ បញ្ញត្តិយោ…បេ.… បុគ្គលបញ្ញត្តី’’តិ ឥមំ អបេក្ខិត្វា ‘‘កិត្តាវតា…បេ.… ឯត្តាវតា ឥន្ទ្រិយានំ ឥន្ទ្រិយបញ្ញត្តី’’តិ អយំ បាឡិបទេសោ និទ្ទេសោបិ សមានោ បករណន្តរេ វត្ថុភេទេន វុត្តំ ខន្ធាទិបញ្ញត្តិប្បភេទំ ឧបាទាយ ឧទ្ទេសោយេវ ហោតីតិ អាហ ‘‘ឧទ្ទេសមត្តេនេវាតិ អត្ថោ’’តិ។
7. ‘‘Cha paññattiyo…pe… puggalapaññattī’’ti imaṃ apekkhitvā ‘‘kittāvatā…pe… ettāvatā indriyānaṃ indriyapaññattī’’ti ayaṃ pāḷipadeso niddesopi samāno pakaraṇantare vatthubhedena vuttaṃ khandhādipaññattippabhedaṃ upādāya uddesoyeva hotīti āha ‘‘uddesamattenevāti attho’’ti.
មាតិកាវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / អភិធម្មបិដក • Abhidhammapiṭaka / បុគ្គលបញ្ញត្តិបាឡិ • Puggalapaññattipāḷi / ១. ឯកកឧទ្ទេសោ • 1. Ekakauddeso
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / អភិធម្មបិដក (អដ្ឋកថា) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / បញ្ចបករណ-អដ្ឋកថា • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ១. មាតិកាវណ្ណនា • 1. Mātikāvaṇṇanā
ដីកា • Tīkā / អភិធម្មបិដក (ដីកា) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / បញ្ចបករណ-មូលដីកា • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā / ១. មាតិកាវណ្ណនា • 1. Mātikāvaṇṇanā
