| Library / Tipiṭaka / ತಿಪಿಟಕ • Tipiṭaka / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-mūlaṭīkā |
ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಪಕರಣ-ಮೂಲಟೀಕಾ
Puggalapaññattipakaraṇa-mūlaṭīkā
೧. ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ
1. Mātikāvaṇṇanā
೧. ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹೇ ತಿಕದುಕವಸೇನ ಸಙ್ಗಹಿತಾನಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ವಿಭಙ್ಗೇ ಖನ್ಧಾದಿವಿಭಾಗಂ ದಸ್ಸೇತ್ವಾ ತಥಾಸಙ್ಗಹಿತವಿಭತ್ತಾನಂ ಧಾತುಕಥಾಯ ಸಙ್ಗಹಾಸಙ್ಗಹಾದಿಪ್ಪಭೇದಂ ವತ್ವಾ ಯಾಯ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ಸಭಾವತೋ ಉಪಾದಾಯ ಚ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಹೋತಿ, ತಂ ಪಭೇದತೋ ದಸ್ಸೇತುಂ ‘‘ಛ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿ ಆರದ್ಧಾ। ತತ್ಥ ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಪುಬ್ಬಾಪರಿಯಭಾವೇನ ಪವತ್ತಮಾನೇ ಅಸಭಾವಸಮೂಹವಸೇನ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಪುಗ್ಗಲೋ, ಇತ್ಥೀ, ಪುರಿಸೋ, ದೇವೋ, ಮನುಸ್ಸೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹೋತಿ, ತೇಸಂ ಅಞ್ಞೇಸಞ್ಚ ಬಾಹಿರರೂಪನಿಬ್ಬಾನಾನಂ ಸಸಭಾವಸಮೂಹಸಸಭಾವಭೇದವಸೇನ ಪಞ್ಞಾಪನಾ ಸಭಾವಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿಆದಿಕಾ ಪಞ್ಚವಿಧಾ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ತಾಯ ಧಮ್ಮಸಙ್ಗಹಾದೀಸು ವಿಭತ್ತಾ ಸಭಾವಪಞ್ಞತ್ತಿ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ। ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿ ಪನ ಅಸಭಾವಪಞ್ಞತ್ತಿ। ತಾಯ ಚ ಸಮಯವಿಮುತ್ತಾದಿಪ್ಪಭೇದಾಯ ಸತ್ತಸನ್ತಾನಗತೇ ಪರಿಞ್ಞೇಯ್ಯಾದಿಸಭಾವಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ಪವತ್ತಿತೋ ಪಧಾನಾಯ ‘‘ವಿಹಾರೋ ಮಞ್ಚೋ’’ತಿಆದಿಕಾ ಚ ಸಬ್ಬಾ ಅಸಭಾವಪಞ್ಞತ್ತಿ ಸಙ್ಗಹಿತಾ ಹೋತಿ।
1. Dhammasaṅgahe tikadukavasena saṅgahitānaṃ dhammānaṃ vibhaṅge khandhādivibhāgaṃ dassetvā tathāsaṅgahitavibhattānaṃ dhātukathāya saṅgahāsaṅgahādippabhedaṃ vatvā yāya paññattiyā tesaṃ sabhāvato upādāya ca paññāpanaṃ hoti, taṃ pabhedato dassetuṃ ‘‘cha paññattiyo’’tiādinā puggalapaññatti āraddhā. Tattha ye dhamme pubbāpariyabhāvena pavattamāne asabhāvasamūhavasena upādāya ‘‘puggalo, itthī, puriso, devo, manusso’’tiādikā puggalapaññatti hoti, tesaṃ aññesañca bāhirarūpanibbānānaṃ sasabhāvasamūhasasabhāvabhedavasena paññāpanā sabhāvapaññattīti khandhapaññattiādikā pañcavidhā veditabbā. Tāya dhammasaṅgahādīsu vibhattā sabhāvapaññatti sabbāpi saṅgahitā hoti. Puggalapaññatti pana asabhāvapaññatti. Tāya ca samayavimuttādippabhedāya sattasantānagate pariññeyyādisabhāvadhamme upādāya pavattito padhānāya ‘‘vihāro mañco’’tiādikā ca sabbā asabhāvapaññatti saṅgahitā hoti.
ಏತ್ತಾವತಾ ಚ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ನಾಮ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ। ತಾ ಏವ ಹಿ ವೋಮಿಸ್ಸಾ ಇತರಾ ಚತಸ್ಸೋತಿ। ತಸ್ಮಾ ತಾಸಂ ದಸ್ಸನೇನ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ಸಬ್ಬಾ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸಿತಾತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಾ। ಖನ್ಧಾದಿಪಞ್ಞತ್ತೀಸು ಪನ ಛಸು ಅಞ್ಞತ್ಥ ಅದಸ್ಸಿತಪ್ಪಭೇದಂ ಇಧೇವ ಚ ದಸ್ಸಿತಪ್ಪಭೇದಂ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಉಪಾದಾಯ ಇಮಸ್ಸ ಪಕರಣಸ್ಸ ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ನಾಮಂ ವುತ್ತನ್ತಿ ವೇದಿತಬ್ಬಂ। ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಇಧ ಪಞ್ಞಪೇತುಕಾಮೋತಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ವತ್ಥುಭಾವೇನ ದಸ್ಸೇತುಕಾಮೋತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ನ ಹಿ ಏತಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ಪಞ್ಞಾಪನಂ ಕರೋತಿ, ವತ್ಥೂಹಿ ಪನ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ದಸ್ಸೇತೀತಿ।
Ettāvatā ca paññatti nāma vijjamānapaññatti avijjamānapaññatti ca. Tā eva hi vomissā itarā catassoti. Tasmā tāsaṃ dassanena imasmiṃ pakaraṇe sabbā paññattiyo dassitāti veditabbā. Khandhādipaññattīsu pana chasu aññattha adassitappabhedaṃ idheva ca dassitappabhedaṃ puggalapaññattiṃ upādāya imassa pakaraṇassa puggalapaññattīti nāmaṃ vuttanti veditabbaṃ. Ye dhamme idha paññapetukāmoti paññattiyā vatthubhāvena dassetukāmoti adhippāyo. Na hi etasmiṃ pakaraṇe paññāpanaṃ karoti, vatthūhi pana paññattiyo dassetīti.
ಖನ್ಧಾತಿ ಪಞ್ಞಾಪನಾತಿ ಇದಂ ಖನ್ಧಾತಿ ರೂಪಂ ಪಥವೀತಿಆದಿಕಾ ಸಬ್ಬಾಪಿ ಸಾಮಞ್ಞಪ್ಪಭೇದಪಞ್ಞಾಪನಾ ನಾಮ ಹೋತಿ, ತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತನ್ತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬಂ। ಪಞ್ಞಾಪನಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಪನ ದಸ್ಸನಾ ಠಪನಾತಿ ಏತೇ ದ್ವೇ ಅತ್ಥಾ, ತೇಸಂ ಪಕಾಸನಾ ನಿಕ್ಖಿಪನಾತಿ। ತತ್ಥ ‘‘ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ಅಞ್ಞಾತಾವಿನ್ದ್ರಿಯಂ ಸಮಯವಿಮುತ್ತೋ’’ತಿಆದಿನಾ ಇದಮೇವಂನಾಮಕಂ ಇದಮೇವಂನಾಮಕನ್ತಿ ತಂತಂಕೋಟ್ಠಾಸಿಕಕರಣಂ ಬೋಧನಮೇವ ನಿಕ್ಖಿಪನಾ, ನ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಾನಂ ಮಞ್ಚಾದೀನಂ ವಿಯ ಠಾನಸಮ್ಬನ್ಧಕರಣಂ। ಯೋ ಪನಾಯಂ ‘‘ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿ ಹಿ ದಸ್ಸೇತಿ ಚ ಠಪೇತಿ ಚಾ’’ತಿ ಕತ್ತುನಿದ್ದೇಸೋ ಕತೋ, ಸೋ ಭಾವಭೂತಾಯ ಕರಣಭೂತಾಯ ವಾ ನಾಮಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ತೇಸಂ ತೇಸಂ ಧಮ್ಮಾನಂ ದಿಟ್ಠತಾಯ ಠಪಿತತಾಯ ಚ ತಂನಿಮಿತ್ತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ಕತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ।
Khandhātipaññāpanāti idaṃ khandhāti rūpaṃ pathavītiādikā sabbāpi sāmaññappabhedapaññāpanā nāma hoti, taṃ sandhāya vuttanti daṭṭhabbaṃ. Paññāpanāti etassa pana dassanā ṭhapanāti ete dve atthā, tesaṃ pakāsanā nikkhipanāti. Tattha ‘‘rūpakkhandho…pe… aññātāvindriyaṃ samayavimutto’’tiādinā idamevaṃnāmakaṃ idamevaṃnāmakanti taṃtaṃkoṭṭhāsikakaraṇaṃ bodhanameva nikkhipanā, na paññapetabbānaṃ mañcādīnaṃ viya ṭhānasambandhakaraṇaṃ. Yo panāyaṃ ‘‘nāmapaññatti hi dasseti ca ṭhapeti cā’’ti kattuniddeso kato, so bhāvabhūtāya karaṇabhūtāya vā nāmapaññattiyā tesaṃ tesaṃ dhammānaṃ diṭṭhatāya ṭhapitatāya ca taṃnimittataṃ sandhāya katoti veditabbo.
ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀತಿಆದಿನಾ ವಚನೇನ ಪಾಳಿಯಂ ಅನಾಗತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ‘‘ಪಾಳಿಮುತ್ತಕೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ಕುಸಲಾಕುಸಲಸ್ಸೇವಾತಿ ಕುಸಲಾಕುಸಲಸ್ಸ ವಿಯ। ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಏತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಸತೋತಿ, ತಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ಸಮ್ಭೂತಸ್ಸಾತಿ। ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಸತೋತಿ ವಾ ವಿಜ್ಜಮಾನಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ತಮೇವತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ಆಹ ‘‘ಸಮ್ಭೂತಸ್ಸಾ’’ತಿ। ತೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಭಾವಂ ಪಟಿಕ್ಖಿಪತಿ। ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸಾತಿ ಯಥಾ ಕುಸಲಾದೀನಿ ಅಕುಸಲಾದಿಸಭಾವತೋ, ಫಸ್ಸಾದಯೋ ಚ ವೇದನಾದಿಸಭಾವತೋ ವಿನಿವತ್ತಸಭಾವಾನಿ ವಿಜ್ಜನ್ತಿ, ತಥಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಯೇ ಧಮ್ಮೇ ಉಪಾದಾಯ ‘‘ಇತ್ಥೀ, ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಉಪಲದ್ಧಿ ಹೋತಿ, ತೇ ಅಪನೇತ್ವಾ ತೇಹಿ ವಿನಿವತ್ತಸ್ಸ ಇತ್ಥಿಆದಿಸಭಾವಸ್ಸ ಅಭಾವತೋ ಅಸಮ್ಭೂತಸ್ಸಾತಿ ಅತ್ಥೋ। ಯಂ ಪನೇತಸ್ಸ ‘‘ತೇನಾಕಾರೇನ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸ ಅಞ್ಞೇನಾಕಾರೇನ ವಿಜ್ಜಮಾನಸ್ಸಾ’’ತಿ ಅತ್ಥಂ ಕೇಚಿ ವದನ್ತಿ, ತತ್ಥ ಯಂ ವತ್ತಬ್ಬಂ, ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿದುಕೇ ವುತ್ತಮೇವ। ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇಪಿ ಸಭಾವೇ ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಂ ಅನುಗನ್ತ್ವಾ ಅನಭಿನಿವೇಸೇನ ಚಿತ್ತೇನ ‘‘ಇತ್ಥೀ, ಪುರಿಸೋ’’ತಿ ಗಹಣಸಬ್ಭಾವಾ ‘‘ಲೋಕನಿರುತ್ತಿಮತ್ತಸಿದ್ಧಸ್ಸಾ’’ತಿ ಆಹ। ಸಾಭಿನಿವೇಸೇನ ಪನ ಚಿತ್ತೇನ ಗಯ್ಹಮಾನಂ ಪಞ್ಚಮಸಚ್ಚಾದಿಕಂ ನ ಸಭಾವತೋ, ನಾಪಿ ಸಙ್ಕೇತೇನ ಸಿದ್ಧನ್ತಿ ‘‘ಸಬ್ಬಾಕಾರೇನಪಿ ಅನುಪಲಬ್ಭನೇಯ್ಯ’’ನ್ತಿ ವುತ್ತಂ। ತಾಸು ಇಮಸ್ಮಿಂ…ಪೇ॰… ಲಬ್ಭನ್ತೀತಿ ಇಮಸ್ಮಿಂ ಪಕರಣೇ ಸರೂಪತೋ ತಿಸ್ಸನ್ನಂ ಆಗತತಂ ಸನ್ಧಾಯ ವುತ್ತಂ।
Vijjamānapaññattītiādinā vacanena pāḷiyaṃ anāgatataṃ sandhāya ‘‘pāḷimuttakenā’’tiādimāha. Kusalākusalassevāti kusalākusalassa viya. Vijjamānassāti etassa attho satoti, tassa attho sambhūtassāti. Vijjamānassa satoti vā vijjamānabhūtassāti attho. Tamevatthaṃ dassento āha ‘‘sambhūtassā’’ti. Tena avijjamānabhāvaṃ paṭikkhipati. Tathā avijjamānassāti yathā kusalādīni akusalādisabhāvato, phassādayo ca vedanādisabhāvato vinivattasabhāvāni vijjanti, tathā avijjamānassa ye dhamme upādāya ‘‘itthī, puriso’’ti upaladdhi hoti, te apanetvā tehi vinivattassa itthiādisabhāvassa abhāvato asambhūtassāti attho. Yaṃ panetassa ‘‘tenākārena avijjamānassa aññenākārena vijjamānassā’’ti atthaṃ keci vadanti, tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ paññattiduke vuttameva. Avijjamānepi sabhāve lokaniruttiṃ anugantvā anabhinivesena cittena ‘‘itthī, puriso’’ti gahaṇasabbhāvā ‘‘lokaniruttimattasiddhassā’’ti āha. Sābhinivesena pana cittena gayhamānaṃ pañcamasaccādikaṃ na sabhāvato, nāpi saṅketena siddhanti ‘‘sabbākārenapianupalabbhaneyya’’nti vuttaṃ. Tāsu imasmiṃ…pe… labbhantīti imasmiṃ pakaraṇe sarūpato tissannaṃ āgatataṃ sandhāya vuttaṃ.
ಯಥಾವುತ್ತಸ್ಸ ಪನ ಅಟ್ಠಕಥಾನಯಸ್ಸ ಅವಿರೋಧೇನ ಆಚರಿಯವಾದಾ ಯೋಜೇತಬ್ಬಾ, ತಸ್ಮಾ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಟ್ಠೇನ ಚೇಸಾ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಏತಸ್ಸ ಸಭಾವತೋ ಅವಿಜ್ಜಮಾನತ್ತಾ ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಮತ್ತಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಅತ್ಥೋ। ಪಞ್ಞಪೇತಬ್ಬಮ್ಪಿ ಹಿ ಸಸಭಾವಂ ತಜ್ಜಪರಮತ್ಥನಾಮಲಾಭತೋ ನ ಪರತೋ ಲಭಿತಬ್ಬಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿನಾಮಂ ಲಭತಿ, ನಿಸಭಾವಂ ಪನ ಸಭಾವಾಭಾವತೋ ನ ಅತ್ತನೋ ಸಭಾವೇನ ನಾಮಂ ಲಭತೀತಿ। ಸತ್ತೋತಿಆದಿಕೇನ ನಾಮೇನ ಪಞ್ಞಪಿತಬ್ಬಮತ್ತಟ್ಠೇನ ಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ನಾಮಂ ಲಭತಿ, ನಿಸಭಾವಾ ಚ ಸತ್ತಾದಯೋ। ನ ಹಿ ಸಸಭಾವಸ್ಸ ರೂಪಾದೀಹಿ ಏಕತ್ತೇನ ಅಞ್ಞತ್ತೇನ ವಾ ಅನುಪಲಬ್ಭಸಭಾವತಾ ಅತ್ಥೀತಿ।
Yathāvuttassa pana aṭṭhakathānayassa avirodhena ācariyavādā yojetabbā, tasmā paññapetabbaṭṭhena cesā paññattīti etassa sabhāvato avijjamānattā paññapetabbamattaṭṭhena paññattīti attho. Paññapetabbampi hi sasabhāvaṃ tajjaparamatthanāmalābhato na parato labhitabbaṃ paññattināmaṃ labhati, nisabhāvaṃ pana sabhāvābhāvato na attano sabhāvena nāmaṃ labhatīti. Sattotiādikena nāmena paññapitabbamattaṭṭhena paññattīti nāmaṃ labhati, nisabhāvā ca sattādayo. Na hi sasabhāvassa rūpādīhi ekattena aññattena vā anupalabbhasabhāvatā atthīti.
ಕಿರೀಟಂ ಮಕುಟಂ, ತಂ ಅಸ್ಸ ಅತ್ಥೀತಿ ಕಿರೀಟೀ। ಏತಸ್ಮಿಞ್ಚ ಆಚರಿಯವಾದೇ ಅನೂನೇನ ಲಕ್ಖಣೇನ ಭವಿತಬ್ಬನ್ತಿ ಸಬ್ಬಸಮೋರೋಧೋ ಕಾತಬ್ಬೋ। ದುತಿಯಂ ತತಿಯನ್ತಿ ಏವಂಪಕಾರಾ ಹಿ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತಿ ಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಪಞ್ಞತ್ತಿ ಚ ಸಙ್ಖಾತಬ್ಬಪ್ಪಧಾನತ್ತಾ ಛಪಿ ಪಞ್ಞತ್ತಿಯೋ ಭಜತೀತಿ ಯುತ್ತಂ ವತ್ತುಂ, ಇತರಾ ಚ ಯಥಾಯೋಗಂ ತಂ ತಂ ಪಞ್ಞತ್ತಿನ್ತಿ। ದುತಿಯಂ ತತಿಯಂ ದ್ವೇ ತೀಣೀತಿಆದಿ ಪನ ಸಙ್ಖಾ ನಾಮ ಕಾಚಿ ನತ್ಥೀತಿ ತಾಸಂ ಉಪಾದಾಸನ್ತತಿಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವಂ, ಇತರಾಸಞ್ಚ ಉಪನಿಧಾಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಯಥಾನಿದಸ್ಸಿತಾನಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವಂ ಮಞ್ಞಮಾನೋ ಆಹ ‘‘ಸೇಸಾ ಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಕ್ಖಞ್ಚೇವ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಕ್ಖಞ್ಚ ಭಜನ್ತೀ’’ತಿ। ದುತಿಯಂ ತತಿಯಂ ದ್ವೇ ತೀಣೀತಿಆದೀನಂ ಉಪನಿಧಾಉಪನಿಕ್ಖಿತ್ತಕಪಞ್ಞತ್ತೀನಂ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಭಾವಮೇವ ಮಞ್ಞತಿ। ಯಞ್ಹಿ ಪಠಮಾದಿಕಂ ಅಪೇಕ್ಖಿತ್ವಾ ಯಸ್ಸ ಚೇಕಾದಿಕಸ್ಸ ಉಪನಿಕ್ಖಿಪಿತ್ವಾ ಪಞ್ಞಾಪೀಯತಿ, ತಞ್ಚ ಸಙ್ಖಾನಂ ಕಿಞ್ಚಿ ನತ್ಥೀತಿ। ತಥಾ ಸನ್ತತಿಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಚ। ನ ಹಿ ಅಸೀತಿ ಆಸೀತಿಕೋ ಚ ವಿಜ್ಜಮಾನೋತಿ।
Kirīṭaṃ makuṭaṃ, taṃ assa atthīti kirīṭī. Etasmiñca ācariyavāde anūnena lakkhaṇena bhavitabbanti sabbasamorodho kātabbo. Dutiyaṃ tatiyanti evaṃpakārā hi upanidhāpaññatti upanikkhittakapaññatti ca saṅkhātabbappadhānattā chapi paññattiyo bhajatīti yuttaṃ vattuṃ, itarā ca yathāyogaṃ taṃ taṃ paññattinti. Dutiyaṃ tatiyaṃ dve tīṇītiādi pana saṅkhā nāma kāci natthīti tāsaṃ upādāsantatipaññattīnaṃ avijjamānapaññattibhāvaṃ, itarāsañca upanidhāpaññattīnaṃ yathānidassitānaṃ avijjamānenaavijjamānapaññattibhāvaṃ maññamāno āha ‘‘sesā avijjamānapakkhañceva avijjamānenaavijjamānapakkhañca bhajantī’’ti. Dutiyaṃ tatiyaṃ dve tīṇītiādīnaṃ upanidhāupanikkhittakapaññattīnaṃ avijjamānenaavijjamānapaññattibhāvameva maññati. Yañhi paṭhamādikaṃ apekkhitvā yassa cekādikassa upanikkhipitvā paññāpīyati, tañca saṅkhānaṃ kiñci natthīti. Tathā santatipaññattiyā ca. Na hi asīti āsītiko ca vijjamānoti.
ಏಕಚ್ಚಾ ಭೂಮಿಪಞ್ಞತ್ತೀತಿ ಕಾಮಾವಚರಾದಿಪಞ್ಞತ್ತಿಂ ಸನ್ಧಾಯಾಹ। ಕಾಮಾವಚರಾದೀ ಹಿ ಸಭಾವಧಮ್ಮಾತಿ ಅಧಿಪ್ಪಾಯೋ। ಕಾಮೋತಿ ಪನ ಓಕಾಸೇ ಗಹಿತೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಏಸಾ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ, ಕಮ್ಮನಿಬ್ಬತ್ತಕ್ಖನ್ಧೇಸು ಗಹಿತೇಸು ವಿಜ್ಜಮಾನೇನವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಯಥಾ ಪನ ವಚನಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಚನಸಮುಟ್ಠಾಪಕಚೇತನಾಸಙ್ಖಾತಾಯ ವಾ ಕಿರಿಯಾಯ ಭಾಣಕೋತಿ ಪುಗ್ಗಲಸ್ಸ ಪಞ್ಞತ್ತಿ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿಪಕ್ಖಂ ಭಜತಿ, ಏವಂ ಕಿಸೋ ಥೂಲೋತಿ ರೂಪಾಯತನಸಙ್ಖಾತೇನ ಸಣ್ಠಾನೇನ ಪುಗ್ಗಲಾದೀನಂ ಪಞ್ಞಾಪನಾ ವಿಜ್ಜಮಾನೇನಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ ಭವಿತುಂ ಅರಹತಿ। ಸಣ್ಠಾನನ್ತಿ ವಾ ರೂಪಾಯತನೇ ಅಗ್ಗಹಿತೇ ಅವಿಜ್ಜಮಾನೇನಅವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ। ರೂಪಂ ಫಸ್ಸೋತಿಆದಿಕಾ ಪನ ವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತಿ ರುಪ್ಪನಾದಿಕಿಚ್ಚವಸೇನ ಕಿಚ್ಚಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ, ಪಚ್ಚತ್ತಧಮ್ಮನಾಮವಸೇನ ಪಚ್ಚತ್ತಪಞ್ಞತ್ತಿಯಂ ವಾ ಅವರೋಧೇತಬ್ಬಾ। ವಿಜ್ಜಮಾನಾವಿಜ್ಜಮಾನಪಞ್ಞತ್ತೀಸು ಚ ವುತ್ತಾಸು ತಾಸಂ ವೋಮಿಸ್ಸತಾವಸೇನ ಪವತ್ತಾ ಇತರಾಪಿ ವುತ್ತಾಯೇವ ಹೋನ್ತೀತಿ ಅಯಮ್ಪಿ ಆಚರಿಯವಾದೋ ಸಬ್ಬಸಙ್ಗಾಹಕೋತಿ ದಟ್ಠಬ್ಬೋ।
Ekaccā bhūmipaññattīti kāmāvacarādipaññattiṃ sandhāyāha. Kāmāvacarādī hi sabhāvadhammāti adhippāyo. Kāmoti pana okāse gahite avijjamānenavijjamānapaññatti esā bhavituṃ arahati, kammanibbattakkhandhesu gahitesu vijjamānenavijjamānapaññatti. Yathā pana vacanasaṅkhātāya vacanasamuṭṭhāpakacetanāsaṅkhātāya vā kiriyāya bhāṇakoti puggalassa paññatti vijjamānenaavijjamānapaññattipakkhaṃ bhajati, evaṃ kiso thūloti rūpāyatanasaṅkhātena saṇṭhānena puggalādīnaṃ paññāpanā vijjamānenaavijjamānapaññatti bhavituṃ arahati. Saṇṭhānanti vā rūpāyatane aggahite avijjamānenaavijjamānapaññatti. Rūpaṃ phassotiādikā pana vijjamānapaññatti ruppanādikiccavasena kiccapaññattiyaṃ, paccattadhammanāmavasena paccattapaññattiyaṃ vā avarodhetabbā. Vijjamānāvijjamānapaññattīsu ca vuttāsu tāsaṃ vomissatāvasena pavattā itarāpi vuttāyeva hontīti ayampi ācariyavādo sabbasaṅgāhakoti daṭṭhabbo.
೨. ‘‘ಯಾವತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಅತ್ಥಂ ದಸ್ಸೇನ್ತೋ ‘‘ಯತ್ತಕೇನ ಪಞ್ಞಾಪನೇನಾ’’ತಿಆದಿಮಾಹ। ತತ್ಥ ಯಾವತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ಯಾವತಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಏತ್ತಾವತಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿ, ಏವಂ ಪಾಳಿಯೋಜನಂ ಕತ್ವಾ ಸಙ್ಖೇಪಪ್ಪಭೇದವಸೇನ ಅಯಂ ಅತ್ಥೋ ವುತ್ತೋತಿ ವೇದಿತಬ್ಬೋ। ‘‘ಯಾವತಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ’’ತಿ, ‘‘ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತೀ’’ತಿ ಹಿ ಇಮಸ್ಸ ಅತ್ಥೋ ‘‘ಯತ್ತಕೇನ ಪಞ್ಞಾಪನೇನ ಸಙ್ಖೇಪತೋ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾತಿ ವಾ’’ತಿ ಏತೇನ ದಸ್ಸಿತೋ, ‘‘ಯಾವತಾ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದಿಕಸ್ಸ ಪನ ‘‘ಪಭೇದತೋ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ’’ತಿಆದಿಕೇನಾತಿ। ತತ್ಥ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ…ಪೇ॰… ವಿಞ್ಞಾಣಕ್ಖನ್ಧೋತಿ ಪಭೇದನಿದಸ್ಸನಮತ್ತಮೇತಂ। ತೇನ ಅವುತ್ತೋಪಿ ಸಬ್ಬೋ ಸಙ್ಗಹಿತೋ ಹೋತೀತಿ ‘‘ತತ್ರಾಪಿ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧೋ ಕಾಮಾವಚರೋ’’ತಿಆದಿ ವುತ್ತಂ। ಅಯಂ ವಾ ಏತ್ಥ ಪಾಳಿಯಾ ಅತ್ಥಯೋಜನಾ – ‘‘ಯಾವತಾ’’ತಿ ಇದಂ ಸಬ್ಬೇಹಿ ಪದೇಹಿ ಯೋಜೇತ್ವಾ ಯತ್ತಕಾ ಪಞ್ಚಕ್ಖನ್ಧಾ, ತತ್ತಕಾ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿ। ಯತ್ತಕೋ ಪಞ್ಚನ್ನಂ ಖನ್ಧಾನಂ ತಪ್ಪಭೇದಾನಞ್ಚ ರೂಪಕ್ಖನ್ಧಾದೀನಂ ಪಭೇದೋ, ತತ್ತಕೋ ಖನ್ಧಾನಂ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಭೇದೋತಿ ಪಕರಣನ್ತರೇ ವುತ್ತೇನ ವತ್ಥುಭೇದೇನ ಖನ್ಧಪಞ್ಞತ್ತಿಯಾ ಪಭೇದಂ ದಸ್ಸೇತಿ। ಏಸ ನಯೋ ‘‘ಯಾವತಾ ಆಯತನಾನ’’ನ್ತಿಆದೀಸುಪಿ।
2. ‘‘Yāvatā pañcakkhandhā’’tiādikassa atthaṃ dassento ‘‘yattakena paññāpanenā’’tiādimāha. Tattha yāvatā pañcakkhandhāti yāvatā rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandhoti khandhānaṃ khandhapaññatti, ettāvatā khandhānaṃ khandhapaññatti, evaṃ pāḷiyojanaṃ katvā saṅkhepappabhedavasena ayaṃ attho vuttoti veditabbo. ‘‘Yāvatā pañcakkhandhā’’ti, ‘‘khandhānaṃ khandhapaññattī’’ti hi imassa attho ‘‘yattakena paññāpanena saṅkhepato pañcakkhandhāti vā’’ti etena dassito, ‘‘yāvatā rūpakkhandho’’tiādikassa pana ‘‘pabhedato rūpakkhandho’’tiādikenāti. Tattha rūpakkhandho…pe… viññāṇakkhandhoti pabhedanidassanamattametaṃ. Tena avuttopi sabbo saṅgahito hotīti ‘‘tatrāpi rūpakkhandho kāmāvacaro’’tiādi vuttaṃ. Ayaṃ vā ettha pāḷiyā atthayojanā – ‘‘yāvatā’’ti idaṃ sabbehi padehi yojetvā yattakā pañcakkhandhā, tattakā khandhānaṃ khandhapaññatti. Yattako pañcannaṃ khandhānaṃ tappabhedānañca rūpakkhandhādīnaṃ pabhedo, tattako khandhānaṃ khandhapaññattiyā pabhedoti pakaraṇantare vuttena vatthubhedena khandhapaññattiyā pabhedaṃ dasseti. Esa nayo ‘‘yāvatā āyatanāna’’ntiādīsupi.
೭. ಏಕದೇಸೇನೇವಾತಿ ಉದ್ದೇಸಮತ್ತೇನೇವಾತಿ ಅತ್ಥೋ।
7. Ekadesenevāti uddesamattenevāti attho.
ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ ನಿಟ್ಠಿತಾ।
Mātikāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ತಿಪಿಟಕ (ಮೂಲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ • Abhidhammapiṭaka / ಪುಗ್ಗಲಪಞ್ಞತ್ತಿಪಾಳಿ • Puggalapaññattipāḷi / ೧. ಏಕಕಉದ್ದೇಸೋ • 1. Ekakauddeso
ಅಟ್ಠಕಥಾ • Aṭṭhakathā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಅಟ್ಠಕಥಾ) • Abhidhammapiṭaka (aṭṭhakathā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅಟ್ಠಕಥಾ • Pañcapakaraṇa-aṭṭhakathā / ೧. ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ • 1. Mātikāvaṇṇanā
ಟೀಕಾ • Tīkā / ಅಭಿಧಮ್ಮಪಿಟಕ (ಟೀಕಾ) • Abhidhammapiṭaka (ṭīkā) / ಪಞ್ಚಪಕರಣ-ಅನುಟೀಕಾ • Pañcapakaraṇa-anuṭīkā / ೧. ಮಾತಿಕಾವಣ್ಣನಾ • 1. Mātikāvaṇṇanā
