| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पेतवत्थु-अट्ठकथा • Petavatthu-aṭṭhakathā |
३. मत्तापेतिवत्थुवण्णना
3. Mattāpetivatthuvaṇṇanā
नग्गा दुब्बण्णरूपासीति इदं सत्थरि जेतवने विहरन्ते मत्तं नाम पेतिं आरब्भ वुत्तं। सावत्थियं किर अञ्ञतरो कुटुम्बिको सद्धो पसन्नो अहोसि। तस्स भरिया अस्सद्धा अप्पसन्ना कोधना वञ्झा च अहोसि नामेन मत्ता नाम। अथ सो कुटुम्बिको कुलवंसूपच्छेदनभयेन सदिसकुलतो तिस्सं नाम अञ्ञं कञ्ञं आनेसि। सा अहोसि सद्धा पसन्ना सामिनो च पिया मनापा, सा नचिरस्सेव गब्भिनी हुत्वा दसमासच्चयेन पुत्तं विजायि, ‘‘भूतो’’तिस्स नामं अहोसि। सा गेहस्सामिनी हुत्वा चत्तारो भिक्खू सक्कच्चं उपट्ठहि, वञ्झा पन तं उसूयति।
Naggā dubbaṇṇarūpāsīti idaṃ satthari jetavane viharante mattaṃ nāma petiṃ ārabbha vuttaṃ. Sāvatthiyaṃ kira aññataro kuṭumbiko saddho pasanno ahosi. Tassa bhariyā assaddhā appasannā kodhanā vañjhā ca ahosi nāmena mattā nāma. Atha so kuṭumbiko kulavaṃsūpacchedanabhayena sadisakulato tissaṃ nāma aññaṃ kaññaṃ ānesi. Sā ahosi saddhā pasannā sāmino ca piyā manāpā, sā nacirasseva gabbhinī hutvā dasamāsaccayena puttaṃ vijāyi, ‘‘bhūto’’tissa nāmaṃ ahosi. Sā gehassāminī hutvā cattāro bhikkhū sakkaccaṃ upaṭṭhahi, vañjhā pana taṃ usūyati.
ता उभोपि एकस्मिं दिवसे सीसं न्हत्वा अल्लकेसा अट्ठंसु, कुटुम्बिको गुणवसेन तिस्साय आबद्धसिनेहो मनुञ्ञेन हदयेन ताय सद्धिं बहुं सल्लपन्तो अट्ठासि। तं असहमाना मत्ता इस्सापकता गेहे सम्मज्जित्वा ठपितं सङ्कारं तिस्साय मत्थके ओकिरि। सा अपरेन समयेन कालं कत्वा पेतयोनियं निब्बत्तित्वा अत्तनो कम्मबलेन पञ्चविधं दुक्खं अनुभवति। तं पन दुक्खं पाळितो एव विञ्ञायति। अथेकदिवसं सा पेती सञ्झाय वीतिवत्ताय गेहस्स पिट्ठिपस्से न्हायन्तिया तिस्साय अत्तानं दस्सेसि। तं दिस्वा तिस्सा –
Tā ubhopi ekasmiṃ divase sīsaṃ nhatvā allakesā aṭṭhaṃsu, kuṭumbiko guṇavasena tissāya ābaddhasineho manuññena hadayena tāya saddhiṃ bahuṃ sallapanto aṭṭhāsi. Taṃ asahamānā mattā issāpakatā gehe sammajjitvā ṭhapitaṃ saṅkāraṃ tissāya matthake okiri. Sā aparena samayena kālaṃ katvā petayoniyaṃ nibbattitvā attano kammabalena pañcavidhaṃ dukkhaṃ anubhavati. Taṃ pana dukkhaṃ pāḷito eva viññāyati. Athekadivasaṃ sā petī sañjhāya vītivattāya gehassa piṭṭhipasse nhāyantiyā tissāya attānaṃ dassesi. Taṃ disvā tissā –
१३४.
134.
‘‘नग्गा दुब्बण्णरूपासि, किसा धमनिसन्थता।
‘‘Naggā dubbaṇṇarūpāsi, kisā dhamanisanthatā;
उप्फासुलिके किसिके, का नु त्वं इध तिट्ठसी’’ति॥ –
Upphāsulike kisike, kā nu tvaṃ idha tiṭṭhasī’’ti. –
गाथाय पटिपुच्छि। इतरा –
Gāthāya paṭipucchi. Itarā –
१३५.
135.
‘‘अहं मत्ता तुवं तिस्सा, सपत्ती ते पुरे अहुं।
‘‘Ahaṃ mattā tuvaṃ tissā, sapattī te pure ahuṃ;
पापकम्मं करित्वान, पेतलोकं इतो गता’’ति॥ –
Pāpakammaṃ karitvāna, petalokaṃ ito gatā’’ti. –
गाथाय पटिवचनं अदासि। तत्थ अहं मत्ता तुवं तिस्साति अहं मत्ता नाम, तुवं तिस्सा नाम। पुरेति पुरिमत्तभावे। तेति तुय्हं सपत्ती अहुं, अहोसिन्ति अत्थो। पुन तिस्सा –
Gāthāya paṭivacanaṃ adāsi. Tattha ahaṃ mattā tuvaṃ tissāti ahaṃ mattā nāma, tuvaṃ tissā nāma. Pureti purimattabhāve. Teti tuyhaṃ sapattī ahuṃ, ahosinti attho. Puna tissā –
१३६.
136.
‘‘किं नु कायेन वाचाय, मनसा दुक्कटं कतं।
‘‘Kiṃ nu kāyena vācāya, manasā dukkaṭaṃ kataṃ;
किस्सकम्मविपाकेन, पेतलोकं इतो गता’’ति॥ –
Kissakammavipākena, petalokaṃ ito gatā’’ti. –
गाथाय कतकम्मं पुच्छि। पुन इतरा –
Gāthāya katakammaṃ pucchi. Puna itarā –
१३७.
137.
‘‘चण्डी च फरुसा चासिं, इस्सुकी मच्छरी सठा।
‘‘Caṇḍī ca pharusā cāsiṃ, issukī maccharī saṭhā;
ताहं दुरुत्तं वत्वान, पेतलोकं इतो गता’’ति॥ –
Tāhaṃ duruttaṃ vatvāna, petalokaṃ ito gatā’’ti. –
गाथाय अत्तना कतकम्मं आचिक्खि। तत्थ चण्डीति कोधना। फरुसाति फरुसवचना। आसिन्ति अहोसिं। ताहन्ति तं अहं। दुरुत्तन्ति दुब्भासितं निरत्थकवचनं। इतो परम्पि तासं वचनपटिवचनवसेनेव गाथा पवत्ता –
Gāthāya attanā katakammaṃ ācikkhi. Tattha caṇḍīti kodhanā. Pharusāti pharusavacanā. Āsinti ahosiṃ. Tāhanti taṃ ahaṃ. Duruttanti dubbhāsitaṃ niratthakavacanaṃ. Ito parampi tāsaṃ vacanapaṭivacanavaseneva gāthā pavattā –
१३८.
138.
‘‘सब्बं अहम्पि जानामि, यथा त्वं चण्डिका अहु।
‘‘Sabbaṃ ahampi jānāmi, yathā tvaṃ caṇḍikā ahu;
अञ्ञञ्च खो तं पुच्छामि, केनासि पंसुकुन्थिता॥
Aññañca kho taṃ pucchāmi, kenāsi paṃsukunthitā.
१३९.
139.
‘‘सीसंन्हाता तुवं आसि, सुचिवत्था अलङ्कता।
‘‘Sīsaṃnhātā tuvaṃ āsi, sucivatthā alaṅkatā;
अहञ्च खो अधिमत्तं, समलङ्कततरा तया॥
Ahañca kho adhimattaṃ, samalaṅkatatarā tayā.
१४०.
140.
‘‘तस्सा मे पेक्खमानाय, सामिकेन समन्तयि।
‘‘Tassā me pekkhamānāya, sāmikena samantayi;
ततो मे इस्सा विपुला, कोधो मे समजायथ॥
Tato me issā vipulā, kodho me samajāyatha.
१४१.
141.
‘‘ततो पंसुं गहेत्वान, पंसुना तञ्हि ओकिरिं।
‘‘Tato paṃsuṃ gahetvāna, paṃsunā tañhi okiriṃ;
तस्सकम्मविपाकेन, तेनम्हि पंसुकुन्थिता॥
Tassakammavipākena, tenamhi paṃsukunthitā.
१४२.
142.
‘‘सब्बं अहम्पि जानामि, पंसुना मं त्वमोकिरि।
‘‘Sabbaṃ ahampi jānāmi, paṃsunā maṃ tvamokiri;
अञ्ञञ्च खो तं पुच्छामि, केन खज्जसि कच्छुया॥
Aññañca kho taṃ pucchāmi, kena khajjasi kacchuyā.
१४३.
143.
‘‘भेसज्जहारी उभयो, वनन्तं अगमिम्हसे।
‘‘Bhesajjahārī ubhayo, vanantaṃ agamimhase;
त्वञ्च भेसज्जमाहरि, अहञ्च कपिकच्छुनो॥
Tvañca bhesajjamāhari, ahañca kapikacchuno.
१४४.
144.
‘‘तस्सा त्याजानमानाय, सेय्यं त्याहं समोकिरिं।
‘‘Tassā tyājānamānāya, seyyaṃ tyāhaṃ samokiriṃ;
तस्सकम्मविपाकेन, तेन खज्जामि कच्छुया॥
Tassakammavipākena, tena khajjāmi kacchuyā.
१४५.
145.
‘‘सब्बं अहम्पि जानामि, सेय्यं मे त्वं समोकिरि।
‘‘Sabbaṃ ahampi jānāmi, seyyaṃ me tvaṃ samokiri;
अञ्ञञ्च खो तं पुच्छामि, केनासि नग्गिया तुवं॥
Aññañca kho taṃ pucchāmi, kenāsi naggiyā tuvaṃ.
१४६.
146.
‘‘सहायानं समयो आसि, ञातीनं समिती अहु।
‘‘Sahāyānaṃ samayo āsi, ñātīnaṃ samitī ahu;
त्वञ्च आमन्तिता आसि, ससामिनी नो च खोहं॥
Tvañca āmantitā āsi, sasāminī no ca khohaṃ.
१४७.
147.
‘‘तस्सा त्याजानमानाय, दुस्सं त्याहं अपानुदिं।
‘‘Tassā tyājānamānāya, dussaṃ tyāhaṃ apānudiṃ;
तस्सकम्मविपाकेन, तेनम्हि नग्गिया अहं॥
Tassakammavipākena, tenamhi naggiyā ahaṃ.
१४८.
148.
‘‘सब्बं अहम्पि जानामि, दुस्सं मे त्वं अपानुदि।
‘‘Sabbaṃ ahampi jānāmi, dussaṃ me tvaṃ apānudi;
अञ्ञञ्च खो तं पुच्छामि, केनासि गूथगन्धिनी॥
Aññañca kho taṃ pucchāmi, kenāsi gūthagandhinī.
१४९.
149.
‘‘तव गन्धञ्च मालञ्च, पच्चग्घञ्च विलेपनं।
‘‘Tava gandhañca mālañca, paccagghañca vilepanaṃ;
गूथकूपे अतारेसिं, तं पापं पकतं मया।
Gūthakūpe atāresiṃ, taṃ pāpaṃ pakataṃ mayā;
तस्सकम्मविपाकेन, तेनम्हि गूथगन्धिनी॥
Tassakammavipākena, tenamhi gūthagandhinī.
१५०.
150.
‘‘सब्बं अहम्पि जानामि, तं पापं पकतं तया।
‘‘Sabbaṃ ahampi jānāmi, taṃ pāpaṃ pakataṃ tayā;
अञ्ञञ्च खो तं पुच्छामि, केनासि दुग्गता तुवं॥
Aññañca kho taṃ pucchāmi, kenāsi duggatā tuvaṃ.
१५१.
151.
‘‘उभिन्नं समकं आसि, यं गेहे विज्जते धनं।
‘‘Ubhinnaṃ samakaṃ āsi, yaṃ gehe vijjate dhanaṃ;
सन्तेसु देय्यधम्मेसु, दीपं नाकासिमत्तनो।
Santesu deyyadhammesu, dīpaṃ nākāsimattano;
तस्सकम्मविपाकेन, तेनम्हि दुग्गता अहं॥
Tassakammavipākena, tenamhi duggatā ahaṃ.
१५२.
152.
‘‘तदेव मं त्वं अवच, पापकम्मं निसेवसि।
‘‘Tadeva maṃ tvaṃ avaca, pāpakammaṃ nisevasi;
न हि पापेहि कम्मेहि, सुलभा होति सुग्गति॥
Na hi pāpehi kammehi, sulabhā hoti suggati.
१५३.
153.
‘‘वामतो मं त्वं पच्चेसि, अथोपि मं उसूयसि।
‘‘Vāmato maṃ tvaṃ paccesi, athopi maṃ usūyasi;
पस्स पापानं कम्मानं, विपाको होति यादिसो॥
Passa pāpānaṃ kammānaṃ, vipāko hoti yādiso.
१५४.
154.
‘‘ते घरा ता च दासियो, तानेवाभरणानिमे।
‘‘Te gharā tā ca dāsiyo, tānevābharaṇānime;
ते अञ्ञे परिचारेन्ति, न भोगा होन्ति सस्सता॥
Te aññe paricārenti, na bhogā honti sassatā.
१५५.
155.
‘‘इदानि भूतस्स पिता, आपणा गेहमेहिति।
‘‘Idāni bhūtassa pitā, āpaṇā gehamehiti;
अप्पेव ते ददे किञ्चि, मा सु ताव इतो अगा॥
Appeva te dade kiñci, mā su tāva ito agā.
१५६.
156.
‘‘नग्गा दुब्बण्णरूपाम्हि, किसा धमनिसन्थता।
‘‘Naggā dubbaṇṇarūpāmhi, kisā dhamanisanthatā;
कोपीनमेतं इत्थीनं, मा मं भूतपिताद्दस॥
Kopīnametaṃ itthīnaṃ, mā maṃ bhūtapitāddasa.
१५७.
157.
‘‘हन्द किं वा त्याहं दम्मि, किं वा तेच करोमहं।
‘‘Handa kiṃ vā tyāhaṃ dammi, kiṃ vā teca karomahaṃ;
येन त्वं सुखिता अस्स, सब्बकामसमिद्धिनी॥
Yena tvaṃ sukhitā assa, sabbakāmasamiddhinī.
१५८.
158.
‘‘चत्तारो भिक्खू सङ्घतो, चत्तारो पन पुग्गले।
‘‘Cattāro bhikkhū saṅghato, cattāro pana puggale;
अट्ठ भिक्खू भोजयित्वा, मम दक्खिणमादिस।
Aṭṭha bhikkhū bhojayitvā, mama dakkhiṇamādisa;
तदाहं सुखिता हेस्सं, सब्बकामसमिद्धिनी॥
Tadāhaṃ sukhitā hessaṃ, sabbakāmasamiddhinī.
१५९.
159.
‘‘साधूति सा पटिस्सुत्वा, भोजयित्वाट्ठ भिक्खवो।
‘‘Sādhūti sā paṭissutvā, bhojayitvāṭṭha bhikkhavo;
वत्थेहच्छादयित्वान, तस्सा दक्खिणमादिसी॥
Vatthehacchādayitvāna, tassā dakkhiṇamādisī.
१६०.
160.
‘‘समनन्तरानुद्दिट्ठे, विपाको उदपज्जथ।
‘‘Samanantarānuddiṭṭhe, vipāko udapajjatha;
भोजनच्छादनपानीयं, दक्खिणाय इदं फलं॥
Bhojanacchādanapānīyaṃ, dakkhiṇāya idaṃ phalaṃ.
१६१.
161.
‘‘ततो सुद्धा सुचिवसना, कासिकुत्तमधारिनी।
‘‘Tato suddhā sucivasanā, kāsikuttamadhārinī;
विचित्तवत्थाभरणा, सपत्तिं उपसङ्कमि॥
Vicittavatthābharaṇā, sapattiṃ upasaṅkami.
१६२.
162.
‘‘अभिक्कन्तेन वण्णेन, या त्वं तिट्ठसि देवते।
‘‘Abhikkantena vaṇṇena, yā tvaṃ tiṭṭhasi devate;
ओभासेन्ती दिसा सब्बा, ओसधी विय तारका॥
Obhāsentī disā sabbā, osadhī viya tārakā.
१६३.
163.
‘‘केन तेतादिसो वण्णो, केन ते इध मिज्झति।
‘‘Kena tetādiso vaṇṇo, kena te idha mijjhati;
उप्पज्जन्ति च ते भोगा, ये केचि मनसो पिया॥
Uppajjanti ca te bhogā, ye keci manaso piyā.
१६४.
164.
‘‘पुच्छामि तं देवि महानुभावे, मनुस्सभूता किमकासी पुञ्ञं।
‘‘Pucchāmi taṃ devi mahānubhāve, manussabhūtā kimakāsī puññaṃ;
केनासि एवं जलितानुभावा, वण्णो च ते सब्बदिसा पभासतीति॥
Kenāsi evaṃ jalitānubhāvā, vaṇṇo ca te sabbadisā pabhāsatīti.
१६५.
165.
‘‘अहं मत्ता तुवं तिस्सा, सपत्ती ते पुरे अहुं।
‘‘Ahaṃ mattā tuvaṃ tissā, sapattī te pure ahuṃ;
पापकम्मं करित्वान, पेतलोकं इतो गता॥
Pāpakammaṃ karitvāna, petalokaṃ ito gatā.
१६६.
166.
‘‘तव दिन्नेन दानेन, मोदामि अकुतोभया।
‘‘Tava dinnena dānena, modāmi akutobhayā;
चिरं जीवाहि भगिनि, सह सब्बेहि ञातिभि।
Ciraṃ jīvāhi bhagini, saha sabbehi ñātibhi;
असोकं विरजं ठानं, आवासं वसवत्तिनं॥
Asokaṃ virajaṃ ṭhānaṃ, āvāsaṃ vasavattinaṃ.
१६७.
167.
‘‘इध धम्मं चरित्वान, दानं दत्वान सोभने।
‘‘Idha dhammaṃ caritvāna, dānaṃ datvāna sobhane;
विनेय्य मच्छेरमलं समूलं, अनिन्दिता सग्गमुपेहि ठान’’न्ति॥
Vineyya maccheramalaṃ samūlaṃ, aninditā saggamupehi ṭhāna’’nti.
१३८. तत्थ सब्बं अहम्पि जानामि, यथा त्वं चण्डिका अहूति ‘‘चण्डी च फरुसा चासि’’न्ति यं तया वुत्तं, तं सब्बं अहम्पि जानामि, यथा त्वं चण्डिका कोधना फरुसवचना इस्सुकी मच्छरी सठा च अहोसि। अञ्ञञ्च खो तं पुच्छामीति अञ्ञं पुन तं इदानि पुच्छामि। केनासि पंसुकुन्थिताति केन कम्मेन सङ्कारपंसूति ओगुण्ठिता सब्बसो ओकिण्णसरीरा अहूति अत्थो।
138. Tattha sabbaṃ ahampi jānāmi, yathā tvaṃ caṇḍikā ahūti ‘‘caṇḍī ca pharusā cāsi’’nti yaṃ tayā vuttaṃ, taṃ sabbaṃ ahampi jānāmi, yathā tvaṃ caṇḍikā kodhanā pharusavacanā issukī maccharī saṭhā ca ahosi. Aññañca kho taṃ pucchāmīti aññaṃ puna taṃ idāni pucchāmi. Kenāsi paṃsukunthitāti kena kammena saṅkārapaṃsūti oguṇṭhitā sabbaso okiṇṇasarīrā ahūti attho.
१३९-४०. सीसंन्हाताति ससीसं न्हाता। अधिमत्तन्ति अधिकतरं। समलङ्कततराति सम्मा अतिसयेन अलङ्कता। ‘‘अधिमत्ता’’ति वा पाठो, अतिविय मत्ता मानमदमत्ता, माननिस्सिताति अत्थो। तयाति भोतिया । सामिकेन समन्तयीति सामिकेन सद्धिं अल्लोपसल्लापवसेन कथेसि।
139-40.Sīsaṃnhātāti sasīsaṃ nhātā. Adhimattanti adhikataraṃ. Samalaṅkatatarāti sammā atisayena alaṅkatā. ‘‘Adhimattā’’ti vā pāṭho, ativiya mattā mānamadamattā, mānanissitāti attho. Tayāti bhotiyā . Sāmikena samantayīti sāmikena saddhiṃ allopasallāpavasena kathesi.
१४२-१४४. खज्जसि कच्छुयाति कच्छुरोगेन खादीयसि, बाधीयसीति अत्थो। भेसज्जहारीति भेसज्जहारिनियो ओसधहारिकायो। उभयोति दुवे, त्वञ्च अहञ्चाति अत्थो। वनन्तन्ति वनं। त्वञ्च भेसज्जमाहरीति त्वं वेज्जेहि वुत्तं अत्तनो उपकारावहं भेसज्जं आहरि। अहञ्च कपिकच्छुनोति अहं पन कपिकच्छुफलानि दुफस्सफलानि आहरिं। कपिकच्छूति वा सयंभूता वुच्चति, तस्मा सयंभूताय पत्तफलानि आहरिन्ति अत्थो। सेय्यं त्याहं समोकिरिन्ति तव सेय्यं अहं कपिकच्छुफलपत्तेहि समन्ततो अवकिरिं।
142-144.Khajjasi kacchuyāti kacchurogena khādīyasi, bādhīyasīti attho. Bhesajjahārīti bhesajjahāriniyo osadhahārikāyo. Ubhayoti duve, tvañca ahañcāti attho. Vanantanti vanaṃ. Tvañca bhesajjamāharīti tvaṃ vejjehi vuttaṃ attano upakārāvahaṃ bhesajjaṃ āhari. Ahañca kapikacchunoti ahaṃ pana kapikacchuphalāni duphassaphalāni āhariṃ. Kapikacchūti vā sayaṃbhūtā vuccati, tasmā sayaṃbhūtāya pattaphalāni āharinti attho. Seyyaṃ tyāhaṃ samokirinti tava seyyaṃ ahaṃ kapikacchuphalapattehi samantato avakiriṃ.
१४६-१४७. सहायानन्ति मित्तानं। समयोति समागमो। ञातीनन्ति बन्धूनं। समितीति सन्निपातो। आमन्तिताति मङ्गलकिरियावसेन निमन्तिता। ससामिनीति सभत्तिका, सह भत्तुनाति अत्थो। नो च खोहन्ति नो च खो अहं आमन्तिता आसिन्ति योजना। दुस्सं त्याहन्ति दुस्सं ते अहं। अपानुदिन्ति चोरिकाय अवहरिं अग्गहोसिं।
146-147.Sahāyānanti mittānaṃ. Samayoti samāgamo. Ñātīnanti bandhūnaṃ. Samitīti sannipāto. Āmantitāti maṅgalakiriyāvasena nimantitā. Sasāminīti sabhattikā, saha bhattunāti attho. No ca khohanti no ca kho ahaṃ āmantitā āsinti yojanā. Dussaṃ tyāhanti dussaṃ te ahaṃ. Apānudinti corikāya avahariṃ aggahosiṃ.
१४९. पच्चग्घन्ति अभिनवं, महग्घं वा। अतारेसिन्ति खिपिं। गूथगन्धिनीति गूथगन्धगन्धिनी करीसवायिनी।
149.Paccagghanti abhinavaṃ, mahagghaṃ vā. Atāresinti khipiṃ. Gūthagandhinīti gūthagandhagandhinī karīsavāyinī.
१५१. यं गेहे विज्जते धनन्ति यं गेहे धनं उपलब्भति, तं तुय्हं मय्हञ्चाति अम्हाकं उभिन्न समकं तुल्यमेव आसि। सन्तेसूति विज्जमानेसु। दीपन्ति पतिट्ठं, पुञ्ञकम्मं सन्धाय वदति।
151.Yaṃ gehe vijjate dhananti yaṃ gehe dhanaṃ upalabbhati, taṃ tuyhaṃ mayhañcāti amhākaṃ ubhinna samakaṃ tulyameva āsi. Santesūti vijjamānesu. Dīpanti patiṭṭhaṃ, puññakammaṃ sandhāya vadati.
१५२. एवं सा पेती तिस्साय पुच्छितमत्थं कत्थेत्वा पुन पुब्बे तस्सा वचनं अकत्वा अत्तना कतं अपराधं पकासेन्ती ‘‘तदेव मं त्व’’न्तिआदिमाह। तत्थ तदेवाति तदा एव, मय्हं मनुस्सत्तभावे ठितकालेयेव। तथेवाति वा पाठो, यथा एतरहि जातं, तं तथा एवाति अत्थो। मन्ति अत्तानं निद्दिसति, त्वन्ति तिस्सं। अवचाति अभणि। यथा पन अवच, तं दस्सेतुं ‘‘पापकम्म’’न्तिआदि वुत्तं। ‘‘पापकम्मानी’’ति पाळि। ‘‘त्वं पापकम्मानियेव करोसि, पापेहि पन कम्मेहि सुगति सुलभा न होति, अथ खो दुग्गति एव सुलभा’’ति यथा मं त्वं पुब्बे अवच ओवदि, तं तथेवाति वदति।
152. Evaṃ sā petī tissāya pucchitamatthaṃ katthetvā puna pubbe tassā vacanaṃ akatvā attanā kataṃ aparādhaṃ pakāsentī ‘‘tadeva maṃ tva’’ntiādimāha. Tattha tadevāti tadā eva, mayhaṃ manussattabhāve ṭhitakāleyeva. Tathevāti vā pāṭho, yathā etarahi jātaṃ, taṃ tathā evāti attho. Manti attānaṃ niddisati, tvanti tissaṃ. Avacāti abhaṇi. Yathā pana avaca, taṃ dassetuṃ ‘‘pāpakamma’’ntiādi vuttaṃ. ‘‘Pāpakammānī’’ti pāḷi. ‘‘Tvaṃ pāpakammāniyeva karosi, pāpehi pana kammehi sugati sulabhā na hoti, atha kho duggati eva sulabhā’’ti yathā maṃ tvaṃ pubbe avaca ovadi, taṃ tathevāti vadati.
१५३. तं सुत्वा तिस्सा ‘‘वामतो मं त्वं पच्चेसी’’तिआदिना तिस्सो गाथा आह। तत्थ वामतो मं त्वं पच्चेसीति विलोमतो मं त्वं अधिगच्छसि, तुय्हं हितेसिम्पि विपच्चनीककारिनिं कत्वा मं गण्हासि। मं उसूयसीति मय्हं उसूयसि, मयि इस्सं करोसि। पस्स पापानं कम्मानं, विपाको होति यादिसोति पापकानं नाम कम्मानं विपाको यादिसो यथा घोरतरो, तं पच्चक्खतो पस्साति वदति।
153. Taṃ sutvā tissā ‘‘vāmato maṃ tvaṃ paccesī’’tiādinā tisso gāthā āha. Tattha vāmato maṃ tvaṃ paccesīti vilomato maṃ tvaṃ adhigacchasi, tuyhaṃ hitesimpi vipaccanīkakāriniṃ katvā maṃ gaṇhāsi. Maṃ usūyasīti mayhaṃ usūyasi, mayi issaṃ karosi. Passa pāpānaṃ kammānaṃ, vipāko hoti yādisoti pāpakānaṃ nāma kammānaṃ vipāko yādiso yathā ghorataro, taṃ paccakkhato passāti vadati.
१५४. ते अञ्ञे परिचारेन्तीति ते घरे दासियो आभरणानि च इमानि तया पुब्बे परिग्गहितानि इदानि अञ्ञे परिचारेन्ति परिभुञ्जन्ति। ‘‘इमे’’ति हि लिङ्गविपल्लासेन वुत्तं। न भोगा होन्ति सस्सताति भोगा नामेते न सस्सता अनवट्ठिता तावकालिका महायगमनीया, तस्मा तदत्थं इस्सामच्छरियादीनि न कत्तब्बानीति अधिप्पायो।
154.Te aññe paricārentīti te ghare dāsiyo ābharaṇāni ca imāni tayā pubbe pariggahitāni idāni aññe paricārenti paribhuñjanti. ‘‘Ime’’ti hi liṅgavipallāsena vuttaṃ. Na bhogā honti sassatāti bhogā nāmete na sassatā anavaṭṭhitā tāvakālikā mahāyagamanīyā, tasmā tadatthaṃ issāmacchariyādīni na kattabbānīti adhippāyo.
१५५. इदानि भूतस्स पिताति इदानेव भूतस्स मय्हं पुत्तस्स पिता कुटुम्बिको। आपणाति आपणतो इमं गेहं एहिति आगमिस्सति। अप्पेव ते ददे किञ्चीति गेहं आगतो कुटुम्बिको तुय्हं दातब्बयुत्तकं किञ्चि देय्यधम्मं अपि नाम ददेय्य। मा सु ताव इतो अगाति इतो गेहस्स पच्छा वत्थुतो मा ताव अगमासीति तं अनुकम्पमाना आह।
155.Idānibhūtassa pitāti idāneva bhūtassa mayhaṃ puttassa pitā kuṭumbiko. Āpaṇāti āpaṇato imaṃ gehaṃ ehiti āgamissati. Appeva te dade kiñcīti gehaṃ āgato kuṭumbiko tuyhaṃ dātabbayuttakaṃ kiñci deyyadhammaṃ api nāma dadeyya. Mā su tāva ito agāti ito gehassa pacchā vatthuto mā tāva agamāsīti taṃ anukampamānā āha.
१५६. तं सुत्वा पेती अत्तनो अज्झासयं पकासेन्ती ‘‘नग्गा दुब्बण्णरूपाम्ही’’ति गाथमाह। तत्थ कोपीनमेतं इत्थीनन्ति एतं नग्गदुब्बण्णतादिकं पटिच्छादेतब्बताय इत्थीनं कोपीनं रुन्धनीयं। मा मं भूतपिताद्दसाति तस्मा भूतस्स पिता कुटुम्बिको मं मा अद्दक्खीति लज्जमाना वदति।
156. Taṃ sutvā petī attano ajjhāsayaṃ pakāsentī ‘‘naggā dubbaṇṇarūpāmhī’’ti gāthamāha. Tattha kopīnametaṃ itthīnanti etaṃ naggadubbaṇṇatādikaṃ paṭicchādetabbatāya itthīnaṃ kopīnaṃ rundhanīyaṃ. Mā maṃ bhūtapitāddasāti tasmā bhūtassa pitā kuṭumbiko maṃ mā addakkhīti lajjamānā vadati.
१५७. तं सुत्वा तिस्सा सञ्जातनुद्दया ‘‘हन्द किं वा त्याहं दम्मी’’ति गाथमाह। तत्थ हन्दाति चोदनत्थे निपातो। किं वा त्याहं दम्मीति किं ते अहं दम्मि, किं वत्थं दस्सामि, उदाहु भत्तन्ति। किं वा तेध करोमहन्ति किं वा अञ्ञं ते इध इमस्मिं काले उपकारं करिस्सामि।
157. Taṃ sutvā tissā sañjātanuddayā ‘‘handa kiṃ vā tyāhaṃ dammī’’ti gāthamāha. Tattha handāti codanatthe nipāto. Kiṃ vā tyāhaṃ dammīti kiṃ te ahaṃ dammi, kiṃ vatthaṃ dassāmi, udāhu bhattanti. Kiṃ vā tedha karomahanti kiṃ vā aññaṃ te idha imasmiṃ kāle upakāraṃ karissāmi.
१५८. तं सुत्वा पेती ‘‘चत्तारो भिक्खू सङ्घतो’’ति गाथमाह। तत्थ चत्तारो भिक्खू सङ्घतो, चत्तारो पन पुग्गलेति भिक्खुसङ्घतो सङ्घवसेन चत्तारो भिक्खू, पुग्गलवसेन चत्तारो भिक्खूति एवं अट्ठ भिक्खू यथारुचिं भोजेत्वा तं दक्खिणं मम आदिस, मय्हं पत्तिदानं देहि। तदाहं सुखिता हेस्सन्ति यदा त्वं दक्खिणं मम उद्दिसिस्ससि, तदा अहं सुखिता सुखप्पत्ता सब्बकामसमिद्धिनी भविस्सामीति अत्थो।
158. Taṃ sutvā petī ‘‘cattāro bhikkhū saṅghato’’ti gāthamāha. Tattha cattāro bhikkhū saṅghato, cattāro pana puggaleti bhikkhusaṅghato saṅghavasena cattāro bhikkhū, puggalavasena cattāro bhikkhūti evaṃ aṭṭha bhikkhū yathāruciṃ bhojetvā taṃ dakkhiṇaṃ mama ādisa, mayhaṃ pattidānaṃ dehi. Tadāhaṃ sukhitā hessanti yadā tvaṃ dakkhiṇaṃ mama uddisissasi, tadā ahaṃ sukhitā sukhappattā sabbakāmasamiddhinī bhavissāmīti attho.
१५९-१६१. तं सुत्वा तिस्सा तमत्थं अत्तनो सामिकस्स आरोचेत्वा दुतियदिवसे अट्ठ भिक्खू भोजेत्वा तस्सा दक्खिणमादिसि, सा तावदेव पटिलद्धदिब्बसम्पत्तिका पुन तिस्साय सन्तिकं उपसङ्कमि। तमत्थं दस्सेतुं सङ्गीतिकारेहि ‘‘साधूति सा पटिस्सुत्वा’’तिआदिका तिस्सो गाथा ठपिता।
159-161. Taṃ sutvā tissā tamatthaṃ attano sāmikassa ārocetvā dutiyadivase aṭṭha bhikkhū bhojetvā tassā dakkhiṇamādisi, sā tāvadeva paṭiladdhadibbasampattikā puna tissāya santikaṃ upasaṅkami. Tamatthaṃ dassetuṃ saṅgītikārehi ‘‘sādhūti sā paṭissutvā’’tiādikā tisso gāthā ṭhapitā.
१६२-१६७. उपसङ्कमित्वा ठितं पन नं तिस्सा ‘‘अभिक्कन्तेन वण्णेना’’तिआदीहि तीहि गाथाहि पटिपुच्छि। इतरा ‘‘अहं मत्ता’’ति गाथाय अत्तानं आचिक्खित्वा ‘‘चिरं जीवाही’’ति गाथाय तस्सा अनुमोदनं दत्वा ‘‘इध धम्मं चरित्वाना’’ति गाथाय ओवादं अदासि। तत्थ तव दिन्नेनाति तया दिन्नेन। असोकं विरजं ठानन्ति सोकाभावेन असोकं, सेदजल्लिकानं पन अभावेन विरजं दिब्बट्ठानं, सब्बमेतं देवलोकं सन्धाय वदति। आवासन्ति ठानं। वसवत्तिनन्ति दिब्बेन आधिपतेय्येन अत्तनो वसं वत्तेन्तानं। समूलन्ति सलोभदोसं। लोभदोसा हि मच्छरियस्स मूलं नाम। अनिन्दिताति अगरहिता पासंसा, सग्गमुपेहि ठानन्ति रूपादीहि विसयेहि सुट्ठु अग्गत्ता ‘‘सग्ग’’न्ति लद्धनामं दिब्बट्ठानं उपेहि, सुगतिपरायणा होहीति अत्थो। सेसं उत्तानमेव।
162-167. Upasaṅkamitvā ṭhitaṃ pana naṃ tissā ‘‘abhikkantena vaṇṇenā’’tiādīhi tīhi gāthāhi paṭipucchi. Itarā ‘‘ahaṃ mattā’’ti gāthāya attānaṃ ācikkhitvā ‘‘ciraṃ jīvāhī’’ti gāthāya tassā anumodanaṃ datvā ‘‘idha dhammaṃ caritvānā’’ti gāthāya ovādaṃ adāsi. Tattha tava dinnenāti tayā dinnena. Asokaṃ virajaṃ ṭhānanti sokābhāvena asokaṃ, sedajallikānaṃ pana abhāvena virajaṃ dibbaṭṭhānaṃ, sabbametaṃ devalokaṃ sandhāya vadati. Āvāsanti ṭhānaṃ. Vasavattinanti dibbena ādhipateyyena attano vasaṃ vattentānaṃ. Samūlanti salobhadosaṃ. Lobhadosā hi macchariyassa mūlaṃ nāma. Aninditāti agarahitā pāsaṃsā, saggamupehi ṭhānanti rūpādīhi visayehi suṭṭhu aggattā ‘‘sagga’’nti laddhanāmaṃ dibbaṭṭhānaṃ upehi, sugatiparāyaṇā hohīti attho. Sesaṃ uttānameva.
अथ तिस्सा तं पवत्तिं कुटुम्बिकस्स आरोचेसि, कुटुम्बिको भिक्खूनं आरोचेसि, भिक्खू भगवतो आरोचेसुं। भगवा तमत्थं अट्ठुप्पत्तिं कत्वा सम्पत्तपरिसाय धम्मं देसेसि, तं सुत्वा महाजनो पटिलद्धसंवेगो विनेय्य मच्छेरादिमलं दानसीलादिरतो सुगतिपरायणो अहोसीति।
Atha tissā taṃ pavattiṃ kuṭumbikassa ārocesi, kuṭumbiko bhikkhūnaṃ ārocesi, bhikkhū bhagavato ārocesuṃ. Bhagavā tamatthaṃ aṭṭhuppattiṃ katvā sampattaparisāya dhammaṃ desesi, taṃ sutvā mahājano paṭiladdhasaṃvego vineyya maccherādimalaṃ dānasīlādirato sugatiparāyaṇo ahosīti.
मत्तापेतिवत्थुवण्णना निट्ठिता।
Mattāpetivatthuvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / पेतवत्थुपाळि • Petavatthupāḷi / ३. मत्तापेतिवत्थु • 3. Mattāpetivatthu
