Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဇာတက-အဋ္ဌကထာ • Jātaka-aṭṭhakathā |
[၄၄၉] ၁၁. မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဇာတကဝဏ္ဏနာ
[449] 11. Maṭṭhakuṇḍalījātakavaṇṇanā
အလင္ကတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ ဣဒံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ မတပုတ္တံ ကုဋုမ္ဗိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရေကသ္သ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာကသ္သ ကုဋုမ္ဗိကသ္သ ပိယပုတ္တော ကာလမကာသိ။ သော ပုတ္တသောကသမပ္ပိတော န န္ဟာယတိ န ဘုဉ္ဇတိ န ကမ္မန္တေ ဝိစာရေတိ, န ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ, ကေဝလံ ‘‘ပိယပုတ္တက, မံ ဩဟာယ ပဌမတရံ ဂတောသီ’’တိအာဒီနိ ဝတ္ဝာ ဝိပ္ပလပတိ။ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဩလောကေန္တော တသ္သ သောတာပတ္တိဖလူပနိသ္သယံ ဒိသ္ဝာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခုသင္ဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတ္ဝာ ကတဘတ္တကိစ္စော ဘိက္ခူ ဥယ္ယောဇေတ္ဝာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပစ္ဆာသမဏေန တသ္သ ဃရဒ္ဝာရံ အဂမာသိ။ သတ္ထု အာဂတဘာဝံ ကုဋုမ္ဗိကသ္သ အာရောစေသုံ။ အထသ္သ ဂေဟဇနော အာသနံ ပညပေတ္ဝာ သတ္ထာရံ နိသီဒာပေတ္ဝာ ကုဋုမ္ဗိကံ ပရိဂ္ဂဟေတ္ဝာ သတ္ထု သန္တိကံ အာနေသိ။ တံ ဝန္ဒိတ္ဝာ ဧကမန္တံ နိသိန္နံ သတ္ထာ ကရုဏာသီတလေန ဝစနေန အာမန္တေတ္ဝာ ‘‘ကိံ, ဥပာသက, ပုတ္တကံ အနုသောစသီ’’တိ ပုစ္ဆိတ္ဝာ ‘‘အာမ, ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဥပာသက, ပောရာဏကပဏ္ဍိတာ ပုတ္တေ ကာလကတေ သောကသမပ္ပိတာ ဝိစရန္တာပိ ပဏ္ဍိတာနံ ကထံ သုတ္ဝာ ‘အလဗ္ဘနီယဋ္ဌာန’န္တိ တထတော ဉတ္ဝာ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ သောကံ န ကရိံသူ’’တိ ဝတ္ဝာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ။
Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mataputtaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kirekassa buddhupaṭṭhākassa kuṭumbikassa piyaputto kālamakāsi. So puttasokasamappito na nhāyati na bhuñjati na kammante vicāreti, na buddhupaṭṭhānaṃ gacchati, kevalaṃ ‘‘piyaputtaka, maṃ ohāya paṭhamataraṃ gatosī’’tiādīni vatvā vippalapati. Satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā punadivase bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā katabhattakicco bhikkhū uyyojetvā ānandattherena pacchāsamaṇena tassa gharadvāraṃ agamāsi. Satthu āgatabhāvaṃ kuṭumbikassa ārocesuṃ. Athassa gehajano āsanaṃ paññapetvā satthāraṃ nisīdāpetvā kuṭumbikaṃ pariggahetvā satthu santikaṃ ānesi. Taṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnaṃ satthā karuṇāsītalena vacanena āmantetvā ‘‘kiṃ, upāsaka, puttakaṃ anusocasī’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘upāsaka, porāṇakapaṇḍitā putte kālakate sokasamappitā vicarantāpi paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā ‘alabbhanīyaṭṭhāna’nti tathato ñatvā appamattakampi sokaṃ na kariṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗ္ရဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကသ္သ မဟာဝိဘဝသ္သ ဗ္ရာဟ္မဏသ္သ ပုတ္တော ပဉ္စဒသသောဠသဝသ္သကာလေ ဧကေန ဗ္ယာဓိနာ ဖုဋ္ဌော ကာလံ ကတ္ဝာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဗ္ရာဟ္မဏော တသ္သ ကာလကိရိယတော ပဋ္ဌာယ သုသာနံ ဂန္တ္ဝာ ဆာရိကပုဉ္ဇံ အာဝိဇ္ဈန္တော ပရိဒေဝတိ, သဗ္ဗကမ္မန္တေ ပရိစ္စဇိတ္ဝာ သောကသမပ္ပိတော ဝိစရတိ။ တဒာ ဒေဝပုတ္တော အနုဝိစရန္တော တံ ဒိသ္ဝာ ‘‘ဧကံ ဥပမံ ကတ္ဝာ သောကံ ဟရိသ္သာမီ’’တိ တသ္သ သုသာနံ ဂန္တ္ဝာ ပရိဒေဝနကာလေ တသ္သေဝ ပုတ္တဝဏ္ဏီ ဟုတ္ဝာ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတော ဧကသ္မိံ ပဒေသေ ဌတ္ဝာ ဥဘော ဟတ္ထေ သီသေ ဌပေတ္ဝာ မဟာသဒ္ဒေန ပရိဒေဝိ။ ဗ္ရာဟ္မဏော သဒ္ဒံ သုတ္ဝာ တံ ဩလောကေတ္ဝာ ပုတ္တပေမံ ပဋိလဘိတ္ဝာ တသ္သ သန္တိကေ ဌတ္ဝာ ‘‘တာတ မာဏဝ, ဣမသ္မိံ သုသာနမဇ္ဈေ ကသ္မာ ပရိဒေဝသီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော ပဌမံ ဂာထမာဟ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekassa mahāvibhavassa brāhmaṇassa putto pañcadasasoḷasavassakāle ekena byādhinā phuṭṭho kālaṃ katvā devaloke nibbatti. Brāhmaṇo tassa kālakiriyato paṭṭhāya susānaṃ gantvā chārikapuñjaṃ āvijjhanto paridevati, sabbakammante pariccajitvā sokasamappito vicarati. Tadā devaputto anuvicaranto taṃ disvā ‘‘ekaṃ upamaṃ katvā sokaṃ harissāmī’’ti tassa susānaṃ gantvā paridevanakāle tasseva puttavaṇṇī hutvā sabbābharaṇapaṭimaṇḍito ekasmiṃ padese ṭhatvā ubho hatthe sīse ṭhapetvā mahāsaddena paridevi. Brāhmaṇo saddaṃ sutvā taṃ oloketvā puttapemaṃ paṭilabhitvā tassa santike ṭhatvā ‘‘tāta māṇava, imasmiṃ susānamajjhe kasmā paridevasī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
၁၁၅.
115.
‘‘အလင္ကတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ၊ မာလဓာရီ ဟရိစန္ဒနုသ္သဒော။
‘‘Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalī, māladhārī haricandanussado;
ဗာဟာ ပဂ္ဂယ္ဟ ကန္ဒသိ၊ ဝနမဇ္ဈေ ကိံ ဒုက္ခိတော တုဝ’’န္တိ။
Bāhā paggayha kandasi, vanamajjhe kiṃ dukkhito tuva’’nti.
တတ္ထ အလင္ကတောတိ နာနာဘရဏဝိဘူသိတော။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတိ ကရဏပရိနိဋ္ဌိတေဟိ မဋ္ဌေဟိ ကုဏ္ဍလေဟိ သမန္နာဂတော။ မာလဓာရီတိ ဝိစိတ္ရကုသုမမာလဓရော။ ဟရိစန္ဒနုသ္သဒောတိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏေန စန္ဒနေန အနုလိတ္တော။ ဝနမဇ္ဈေတိ သုသာနမဇ္ဈေ။ ကိံ ဒုက္ခိတော တုဝန္တိ ကိံကာရဏာ ဒုက္ခိတော တ္ဝံ, အာစိက္ခ, အဟံ တေ ယံ ဣစ္ဆသိ, တံ ဒသ္သာမီတိ အာဟ။
Tattha alaṅkatoti nānābharaṇavibhūsito. Maṭṭhakuṇḍalīti karaṇapariniṭṭhitehi maṭṭhehi kuṇḍalehi samannāgato. Māladhārīti vicitrakusumamāladharo. Haricandanussadoti suvaṇṇavaṇṇena candanena anulitto. Vanamajjheti susānamajjhe. Kiṃ dukkhito tuvanti kiṃkāraṇā dukkhito tvaṃ, ācikkha, ahaṃ te yaṃ icchasi, taṃ dassāmīti āha.
အထသ္သ ကထေန္တော မာဏဝော ဒုတိယံ ဂာထမာဟ –
Athassa kathento māṇavo dutiyaṃ gāthamāha –
၁၁၆.
116.
‘‘သောဝဏ္ဏမယော ပဘသ္သရော၊ ဥပ္ပန္နော ရထပဉ္ဇရော မမ။
‘‘Sovaṇṇamayo pabhassaro, uppanno rathapañjaro mama;
တသ္သ စက္ကယုဂံ န ဝိန္ဒာမိ၊ တေန ဒုက္ခေန ဇဟာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။
Tassa cakkayugaṃ na vindāmi, tena dukkhena jahāmi jīvita’’nti.
ဗ္ရာဟ္မဏော သမ္ပဋိစ္ဆန္တော တတိယံ ဂာထမာဟ –
Brāhmaṇo sampaṭicchanto tatiyaṃ gāthamāha –
၁၁၇.
117.
‘‘သောဝဏ္ဏမယံ မဏီမယံ၊ လောဟမယံ အထ ရူပိယာမယံ။
‘‘Sovaṇṇamayaṃ maṇīmayaṃ, lohamayaṃ atha rūpiyāmayaṃ;
ပာဝဒ ရထံ ကရိသ္သာမိ တေ၊ စက္ကယုဂံ ပဋိပာဒယာမိ တ’’န္တိ။
Pāvada rathaṃ karissāmi te, cakkayugaṃ paṭipādayāmi ta’’nti.
တတ္ထ ပာဝဒာတိ ယာဒိသေန တေ အတ္ထော ယာဒိသံ ရောစေသိ, တာဒိသံ ဝဒ, အဟံ တေ ရထ ကရိသ္သာမိ။ ပဋိပာဒယာမိ တန္တိ တံ ပဉ္ဇရာနုရူပံ စက္ကယုဂံ အဓိဂစ္ဆာပေမိ။
Tattha pāvadāti yādisena te attho yādisaṃ rocesi, tādisaṃ vada, ahaṃ te ratha karissāmi. Paṭipādayāmi tanti taṃ pañjarānurūpaṃ cakkayugaṃ adhigacchāpemi.
တံ သုတ္ဝာ မာဏဝေန ကထိတာယ ဂာထာယ ပဌမပာဒံ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓော ဟုတ္ဝာ ကထေသိ, သေသံ မာဏဝော။
Taṃ sutvā māṇavena kathitāya gāthāya paṭhamapādaṃ satthā abhisambuddho hutvā kathesi, sesaṃ māṇavo.
၁၁၈.
118.
‘‘သော မာဏဝော တသ္သ ပာဝဒိ၊ စန္ဒသူရိယာ ဥဘယေတ္ထ ဘာတရော။
‘‘So māṇavo tassa pāvadi, candasūriyā ubhayettha bhātaro;
သောဝဏ္ဏမယော ရထော မမ၊ တေန စက္ကယုဂေန သောဘတီ’’တိ။
Sovaṇṇamayo ratho mama, tena cakkayugena sobhatī’’ti.
ဗ္ရာဟ္မဏော တဒနန္တရံ အာဟ –
Brāhmaṇo tadanantaraṃ āha –
၁၁၉.
119.
‘‘ဗာလော ခော တ္ဝံသိ မာဏဝ၊ ယော တ္ဝံ ပတ္ထယသိ အပတ္ထိယံ။
‘‘Bālo kho tvaṃsi māṇava, yo tvaṃ patthayasi apatthiyaṃ;
မညာမိ တုဝံ မရိသ္သသိ၊ န ဟိ တ္ဝံ လစ္ဆသိ စန္ဒသူရိယေ’’တိ။ –
Maññāmi tuvaṃ marissasi, na hi tvaṃ lacchasi candasūriye’’ti. –
ဗ္ရာဟ္မဏေန ဝုတ္တဂာထာယ အပတ္ထိယန္တိ အပတ္ထေတဗ္ဗံ။
Brāhmaṇena vuttagāthāya apatthiyanti apatthetabbaṃ.
တတော မာဏဝော အာဟ –
Tato māṇavo āha –
၁၂၀.
120.
‘‘ဂမနာဂမနမ္ပိ ဒိသ္သတိ၊ ဝဏ္ဏဓာတု ဥဘယေတ္ထ ဝီထိယော။
‘‘Gamanāgamanampi dissati, vaṇṇadhātu ubhayettha vīthiyo;
ပေတော ပန နေဝ ဒိသ္သတိ၊ ကော နု ခော ကန္ဒတံ ဗာလ္ယတရော’’တိ။
Peto pana neva dissati, ko nu kho kandataṃ bālyataro’’ti.
မာဏဝေန ဝုတ္တဂာထာယ ဂမနာဂမနန္တိ ဥဂ္ဂမနဉ္စ အတ္ထဂမနဉ္စ။ ဝဏ္ဏောယေဝ ဝဏ္ဏဓာတု။ ဥဘယေတ္ထ ဝီထိယောတိ ဧတ္ထ အာကာသေ ‘‘အယံ စန္ဒသ္သ ဝီထိ, အယံ သူရိယသ္သ ဝီထီ’’တိ ဧဝံ ဥဘယဂမနာဂမနဘူမိယောပိ ပညာယန္တိ။ ပေတော ပနာတိ ပရလောကံ ဂတသတ္တော ပန န ဒိသ္သတေဝ။ ကော နု ခောတိ ဧဝံ သန္တေ အမ္ဟာကံ ဒ္ဝိန္နံ ကန္ဒန္တာနံ ကော နု ခော ဗာလ္ယတရောတိ။
Māṇavena vuttagāthāya gamanāgamananti uggamanañca atthagamanañca. Vaṇṇoyeva vaṇṇadhātu. Ubhayettha vīthiyoti ettha ākāse ‘‘ayaṃ candassa vīthi, ayaṃ sūriyassa vīthī’’ti evaṃ ubhayagamanāgamanabhūmiyopi paññāyanti. Peto panāti paralokaṃ gatasatto pana na dissateva. Ko nu khoti evaṃ sante amhākaṃ dvinnaṃ kandantānaṃ ko nu kho bālyataroti.
ဧဝံ မာဏဝေ ကထေန္တေ ဗ္ရာဟ္မဏော သလ္လက္ခေတ္ဝာ ဂာထမာဟ –
Evaṃ māṇave kathente brāhmaṇo sallakkhetvā gāthamāha –
၁၂၁.
121.
‘‘သစ္စံ ခော ဝဒေသိ မာဏဝ၊ အဟမေဝ ကန္ဒတံ ဗာလ္ယတရော။
‘‘Saccaṃ kho vadesi māṇava, ahameva kandataṃ bālyataro;
စန္ဒံ ဝိယ ဒာရကော ရုဒံ၊ ပေတံ ကာလကတာဘိပတ္ထယေ’’တိ။
Candaṃ viya dārako rudaṃ, petaṃ kālakatābhipatthaye’’ti.
တတ္ထ စန္ဒံ ဝိယ ဒာရကောတိ ယထာ ဒဟရော ဂာမဒာရကော ‘‘စန္ဒံ ဒေထာ’’တိ စန္ဒသ္သတ္ထာယ ရောဒေယ္ယ, ဧဝံ အဟမ္ပိ ပေတံ ကာလကတံ အဘိပတ္ထေမီတိ။
Tattha candaṃ viya dārakoti yathā daharo gāmadārako ‘‘candaṃ dethā’’ti candassatthāya rodeyya, evaṃ ahampi petaṃ kālakataṃ abhipatthemīti.
ဣတိ ဗ္ရာဟ္မဏော မာဏဝသ္သ ကထာယ နိသ္သောကော ဟုတ္ဝာ တသ္သ ထုတိံ ကရောန္တော သေသဂာထာ အဘာသိ –
Iti brāhmaṇo māṇavassa kathāya nissoko hutvā tassa thutiṃ karonto sesagāthā abhāsi –
၁၂၂.
122.
‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ၊ ဃတသိတ္တံဝ ပာဝကံ။
‘‘Ādittaṃ vata maṃ santaṃ, ghatasittaṃva pāvakaṃ;
ဝာရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ၊ သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။
Vārinā viya osiñcaṃ, sabbaṃ nibbāpaye daraṃ.
၁၂၃.
123.
‘‘အဗ္ဗဟီ ဝတ မေ သလ္လံ၊ ယမာသိ ဟဒယသ္သိတံ။
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, yamāsi hadayassitaṃ;
ယော မေ သောကပရေတသ္သ၊ ပုတ္တသောကံ အပာနုဒိ။
Yo me sokaparetassa, puttasokaṃ apānudi.
၁၂၄.
124.
‘‘သောဟံ အဗ္ဗူဠ္ဟသလ္လောသ္မိ၊ ဝီတသောကော အနာဝိလော။
‘‘Sohaṃ abbūḷhasallosmi, vītasoko anāvilo;
န သောစာမိ န ရောဒာမိ၊ တဝ သုတ္ဝာန မာဏဝာ’’တိ။
Na socāmi na rodāmi, tava sutvāna māṇavā’’ti.
အထ နံ မာဏဝော ‘‘ဗ္ရာဟ္မဏ, ယသ္သတ္ထာယ တ္ဝံ ရောဒသိ, အဟံ တေ ပုတ္တော, အဟံ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော, ဣတော ပဋ္ဌာယ မာ မံ အနုသောစိ, ဒာနံ ဒေဟိ, သီလံ ရက္ခာဟိ, ဥပောသထံ ကရောဟီ’’တိ ဩဝဒိတ္ဝာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော။ ဗ္ရာဟ္မဏောပိ တသ္သောဝာဒေ ဌတ္ဝာ ဒာနာဒီနိ ပုညာနိ ကတ္ဝာ ကာလကတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။
Atha naṃ māṇavo ‘‘brāhmaṇa, yassatthāya tvaṃ rodasi, ahaṃ te putto, ahaṃ devaloke nibbatto, ito paṭṭhāya mā maṃ anusoci, dānaṃ dehi, sīlaṃ rakkhāhi, uposathaṃ karohī’’ti ovaditvā sakaṭṭhānameva gato. Brāhmaṇopi tassovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā kālakato devaloke nibbatti.
သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတ္ဝာ သစ္စာနိ ပကာသေတ္ဝာ ဇာတကံ သမောဓာနေဟိ, သစ္စပရိယောသာနေ ကုဋုမ္ဗိကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။တဒာ ဓမ္မဒေသကဒေဝပုတ္တော အဟမေဝ အဟောသိန္တိ။
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānehi, saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi.Tadā dhammadesakadevaputto ahameva ahosinti.
မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဇာတကဝဏ္ဏနာ ဧကာဒသမာ။
Maṭṭhakuṇḍalījātakavaṇṇanā ekādasamā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဇာတကပာဠိ • Jātakapāḷi / ၄၄၉. မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဇာတကံ • 449. Maṭṭhakuṇḍalījātakaṃ