Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / ජාතක-අට්ඨකථා • Jātaka-aṭṭhakathā |
[449] 11. මට්ඨකුණ්ඩලීජාතකවණ්ණනා
[449] 11. Maṭṭhakuṇḍalījātakavaṇṇanā
අලඞ්කතො මට්ඨකුණ්ඩලීති ඉදං සත්ථා ජෙතවනෙ විහරන්තො එකං මතපුත්තං කුටුම්බිකං ආරබ්භ කථෙසි. සාවත්ථියං කිරෙකස්ස බුද්ධුපට්ඨාකස්ස කුටුම්බිකස්ස පියපුත්තො කාලමකාසි. සො පුත්තසොකසමප්පිතො න න්හායති න භුඤ්ජති න කම්මන්තෙ විචාරෙති, න බුද්ධුපට්ඨානං ගච්ඡති, කෙවලං ‘‘පියපුත්තක, මං ඔහාය පඨමතරං ගතොසී’’තිආදීනි වත්වා විප්පලපති. සත්ථා පච්චූසසමයෙ ලොකං ඔලොකෙන්තො තස්ස සොතාපත්තිඵලූපනිස්සයං දිස්වා පුනදිවසෙ භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා කතභත්තකිච්චො භික්ඛූ උය්යොජෙත්වා ආනන්දත්ථෙරෙන පච්ඡාසමණෙන තස්ස ඝරද්වාරං අගමාසි. සත්ථු ආගතභාවං කුටුම්බිකස්ස ආරොචෙසුං. අථස්ස ගෙහජනො ආසනං පඤ්ඤපෙත්වා සත්ථාරං නිසීදාපෙත්වා කුටුම්බිකං පරිග්ගහෙත්වා සත්ථු සන්තිකං ආනෙසි. තං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසින්නං සත්ථා කරුණාසීතලෙන වචනෙන ආමන්තෙත්වා ‘‘කිං, උපාසක, පුත්තකං අනුසොචසී’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘ආම, භන්තෙ’’ති වුත්තෙ ‘‘උපාසක, පොරාණකපණ්ඩිතා පුත්තෙ කාලකතෙ සොකසමප්පිතා විචරන්තාපි පණ්ඩිතානං කථං සුත්වා ‘අලබ්භනීයට්ඨාන’න්ති තථතො ඤත්වා අප්පමත්තකම්පි සොකං න කරිංසූ’’ති වත්වා තෙන යාචිතො අතීතං ආහරි.
Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalīti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mataputtaṃ kuṭumbikaṃ ārabbha kathesi. Sāvatthiyaṃ kirekassa buddhupaṭṭhākassa kuṭumbikassa piyaputto kālamakāsi. So puttasokasamappito na nhāyati na bhuñjati na kammante vicāreti, na buddhupaṭṭhānaṃ gacchati, kevalaṃ ‘‘piyaputtaka, maṃ ohāya paṭhamataraṃ gatosī’’tiādīni vatvā vippalapati. Satthā paccūsasamaye lokaṃ olokento tassa sotāpattiphalūpanissayaṃ disvā punadivase bhikkhusaṅghaparivuto sāvatthiyaṃ piṇḍāya caritvā katabhattakicco bhikkhū uyyojetvā ānandattherena pacchāsamaṇena tassa gharadvāraṃ agamāsi. Satthu āgatabhāvaṃ kuṭumbikassa ārocesuṃ. Athassa gehajano āsanaṃ paññapetvā satthāraṃ nisīdāpetvā kuṭumbikaṃ pariggahetvā satthu santikaṃ ānesi. Taṃ vanditvā ekamantaṃ nisinnaṃ satthā karuṇāsītalena vacanena āmantetvā ‘‘kiṃ, upāsaka, puttakaṃ anusocasī’’ti pucchitvā ‘‘āma, bhante’’ti vutte ‘‘upāsaka, porāṇakapaṇḍitā putte kālakate sokasamappitā vicarantāpi paṇḍitānaṃ kathaṃ sutvā ‘alabbhanīyaṭṭhāna’nti tathato ñatvā appamattakampi sokaṃ na kariṃsū’’ti vatvā tena yācito atītaṃ āhari.
අතීතෙ බාරාණසියං බ්රහ්මදත්තෙ රජ්ජං කාරෙන්තෙ එකස්ස මහාවිභවස්ස බ්රාහ්මණස්ස පුත්තො පඤ්චදසසොළසවස්සකාලෙ එකෙන බ්යාධිනා ඵුට්ඨො කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්ති. බ්රාහ්මණො තස්ස කාලකිරියතො පට්ඨාය සුසානං ගන්ත්වා ඡාරිකපුඤ්ජං ආවිජ්ඣන්තො පරිදෙවති, සබ්බකම්මන්තෙ පරිච්චජිත්වා සොකසමප්පිතො විචරති. තදා දෙවපුත්තො අනුවිචරන්තො තං දිස්වා ‘‘එකං උපමං කත්වා සොකං හරිස්සාමී’’ති තස්ස සුසානං ගන්ත්වා පරිදෙවනකාලෙ තස්සෙව පුත්තවණ්ණී හුත්වා සබ්බාභරණපටිමණ්ඩිතො එකස්මිං පදෙසෙ ඨත්වා උභො හත්ථෙ සීසෙ ඨපෙත්වා මහාසද්දෙන පරිදෙවි. බ්රාහ්මණො සද්දං සුත්වා තං ඔලොකෙත්වා පුත්තපෙමං පටිලභිත්වා තස්ස සන්තිකෙ ඨත්වා ‘‘තාත මාණව, ඉමස්මිං සුසානමජ්ඣෙ කස්මා පරිදෙවසී’’ති පුච්ඡන්තො පඨමං ගාථමාහ –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente ekassa mahāvibhavassa brāhmaṇassa putto pañcadasasoḷasavassakāle ekena byādhinā phuṭṭho kālaṃ katvā devaloke nibbatti. Brāhmaṇo tassa kālakiriyato paṭṭhāya susānaṃ gantvā chārikapuñjaṃ āvijjhanto paridevati, sabbakammante pariccajitvā sokasamappito vicarati. Tadā devaputto anuvicaranto taṃ disvā ‘‘ekaṃ upamaṃ katvā sokaṃ harissāmī’’ti tassa susānaṃ gantvā paridevanakāle tasseva puttavaṇṇī hutvā sabbābharaṇapaṭimaṇḍito ekasmiṃ padese ṭhatvā ubho hatthe sīse ṭhapetvā mahāsaddena paridevi. Brāhmaṇo saddaṃ sutvā taṃ oloketvā puttapemaṃ paṭilabhitvā tassa santike ṭhatvā ‘‘tāta māṇava, imasmiṃ susānamajjhe kasmā paridevasī’’ti pucchanto paṭhamaṃ gāthamāha –
115.
115.
‘‘අලඞ්කතො මට්ඨකුණ්ඩලී, මාලධාරී හරිචන්දනුස්සදො;
‘‘Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalī, māladhārī haricandanussado;
බාහා පග්ගය්හ කන්දසි, වනමජ්ඣෙ කිං දුක්ඛිතො තුව’’න්ති.
Bāhā paggayha kandasi, vanamajjhe kiṃ dukkhito tuva’’nti.
තත්ථ අලඞ්කතොති නානාභරණවිභූසිතො. මට්ඨකුණ්ඩලීති කරණපරිනිට්ඨිතෙහි මට්ඨෙහි කුණ්ඩලෙහි සමන්නාගතො. මාලධාරීති විචිත්රකුසුමමාලධරො. හරිචන්දනුස්සදොති සුවණ්ණවණ්ණෙන චන්දනෙන අනුලිත්තො. වනමජ්ඣෙති සුසානමජ්ඣෙ. කිං දුක්ඛිතො තුවන්ති කිංකාරණා දුක්ඛිතො ත්වං, ආචික්ඛ, අහං තෙ යං ඉච්ඡසි, තං දස්සාමීති ආහ.
Tattha alaṅkatoti nānābharaṇavibhūsito. Maṭṭhakuṇḍalīti karaṇapariniṭṭhitehi maṭṭhehi kuṇḍalehi samannāgato. Māladhārīti vicitrakusumamāladharo. Haricandanussadoti suvaṇṇavaṇṇena candanena anulitto. Vanamajjheti susānamajjhe. Kiṃ dukkhito tuvanti kiṃkāraṇā dukkhito tvaṃ, ācikkha, ahaṃ te yaṃ icchasi, taṃ dassāmīti āha.
අථස්ස කථෙන්තො මාණවො දුතියං ගාථමාහ –
Athassa kathento māṇavo dutiyaṃ gāthamāha –
116.
116.
‘‘සොවණ්ණමයො පභස්සරො, උප්පන්නො රථපඤ්ජරො මම;
‘‘Sovaṇṇamayo pabhassaro, uppanno rathapañjaro mama;
තස්ස චක්කයුගං න වින්දාමි, තෙන දුක්ඛෙන ජහාමි ජීවිත’’න්ති.
Tassa cakkayugaṃ na vindāmi, tena dukkhena jahāmi jīvita’’nti.
බ්රාහ්මණො සම්පටිච්ඡන්තො තතියං ගාථමාහ –
Brāhmaṇo sampaṭicchanto tatiyaṃ gāthamāha –
117.
117.
‘‘සොවණ්ණමයං මණීමයං, ලොහමයං අථ රූපියාමයං;
‘‘Sovaṇṇamayaṃ maṇīmayaṃ, lohamayaṃ atha rūpiyāmayaṃ;
පාවද රථං කරිස්සාමි තෙ, චක්කයුගං පටිපාදයාමි ත’’න්ති.
Pāvada rathaṃ karissāmi te, cakkayugaṃ paṭipādayāmi ta’’nti.
තත්ථ පාවදාති යාදිසෙන තෙ අත්ථො යාදිසං රොචෙසි, තාදිසං වද, අහං තෙ රථ කරිස්සාමි. පටිපාදයාමි තන්ති තං පඤ්ජරානුරූපං චක්කයුගං අධිගච්ඡාපෙමි.
Tattha pāvadāti yādisena te attho yādisaṃ rocesi, tādisaṃ vada, ahaṃ te ratha karissāmi. Paṭipādayāmi tanti taṃ pañjarānurūpaṃ cakkayugaṃ adhigacchāpemi.
තං සුත්වා මාණවෙන කථිතාය ගාථාය පඨමපාදං සත්ථා අභිසම්බුද්ධො හුත්වා කථෙසි, සෙසං මාණවො.
Taṃ sutvā māṇavena kathitāya gāthāya paṭhamapādaṃ satthā abhisambuddho hutvā kathesi, sesaṃ māṇavo.
118.
118.
‘‘සො මාණවො තස්ස පාවදි, චන්දසූරියා උභයෙත්ථ භාතරො;
‘‘So māṇavo tassa pāvadi, candasūriyā ubhayettha bhātaro;
සොවණ්ණමයො රථො මම, තෙන චක්කයුගෙන සොභතී’’ති.
Sovaṇṇamayo ratho mama, tena cakkayugena sobhatī’’ti.
බ්රාහ්මණො තදනන්තරං ආහ –
Brāhmaṇo tadanantaraṃ āha –
119.
119.
‘‘බාලො ඛො ත්වංසි මාණව, යො ත්වං පත්ථයසි අපත්ථියං;
‘‘Bālo kho tvaṃsi māṇava, yo tvaṃ patthayasi apatthiyaṃ;
මඤ්ඤාමි තුවං මරිස්සසි, න හි ත්වං ලච්ඡසි චන්දසූරියෙ’’ති. –
Maññāmi tuvaṃ marissasi, na hi tvaṃ lacchasi candasūriye’’ti. –
බ්රාහ්මණෙන වුත්තගාථාය අපත්ථියන්ති අපත්ථෙතබ්බං.
Brāhmaṇena vuttagāthāya apatthiyanti apatthetabbaṃ.
තතො මාණවො ආහ –
Tato māṇavo āha –
120.
120.
‘‘ගමනාගමනම්පි දිස්සති, වණ්ණධාතු උභයෙත්ථ වීථියො;
‘‘Gamanāgamanampi dissati, vaṇṇadhātu ubhayettha vīthiyo;
පෙතො පන නෙව දිස්සති, කො නු ඛො කන්දතං බාල්යතරො’’ති.
Peto pana neva dissati, ko nu kho kandataṃ bālyataro’’ti.
මාණවෙන වුත්තගාථාය ගමනාගමනන්ති උග්ගමනඤ්ච අත්ථගමනඤ්ච. වණ්ණොයෙව වණ්ණධාතු. උභයෙත්ථ වීථියොති එත්ථ ආකාසෙ ‘‘අයං චන්දස්ස වීථි, අයං සූරියස්ස වීථී’’ති එවං උභයගමනාගමනභූමියොපි පඤ්ඤායන්ති. පෙතො පනාති පරලොකං ගතසත්තො පන න දිස්සතෙව. කො නු ඛොති එවං සන්තෙ අම්හාකං ද්වින්නං කන්දන්තානං කො නු ඛො බාල්යතරොති.
Māṇavena vuttagāthāya gamanāgamananti uggamanañca atthagamanañca. Vaṇṇoyeva vaṇṇadhātu. Ubhayettha vīthiyoti ettha ākāse ‘‘ayaṃ candassa vīthi, ayaṃ sūriyassa vīthī’’ti evaṃ ubhayagamanāgamanabhūmiyopi paññāyanti. Peto panāti paralokaṃ gatasatto pana na dissateva. Ko nu khoti evaṃ sante amhākaṃ dvinnaṃ kandantānaṃ ko nu kho bālyataroti.
එවං මාණවෙ කථෙන්තෙ බ්රාහ්මණො සල්ලක්ඛෙත්වා ගාථමාහ –
Evaṃ māṇave kathente brāhmaṇo sallakkhetvā gāthamāha –
121.
121.
‘‘සච්චං ඛො වදෙසි මාණව, අහමෙව කන්දතං බාල්යතරො;
‘‘Saccaṃ kho vadesi māṇava, ahameva kandataṃ bālyataro;
චන්දං විය දාරකො රුදං, පෙතං කාලකතාභිපත්ථයෙ’’ති.
Candaṃ viya dārako rudaṃ, petaṃ kālakatābhipatthaye’’ti.
තත්ථ චන්දං විය දාරකොති යථා දහරො ගාමදාරකො ‘‘චන්දං දෙථා’’ති චන්දස්සත්ථාය රොදෙය්ය, එවං අහම්පි පෙතං කාලකතං අභිපත්ථෙමීති.
Tattha candaṃ viya dārakoti yathā daharo gāmadārako ‘‘candaṃ dethā’’ti candassatthāya rodeyya, evaṃ ahampi petaṃ kālakataṃ abhipatthemīti.
ඉති බ්රාහ්මණො මාණවස්ස කථාය නිස්සොකො හුත්වා තස්ස ථුතිං කරොන්තො සෙසගාථා අභාසි –
Iti brāhmaṇo māṇavassa kathāya nissoko hutvā tassa thutiṃ karonto sesagāthā abhāsi –
122.
122.
‘‘ආදිත්තං වත මං සන්තං, ඝතසිත්තංව පාවකං;
‘‘Ādittaṃ vata maṃ santaṃ, ghatasittaṃva pāvakaṃ;
වාරිනා විය ඔසිඤ්චං, සබ්බං නිබ්බාපයෙ දරං.
Vārinā viya osiñcaṃ, sabbaṃ nibbāpaye daraṃ.
123.
123.
‘‘අබ්බහී වත මෙ සල්ලං, යමාසි හදයස්සිතං;
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, yamāsi hadayassitaṃ;
යො මෙ සොකපරෙතස්ස, පුත්තසොකං අපානුදි.
Yo me sokaparetassa, puttasokaṃ apānudi.
124.
124.
‘‘සොහං අබ්බූළ්හසල්ලොස්මි, වීතසොකො අනාවිලො;
‘‘Sohaṃ abbūḷhasallosmi, vītasoko anāvilo;
න සොචාමි න රොදාමි, තව සුත්වාන මාණවා’’ති.
Na socāmi na rodāmi, tava sutvāna māṇavā’’ti.
අථ නං මාණවො ‘‘බ්රාහ්මණ, යස්සත්ථාය ත්වං රොදසි, අහං තෙ පුත්තො, අහං දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො, ඉතො පට්ඨාය මා මං අනුසොචි, දානං දෙහි, සීලං රක්ඛාහි, උපොසථං කරොහී’’ති ඔවදිත්වා සකට්ඨානමෙව ගතො. බ්රාහ්මණොපි තස්සොවාදෙ ඨත්වා දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා කාලකතො දෙවලොකෙ නිබ්බත්ති.
Atha naṃ māṇavo ‘‘brāhmaṇa, yassatthāya tvaṃ rodasi, ahaṃ te putto, ahaṃ devaloke nibbatto, ito paṭṭhāya mā maṃ anusoci, dānaṃ dehi, sīlaṃ rakkhāhi, uposathaṃ karohī’’ti ovaditvā sakaṭṭhānameva gato. Brāhmaṇopi tassovāde ṭhatvā dānādīni puññāni katvā kālakato devaloke nibbatti.
සත්ථා ඉමං ධම්මදෙසනං ආහරිත්වා සච්චානි පකාසෙත්වා ජාතකං සමොධානෙහි, සච්චපරියොසානෙ කුටුම්බිකො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහි.තදා ධම්මදෙසකදෙවපුත්තො අහමෙව අහොසින්ති.
Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānehi, saccapariyosāne kuṭumbiko sotāpattiphale patiṭṭhahi.Tadā dhammadesakadevaputto ahameva ahosinti.
මට්ඨකුණ්ඩලීජාතකවණ්ණනා එකාදසමා.
Maṭṭhakuṇḍalījātakavaṇṇanā ekādasamā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්දකනිකාය • Khuddakanikāya / ජාතකපාළි • Jātakapāḷi / 449. මට්ඨකුණ්ඩලීජාතකං • 449. Maṭṭhakuṇḍalījātakaṃ