Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / വിമാനവത്ഥു-അട്ഠകഥാ • Vimānavatthu-aṭṭhakathā |
൯. മട്ഠകുണ്ഡലീവിമാനവണ്ണനാ
9. Maṭṭhakuṇḍalīvimānavaṇṇanā
അലങ്കതോ മട്ഠകുണ്ഡലീതി മട്ഠകുണ്ഡലീവിമാനം. തസ്സ കാ ഉപ്പത്തി? ഭഗവാ സാവത്ഥിയം വിഹരതി ജേതവനേ. തേന സമയേന സാവത്ഥിവാസീ ഏകോ ബ്രാഹ്മണോ അദ്ധോ മഹദ്ധനോ മഹാഭോഗോ അസ്സദ്ധോ അപ്പസന്നോ മിച്ഛാദിട്ഠികോ കസ്സചി കിഞ്ചി ന ദേതി, അദാനതോ ഏവ ‘‘അദിന്നപുബ്ബകോ’’തി പഞ്ഞായിത്ഥ. സോ മിച്ഛാദിട്ഠിഭാവേന ച ലുദ്ധഭാവേന ച തഥാഗതം വാ തഥാഗതസാവകം വാ ദട്ഠുമ്പി ന ഇച്ഛതി. മട്ഠകുണ്ഡലം നാമ അത്തനോ പുത്തഞ്ച സിക്ഖാപേസി ‘‘താത , തയാ സമണോ ഗോതമോ തസ്സ സാവകാ ച ന ഉപസങ്കമിതബ്ബാ ന ദട്ഠബ്ബാ’’തി. സോപി തഥാ അകാസി. അഥസ്സ പുത്തോ ഗിലാനോ അഹോസി, ബ്രാഹ്മണോ ധനക്ഖയഭയേന ഭേസജ്ജം ന കാരേസി, രോഗേ പന വഡ്ഢിതേവ വേജ്ജേ പക്കോസിത്വാ ദസ്സേസി. വേജ്ജാ തസ്സ സരീരം ഓലോകേത്വാ ‘‘അതേകിച്ഛോ’’തി തം ഞത്വാ അപക്കമിംസു. ബ്രാഹ്മണോ ‘‘പുത്തേ അബ്ഭന്തരേ മതേ നീഹരണം ദുക്ഖ’’ന്തി പുത്തം ബഹിദ്വാരകോട്ഠകേ നിപജ്ജാപേസി.
Alaṅkatomaṭṭhakuṇḍalīti maṭṭhakuṇḍalīvimānaṃ. Tassa kā uppatti? Bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane. Tena samayena sāvatthivāsī eko brāhmaṇo addho mahaddhano mahābhogo assaddho appasanno micchādiṭṭhiko kassaci kiñci na deti, adānato eva ‘‘adinnapubbako’’ti paññāyittha. So micchādiṭṭhibhāvena ca luddhabhāvena ca tathāgataṃ vā tathāgatasāvakaṃ vā daṭṭhumpi na icchati. Maṭṭhakuṇḍalaṃ nāma attano puttañca sikkhāpesi ‘‘tāta , tayā samaṇo gotamo tassa sāvakā ca na upasaṅkamitabbā na daṭṭhabbā’’ti. Sopi tathā akāsi. Athassa putto gilāno ahosi, brāhmaṇo dhanakkhayabhayena bhesajjaṃ na kāresi, roge pana vaḍḍhiteva vejje pakkositvā dassesi. Vejjā tassa sarīraṃ oloketvā ‘‘atekiccho’’ti taṃ ñatvā apakkamiṃsu. Brāhmaṇo ‘‘putte abbhantare mate nīharaṇaṃ dukkha’’nti puttaṃ bahidvārakoṭṭhake nipajjāpesi.
ഭഗവാ രത്തിയാ പച്ചൂസസമയേ മഹാകരുണാസമാപത്തിതോ വുട്ഠായ ലോകം വോലോകേന്തോ അദ്ദസ മട്ഠകുണ്ഡലീമാണവം ഖീണായുകം തദഹേവ ചവനധമ്മം, നിരയസംവത്തനികഞ്ചസ്സ കമ്മം കതോകാസം. ‘‘സചേ പനാഹം തത്ഥ ഗമിസ്സാമി, സോ മയി ചിത്തം പസാദേത്വാ ദേവലോകേ നിബ്ബത്തിത്വാ പിതരം ആളാഹനേ രോദമാനം ഉപഗന്ത്വാ സംവേജേസ്സതി, ഏവം സോ ച തസ്സ പിതാ ച മമ സന്തികം ആഗമിസ്സതി, മഹാജനകായോ സന്നിപതിസ്സതി തത്ഥ മയാ ധമ്മേ ദേസിതേ മഹാധമ്മാഭിസമയോ ഭവിസ്സതീ’’തി ഏവം പന ഞത്വാ പുബ്ബണ്ഹസമയം നിവാസേത്വാ പത്തചീവരമാദായ മഹതാ ഭിക്ഖുസങ്ഘേന സദ്ധിം സാവത്ഥിം പിണ്ഡായ പവിട്ഠോ മട്ഠകുണ്ഡലീമാണവസ്സ പിതു ഗേഹസമീപേ ഠത്വാ ഛബ്ബണ്ണബുദ്ധരംസിയോ വിസ്സജ്ജേസി. താ ദിസ്വാ മാണവോ ‘‘കിമേത’’ന്തി ഇതോ ചിതോ ച വിലോകേന്തോ അദ്ദസ ഭഗവന്തം ദന്തം ഗുത്തം സന്തിന്ദ്രിയം ദ്വത്തിംസായ മഹാപുരിസലക്ഖണേഹി അസീതിയാ അനുബ്യഞ്ജനേഹി ബ്യാമപ്പഭായ കേതുമാലായ ച വിജ്ജോതമാനം അനുപമായ ബുദ്ധസിരിയാ അചിന്തേയ്യേന ബുദ്ധാനുഭാവേന വിരോചമാനം. ദിസ്വാ തസ്സ ഏതദഹോസി ‘‘ബുദ്ധോ നു ഖോ ഭഗവാ ഇധാനുപ്പത്തോ, യസ്സായം രൂപസമ്പദാ അത്തനോ തേജസാ സൂരിയമ്പി അഭിഭവതി, കന്തഭാവേന ചന്ദിമം, ഉപസന്തഭാവേന സബ്ബേപി സമണബ്രാഹ്മണേ, ഉപസമേന നാമ ഏത്ഥേവ ഭവിതബ്ബം, അയമേവ ച മഞ്ഞേ ഇമസ്മിം ലോകേ അഗ്ഗപുഗ്ഗലോ, മമേവ ച അനുകമ്പായ ഇധാനുപ്പത്തോ’’തി ബുദ്ധാരമ്മണായ പീതിയാ നിരന്തരം ഫുടസരീരോ അനപ്പകം പീതിസോമനസ്സം പടിസംവേദേന്തോ പസന്നചിത്തോ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ നിപജ്ജി. തം ദിസ്വാ ഭഗവാ ‘‘അലം ഇമസ്സ ഏത്തകേന സഗ്ഗൂപപത്തിയാ’’തി പക്കാമി.
Bhagavā rattiyā paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya lokaṃ volokento addasa maṭṭhakuṇḍalīmāṇavaṃ khīṇāyukaṃ tadaheva cavanadhammaṃ, nirayasaṃvattanikañcassa kammaṃ katokāsaṃ. ‘‘Sace panāhaṃ tattha gamissāmi, so mayi cittaṃ pasādetvā devaloke nibbattitvā pitaraṃ āḷāhane rodamānaṃ upagantvā saṃvejessati, evaṃ so ca tassa pitā ca mama santikaṃ āgamissati, mahājanakāyo sannipatissati tattha mayā dhamme desite mahādhammābhisamayo bhavissatī’’ti evaṃ pana ñatvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya mahatā bhikkhusaṅghena saddhiṃ sāvatthiṃ piṇḍāya paviṭṭho maṭṭhakuṇḍalīmāṇavassa pitu gehasamīpe ṭhatvā chabbaṇṇabuddharaṃsiyo vissajjesi. Tā disvā māṇavo ‘‘kimeta’’nti ito cito ca vilokento addasa bhagavantaṃ dantaṃ guttaṃ santindriyaṃ dvattiṃsāya mahāpurisalakkhaṇehi asītiyā anubyañjanehi byāmappabhāya ketumālāya ca vijjotamānaṃ anupamāya buddhasiriyā acinteyyena buddhānubhāvena virocamānaṃ. Disvā tassa etadahosi ‘‘buddho nu kho bhagavā idhānuppatto, yassāyaṃ rūpasampadā attano tejasā sūriyampi abhibhavati, kantabhāvena candimaṃ, upasantabhāvena sabbepi samaṇabrāhmaṇe, upasamena nāma ettheva bhavitabbaṃ, ayameva ca maññe imasmiṃ loke aggapuggalo, mameva ca anukampāya idhānuppatto’’ti buddhārammaṇāya pītiyā nirantaraṃ phuṭasarīro anappakaṃ pītisomanassaṃ paṭisaṃvedento pasannacitto añjaliṃ paggayha nipajji. Taṃ disvā bhagavā ‘‘alaṃ imassa ettakena saggūpapattiyā’’ti pakkāmi.
സോപി തം പീതിസോമനസ്സം അവിജഹന്തോവ കാലം കത്വാ താവതിംസേസു ദ്വാദസയോജനികേ വിമാനേ നിബ്ബത്തി. പിതാ പനസ്സ സരീരസക്കാരം കരിത്വാ ദുതിയദിവസേ പച്ചൂസവേലായം ആളാഹനം ഗന്ത്വാ ‘‘ഹാ ഹാ മട്ഠകുണ്ഡലി, ഹാ ഹാ മട്ഠകുണ്ഡലീ’’തി പരിദേവമാനോ ആളാഹനം അനുപരിക്കമന്തോ രോദതി. ദേവപുത്തോ അത്തനോ വിഭവസമ്പത്തിം ഓലോകേത്വാ ‘‘കുതോ നു ഖോ അഹം ഇധാഗതോ കിഞ്ച കമ്മം കത്വാ’’തി ഉപധാരേന്തോ അത്തനോ പുരിമത്തഭാവം ഞത്വാ തത്ഥ ച മരണകാലേ ഭഗവതി പവത്തിതം ചിത്തപ്പസാദം മനോഹരം അഞ്ജലികരണമത്തം ദിസ്വാ ‘‘അഹോ മഹാനുഭാവാ ബുദ്ധാ ഭഗവന്തോ’’തി സാതിസയം തഥാഗതേ സഞ്ജാതപ്പസാദബഹുമാനോ ‘‘അദിന്നപുബ്ബകബ്രാഹ്മണോ നു ഖോ കിം കരോതീ’’തി ഉപധാരേന്തോ ആളാഹനേ രോദമാനം ദിസ്വാ ‘‘അയം മയ്ഹം പുബ്ബേ ഭേസജ്ജമത്തമ്പി അകത്വാ ഇദാനി നിരത്ഥകം ആളാഹനേ രോദതി, ഹന്ദ നം സംവേജേത്വാ കുസലേ പതിട്ഠാപേസ്സാമീ’’തി ദേവലോകതോ ആഗന്ത്വാ മട്ഠകുണ്ഡലീരൂപേന രോദമാനോ ‘‘ഹാ ഹാ ചന്ദ, ഹാ ഹാ സൂരിയാ’’തി ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദന്തോ പിതു സമീപേ അട്ഠാസി. അഥ നം ബ്രാഹ്മണോ ‘‘അയം മട്ഠകുണ്ഡലീ ആഗതോ’’തി ചിന്തേത്വാ ഗാഥായ അജ്ഝഭാസി –
Sopi taṃ pītisomanassaṃ avijahantova kālaṃ katvā tāvatiṃsesu dvādasayojanike vimāne nibbatti. Pitā panassa sarīrasakkāraṃ karitvā dutiyadivase paccūsavelāyaṃ āḷāhanaṃ gantvā ‘‘hā hā maṭṭhakuṇḍali, hā hā maṭṭhakuṇḍalī’’ti paridevamāno āḷāhanaṃ anuparikkamanto rodati. Devaputto attano vibhavasampattiṃ oloketvā ‘‘kuto nu kho ahaṃ idhāgato kiñca kammaṃ katvā’’ti upadhārento attano purimattabhāvaṃ ñatvā tattha ca maraṇakāle bhagavati pavattitaṃ cittappasādaṃ manoharaṃ añjalikaraṇamattaṃ disvā ‘‘aho mahānubhāvā buddhā bhagavanto’’ti sātisayaṃ tathāgate sañjātappasādabahumāno ‘‘adinnapubbakabrāhmaṇo nu kho kiṃ karotī’’ti upadhārento āḷāhane rodamānaṃ disvā ‘‘ayaṃ mayhaṃ pubbe bhesajjamattampi akatvā idāni niratthakaṃ āḷāhane rodati, handa naṃ saṃvejetvā kusale patiṭṭhāpessāmī’’ti devalokato āgantvā maṭṭhakuṇḍalīrūpena rodamāno ‘‘hā hā canda, hā hā sūriyā’’ti bāhā paggayha kandanto pitu samīpe aṭṭhāsi. Atha naṃ brāhmaṇo ‘‘ayaṃ maṭṭhakuṇḍalī āgato’’ti cintetvā gāthāya ajjhabhāsi –
൧൨൦൭.
1207.
‘‘അലങ്കതോ മട്ഠകുണ്ഡലീ, മാലധാരീ ഹരിചന്ദനുസ്സദോ;
‘‘Alaṅkato maṭṭhakuṇḍalī, māladhārī haricandanussado;
ബാഹാ പഗ്ഗയ്ഹ കന്ദസി, വനമജ്ഝേ കിം ദുക്ഖിതോ തുവ’’ന്തി.
Bāhā paggayha kandasi, vanamajjhe kiṃ dukkhito tuva’’nti.
തത്ഥ അലങ്കതോതി വിഭൂസിതോ. മട്ഠകുണ്ഡലീതി സരീരപ്പദേസസ്സ അഘംസനത്ഥം മാലാലതാദയോ അദസ്സേത്വാ മട്ഠാകാരേനേവ കതകുണ്ഡലോ. അഥ വാ മട്ഠകുണ്ഡലീതി വിസുദ്ധകുണ്ഡലോ, താപേത്വാ ജാതിഹിങ്ഗുലികായ മജ്ജിത്വാ ധോവിത്വാ സൂകരലോമേന മജ്ജിതകുണ്ഡലോതി അത്ഥോ . മാലധാരീതി മാലം ധാരേന്തോ, പിളന്ധിതമാലോതി അത്ഥോ. ഹരിചന്ദനുസ്സദോതി രത്തചന്ദനേന സബ്ബസോ അനുലിത്തഗത്തോ. കിന്തി പുച്ഛാവചനം. ദുക്ഖിതോതി ദുക്ഖപ്പത്തോ. കിംദുക്ഖിതോതി വാ ഏകമേവ പദം, കേന ദുക്ഖേന ദുക്ഖിതോതി അത്ഥോ.
Tattha alaṅkatoti vibhūsito. Maṭṭhakuṇḍalīti sarīrappadesassa aghaṃsanatthaṃ mālālatādayo adassetvā maṭṭhākāreneva katakuṇḍalo. Atha vā maṭṭhakuṇḍalīti visuddhakuṇḍalo, tāpetvā jātihiṅgulikāya majjitvā dhovitvā sūkaralomena majjitakuṇḍaloti attho . Māladhārīti mālaṃ dhārento, piḷandhitamāloti attho. Haricandanussadoti rattacandanena sabbaso anulittagatto. Kinti pucchāvacanaṃ. Dukkhitoti dukkhappatto. Kiṃdukkhitoti vā ekameva padaṃ, kena dukkhena dukkhitoti attho.
അഥ നം ദേവപുത്തോ ആഹ –
Atha naṃ devaputto āha –
൧൨൦൮.
1208.
‘‘സോവണ്ണമയോ പഭസ്സരോ, ഉപ്പന്നോ രഥപഞ്ജരോ മമ;
‘‘Sovaṇṇamayo pabhassaro, uppanno rathapañjaro mama;
തസ്സ ചക്കയുഗം ന വിന്ദാമി, തേന ദുക്ഖേന ജഹാമി ജീവിത’’ന്തി.
Tassa cakkayugaṃ na vindāmi, tena dukkhena jahāmi jīvita’’nti.
അഥ നം ബ്രാഹ്മണോ ആഹ –
Atha naṃ brāhmaṇo āha –
൧൨൦൯.
1209.
‘‘സോവണ്ണമയം മണിമയം, ലോഹിതകമയം അഥ രൂപിയമയം;
‘‘Sovaṇṇamayaṃ maṇimayaṃ, lohitakamayaṃ atha rūpiyamayaṃ;
ആചിക്ഖ മേ ഭദ്ദമാണവ, ചക്കയുഗം പടിപാദയാമി തേ’’തി.
Ācikkha me bhaddamāṇava, cakkayugaṃ paṭipādayāmi te’’ti.
തം സുത്വാ മാണവോ ‘‘അയം പുത്തസ്സ ഭേസജ്ജം അകത്വാ പുത്തപതിരൂപകം മം ദിസ്വാ രോദന്തോ ‘സുവണ്ണാദിമയം രഥചക്കം കരോമീ’തി വദതി, ഹോതു നിഗ്ഗണ്ഹിസ്സാമി ന’’ന്തി ചിന്തേത്വാ ‘‘കീവ മഹന്തം മേ ചക്കയുഗം കരിസ്സസീ’’തി വത്വാ ‘‘യാവ മഹന്തം ആകങ്ഖസീ’’തി വുത്തേ ‘‘ചന്ദിമസൂരിയേഹി മേ അത്ഥോ, തേ മേ ദേഹീ’’തി യാചന്തോ –
Taṃ sutvā māṇavo ‘‘ayaṃ puttassa bhesajjaṃ akatvā puttapatirūpakaṃ maṃ disvā rodanto ‘suvaṇṇādimayaṃ rathacakkaṃ karomī’ti vadati, hotu niggaṇhissāmi na’’nti cintetvā ‘‘kīva mahantaṃ me cakkayugaṃ karissasī’’ti vatvā ‘‘yāva mahantaṃ ākaṅkhasī’’ti vutte ‘‘candimasūriyehi me attho, te me dehī’’ti yācanto –
൧൨൧൦.
1210.
‘‘സോ മാണവോ തസ്സ പാവദി, ചന്ദസൂരിയാ ഉഭയേത്ഥ ദിസ്സരേ;
‘‘So māṇavo tassa pāvadi, candasūriyā ubhayettha dissare;
സോവണ്ണമയോ രഥോ മമ, തേന ചക്കയുഗേന സോഭതീ’’തി.
Sovaṇṇamayo ratho mama, tena cakkayugena sobhatī’’ti.
അഥ നം ബ്രാഹ്മണോ ആഹ –
Atha naṃ brāhmaṇo āha –
൧൨൧൧.
1211.
‘‘ബാലോ ഖോ ത്വം അസി മാണവ, യോ ത്വം പത്ഥയസേ അപത്ഥിയം;
‘‘Bālo kho tvaṃ asi māṇava, yo tvaṃ patthayase apatthiyaṃ;
മഞ്ഞാമി തുവം മരിസ്സസി, ന ഹി ത്വം ലച്ഛസി ചന്ദസൂരിയേ’’തി.
Maññāmi tuvaṃ marissasi, na hi tvaṃ lacchasi candasūriye’’ti.
അഥ നം മാണവോ ‘‘കിം പന പഞ്ഞായമാനസ്സത്ഥായ രോദന്തോ ബാലോ ഹോതി, ഉദാഹു അപഞ്ഞായമാനസ്സാ’’തി വത്വാ –
Atha naṃ māṇavo ‘‘kiṃ pana paññāyamānassatthāya rodanto bālo hoti, udāhu apaññāyamānassā’’ti vatvā –
൧൨൧൨.
1212.
‘‘ഗമനാഗമനമ്പി ദിസ്സതി, വണ്ണധാതു ഉഭയത്ഥ വീഥിയാ;
‘‘Gamanāgamanampi dissati, vaṇṇadhātu ubhayattha vīthiyā;
പേതോ കാലകതോ ന ദിസ്സതി, കോ നിധ കന്ദതം ബാല്യതരോ’’തി.
Peto kālakato na dissati, ko nidha kandataṃ bālyataro’’ti.
തം സുത്വാ ബ്രാഹ്മണോ ‘‘യുത്തം ഏസ വദതീ’’തി സല്ലക്ഖേത്വാ –
Taṃ sutvā brāhmaṇo ‘‘yuttaṃ esa vadatī’’ti sallakkhetvā –
൧൨൧൩.
1213.
‘‘സച്ചം ഖോ വദേസി മാണവ, അഹമേവ കന്ദതം ബാല്യതരോ;
‘‘Saccaṃ kho vadesi māṇava, ahameva kandataṃ bālyataro;
ചന്ദം വിയ ദാരകോ രുദം, പേതം കാലകതാഭിപത്ഥയി’’ന്തി. –
Candaṃ viya dārako rudaṃ, petaṃ kālakatābhipatthayi’’nti. –
വത്വാ തസ്സ കഥായ നിസ്സോകോ ഹുത്വാ മാണവസ്സ ഥുതിം കരോന്തോ ഇമാ ഗാഥാ അഭാസി –
Vatvā tassa kathāya nissoko hutvā māṇavassa thutiṃ karonto imā gāthā abhāsi –
൧൨൧൪.
1214.
‘‘ആദിത്തം വത മം സന്തം, ഘതസിത്തംവ പാവകം;
‘‘Ādittaṃ vata maṃ santaṃ, ghatasittaṃva pāvakaṃ;
വാരിനാ വിയ ഓസിഞ്ചം, സബ്ബം നിബ്ബാപയേ ദരം.
Vārinā viya osiñcaṃ, sabbaṃ nibbāpaye daraṃ.
൧൨൧൫.
1215.
‘‘അബ്ബഹീ വത മേ സല്ലം, സോകം ഹദയനിസ്സിതം;
‘‘Abbahī vata me sallaṃ, sokaṃ hadayanissitaṃ;
യോ മേ സോകപരേതസ്സ, പുത്തസോകം അപാനുദി.
Yo me sokaparetassa, puttasokaṃ apānudi.
൧൨൧൬.
1216.
‘‘സ്വാഹം അബ്ബൂള്ഹസല്ലോസ്മി, സീതിഭൂതോസ്മി നിബ്ബുതോ;
‘‘Svāhaṃ abbūḷhasallosmi, sītibhūtosmi nibbuto;
ന സോചാമി ന രോദാമി, തവ സുത്വാന മാണവാ’’തി.
Na socāmi na rodāmi, tava sutvāna māṇavā’’ti.
൧൨൦൮-൧൦. തത്ഥ രഥപഞ്ജരോതി രഥൂപത്ഥം. ന വിന്ദാമീതി ന ലഭാമി. ഭദ്ദമാണവാതി ആലപനം. പടിപാദയാമീതി സമ്പാദേത്വാ ദദാമി, മാ ചക്കയുഗാഭാവേന ജീവിതം ജഹീതി അധിപ്പായോ. ഉഭയേത്ഥ ദിസ്സരേതി ഉഭോപി ഏത്ഥ ചന്ദസൂരിയാ ആകാസേ ദിസ്സന്തി. യ-കാരോ പദസന്ധികരോ, ഉഭയേ ഏത്ഥാതി വാ പദവിഭാഗോ.
1208-10. Tattha rathapañjaroti rathūpatthaṃ. Na vindāmīti na labhāmi. Bhaddamāṇavāti ālapanaṃ. Paṭipādayāmīti sampādetvā dadāmi, mā cakkayugābhāvena jīvitaṃ jahīti adhippāyo. Ubhayettha dissareti ubhopi ettha candasūriyā ākāse dissanti. Ya-kāro padasandhikaro, ubhaye etthāti vā padavibhāgo.
൧൨൧൨. ഗമനാഗമനന്തി ദിവസേ ദിവസേ ഓഗമനുഗ്ഗമനവസേന ചന്ദസൂരിയാനം ഗമനം ആഗമനഞ്ച ദിസ്സതി. ‘‘ഗമനോഗമന’’ന്തിപി പാളി, ഉഗ്ഗമനം ഓഗമനഞ്ചാതി അത്ഥോ. വണ്ണധാതൂതി സീതിഭാവവിസിട്ഠാ കന്തഭാവഭാസുരാ, ഉണ്ഹഭാവവിസിട്ഠാ തിക്ഖഭാവഭാസുരാ ച വണ്ണനിഭാ. ഉഭയത്ഥാതി ചന്ദേ സൂരിയേ ചാതി ദ്വീസുപി വണ്ണധാതു ദിസ്സതീതി യോജേതബ്ബം. വീഥിയാതി പവത്തനവീഥിയം ആകാസേ, നാഗവീഥിയാദിവീഥിയം വാ. ‘‘ഉഭയേത്ഥാ’’തിപി പാഠോ, ഉഭയേ ഏത്ഥാതി പദവിസന്ധി. ബാല്യതരോതി ബാലതരോ അതിസയേന ബാലോ.
1212.Gamanāgamananti divase divase ogamanuggamanavasena candasūriyānaṃ gamanaṃ āgamanañca dissati. ‘‘Gamanogamana’’ntipi pāḷi, uggamanaṃ ogamanañcāti attho. Vaṇṇadhātūti sītibhāvavisiṭṭhā kantabhāvabhāsurā, uṇhabhāvavisiṭṭhā tikkhabhāvabhāsurā ca vaṇṇanibhā. Ubhayatthāti cande sūriye cāti dvīsupi vaṇṇadhātu dissatīti yojetabbaṃ. Vīthiyāti pavattanavīthiyaṃ ākāse, nāgavīthiyādivīthiyaṃ vā. ‘‘Ubhayetthā’’tipi pāṭho, ubhaye etthāti padavisandhi. Bālyataroti bālataro atisayena bālo.
൧൨൧൩. ഇമം പന കഥം സുത്വാ ‘‘അലബ്ഭനീയവത്ഥും വതാഹം പത്ഥേത്വാ കേവലം സോകഗ്ഗിനാ ഡയ്ഹാമി, കിം മേ നിരത്ഥകേന അനയബ്യസനേനാ’’തി പടിസങ്ഖാനേ അട്ഠാസി. അഥ ദേവപുത്തോ മട്ഠകുണ്ഡലീരൂപം പടിസംഹരിത്വാ അത്തനോ ദിബ്ബരൂപേനേവ അട്ഠാസി. ബ്രാഹ്മണോ പന തം അനോലോകേത്വാ മാണവവോഹാരേനേവ വോഹരന്തോ ‘‘സച്ചം ഖോ വദേസി മാണവാ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ ചന്ദം വിയ ദാരകോ രുദന്തി ചന്ദം അഭിപത്ഥയം രുദന്തോ ദാരകോ വിയാതി അത്ഥോ. കാലകതാഭിപത്ഥയിന്തി കാലകതം അഭിപത്ഥയിം. ‘‘അഭിപത്ഥയ’’ന്തിപി പാഠോ.
1213. Imaṃ pana kathaṃ sutvā ‘‘alabbhanīyavatthuṃ vatāhaṃ patthetvā kevalaṃ sokagginā ḍayhāmi, kiṃ me niratthakena anayabyasanenā’’ti paṭisaṅkhāne aṭṭhāsi. Atha devaputto maṭṭhakuṇḍalīrūpaṃ paṭisaṃharitvā attano dibbarūpeneva aṭṭhāsi. Brāhmaṇo pana taṃ anoloketvā māṇavavohāreneva voharanto ‘‘saccaṃ kho vadesi māṇavā’’tiādimāha. Tattha candaṃ viya dārako rudanti candaṃ abhipatthayaṃ rudanto dārako viyāti attho. Kālakatābhipatthayinti kālakataṃ abhipatthayiṃ. ‘‘Abhipatthaya’’ntipi pāṭho.
൧൨൧൪-൫. ആദിത്തന്തി സോകഗ്ഗിനാ ആദിത്തം. നിബ്ബാപയേ ദരന്തി നിബ്ബാപയി ദരഥം സോകപരിളാഹം. അബ്ബഹീതി ഉദ്ധരി.
1214-5.Ādittanti sokagginā ādittaṃ. Nibbāpaye daranti nibbāpayi darathaṃ sokapariḷāhaṃ. Abbahīti uddhari.
അഥ ബ്രാഹ്മണോ സോകം വിനോദേത്വാ അത്തനോ ഉപദേസദായകം ദിബ്ബരൂപേന ഠിതം ദിസ്വാ ‘‘കോ നാമ ത്വ’’ന്തി പുച്ഛന്തോ –
Atha brāhmaṇo sokaṃ vinodetvā attano upadesadāyakaṃ dibbarūpena ṭhitaṃ disvā ‘‘ko nāma tva’’nti pucchanto –
൧൨൧൭.
1217.
‘‘ദേവതാ നുസി ഗന്ധബ്ബോ, അദു സക്കോ പുരിന്ദദോ;
‘‘Devatā nusi gandhabbo, adu sakko purindado;
കോ വാ ത്വം കസ്സ വാ പുത്തോ, കഥം ജാനേമു തം മയ’’ന്തി. –
Ko vā tvaṃ kassa vā putto, kathaṃ jānemu taṃ maya’’nti. –
ആഹ. സോപി തസ്സ –
Āha. Sopi tassa –
൧൨൧൮.
1218.
‘‘യഞ്ച കന്ദസി യഞ്ച രോദസി, പുത്തം ആളാഹനേ സയം ദഹിത്വാ;
‘‘Yañca kandasi yañca rodasi, puttaṃ āḷāhane sayaṃ dahitvā;
സ്വാഹം കുസലം കരിത്വാ കമ്മം, തിദസാനം സഹബ്യതം ഗതോ’’തി. –
Svāhaṃ kusalaṃ karitvā kammaṃ, tidasānaṃ sahabyataṃ gato’’ti. –
അത്താനം കഥേസി. തത്ഥ യഞ്ച കന്ദസി യഞ്ച രോദസീതി യം തവ പുത്തം മട്ഠകുണ്ഡലിം ഉദ്ദിസ്സ രോദസി, അസ്സൂനി മുഞ്ചസി.
Attānaṃ kathesi. Tattha yañca kandasi yañca rodasīti yaṃ tava puttaṃ maṭṭhakuṇḍaliṃ uddissa rodasi, assūni muñcasi.
അഥ നം ബ്രാഹ്മണോ ആഹ –
Atha naṃ brāhmaṇo āha –
൧൨൧൯.
1219.
‘‘അപ്പം വാ ബഹും വാ നാദ്ദസാമ, ദാനം ദദന്തസ്സ സകേ അഗാരേ;
‘‘Appaṃ vā bahuṃ vā nāddasāma, dānaṃ dadantassa sake agāre;
ഉപോസഥകമ്മം വാ താദിസം, കേന കമ്മേന ഗതോസി ദേവലോക’’ന്തി.
Uposathakammaṃ vā tādisaṃ, kena kammena gatosi devaloka’’nti.
തത്ഥ ‘‘ഉപോസഥകമ്മം വാ താദിസം നാദ്ദസാമാ’’തി യോജനാ.
Tattha ‘‘uposathakammaṃ vā tādisaṃ nāddasāmā’’ti yojanā.
അഥ നം മാണവോ ആഹ –
Atha naṃ māṇavo āha –
൧൨൨൦.
1220.
‘‘ആബാധികോഹം ദുക്ഖിതോ ഗിലാനോ, ആതുരരൂപോമ്ഹി സകേ നിവേസനേ;
‘‘Ābādhikohaṃ dukkhito gilāno, āturarūpomhi sake nivesane;
ബുദ്ധം വിഗതരജം വിതിണ്ണകങ്ഖം, അദ്ദക്ഖിം സുഗതം അനോമപഞ്ഞം.
Buddhaṃ vigatarajaṃ vitiṇṇakaṅkhaṃ, addakkhiṃ sugataṃ anomapaññaṃ.
൧൨൨൧.
1221.
‘‘സ്വാഹം മുദിതമനോ പസന്നചിത്തോ, അഞ്ജലിം അകരിം തഥാഗതസ്സ;
‘‘Svāhaṃ muditamano pasannacitto, añjaliṃ akariṃ tathāgatassa;
താഹം കുസലം കരിത്വാന കമ്മം, തിദസാനം സഹബ്യതം ഗതോ’’തി.
Tāhaṃ kusalaṃ karitvāna kammaṃ, tidasānaṃ sahabyataṃ gato’’ti.
൧൨൨൦-൨൧. തത്ഥ ആബാധികോതി ആബാധസമങ്ഗീ. ദുക്ഖിതോതി തേനേവ ആബാധികഭാവേന ജാതദുക്ഖോ. ഗിലാനോതി ഗിലായമാനോതി അത്ഥോ. ആതുരരൂപോതി ദുക്ഖവേദനാഭിതുന്നകായോ. വിഗതരജന്തി വിഗതരാഗാദിരജം. വിതിണ്ണകങ്ഖന്തി സബ്ബസോ സംസയാനം സമുച്ഛിന്നത്താ തിണ്ണവിചികിച്ഛം. അനോമപഞ്ഞന്തി പരിപുണ്ണപഞ്ഞം, സബ്ബഞ്ഞുന്തി അത്ഥോ. അകരിന്തി അകാസിം. താഹന്തി തം അഹം.
1220-21. Tattha ābādhikoti ābādhasamaṅgī. Dukkhitoti teneva ābādhikabhāvena jātadukkho. Gilānoti gilāyamānoti attho. Āturarūpoti dukkhavedanābhitunnakāyo. Vigatarajanti vigatarāgādirajaṃ. Vitiṇṇakaṅkhanti sabbaso saṃsayānaṃ samucchinnattā tiṇṇavicikicchaṃ. Anomapaññanti paripuṇṇapaññaṃ, sabbaññunti attho. Akarinti akāsiṃ. Tāhanti taṃ ahaṃ.
ഏവം തസ്മിം കഥേന്തേയേവ ബ്രാഹ്മണസ്സ സകലസരീരം പീതിയാ പരിപൂരി. സോ തം പീതിം പവേദേന്തോ –
Evaṃ tasmiṃ kathenteyeva brāhmaṇassa sakalasarīraṃ pītiyā paripūri. So taṃ pītiṃ pavedento –
൧൨൨൨.
1222.
‘‘അച്ഛരിയം വത അബ്ഭുതം വത,
‘‘Acchariyaṃ vata abbhutaṃ vata,
അഞ്ജലികമ്മസ്സ അയമീദിസോ വിപാകോ;
Añjalikammassa ayamīdiso vipāko;
അഹമ്പി മുദിതമനോ പസന്നചിത്തോ,
Ahampi muditamano pasannacitto,
അജ്ജേവ ബുദ്ധം സരണം വജാമീ’’തി. – ആഹ;
Ajjeva buddhaṃ saraṇaṃ vajāmī’’ti. – āha;
തത്ഥ അനഭിണ്ഹപ്പവത്തിതായ അച്ഛരം പഹരിതും യോഗ്ഗന്തി അച്ഛരിയം, അഭൂതപുബ്ബതായ അബ്ഭുതം. ഉഭയേനപി വിമ്ഹയാവഹതംയേവ ദസ്സേത്വാ ‘‘അഹമ്പി മുദിതമനോ പസന്നചിത്തോ, അജ്ജേവ ബുദ്ധം സരണം വജാമീ’’തി ആഹ.
Tattha anabhiṇhappavattitāya accharaṃ paharituṃ yogganti acchariyaṃ, abhūtapubbatāya abbhutaṃ. Ubhayenapi vimhayāvahataṃyeva dassetvā ‘‘ahampi muditamano pasannacitto, ajjeva buddhaṃ saraṇaṃ vajāmī’’ti āha.
അഥ നം ദേവപുത്തോ സരണഗമനേ സീലസമാദാനേ ച നിയോജേന്തോ –
Atha naṃ devaputto saraṇagamane sīlasamādāne ca niyojento –
൧൨൨൩.
1223.
‘‘അജ്ജേവ ബുദ്ധം സരണം വജാഹി, ധമ്മഞ്ച സങ്ഘഞ്ച പസന്നചിത്തോ;
‘‘Ajjeva buddhaṃ saraṇaṃ vajāhi, dhammañca saṅghañca pasannacitto;
തഥേവ സിക്ഖായ പദാനി പഞ്ച, അഖണ്ഡഫുല്ലാനി സമാദിയസ്സു.
Tatheva sikkhāya padāni pañca, akhaṇḍaphullāni samādiyassu.
൧൨൨൪.
1224.
‘‘പാണാതിപാതാ വിരമസ്സു ഖിപ്പം, ലോകേ അദിന്നം പരിവജ്ജയസ്സു;
‘‘Pāṇātipātā viramassu khippaṃ, loke adinnaṃ parivajjayassu;
അമജ്ജപോ മാ ച മുസാ ഭണാഹി, സകേന ദാരേന ച ഹോഹി തുട്ഠോ’’തി. –
Amajjapo mā ca musā bhaṇāhi, sakena dārena ca hohi tuṭṭho’’ti. –
ഗാഥാദ്വയമാഹ.
Gāthādvayamāha.
൧൨൨൩. തത്ഥ തഥേവാതി യഥാ പസന്നചിത്തോ ‘‘സമ്മാസമ്ബുദ്ധോ ഭഗവാ’’തി ബുദ്ധം സരണം വജേസി, തഥേവ ‘‘സ്വാക്ഖാതോ ധമ്മോ, സുപ്പടിപന്നോ സങ്ഘോ’’തി പസന്നചിത്തോ ധമ്മഞ്ച സങ്ഘഞ്ച സരണം വജാഹി. യഥാ വാ പസന്നചിത്തോ രതനത്തയം സരണം വജേസി, തഥേവ ‘‘അയം ഏകംസതോ ദിട്ഠേവ ധമ്മേ അഭിസമ്പരായഞ്ച ഹിതസുഖാവഹോ’’തി പസന്നചിത്തോ സിക്ഖായ അധിസീലസിക്ഖായ പദാനി കോട്ഠാസഭൂതാനി അധിചിത്തഅധിപഞ്ഞാസിക്ഖായ വാ ഉപായഭൂതാനി പഞ്ചസീലാനി അവികോപനതോ ച അസംകിലിസ്സനതോ ച അഖണ്ഡഫുല്ലാനി സമാദിയസ്സു, സമാദായ വത്തസ്സൂതി അത്ഥോ.
1223. Tattha tathevāti yathā pasannacitto ‘‘sammāsambuddho bhagavā’’ti buddhaṃ saraṇaṃ vajesi, tatheva ‘‘svākkhāto dhammo, suppaṭipanno saṅgho’’ti pasannacitto dhammañca saṅghañca saraṇaṃ vajāhi. Yathā vā pasannacitto ratanattayaṃ saraṇaṃ vajesi, tatheva ‘‘ayaṃ ekaṃsato diṭṭheva dhamme abhisamparāyañca hitasukhāvaho’’ti pasannacitto sikkhāya adhisīlasikkhāya padāni koṭṭhāsabhūtāni adhicittaadhipaññāsikkhāya vā upāyabhūtāni pañcasīlāni avikopanato ca asaṃkilissanato ca akhaṇḍaphullāni samādiyassu, samādāya vattassūti attho.
ഏവം ദേവപുത്തേന സരണഗമനേ സീലസമാദാനേ ച നിയോജിതോ ബ്രാഹ്മണോ തസ്സ വചനം സിരസാ സമ്പടിച്ഛന്തോ –
Evaṃ devaputtena saraṇagamane sīlasamādāne ca niyojito brāhmaṇo tassa vacanaṃ sirasā sampaṭicchanto –
൧൨൨൫.
1225.
‘‘അത്ഥകാമോസി മേ യക്ഖ, ഹിതകാമോസി ദേവതേ;
‘‘Atthakāmosi me yakkha, hitakāmosi devate;
കരോമി തുയ്ഹം വചനം, ത്വംസി ആചരിയോ മമാ’’തി. –
Karomi tuyhaṃ vacanaṃ, tvaṃsi ācariyo mamā’’ti. –
ഗാഥം വത്വാ തത്ഥ പതിട്ഠഹന്തോ –
Gāthaṃ vatvā tattha patiṭṭhahanto –
൧൨൨൬.
1226.
‘‘ഉപേമി സരണം ബുദ്ധം, ധമ്മഞ്ചാപി അനുത്തരം;
‘‘Upemi saraṇaṃ buddhaṃ, dhammañcāpi anuttaraṃ;
സങ്ഘഞ്ച നരദേവസ്സ, ഗച്ഛാമി സരണം അഹം.
Saṅghañca naradevassa, gacchāmi saraṇaṃ ahaṃ.
൧൨൨൭.
1227.
‘‘പാണാതിപാതാ വിരമാമി ഖിപ്പം, ലോകേ അദിന്നം പരിവജ്ജയാമി;
‘‘Pāṇātipātā viramāmi khippaṃ, loke adinnaṃ parivajjayāmi;
അമജ്ജപോ നോ ച മുസാ ഭണാമി, സകേന ദാരേന ച ഹോമി തുട്ഠോ’’തി. –
Amajjapo no ca musā bhaṇāmi, sakena dārena ca homi tuṭṭho’’ti. –
ഗാഥാദ്വയമാഹ. തമ്പി സുവിഞ്ഞേയ്യമേവ.
Gāthādvayamāha. Tampi suviññeyyameva.
തതോ ദേവപുത്തോ ‘‘കതം മയാ ബ്രാഹ്മണസ്സ കത്തബ്ബയുത്തകം, ഇദാനി സയമേവ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിസ്സതീ’’തി തത്ഥേവ അന്തരധായി. ബ്രാഹ്മണോപി ഖോ ഭഗവതി സഞ്ജാതപസാദബഹുമാനോ ദേവതായ ച ചോദിയമാനോ ‘‘സമണം ഗോതമം ഉപസങ്കമിസ്സാമീ’’തി വിഹാരാഭിമുഖോ ഗച്ഛതി. തം ദിസ്വാ മഹാജനോ ‘‘അയം ബ്രാഹ്മണോ ഏത്തകം കാലം തഥാഗതം അനുപസങ്കമിത്വാ അജ്ജ പുത്തസോകേന ഉപസങ്കമതി, കീദിസീ നു ഖോ ധമ്മദേസനാ ഭവിസ്സതീ’’തി തം അനുബന്ധി.
Tato devaputto ‘‘kataṃ mayā brāhmaṇassa kattabbayuttakaṃ, idāni sayameva bhagavantaṃ upasaṅkamissatī’’ti tattheva antaradhāyi. Brāhmaṇopi kho bhagavati sañjātapasādabahumāno devatāya ca codiyamāno ‘‘samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamissāmī’’ti vihārābhimukho gacchati. Taṃ disvā mahājano ‘‘ayaṃ brāhmaṇo ettakaṃ kālaṃ tathāgataṃ anupasaṅkamitvā ajja puttasokena upasaṅkamati, kīdisī nu kho dhammadesanā bhavissatī’’ti taṃ anubandhi.
ബ്രാഹ്മണോ ഭഗവന്തം ഉപസങ്കമിത്വാ പടിസന്ഥാരം കത്വാ ഏവമാഹ ‘‘സക്കാ നു ഖോ ഭോ ഗോതമ കിഞ്ചി ദാനം അദത്വാ സീലം വാ അരക്ഖിത്വാ കേവലം തുമ്ഹേസു പസാദമത്തേന സഗ്ഗേ നിബ്ബത്തിതു’’ന്തി. ‘‘നനു, ബ്രാഹ്മണ, അജ്ജ പച്ചൂസവേലായം മട്ഠകുണ്ഡലിനാ ദേവപുത്തേന അത്തനോ ദേവലോകൂപപത്തികാരണം തുയ്ഹം കഥിക’’ന്തി ഭഗവാ അവോച. തസ്മിം ഖണേ മട്ഠകുണ്ഡലീദേവപുത്തോ സഹ വിമാനേന ആഗന്ത്വാ ദിസ്സമാനരൂപോ വിമാനതോ ഓരുയ്ഹ ഭഗവന്തം അഭിവാദേത്വാ അഞ്ജലിം പഗ്ഗയ്ഹ ഏകമന്തം അട്ഠാസി. അഥ ഭഗവാ തസ്സം പരിസതി തേന ദേവപുത്തേന കതസുചരിതം കഥേത്വാ പരിസായ ചിത്തകല്ലതം ഞത്വാ സാമുക്കംസികം ധമ്മദേസനം അകാസി. ദേസനാപരിയോസാനേ ദേവപുത്തോ ച ബ്രാഹ്മണോ ച സന്നിപതിതപരിസാ ചാതി ചതുരാസീതിയാ പാണസഹസ്സാനം ധമ്മാഭിസമയോ അഹോസീതി.
Brāhmaṇo bhagavantaṃ upasaṅkamitvā paṭisanthāraṃ katvā evamāha ‘‘sakkā nu kho bho gotama kiñci dānaṃ adatvā sīlaṃ vā arakkhitvā kevalaṃ tumhesu pasādamattena sagge nibbattitu’’nti. ‘‘Nanu, brāhmaṇa, ajja paccūsavelāyaṃ maṭṭhakuṇḍalinā devaputtena attano devalokūpapattikāraṇaṃ tuyhaṃ kathika’’nti bhagavā avoca. Tasmiṃ khaṇe maṭṭhakuṇḍalīdevaputto saha vimānena āgantvā dissamānarūpo vimānato oruyha bhagavantaṃ abhivādetvā añjaliṃ paggayha ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha bhagavā tassaṃ parisati tena devaputtena katasucaritaṃ kathetvā parisāya cittakallataṃ ñatvā sāmukkaṃsikaṃ dhammadesanaṃ akāsi. Desanāpariyosāne devaputto ca brāhmaṇo ca sannipatitaparisā cāti caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo ahosīti.
മട്ഠകുണ്ഡലീവിമാനവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Maṭṭhakuṇḍalīvimānavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / വിമാനവത്ഥുപാളി • Vimānavatthupāḷi / ൯. മട്ഠകുണ്ഡലീവിമാനവത്ഥു • 9. Maṭṭhakuṇḍalīvimānavatthu