| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / पाचित्यादियोजनापाळि • Pācityādiyojanāpāḷi |
५०. मातुघातकादिवत्थुकथा
50. Mātughātakādivatthukathā
११२. निक्खन्तिन्ति एत्थ ‘‘इमस्स पापकम्मस्सा’’ति छट्ठीयोगत्ता भावत्थे तिपच्चयोति आह ‘‘निक्खमन’’न्ति। अपवाहनन्ति अपायपटिसन्धिवहनतो अपगमनं। येनाति मनुस्सभूतेन येन जीविता वोरोपिताति सम्बन्धो। मनुस्सित्थिभूताति मनुस्सित्थी हुत्वा भूता, मनुस्सित्थीभावं वा भूता पत्ता। इमिना तिरच्छानगतित्थिआदयो निवत्तेति। ‘‘जनिका’’ति इमिना पोसावनिकमातादयो निवत्तेति। सयम्पीति एत्थ पिसद्दो न केवलं मातायेव, अथ खो पुत्तेनापीति दस्सेति। सताति सन्तेन। मनुस्सजातिकेनेव सता मनुस्सजातिको एव हुत्वा वोरोपिताति योजना। अनन्तरे भवे फलं निब्बत्तेतीति आनन्तरियं, मातुघातककम्मं, तेन जातिसामञ्ञम्पि अजनिकं घातेन्तो च जनिकम्पि जातिभेदं घातेन्तो च न अनन्तरिको होति, तस्स पब्बज्जा च उपसम्पदा च न वारिताति दस्सेन्तो आह ‘‘येन पना’’तिआदि। तत्थ पोसेति वद्धेतीति पोसापनिया, सा एव पोसावनिका पकारस्स वकारं, यकारस्स च ककारं कत्वा, पोसावनिका च सा माता चेति पोसावनिकमाता। अस्साति पुत्तस्स। इदं पदं पुब्बापरापेक्खं। तत्थ पुब्बपदे भावसम्बन्धो, पच्छिमपदे सामिसम्बन्धो। सब्बथा एसेव नयो होतीति आह ‘‘सचेपी’’तिआदि। वेसियाति उपलक्खणवसेन वुत्तं । याय कायचि इत्थिया पुत्तस्सापि गहेतब्बत्ता। ‘‘अयं मे पिता’’ति अजाननमेव हि पमाणं। अनेनाति इमिना पुत्तेन। ‘‘पितुघातकोत्वेव सङ्ख्यं गच्छती’’ति इमिना मातुघातकेपि ‘‘अयं मे माता’’ति अजानित्वा घातेन्तोपि मातुघातकोत्वेव सङ्ख्यं गच्छतीति दस्सेति।
112.Nikkhantinti ettha ‘‘imassa pāpakammassā’’ti chaṭṭhīyogattā bhāvatthe tipaccayoti āha ‘‘nikkhamana’’nti. Apavāhananti apāyapaṭisandhivahanato apagamanaṃ. Yenāti manussabhūtena yena jīvitā voropitāti sambandho. Manussitthibhūtāti manussitthī hutvā bhūtā, manussitthībhāvaṃ vā bhūtā pattā. Iminā tiracchānagatitthiādayo nivatteti. ‘‘Janikā’’ti iminā posāvanikamātādayo nivatteti. Sayampīti ettha pisaddo na kevalaṃ mātāyeva, atha kho puttenāpīti dasseti. Satāti santena. Manussajātikeneva satā manussajātiko eva hutvā voropitāti yojanā. Anantare bhave phalaṃ nibbattetīti ānantariyaṃ, mātughātakakammaṃ, tena jātisāmaññampi ajanikaṃ ghātento ca janikampi jātibhedaṃ ghātento ca na anantariko hoti, tassa pabbajjā ca upasampadā ca na vāritāti dassento āha ‘‘yena panā’’tiādi. Tattha poseti vaddhetīti posāpaniyā, sā eva posāvanikā pakārassa vakāraṃ, yakārassa ca kakāraṃ katvā, posāvanikā ca sā mātā ceti posāvanikamātā. Assāti puttassa. Idaṃ padaṃ pubbāparāpekkhaṃ. Tattha pubbapade bhāvasambandho, pacchimapade sāmisambandho. Sabbathā eseva nayo hotīti āha ‘‘sacepī’’tiādi. Vesiyāti upalakkhaṇavasena vuttaṃ . Yāya kāyaci itthiyā puttassāpi gahetabbattā. ‘‘Ayaṃ me pitā’’ti ajānanameva hi pamāṇaṃ. Anenāti iminā puttena. ‘‘Pitughātakotveva saṅkhyaṃ gacchatī’’ti iminā mātughātakepi ‘‘ayaṃ me mātā’’ti ajānitvā ghātentopi mātughātakotveva saṅkhyaṃ gacchatīti dasseti.
११४. सङ्खेपेन वुत्तमत्थं वित्थारेन दस्सेन्तो आह ‘‘मनुस्सजातियं ही’’तिआदि। अपब्बजितन्ति गिहिभूतं। पब्बज्जा चस्साति एत्थ चसद्देन उपसम्पदापि वारिताति दस्सेति। अस्साति अरहन्तघातकस्स। अवसेसन्ति अरहन्ततो अवसेसं। अस्साति अरियघातकस्स। आनन्तरियो न होति तिरच्छानगतत्ता पनस्स पब्बज्जा वारिताति अत्थो नेतब्बो। एत्थाति मातुघातकादिकम्मेसु। वधायाति तदत्थे चतुत्थीति आह ‘‘वधत्थाया’’ति। ‘‘मारेतु’’न्ति इमिना ‘‘वधत्थाया’’ति एत्थ हनधातु हिंसनत्थोति दस्सेति। ‘‘नीयन्ती’’ति इमिना ओनीयन्तीति एत्थ ओत्यूपसग्गो धात्वत्थानुवत्तकोति दस्सेति। यं पन वचनं वुत्तन्ति सम्बन्धो। तस्स वचनस्स अत्थोति योजना। ‘‘सचा च इति अयं निपातो वुत्तो’’ति इमिना भयपीळितत्ता च निरुत्तीसु अकुसलत्ता च दवाभणनेन रवाभणनेन अयं निपातो चोरेहि वुत्तोति दस्सेति। ‘‘सचे च इच्चेव वा पाठो’’ति इमिना तेहि तथा वुत्तेपि सङ्गीतिकाले वा पोत्थकारूळ्हकाले वा यथाभूतं सङ्गीतत्ता, पोत्थकारूळ्हत्ता च यथाभूतो पाठो अत्थीति दस्सेति। तत्थाति तेसु पदेसु। निद्धारणे भुम्मं। तस्साति ‘‘सचज्ज मय’’न्ति पाठस्स। ‘‘सचे अज्ज मय’’न्ति इमिना एकारलोपसन्धिं दस्सेति। ‘‘सचेज्ज मय’’न्ति अकारलोपसन्धिनापि पाठो अत्थि।
114. Saṅkhepena vuttamatthaṃ vitthārena dassento āha ‘‘manussajātiyaṃ hī’’tiādi. Apabbajitanti gihibhūtaṃ. Pabbajjā cassāti ettha casaddena upasampadāpi vāritāti dasseti. Assāti arahantaghātakassa. Avasesanti arahantato avasesaṃ. Assāti ariyaghātakassa. Ānantariyo na hoti tiracchānagatattā panassa pabbajjā vāritāti attho netabbo. Etthāti mātughātakādikammesu. Vadhāyāti tadatthe catutthīti āha ‘‘vadhatthāyā’’ti. ‘‘Māretu’’nti iminā ‘‘vadhatthāyā’’ti ettha hanadhātu hiṃsanatthoti dasseti. ‘‘Nīyantī’’ti iminā onīyantīti ettha otyūpasaggo dhātvatthānuvattakoti dasseti. Yaṃ pana vacanaṃ vuttanti sambandho. Tassa vacanassa atthoti yojanā. ‘‘Sacā ca iti ayaṃ nipāto vutto’’ti iminā bhayapīḷitattā ca niruttīsu akusalattā ca davābhaṇanena ravābhaṇanena ayaṃ nipāto corehi vuttoti dasseti. ‘‘Sace ca icceva vā pāṭho’’ti iminā tehi tathā vuttepi saṅgītikāle vā potthakārūḷhakāle vā yathābhūtaṃ saṅgītattā, potthakārūḷhattā ca yathābhūto pāṭho atthīti dasseti. Tatthāti tesu padesu. Niddhāraṇe bhummaṃ. Tassāti ‘‘sacajja maya’’nti pāṭhassa. ‘‘Sace ajja maya’’nti iminā ekāralopasandhiṃ dasseti. ‘‘Sacejja maya’’nti akāralopasandhināpi pāṭho atthi.
११५. पकतत्तन्ति पकतिया सीलसङ्खातो अत्ता सभावो एतिस्साति पकतत्ता, तं। कायसंसग्गेन भिक्खुनीनं पाराजिकत्ता वुत्तं ‘‘सीलविनासं पापेती’’ति। अनिच्छमानंयेव भिक्खुनिन्ति सम्बन्धो।
115.Pakatattanti pakatiyā sīlasaṅkhāto attā sabhāvo etissāti pakatattā, taṃ. Kāyasaṃsaggena bhikkhunīnaṃ pārājikattā vuttaṃ ‘‘sīlavināsaṃ pāpetī’’ti. Anicchamānaṃyeva bhikkhuninti sambandho.
इच्छमानन्ति ओदातवत्थवसनं इच्छमानं। यस्मा अभिक्खुनी होति, तस्मा भिक्खुनीदूसको न होतीति योजना। सीलविपन्नं भिक्खुनिन्ति सम्बन्धो।
Icchamānanti odātavatthavasanaṃ icchamānaṃ. Yasmā abhikkhunī hoti, tasmā bhikkhunīdūsako na hotīti yojanā. Sīlavipannaṃ bhikkhuninti sambandho.
यो देवदत्तो सङ्घं भिन्दति विय, भिन्दतीति योजना। उद्धम्मन्ति धम्मतो विरहितं। उब्बिनयन्ति विनयतो विरहितं। चतुन्नं कम्मानन्ति अपलोकनादीनं चतुन्नं कम्मानं।
Yo devadatto saṅghaṃ bhindati viya, bhindatīti yojanā. Uddhammanti dhammato virahitaṃ. Ubbinayanti vinayato virahitaṃ. Catunnaṃ kammānanti apalokanādīnaṃ catunnaṃ kammānaṃ.
यो देवदत्तो लोहितं उप्पादेति विय, उप्पादेतीति योजना। दुट्ठचित्तेनाति एत्थ न यंकिञ्चि दुट्ठचित्तं दुट्ठचित्तं नाम, अथ खो वधकचित्तन्ति आह ‘‘वधकचित्तेना’’ति। सरीरेति सरीरब्भन्तरे। तथागतस्स हि अभेज्जकायत्ता परूपक्कमेन चम्मच्छेदं कत्वा लोहितस्स उप्पादनं नाम नत्थि। यो पन जीवको फासुं करोति विय, फासुं करोतीति योजना। लोहितञ्चाति पूतिलोहितञ्च।
Yo devadatto lohitaṃ uppādeti viya, uppādetīti yojanā. Duṭṭhacittenāti ettha na yaṃkiñci duṭṭhacittaṃ duṭṭhacittaṃ nāma, atha kho vadhakacittanti āha ‘‘vadhakacittenā’’ti. Sarīreti sarīrabbhantare. Tathāgatassa hi abhejjakāyattā parūpakkamena cammacchedaṃ katvā lohitassa uppādanaṃ nāma natthi. Yo pana jīvako phāsuṃ karoti viya, phāsuṃ karotīti yojanā. Lohitañcāti pūtilohitañca.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / विनयपिटक • Vinayapiṭaka / महावग्गपाळि • Mahāvaggapāḷi
५०. मातुघातकवत्थु • 50. Mātughātakavatthu
५२. अरहन्तघातकवत्थु • 52. Arahantaghātakavatthu
५३. भिक्खुनीदूसकवत्थु • 53. Bhikkhunīdūsakavatthu
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / विनयपिटक (अट्ठकथा) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / महावग्ग-अट्ठकथा • Mahāvagga-aṭṭhakathā / मातुघातकादिवत्थुकथा • Mātughātakādivatthukathā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / सारत्थदीपनी-टीका • Sāratthadīpanī-ṭīkā / मातुघातकादिवत्थुकथावण्णना • Mātughātakādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / वजिरबुद्धि-टीका • Vajirabuddhi-ṭīkā / मातुघातकादिवत्थुकथावण्णना • Mātughātakādivatthukathāvaṇṇanā
टीका • Tīkā / विनयपिटक (टीका) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / विमतिविनोदनी-टीका • Vimativinodanī-ṭīkā / मातुघातकादिकथावण्णना • Mātughātakādikathāvaṇṇanā
