| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / සාරත්‌ථදීපනී-ටීකා • Sāratthadīpanī-ṭīkā |
මාතුඝාතකාදිවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා
Mātughātakādivatthukathāvaṇṇanā
112. මාතුඝාතකාදිවත්‌ථූසු අපවාහනන්‌ති අපගමනං, පතිකරණන්‌ති අත්‌ථො. යථා සමානජාතිකස්‌ස විකොපනෙ කම්‌මං ගරුතරං, න තථා විජාතිකස්‌සාති ආහ ‘‘මනුස්‌සිත්‌ථිභූතා’’ති . පුත්‌තසම්‌බන්‌ධෙන මාතුපිතුසමඤ්‌ඤා , දත්‌තකිත්‌තිමාදිවසෙනපි පුත්‌තවොහාරො ලොකෙ දිස්‌සති, සො ච ඛො පරියායතොති නිප්‌පරියායසිද්‌ධතං දස්‌සෙතුං ‘‘ජනිකා මාතා’’ති වුත්‌තං. යථා මනුස්‌සත්‌තභාවෙ ඨිතස්‌සෙව කුසලධම්‌මානං තික්‌ඛවිසදසූරභාවාපත්‌ති යථා තං තිණ්‌ණම්‌පි බොධිසත්‌තානං බොධිත්‌තයනිබ්‌බත්‌තියං, එවං මනුස්‌සත්‌තභාවෙ ඨිතස්‌සෙව අකුසලධම්‌මානම්‌පි තික්‌ඛවිසදසූරභාවාපත්‌තීති ආහ ‘‘සයම්‌පි මනුස්‌සජාතිකෙනෙවා’’ති. චුතිඅනන්‌තරං ඵලං අනන්‌තරං නාම, තස්‌මිං අනන්‌තරෙ නියුත්‌තං, තංනිබ්‌බත්‌තනෙන අනන්‌තරකරණසීලං, අනන්‌තරපයොජනං වා ආනන්‌තරියං, තෙන ආනන්‌තරියෙන මාතුඝාතකකම්‌මෙන. පිතුඝාතකෙපි යෙන මනුස්‌සභූතො ජනකො පිතා සයම්‌පි මනුස්‌සජාතිකෙනෙව සතා සඤ්‌චිච්‌ච ජීවිතා වොරොපිතො, අයං ආනන්‌තරියෙන පිතුඝාතකකම්‌මෙන පිතුඝාතකොතිආදිනා සබ්‌බං වෙදිතබ්‌බන්‌ති ආහ ‘‘පිතුඝාතකෙපි එසෙව නයො’’ති.
112. Mātughātakādivatthūsu apavāhananti apagamanaṃ, patikaraṇanti attho. Yathā samānajātikassa vikopane kammaṃ garutaraṃ, na tathā vijātikassāti āha ‘‘manussitthibhūtā’’ti . Puttasambandhena mātupitusamaññā , dattakittimādivasenapi puttavohāro loke dissati, so ca kho pariyāyatoti nippariyāyasiddhataṃ dassetuṃ ‘‘janikā mātā’’ti vuttaṃ. Yathā manussattabhāve ṭhitasseva kusaladhammānaṃ tikkhavisadasūrabhāvāpatti yathā taṃ tiṇṇampi bodhisattānaṃ bodhittayanibbattiyaṃ, evaṃ manussattabhāve ṭhitasseva akusaladhammānampi tikkhavisadasūrabhāvāpattīti āha ‘‘sayampi manussajātikenevā’’ti. Cutianantaraṃ phalaṃ anantaraṃ nāma, tasmiṃ anantare niyuttaṃ, taṃnibbattanena anantarakaraṇasīlaṃ, anantarapayojanaṃ vā ānantariyaṃ, tena ānantariyena mātughātakakammena. Pitughātakepi yena manussabhūto janako pitā sayampi manussajātikeneva satā sañcicca jīvitā voropito, ayaṃ ānantariyena pitughātakakammena pitughātakotiādinā sabbaṃ veditabbanti āha ‘‘pitughātakepi eseva nayo’’ti.
පරිවත්‌තිතලිඞ්‌ගම්‌පි (ම. නි. අට්‌ඨ. 3.128; අ. නි. අට්‌ඨ. 1.1.275; විභ. අට්‌ඨ. 809) මාතරං පිතරං වා ජීවිතා වොරොපෙන්‌තස්‌ස ආනන්‌තරියකම්‌මං හොතියෙව. සතිපි හි ලිඞ්‌ගපරිවත්‌තෙ සො එව එකකම්‌මනිබ්‌බත්‌තො භවඞ්‌ගප්‌පබන්‌ධො ජීවිතින්‌ද්‍රියප්‌පබන්‌ධො ච, නාඤ්‌ඤොති. යො පන සයං මනුස්‌සො තිරච්‌ඡානභූතං මාතරං වා පිතරං වා, සයං වා තිරච්‌ඡානභූතො මනුස්‌සභූතං, තිරච්‌ඡානභූතොයෙව වා තිරච්‌ඡානභූතං ජීවිතා වොරොපෙති, තස්‌ස කම්‌මං ආනන්‌තරියං න හොති, භාරියං පන හොති, ආනන්‌තරියං ආහච්‌චෙව තිට්‌ඨති. එළකචතුක්‌කං සඞ්‌ගාමචතුක්‌කං චොරචතුක්‌කඤ්‌චෙත්‌ථ කථෙතබ්‌බං. ‘‘එළකං මාරෙමී’’ති අභිසන්‌ධිනාපි හි එළකට්‌ඨානෙ ඨිතං මනුස්‌සො මනුස්‌සභූතං මාතරං වා පිතරං වා මාරෙන්‌තො ආනන්‌තරියං ඵුසති මරණාධිප්‌පායෙනෙව ආනන්‌තරියවත්‌ථුනො විකොපිතත්‌තා. එළකාභිසන්‌ධිනා පන මාතාපිතිඅඅසන්‌ධිනා වා එළකං මාරෙන්‌තො ආනන්‌තරියං න ඵුසති ආනන්‌තරියවත්‌ථුඅභාවතො. මාතාපිතිඅභිසන්‌ධිනා මාතාපිතරො මාරෙන්‌තො ඵුසතෙව. එස නයො ඉතරස්‌මිම්‌පි චතුක්‌කද්‌වයෙ. යථා ච මාතාපිතූසු, එවං අරහන්‌තෙපි එතානි චතුක්‌කානි වෙදිතබ්‌බානි. සබ්‌බත්‌ථ හි පුරිමං අභිසන්‌ධිචිත්‌තං අප්‌පමාණං, වධකචිත්‌තං පන තදාරම්‌මණං ජීවිතින්‌ද්‍රියඤ්‌ච ආනන්‌තරියානානන්‌තරභාවෙ පමාණං. කතානන්‌තරියකම්‌මො ච ‘‘තස්‌ස කම්‌මස්‌ස විපාකං පටිබාහිස්‌සාමී’’ති සකලචක්‌කවාළං මහාචෙතියප්‌පමාණෙහි කඤ්‌චනථූපෙහි පූරෙත්‌වාපි සකලචක්‌කවාළං පූරෙත්‌වා නිසින්‌නස්‌ස භික්‌ඛුසඞ්‌ඝස්‌ස මහාදානං දත්‌වාපි බුද්‌ධස්‌ස භගවතො සඞ්‌ඝාටිකණ්‌ණං අමුඤ්‌චන්‌තො විචරිත්‌වාපි කායස්‌ස භෙදා නිරයමෙව උපපජ්‌ජති, පබ්‌බජ්‌ජඤ්‌ච න ලභති.
Parivattitaliṅgampi (ma. ni. aṭṭha. 3.128; a. ni. aṭṭha. 1.1.275; vibha. aṭṭha. 809) mātaraṃ pitaraṃ vā jīvitā voropentassa ānantariyakammaṃ hotiyeva. Satipi hi liṅgaparivatte so eva ekakammanibbatto bhavaṅgappabandho jīvitindriyappabandho ca, nāññoti. Yo pana sayaṃ manusso tiracchānabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā, sayaṃ vā tiracchānabhūto manussabhūtaṃ, tiracchānabhūtoyeva vā tiracchānabhūtaṃ jīvitā voropeti, tassa kammaṃ ānantariyaṃ na hoti, bhāriyaṃ pana hoti, ānantariyaṃ āhacceva tiṭṭhati. Eḷakacatukkaṃ saṅgāmacatukkaṃ coracatukkañcettha kathetabbaṃ. ‘‘Eḷakaṃ māremī’’ti abhisandhināpi hi eḷakaṭṭhāne ṭhitaṃ manusso manussabhūtaṃ mātaraṃ vā pitaraṃ vā mārento ānantariyaṃ phusati maraṇādhippāyeneva ānantariyavatthuno vikopitattā. Eḷakābhisandhinā pana mātāpitiaasandhinā vā eḷakaṃ mārento ānantariyaṃ na phusati ānantariyavatthuabhāvato. Mātāpitiabhisandhinā mātāpitaro mārento phusateva. Esa nayo itarasmimpi catukkadvaye. Yathā ca mātāpitūsu, evaṃ arahantepi etāni catukkāni veditabbāni. Sabbattha hi purimaṃ abhisandhicittaṃ appamāṇaṃ, vadhakacittaṃ pana tadārammaṇaṃ jīvitindriyañca ānantariyānānantarabhāve pamāṇaṃ. Katānantariyakammo ca ‘‘tassa kammassa vipākaṃ paṭibāhissāmī’’ti sakalacakkavāḷaṃ mahācetiyappamāṇehi kañcanathūpehi pūretvāpi sakalacakkavāḷaṃ pūretvā nisinnassa bhikkhusaṅghassa mahādānaṃ datvāpi buddhassa bhagavato saṅghāṭikaṇṇaṃ amuñcanto vicaritvāpi kāyassa bhedā nirayameva upapajjati, pabbajjañca na labhati.
115. ඉච්‌ඡමානන්‌ති ඔදාතවත්‌ථවසනං ඉච්‌ඡමානං. තෙනෙවාහ ‘‘ගිහිභාවෙ සම්‌පටිච්‌ඡිතමත්‌තෙයෙවා’’ති. සඞ්‌ඝභෙදකකථාවිත්‌ථාරො පරතො ආවි භවිස්‌සති. චතුන්‌නං කම්‌මානන්‌ති අපලොකනාදීනං චතුන්‌නං කම්‌මානං. දුට්‌ඨචිත්‌තෙනාති වුත්‌තමෙවත්‌ථං විභාවෙති ‘‘වධකචිත්‌තෙනා’’ති. වධකචෙතනාය හි දූසිතචිත්‌තං ඉධ දුට්‌ඨචිත්‌තං නාම. ලොහිතං උප්‌පාදෙතීති එත්‌ථ තථාගතස්‌ස අභෙජ්‌ජකායතාය පරූපක්‌කමෙන චම්‌මච්‌ඡෙදං කත්‌වා ලොහිතපග්‌ඝරණං නාම නත්‌ථි, සරීරස්‌ස පන අන්‌තොයෙව එකස්‌මිං ඨානෙ ලොහිතං සමොසරති, ආඝාතෙන පකුප්‌පමානං සඤ්‌චිතං හොති. දෙවදත්‌තෙන පවිද්‌ධසිලතො භිජ්‌ජිත්‌වා ගතසක්‌ඛලිකාපි තථාගතස්‌ස පාදන්‌තං පහරි, ඵරසුනා පහටො විය පාදො අන්‌තොලොහිතොයෙව අහොසි. ජීවකො පන තථාගතස්‌ස රුචියා සත්‌ථකෙන චම්‌මං ඡින්‌දිත්‌වා තම්‌හා ඨානා දුට්‌ඨලොහිතං නීහරිත්‌වා ඵාසුමකාසි, තෙනස්‌ස පුඤ්‌ඤකම්‌මමෙව අහොසි. තෙනාහ ‘‘ජීවකො වියා’’තිආදි.
115.Icchamānanti odātavatthavasanaṃ icchamānaṃ. Tenevāha ‘‘gihibhāve sampaṭicchitamatteyevā’’ti. Saṅghabhedakakathāvitthāro parato āvi bhavissati. Catunnaṃ kammānanti apalokanādīnaṃ catunnaṃ kammānaṃ. Duṭṭhacittenāti vuttamevatthaṃ vibhāveti ‘‘vadhakacittenā’’ti. Vadhakacetanāya hi dūsitacittaṃ idha duṭṭhacittaṃ nāma. Lohitaṃ uppādetīti ettha tathāgatassa abhejjakāyatāya parūpakkamena cammacchedaṃ katvā lohitapaggharaṇaṃ nāma natthi, sarīrassa pana antoyeva ekasmiṃ ṭhāne lohitaṃ samosarati, āghātena pakuppamānaṃ sañcitaṃ hoti. Devadattena paviddhasilato bhijjitvā gatasakkhalikāpi tathāgatassa pādantaṃ pahari, pharasunā pahaṭo viya pādo antolohitoyeva ahosi. Jīvako pana tathāgatassa ruciyā satthakena cammaṃ chinditvā tamhā ṭhānā duṭṭhalohitaṃ nīharitvā phāsumakāsi, tenassa puññakammameva ahosi. Tenāha ‘‘jīvako viyā’’tiādi.
අථ යෙ පරිනිබ්‌බුතෙ තථාගතෙ චෙතියං භින්‌දන්‌ති, බොධිං ඡින්‌දන්‌ති, ධාතුම්‌හි උපක්‌කමන්‌ති, තෙසං කිං හොතීති? භාරියං කම්‌මං හොති ආනන්‌තරියසදිසං. සධාතුකං පන ථූපං වා පටිමං වා බාධමානං බොධිසාඛං ඡින්‌දිතුං වට්‌ටති. සචෙපි තත්‌ථ නිලීනා සකුණා චෙතියෙ වච්‌චං පාතෙන්‌ති, ඡින්‌දිතුං වට්‌ටතියෙව. පරිභොගචෙතියතො හි සරීරචෙතියං ගරුතරං. චෙතියවත්‌ථුං භින්‌දිත්‌වා ගච්‌ඡන්‌තෙ බොධිමූලෙපි ඡින්‌දිත්‌වා හරිතුං වට්‌ටති. යා පන බොධිසාඛා බොධිඝරං බාධති, තං ගෙහරක්‌ඛණත්‌ථං ඡින්‌දිතුං න ලභති. බොධිඅත්‌ථඤ්‌හි ගෙහං, න ගෙහත්‌ථාය බොධි. ආසනඝරෙපි එසෙව නයො. යස්‌මිං පන ආසනඝරෙ ධාතු නිහිතා හොති, තස්‌ස රක්‌ඛණත්‌ථාය බොධිසාඛං ඡින්‌දිතුං වට්‌ටති. බොධිජග්‌ගනත්‌ථං ඔජොහරණසාඛං වා පූතිට්‌ඨානං වා ඡින්‌දිතුං වට්‌ටතියෙව, සත්‌ථු රූපකායපටිජග්‌ගනෙ විය පුඤ්‌ඤම්‌පි හොති.
Atha ye parinibbute tathāgate cetiyaṃ bhindanti, bodhiṃ chindanti, dhātumhi upakkamanti, tesaṃ kiṃ hotīti? Bhāriyaṃ kammaṃ hoti ānantariyasadisaṃ. Sadhātukaṃ pana thūpaṃ vā paṭimaṃ vā bādhamānaṃ bodhisākhaṃ chindituṃ vaṭṭati. Sacepi tattha nilīnā sakuṇā cetiye vaccaṃ pātenti, chindituṃ vaṭṭatiyeva. Paribhogacetiyato hi sarīracetiyaṃ garutaraṃ. Cetiyavatthuṃ bhinditvā gacchante bodhimūlepi chinditvā harituṃ vaṭṭati. Yā pana bodhisākhā bodhigharaṃ bādhati, taṃ geharakkhaṇatthaṃ chindituṃ na labhati. Bodhiatthañhi gehaṃ, na gehatthāya bodhi. Āsanagharepi eseva nayo. Yasmiṃ pana āsanaghare dhātu nihitā hoti, tassa rakkhaṇatthāya bodhisākhaṃ chindituṃ vaṭṭati. Bodhijagganatthaṃ ojoharaṇasākhaṃ vā pūtiṭṭhānaṃ vā chindituṃ vaṭṭatiyeva, satthu rūpakāyapaṭijaggane viya puññampi hoti.
මාතුඝාතකාදිවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Mātughātakādivatthukathāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / විනයපිටක • Vinayapiṭaka / මහාවග්‌ගපාළි • Mahāvaggapāḷi
50. මාතුඝාතකවත්‌ථු • 50. Mātughātakavatthu
53. භික්‌ඛුනීදූසකවත්‌ථු • 53. Bhikkhunīdūsakavatthu
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / විනයපිටක (අට්‌ඨකථා) • Vinayapiṭaka (aṭṭhakathā) / මහාවග්‌ග-අට්‌ඨකථා • Mahāvagga-aṭṭhakathā / මාතුඝාතකාදිවත්‌ථුකථා • Mātughātakādivatthukathā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / වජිරබුද්‌ධි-ටීකා • Vajirabuddhi-ṭīkā / මාතුඝාතකාදිවත්‌ථුකථාවණ්‌ණනා • Mātughātakādivatthukathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / විමතිවිනොදනී-ටීකා • Vimativinodanī-ṭīkā / මාතුඝාතකාදිකථාවණ්‌ණනා • Mātughātakādikathāvaṇṇanā
ටීකා • Tīkā / විනයපිටක (ටීකා) • Vinayapiṭaka (ṭīkā) / පාචිත්‍යාදියොජනාපාළි • Pācityādiyojanāpāḷi / 50. මාතුඝාතකාදිවත්‌ථුකථා • 50. Mātughātakādivatthukathā
