| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ (ដីកា) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
៣. មេឃិយសុត្តវណ្ណនា
3. Meghiyasuttavaṇṇanā
៣. តតិយេ (ឧទា. អដ្ឋ. ៣១) មេឃិយោតិ តស្ស ថេរស្ស នាមំ។ ឧបដ្ឋាកោ ហោតីតិ បរិចារកោ ហោតិ។ ភគវតោ ហិ បឋមពោធិយំ ឧបដ្ឋាកា អនិពទ្ធា អហេសុំ។ ឯកទា នាគសមលោ, ឯកទា នាគិតោ, ឯកទា ឧបវាណោ, ឯកទា សុនក្ខត្តោ, ឯកទា ចុន្ទោ សមណុទ្ទេសោ , ឯកទា សាគតោ, ឯកទា មេឃិយោ, តទាបិ មេឃិយត្ថេរោវ ឧបដ្ឋាកោ ហោតិ។ តេនាហ ‘‘តេន ខោ បន សមយេន អាយស្មា មេឃិយោ ភគវតោ ឧបដ្ឋាកោ ហោតី’’តិ។
3. Tatiye (udā. aṭṭha. 31) meghiyoti tassa therassa nāmaṃ. Upaṭṭhāko hotīti paricārako hoti. Bhagavato hi paṭhamabodhiyaṃ upaṭṭhākā anibaddhā ahesuṃ. Ekadā nāgasamalo, ekadā nāgito, ekadā upavāṇo, ekadā sunakkhatto, ekadā cundo samaṇuddeso , ekadā sāgato, ekadā meghiyo, tadāpi meghiyattherova upaṭṭhāko hoti. Tenāha ‘‘tena kho pana samayena āyasmā meghiyo bhagavato upaṭṭhāko hotī’’ti.
កិមិកាឡាយាតិ កាឡកិមីនំ ពហុលតាយ ‘‘កិមិកាឡា’’តិ លទ្ធនាមាយ នទិយា។ ជង្ឃាវិហារន្តិ ចិរនិសជ្ជាយ ជង្ឃាសុ ឧប្បន្នកិលមថវិនោទនត្ថំ វិចរណំ។ បាសាទិកន្តិ អវិរឡរុក្ខតាយ សិនិទ្ធបត្តតាយ ច បស្សន្តានំ បសាទំ អាវហតីតិ បាសាទិកំ។ សន្ទច្ឆាយតាយ មនុញ្ញភូមិភាគតាយ ច អន្តោ បវិដ្ឋានំ បីតិសោមនស្សជននដ្ឋេន ចិត្តំ រមេតីតិ រមណីយំ។ អលន្តិ បរិយត្តំ, យុត្តន្តិបិ អត្ថោ។ បធានត្ថិកស្សាតិ បធានេន ភាវនានុយោគេន អត្ថិកស្ស។ យស្មា សោ បធានកម្មេ យុត្តោ បធានកម្មិកោ នាម ហោតិ, តស្មា វុត្តំ ‘‘បធានកម្មិកស្សា’’តិ។ អាគច្ឆេយ្យាហន្តិ អាគច្ឆេយ្យំ អហំ។ ថេរេន កិរ បុព្ពេ តំ ឋានំ អនុប្បដិបាដិយា បញ្ច ជាតិសតានិ រញ្ញា ឯវ សតា អនុភូតបុព្ពំ ឧយ្យានំ អហោសិ, តេនស្ស ទិដ្ឋមត្តេយេវ តត្ថ វិហរិតុំ ចិត្តំ នមិ។
Kimikāḷāyāti kāḷakimīnaṃ bahulatāya ‘‘kimikāḷā’’ti laddhanāmāya nadiyā. Jaṅghāvihāranti ciranisajjāya jaṅghāsu uppannakilamathavinodanatthaṃ vicaraṇaṃ. Pāsādikanti aviraḷarukkhatāya siniddhapattatāya ca passantānaṃ pasādaṃ āvahatīti pāsādikaṃ. Sandacchāyatāya manuññabhūmibhāgatāya ca anto paviṭṭhānaṃ pītisomanassajananaṭṭhena cittaṃ rametīti ramaṇīyaṃ. Alanti pariyattaṃ, yuttantipi attho. Padhānatthikassāti padhānena bhāvanānuyogena atthikassa. Yasmā so padhānakamme yutto padhānakammiko nāma hoti, tasmā vuttaṃ ‘‘padhānakammikassā’’ti. Āgaccheyyāhanti āgaccheyyaṃ ahaṃ. Therena kira pubbe taṃ ṭhānaṃ anuppaṭipāṭiyā pañca jātisatāni raññā eva satā anubhūtapubbaṃ uyyānaṃ ahosi, tenassa diṭṭhamatteyeva tattha viharituṃ cittaṃ nami.
យាវ អញ្ញោបិ កោចិ ភិក្ខុ អាគច្ឆតីតិ អញ្ញោ កោចិបិ ភិក្ខុ មម សន្តិកំ យាវ អាគច្ឆតិ, តាវ អាគមេហីតិ អត្ថោ។ ‘‘កោចិ ភិក្ខុ ទិស្សតី’’តិបិ បាឋោ, ‘‘អាគច្ឆតូ’’តិបិ បឋន្តិ, តថា ‘‘ទិស្សតូ’’តិបិ។ នត្ថិ កិញ្ចិ ឧត្តរិ ករណីយន្តិ ចតូសុ សច្ចេសុ ចតូហិ មគ្គេហិ បរិញ្ញាទីនំ សោឡសន្នំ កិច្ចានំ កតត្តា អភិសម្ពោធិយា វា អធិគតត្តា តតោ អញ្ញំ ឧត្តរិ ករណីយំ នាម នត្ថិ។ ចតូសុ សច្ចេសុ ចតុន្នំ កិច្ចានំ កតត្តាតិ ឥទំ បន មគ្គវសេន លព្ភភានំ ភេទំ អនុបេក្ខិត្វា វុត្តំ។ អត្ថិ កតស្ស បដិចយោតិ មយ្ហំ សន្តានេ និប្ផាទិតស្ស សីលាទិធម្មស្ស អរិយមគ្គស្ស អនធិគតត្តា តទត្ថំ បុន វឌ្ឍនសង្ខាតោ បដិចយោ អត្ថិ, ឥច្ឆិតព្ពោតិ អត្ថោ។
Yāvaaññopi koci bhikkhu āgacchatīti añño kocipi bhikkhu mama santikaṃ yāva āgacchati, tāva āgamehīti attho. ‘‘Koci bhikkhu dissatī’’tipi pāṭho, ‘‘āgacchatū’’tipi paṭhanti, tathā ‘‘dissatū’’tipi. Natthi kiñci uttari karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññādīnaṃ soḷasannaṃ kiccānaṃ katattā abhisambodhiyā vā adhigatattā tato aññaṃ uttari karaṇīyaṃ nāma natthi. Catūsu saccesu catunnaṃ kiccānaṃ katattāti idaṃ pana maggavasena labbhabhānaṃ bhedaṃ anupekkhitvā vuttaṃ. Atthi katassa paṭicayoti mayhaṃ santāne nipphāditassa sīlādidhammassa ariyamaggassa anadhigatattā tadatthaṃ puna vaḍḍhanasaṅkhāto paṭicayo atthi, icchitabboti attho.
តិវិធនាដកបរិវារោតិ មហន្តិត្ថិយោ មជ្ឈិមិត្ថិយោ អតិតរុណិត្ថិយោតិ ឯវំ វធូកុមារិកកញ្ញាវត្ថាហិ តិវិធាហិ នាដកិត្ថីហិ បរិវុតោ។ អកុសលវិតក្កេហីតិ យថាវុត្តេហិ កាមវិតក្កាទីហិ។ អបរេ បន ‘‘តស្មិំ វនសណ្ឌេ បុប្ផផលបល្លវាទីសុ លោភវសេន កាមវិតក្កោ, ខរស្សរានំ បក្ខិអាទីនំ សទ្ទស្សវនេន ព្យាបាទវិតក្កោ, លេឌ្ឌុអាទីហិ តេសំ វិហេឋនាធិប្បាយេន វិហិំសាវិតក្កោ។ ‘ឥធេវាហំ វសេយ្យ’ន្តិ តត្ថ សាបេក្ខតាវសេន វា កាមវិតក្កោ, វនចរកេ តត្ថ តត្ថ ទិស្វា តេសុ ចិត្តទុព្ភនេន ព្យាបាទវិតក្កោ, តេសំ វិហេឋនាធិប្បាយេន វិហិំសាវិតក្កោ តស្ស ឧប្បជ្ជតី’’តិ វទន្តិ។ យថា តថា វា តស្ស មិច្ឆាវិតក្កប្បវត្តិយេវ អច្ឆរិយការណំ។ អច្ឆរិយំ វត, ភោតិ គរហណច្ឆរិយំ នាម កិរេតំ ។ យថា អាយស្មា អានន្ទោ ភគវតោ វលិយគត្តំ ទិស្វា អវោច ‘‘អច្ឆរិយំ, ភន្តេ, អព្ភុតំ, ភន្តេ’’តិ (សំ. និ. ៥.៥១១)។ សម្បរិវារិតាតិ វោកិណ្ណា។ អត្តនិ គរុម្ហិ ច ឯកត្តេបិ ពហុវចនំ ទិស្សតិ។ ‘‘អន្វាសត្តោ’’តិបិ បាឋោ។ កស្មា បនស្ស ភគវា តត្ថ គមនំ អនុជានិ? ‘‘អននុញ្ញាតោបិ ចាយំ មំ ឱហាយ គច្ឆិស្សតេវ, បរិចារកាមតាយ មញ្ញេ ភគវា គន្តុំ ន ទេតីតិ ចស្ស សិយា អញ្ញថត្តំ, តទស្ស ទីឃរត្តំ អហិតាយ ទុក្ខាយ សំវត្តេយ្យា’’តិ អនុជានិ។
Tividhanāṭakaparivāroti mahantitthiyo majjhimitthiyo atitaruṇitthiyoti evaṃ vadhūkumārikakaññāvatthāhi tividhāhi nāṭakitthīhi parivuto. Akusalavitakkehīti yathāvuttehi kāmavitakkādīhi. Apare pana ‘‘tasmiṃ vanasaṇḍe pupphaphalapallavādīsu lobhavasena kāmavitakko, kharassarānaṃ pakkhiādīnaṃ saddassavanena byāpādavitakko, leḍḍuādīhi tesaṃ viheṭhanādhippāyena vihiṃsāvitakko. ‘Idhevāhaṃ vaseyya’nti tattha sāpekkhatāvasena vā kāmavitakko, vanacarake tattha tattha disvā tesu cittadubbhanena byāpādavitakko, tesaṃ viheṭhanādhippāyena vihiṃsāvitakko tassa uppajjatī’’ti vadanti. Yathā tathā vā tassa micchāvitakkappavattiyeva acchariyakāraṇaṃ. Acchariyaṃ vata, bhoti garahaṇacchariyaṃ nāma kiretaṃ . Yathā āyasmā ānando bhagavato valiyagattaṃ disvā avoca ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.511). Samparivāritāti vokiṇṇā. Attani garumhi ca ekattepi bahuvacanaṃ dissati. ‘‘Anvāsatto’’tipi pāṭho. Kasmā panassa bhagavā tattha gamanaṃ anujāni? ‘‘Ananuññātopi cāyaṃ maṃ ohāya gacchissateva, paricārakāmatāya maññe bhagavā gantuṃ na detīti cassa siyā aññathattaṃ, tadassa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvatteyyā’’ti anujāni.
ឯវំ តស្មិំ អត្តនោ បវត្តិំ អារោចេត្វា និសិន្នេ អថស្ស ភគវា សប្បាយធម្មំ ទេសេន្តោ ‘‘អបរិបក្កាយ, មេឃិយ, ចេតោវិមុត្តិយា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ ‘‘អបរិបក្កាយា’’តិ បរិបាកំ អប្បត្តាយ។ ចេតោវិមុត្តិយាតិ កិលេសេហិ ចេតសោ វិមុត្តិយា។ បុព្ពភាគេ ហិ តទង្គវសេន ចេវ វិក្ខម្ភនវសេន ច ចេតសោ វិមុត្តិ ហោតិ, អបរភាគេ សមុច្ឆេទវសេន ចេវ បដិប្បស្សទ្ធិវសេន ច។ សាយំ វិមុត្តិ ហេដ្ឋា វិត្ថារតោ កថិតាវ, តស្មា តត្ថ វុត្តនយេន វេទិតព្ពា។ តត្ថ វិមុត្តិបរិបាចនីយេហិ ធម្មេហិ អាសយេ បរិបាចិតេ សោធិតេ វិបស្សនាយ មគ្គគព្ភំ គណ្ហន្តិយា បរិបាកំ គច្ឆន្តិយា ចេតោវិមុត្តិ បរិបក្កា នាម ហោតិ, តទភាវេ អបរិបក្កា។
Evaṃ tasmiṃ attano pavattiṃ ārocetvā nisinne athassa bhagavā sappāyadhammaṃ desento ‘‘aparipakkāya, meghiya, cetovimuttiyā’’tiādimāha. Tattha ‘‘aparipakkāyā’’ti paripākaṃ appattāya. Cetovimuttiyāti kilesehi cetaso vimuttiyā. Pubbabhāge hi tadaṅgavasena ceva vikkhambhanavasena ca cetaso vimutti hoti, aparabhāge samucchedavasena ceva paṭippassaddhivasena ca. Sāyaṃ vimutti heṭṭhā vitthārato kathitāva, tasmā tattha vuttanayena veditabbā. Tattha vimuttiparipācanīyehi dhammehi āsaye paripācite sodhite vipassanāya maggagabbhaṃ gaṇhantiyā paripākaṃ gacchantiyā cetovimutti paripakkā nāma hoti, tadabhāve aparipakkā.
កតមេ បន វិមុត្តិបរិបាចនីយា ធម្មា? សទ្ធិន្ទ្រិយាទីនំ វិសុទ្ធិករណវសេន បន្នរស ធម្មា វេទិតព្ពា។ វុត្តញ្ហេតំ –
Katame pana vimuttiparipācanīyā dhammā? Saddhindriyādīnaṃ visuddhikaraṇavasena pannarasa dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ –
‘‘អស្សទ្ធេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, សទ្ធេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, បសាទនីយេ សុត្តន្តេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ សទ្ធិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។
‘‘Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati.
‘‘កុសីតេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, អារទ្ធវីរិយេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, សម្មប្បធានេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ វីរិយិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។
‘‘Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati.
‘‘មុដ្ឋស្សតី បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, ឧបដ្ឋិតស្សតី បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, សតិបដ្ឋានេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ សតិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។
‘‘Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati.
‘‘អសមាហិតេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, សមាហិតេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, ឈានវិមោក្ខេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ សមាធិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។
‘‘Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati.
‘‘ទុប្បញ្ញេ បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, បញ្ញវន្តេ បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, គម្ភីរញាណចរិយំ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ តីហាការេហិ បញ្ញិន្ទ្រិយំ វិសុជ្ឈតិ។
‘‘Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati.
‘‘ឥតិ ឥមេ បញ្ច បុគ្គលេ បរិវជ្ជយតោ, បញ្ច បុគ្គលេ សេវតោ ភជតោ បយិរុបាសតោ, បញ្ច សុត្តន្តេ បច្ចវេក្ខតោ ឥមេហិ បន្នរសហិ អាការេហិ ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ វិសុជ្ឈន្តី’’តិ (បដិ. ម. ១.១៨៥)។
‘‘Iti ime pañca puggale parivajjayato, pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttante paccavekkhato imehi pannarasahi ākārehi imāni pañcindriyāni visujjhantī’’ti (paṭi. ma. 1.185).
អបរេហិបិ បន្នរសហិ អាការេហិ ឥមានិ បញ្ចិន្ទ្រិយានិ វិសុជ្ឈន្តិ។ អបរេបិ បន្នរស ធម្មា វិមុត្តិបរិបាចនីយា។ សទ្ធាបញ្ចមានិ ឥន្ទ្រិយានិ, អនិច្ចសញ្ញា អនិច្ចេ, ទុក្ខសញ្ញា ទុក្ខេ, អនត្តសញ្ញា, បហានសញ្ញា, វិរាគសញ្ញាតិ ឥមា បញ្ច និព្ពេធភាគិយា សញ្ញា, កល្យាណមិត្តតា, សីលសំវរោ, អភិសល្លេខតា, វីរិយារម្ភោ, និព្ពេធិកបញ្ញាតិ។ តេសុ វេនេយ្យទមនកុសលោ សត្ថា វេនេយ្យស្ស មេឃិយត្ថេរស្ស អជ្ឈាសយវសេន ឥធ កល្យាណមិត្តតាទយោ វិមុត្តិបរិបាចនីយេ ធម្មេ ទស្សេន្តោ ‘‘បញ្ច ធម្មា បរិបក្កាយ សំវត្តន្តី’’តិ វត្វា តេ វិត្ថារេន្តោ ‘‘ឥធ, មេឃិយ, ភិក្ខុ កល្យាណមិត្តោ ហោតី’’តិអាទិមាហ។
Aparehipi pannarasahi ākārehi imāni pañcindriyāni visujjhanti. Aparepi pannarasa dhammā vimuttiparipācanīyā. Saddhāpañcamāni indriyāni, aniccasaññā anicce, dukkhasaññā dukkhe, anattasaññā, pahānasaññā, virāgasaññāti imā pañca nibbedhabhāgiyā saññā, kalyāṇamittatā, sīlasaṃvaro, abhisallekhatā, vīriyārambho, nibbedhikapaññāti. Tesu veneyyadamanakusalo satthā veneyyassa meghiyattherassa ajjhāsayavasena idha kalyāṇamittatādayo vimuttiparipācanīye dhamme dassento ‘‘pañca dhammā paripakkāya saṃvattantī’’ti vatvā te vitthārento ‘‘idha, meghiya, bhikkhu kalyāṇamitto hotī’’tiādimāha.
តត្ថ កល្យាណមិត្តោតិ កល្យាណោ ភទ្ទោ សុន្ទរោ មិត្តោ ឯតស្សាតិ កល្យាណមិត្តោ។ យស្ស សីលាទិគុណសម្បន្នោ ‘‘អឃស្ស តាតា ហិតស្ស វិធាតា’’តិ ឯវំ សព្ពាការេន ឧបការោ មិត្តោ ហោតិ, សោ បុគ្គលោ កល្យាណមិត្តោវ។ យថាវុត្តេហិ កល្យាណបុគ្គលេហេវ សព្ពិរិយាបថេសុ សហ អយតិ បវត្តតិ, ន វិនា តេហីតិ កល្យាណសហាយោ។ កល្យាណបុគ្គលេសុ ឯវ ចិត្តេន ចេវ កាយេន ច និន្នបោណបព្ភារភាវេន បវត្តតីតិ កល្យាណសម្បវង្កោ។ បទត្តយេន កល្យាណមិត្តសំសគ្គេ អាទរំ ឧប្បាទេតិ។ អយំ កល្យាណមិត្តតាសង្ខាតោ ព្រហ្មចរិយវាសស្ស អាទិភាវតោ សព្ពេសញ្ច កុសលធម្មានំ ពហុការតាយ បធានភាវតោ ច ឥមេសុ បញ្ចសុ ធម្មេសុ អាទិតោ វុត្តត្តា បឋមោ អនវជ្ជធម្មោ អវិសុទ្ធានំ សទ្ធាទីនំ វិសុទ្ធិករណវសេន ចេតោវិមុត្តិយា បរិបក្កាយ សំវត្តតិ។ ឯត្ថ ច កល្យាណមិត្តស្ស ពហុការតា បធានតា ច ‘‘ឧបឌ្ឍមិទំ, ភន្តេ, ព្រហ្មចរិយស្ស យទិទំ កល្យាណមិត្តតា’’តិ វទន្តំ ធម្មភណ្ឌាគារិកំ ‘‘មា ហេវំ, អានន្ទា’’តិ ទ្វិក្ខតុំ បដិសេធេត្វា ‘‘សកលមេវ ហិទំ, អានន្ទ, ព្រហ្មចរិយំ យទិទំ កល្យាណមិត្តតា កល្យាណសហាយតា’’តិ – អាទិសុត្តបទេហិ (សំ. និ. ១.១២៩; ៥.២) វេទិតព្ពា។
Tattha kalyāṇamittoti kalyāṇo bhaddo sundaro mitto etassāti kalyāṇamitto. Yassa sīlādiguṇasampanno ‘‘aghassa tātā hitassa vidhātā’’ti evaṃ sabbākārena upakāro mitto hoti, so puggalo kalyāṇamittova. Yathāvuttehi kalyāṇapuggaleheva sabbiriyāpathesu saha ayati pavattati, na vinā tehīti kalyāṇasahāyo. Kalyāṇapuggalesu eva cittena ceva kāyena ca ninnapoṇapabbhārabhāvena pavattatīti kalyāṇasampavaṅko. Padattayena kalyāṇamittasaṃsagge ādaraṃ uppādeti. Ayaṃ kalyāṇamittatāsaṅkhāto brahmacariyavāsassa ādibhāvato sabbesañca kusaladhammānaṃ bahukāratāya padhānabhāvato ca imesu pañcasu dhammesu ādito vuttattā paṭhamo anavajjadhammo avisuddhānaṃ saddhādīnaṃ visuddhikaraṇavasena cetovimuttiyā paripakkāya saṃvattati. Ettha ca kalyāṇamittassa bahukāratā padhānatā ca ‘‘upaḍḍhamidaṃ, bhante, brahmacariyassa yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti vadantaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ ‘‘mā hevaṃ, ānandā’’ti dvikkhatuṃ paṭisedhetvā ‘‘sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyaṃ yadidaṃ kalyāṇamittatā kalyāṇasahāyatā’’ti – ādisuttapadehi (saṃ. ni. 1.129; 5.2) veditabbā.
បុន ចបរន្តិ បុន ច អបរំ ធម្មជាតំ។ សីលវាតិ ឯត្ថ កេនដ្ឋេន សីលំ? សីលនដ្ឋេន សីលំ ។ កិមិទំ សីលនំ នាម? សមាធានំ, កាយកម្មាទីនំ សុសីល្យវសេន អវិប្បកិណ្ណតាតិ អត្ថោ។ អថ វា ឧបធារណំ, ឈានាទិកុសលធម្មានំ បតិដ្ឋានវសេន អាធារភាវោតិ អត្ថោ។ តស្មា សីលេតិ, សីលតីតិ វា សីលំ។ អយំ តាវ សទ្ទលក្ខណនយេន សីលដ្ឋោ។ អបរេ បន ‘‘សិរដ្ឋោ សីលដ្ឋោ, សីតលដ្ឋោ, សីលដ្ឋោ’’តិ និរុត្តិនយេន អត្ថំ វណ្ណេន្តិ។ តយិទំ បារិបូរិតោ អតិសយតោ វា សីលំ អស្ស អត្ថីតិ សីលវា, សីលសម្បន្នោតិ អត្ថោ។
Puna caparanti puna ca aparaṃ dhammajātaṃ. Sīlavāti ettha kenaṭṭhena sīlaṃ? Sīlanaṭṭhena sīlaṃ . Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ, kāyakammādīnaṃ susīlyavasena avippakiṇṇatāti attho. Atha vā upadhāraṇaṃ, jhānādikusaladhammānaṃ patiṭṭhānavasena ādhārabhāvoti attho. Tasmā sīleti, sīlatīti vā sīlaṃ. Ayaṃ tāva saddalakkhaṇanayena sīlaṭṭho. Apare pana ‘‘siraṭṭho sīlaṭṭho, sītalaṭṭho, sīlaṭṭho’’ti niruttinayena atthaṃ vaṇṇenti. Tayidaṃ pāripūrito atisayato vā sīlaṃ assa atthīti sīlavā, sīlasampannoti attho.
យថា ច សីលវា ហោតិ សីលសម្បន្នោ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ បាតិមោក្ខន្តិ សិក្ខាបទសីលំ។ តញ្ហិ យោ នំ បាតិ រក្ខតិ, តំ មោក្ខេតិ មោចេតិ អាបាយិកាទីហិ ទុក្ខេហីតិ បាតិមោក្ខំ។ សំវរណំ សំវរោ, កាយវាចាហិ អវីតិក្កមោ។ បាតិមោក្ខមេវ សំវរោ បាតិមោក្ខសំវរោ, តេន សំវុតោ បិហិតកាយវាចោតិ បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ។ ឥទមស្ស តស្មិំ សីលេ បតិដ្ឋិតភាវបរិទីបនំ។ វិហរតីតិ តទនុរូបវិហារសមង្គិភាវបរិទីបនំ។ អាចារគោចរសម្បន្នោតិ ហេដ្ឋា បាតិមោក្ខសំវរស្ស ឧបរិ វិសេសានំ យោគស្ស ច ឧបការធម្មបរិទីបនំ។ អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវីតិ បាតិមោក្ខសីលតោ អចវនធម្មតាបរិទីបនំ។ សមាទាយាតិ សិក្ខាបទានំ អនវសេសតោ អាទានបរិទីបនំ។ សិក្ខតីតិ សិក្ខាយ សមង្គិភាវបរិទីបនំ។ សិក្ខាបទេសូតិ សិក្ខិតព្ពធម្មបរិទីបនំ។
Yathā ca sīlavā hoti sīlasampanno, taṃ dassetuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādi vuttaṃ. Tattha pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ. Saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo. Pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, tena saṃvuto pihitakāyavācoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto. Idamassa tasmiṃ sīle patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa upari visesānaṃ yogassa ca upakāradhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti pātimokkhasīlato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti sikkhāya samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.
អបរោ នយោ – កិលេសានំ ពលវភាវតោ បាបកិរិយាយ សុករភាវតោ បុញ្ញកិរិយាយ ច ទុក្ករភាវតោ ពហុក្ខត្តុំ អបាយេសុ បតនសីលោតិ បាតី, បុថុជ្ជនោ។ អនិច្ចតាយ វា ភវាទីសុ កម្មវេគុក្ខិត្តោ ឃដិយន្តំ វិយ អនវដ្ឋានេន បរិព្ភមនតោ គមនសីលោតិ បាតី។ មរណវសេន វា តម្ហិ តម្ហិ សត្តនិកាយេ អត្តភាវស្ស បតនសីលោ វា បាតី, សត្តសន្តានោ, ចិត្តមេវ វា។ តំ បាតិនំ សំសារទុក្ខតោ មោក្ខេតីតិ បាតិមោក្ខំ។ ចិត្តស្ស ហិ វិមោក្ខេន សត្តោ ‘‘វិមុត្តោ’’តិ វុច្ចតិ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘ចិត្តវោទានា វិសុជ្ឈន្តី’’តិ (សំ. និ. ៣.១០០), ‘‘អនុបាទាយ អាសវេហិ ចិត្តំ វិមុត្ត’’ន្តិ (មហាវ. ២៨) ច។
Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato pāpakiriyāya sukarabhāvato puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegukkhitto ghaṭiyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī. Maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa patanasīlo vā pātī, sattasantāno, cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena satto ‘‘vimutto’’ti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100), ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca.
អថ វា អវិជ្ជាទិហេតុនា សំសារេ បតតិ គច្ឆតិ បវត្តតីតិ បាតិ។ ‘‘អវិជ្ជានីវរណានំ សត្តានំ តណ្ហាសំយោជនានំ សន្ធាវតំ សំសរត’’ន្តិ (សំ. និ. ២.១២៤) ហិ វុត្តំ។ តស្ស បាតិនោ សត្តស្ស តណ្ហាទិសំកិលេសត្តយតោ មោក្ខោ ឯតេនាតិ បាតិមោក្ខំ។
Atha vā avijjādihetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti. ‘‘Avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkhaṃ.
អថ វា បាតេតិ វិនិបាតេតិ ទុក្ខេតិ បាតិ, ចិត្តំ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘ចិត្តេន នីយតី លោកោ, ចិត្តេន បរិកស្សតី’’តិ (សំ. និ. ១.៦២)។ តស្ស បាតិនោ មោក្ខោ ឯតេនាតិ បាតិមោក្ខំ។ បតតិ វា ឯតេន អបាយទុក្ខេ សំសារទុក្ខេ ចាតិ បាតិ, តណ្ហាទិសំកិលេសោ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘តណ្ហា ជនេតិ បុរិសំ (សំ. និ. ១.៥៥)។ តណ្ហាទុតិយោ បុរិសោ’’តិ (អ. និ. ៤.៩; ឥតិវុ. ១៥, ១០៥) ច អាទិ។ តតោ បាតិតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខំ។
Atha vā pāteti vinipāteti dukkheti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena nīyatī loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkhaṃ. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkileso. Vuttañhi ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.55). Taṇhādutiyo puriso’’ti (a. ni. 4.9; itivu. 15, 105) ca ādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkhaṃ.
អថ វា បតតិ ឯត្ថាតិ បាតិ, ឆ អជ្ឈត្តិកពាហិរានិ អាយតនានិ។ វុត្តញ្ហិ ‘‘ឆសុ លោកោ សមុប្បន្នោ, ឆសុ កុព្ពតិ សន្ថវ’’ន្តិ (សុ. និ. ១៧១)។ តតោ ឆអជ្ឈត្តិកពាហិរាយតនសង្ខាតតោ បាតិតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខំ។ អថ វា បាតោ វិនិបាតោ អស្ស អត្ថីតិ បាតី, សំសារោ។ តតោ មោក្ខោតិ បាតិមោក្ខំ។ អថ វា សព្ពលោកាធិបតិភាវតោ ធម្មិស្សរោ ភគវា បតីតិ វុច្ចតិ, មុច្ចតិ ឯតេនាតិ មោក្ខោ, បតិនោ មោក្ខោ តេន បញ្ញត្តត្តាតិ បតិមោក្ខោ, បតិមោក្ខោ ឯវ បាតិមោក្ខំ។ សព្ពគុណានំ វា មូលភាវតោ ឧត្តមដ្ឋេន បតិ ច សោ យថាវុត្តេនត្ថេន មោក្ខោ ចាតិ បតិមោក្ខោ, បតិមោក្ខោ ឯវ បាតិមោក្ខំ។ តថា ហិ វុត្តំ ‘‘បាតិមោក្ខន្តិ អាទិមេតំ មុខមេតំ បមុខមេត’’ន្តិ (មហាវ. ១៣៥) វិត្ថារោ។
Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (su. ni. 171). Tato chaajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātato pātito mokkhoti pātimokkhaṃ. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkhaṃ. Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā patīti vuccati, muccati etenāti mokkho, patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkhaṃ. Sabbaguṇānaṃ vā mūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca so yathāvuttenatthena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkhaṃ. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhanti ādimetaṃ mukhametaṃ pamukhameta’’nti (mahāva. 135) vitthāro.
អថ វា ប-ឥតិ បការេ, អតីតិ អច្ចន្តត្ថេ និបាតោ, តស្មា បការេហិ អច្ចន្តំ មោក្ខេតីតិ បាតិមោក្ខំ។ ឥទញ្ហិ សីលំ សយំ តទង្គវសេន, សមាធិសហិតំ បញ្ញាសហិតញ្ច វិក្ខម្ភនវសេន សមុច្ឆេទវសេន អច្ចន្តំ មោក្ខេតិ មោចេតីតិ បាតិមោក្ខំ។ បតិ បតិ មោក្ខោតិ វា បតិមោក្ខោ, តម្ហា តម្ហា វីតិក្កមទោសតោ បច្ចេកំ មោក្ខោតិ អត្ថោ។ បតិមោក្ខោ ឯវ បាតិមោក្ខំ។ មោក្ខោតិ វា និព្ពានំ, តស្ស មោក្ខស្ស បដិពិម្ពភូតោតិ បតិមោក្ខោ។ សីលសំវរោ ហិ សូរិយស្ស អរុណុគ្គមនំ វិយ និព្ពានស្ស ឧទយភូតោ តប្បដិភាគោវ យថារហំ កិលេសនិព្ពាបនតោ។ បតិមោក្ខោយេវ បាតិមោក្ខំ។ អថ វា មោក្ខំ បតិ វត្តតិ, មោក្ខាភិមុខន្តិ វា បតិមោក្ខំ, បតិមោក្ខមេវ បាតិមោក្ខន្តិ ឯវំ តាវ ឯត្ថ បាតិមោក្ខសទ្ទស្ស អត្ថោ វេទិតព្ពោ។
Atha vā pa-iti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkhaṃ. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkhaṃ. Mokkhoti vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtoti patimokkho. Sīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgova yathārahaṃ kilesanibbāpanato. Patimokkhoyeva pātimokkhaṃ. Atha vā mokkhaṃ pati vattati, mokkhābhimukhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evaṃ tāva ettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
សំវរតិ បិទហតិ ឯតេនាតិ សំវរោ, បាតិមោក្ខមេវ សំវរោតិ បាតិមោក្ខសំវរោ។ អត្ថតោ បន តតោ តតោ វីតិក្កមិតព្ពតោ វិរតិយោ ចេតនា ច, តេន បាតិមោក្ខសំវរេន ឧបេតោ សមន្នាគតោ បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា – ‘‘ឥមិនា បាតិមោក្ខសំវរេន ឧបេតោ ហោតិ សមុបេតោ ឧបគតោ សម្បន្នោ សមន្នាគតោ, តេន វុច្ចតិ បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ’’តិ (វិភ. ៥១១)។
Saṃvarati pidahati etenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaroti pātimokkhasaṃvaro. Atthato pana tato tato vītikkamitabbato viratiyo cetanā ca, tena pātimokkhasaṃvarena upeto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvuto. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upagato sampanno samannāgato, tena vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti (vibha. 511).
វិហរតីតិ ឥរិយាបថវិហារេន វិហរតិ ឥរិយតិ វត្តតិ។ អាចារគោចរសម្បន្នោតិ វេឡុទានាទិមិច្ឆាជីវស្ស កាយបាគព្ភិយាទីនញ្ច អករណេន សព្ពសោ អនាចារំ វជ្ជេត្វា កាយិកោ អវីតិក្កមោ, វាចសិកោ អវីតិក្កមោ, កាយិកវាចសិកោ អវីតិក្កមោតិ ឯវំ វុត្តភិក្ខុ សារុប្បអាចារសម្បត្តិយា វេសិយាទិអគោចរំ វជ្ជេត្វា បិណ្ឌបាតាទិអត្ថំ ឧបសង្កមិតុំ យុត្តដ្ឋានសង្ខាតគោចរចរណេន ច សម្បន្នត្តា អាចារគោចរសម្បន្នោ។
Viharatīti iriyāpathavihārena viharati iriyati vattati. Ācāragocarasampannoti veḷudānādimicchājīvassa kāyapāgabbhiyādīnañca akaraṇena sabbaso anācāraṃ vajjetvā kāyiko avītikkamo, vācasiko avītikkamo, kāyikavācasiko avītikkamoti evaṃ vuttabhikkhu sāruppaācārasampattiyā vesiyādiagocaraṃ vajjetvā piṇḍapātādiatthaṃ upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānasaṅkhātagocaracaraṇena ca sampannattā ācāragocarasampanno.
អបិច យោ ភិក្ខុ សត្ថរិ សគារវោ សប្បតិស្សោ សព្រហ្មចារីសុ សគារវោ សប្បតិស្សោ ហិរោត្តប្បសម្បន្នោ សុនិវត្ថោ សុបារុតោ បាសាទិកេន អភិក្កន្តេន បដិក្កន្តេន អាលោកិតេន វិលោកិតេន សមិញ្ជិតេន បសារិតេន ឥរិយាបថសម្បន្នោ ឥន្ទ្រិយេសុ គុត្តទ្វារោ ភោជនេ មត្តញ្ញូ ជាគរិយំ អនុយុត្តោ សតិសម្បជញ្ញេន សមន្នាគតោ អប្បិច្ឆោ សន្តុដ្ឋោ បវិវិត្តោ អសំសដ្ឋោ អាភិសមាចារិកេសុ សក្កច្ចការី គរុចិត្តីការពហុលោ វិហរតិ, អយំ វុច្ចតិ អាចារសម្បន្នោ។
Apica yo bhikkhu satthari sagāravo sappatisso sabrahmacārīsu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena iriyāpathasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyaṃ anuyutto satisampajaññena samannāgato appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācārasampanno.
គោចរោ បន ឧបនិស្សយគោចរោ, អារក្ខគោចរោ, ឧបនិពន្ធគោចរោតិ តិវិធោ។ តត្ថ យោ ទសកថាវត្ថុគុណសមន្នាគតោ វុត្តលក្ខណោ កល្យាណមិត្តោ, យំ និស្សាយ អស្សុតំ សុណាតិ, សុតំ បរិយោទាបេតិ, កង្ខំ វិតរតិ, ទិដ្ឋិំ ឧជុំ ករោតិ, ចិត្តំ បសាទេតិ, យស្ស ច អនុសិក្ខន្តោ សទ្ធាយ វឌ្ឍតិ, សីលេន, សុតេន, ចាគេន, បញ្ញាយ វឌ្ឍតិ, អយំ វុច្ចតិ ឧបនិស្សយគោចរោ។
Gocaro pana upanissayagocaro, ārakkhagocaro, upanibandhagocaroti tividho. Tattha yo dasakathāvatthuguṇasamannāgato vuttalakkhaṇo kalyāṇamitto, yaṃ nissāya assutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodāpeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujuṃ karoti, cittaṃ pasādeti, yassa ca anusikkhanto saddhāya vaḍḍhati, sīlena, sutena, cāgena, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ vuccati upanissayagocaro.
យោ ភិក្ខុ អន្តរឃរំ បវិដ្ឋោ វីថិំ បដិបន្នោ ឱក្ខិត្តចក្ខុ យុគមត្តទស្សី សំវុតោ គច្ឆតិ, ន ហត្ថិំ ឱលោកេន្តោ, ន អស្សំ, ន រថំ , ន បត្តិំ, ន ឥត្ថិំ, ន បុរិសំ ឱលោកេន្តោ, ន ឧទ្ធំ ឧល្លោកេន្តោ, ន អធោ ឱលោកេន្តោ, ន ទិសាវិទិសំ បេក្ខមានោ គច្ឆតិ, អយំ អារក្ខគោចរោ។
Yo bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno okkhittacakkhu yugamattadassī saṃvuto gacchati, na hatthiṃ olokento, na assaṃ, na rathaṃ , na pattiṃ, na itthiṃ, na purisaṃ olokento, na uddhaṃ ullokento, na adho olokento, na disāvidisaṃ pekkhamāno gacchati, ayaṃ ārakkhagocaro.
ឧបនិពន្ធគោចរោ បន ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា, យត្ថ ភិក្ខុ អត្តនោ ចិត្តំ ឧបនិពន្ធតិ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា – ‘‘កោ ច, ភិក្ខវេ, ភិក្ខុនោ គោចរោ សកោ បេត្តិកោ វិសយោ, យទិទំ ចត្តារោ សតិបដ្ឋានា’’តិ (សំ. និ. ៥.៣៧២)។ តត្ថ ឧបនិស្សយគោចរស្ស បុព្ពេ វុត្តត្តា ឥតរេសំ វសេនេត្ថ គោចរោ វេទិតព្ពោ។ ឥតិ យថាវុត្តាយ អាចារសម្បត្តិយា ឥមាយ ច គោចរសម្បត្តិយា សមន្នាគតត្តា អាចារគោចរសម្បន្នោ។
Upanibandhagocaro pana cattāro satipaṭṭhānā, yattha bhikkhu attano cittaṃ upanibandhati. Vuttañhetaṃ bhagavatā – ‘‘ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā’’ti (saṃ. ni. 5.372). Tattha upanissayagocarassa pubbe vuttattā itaresaṃ vasenettha gocaro veditabbo. Iti yathāvuttāya ācārasampattiyā imāya ca gocarasampattiyā samannāgatattā ācāragocarasampanno.
អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវីតិ អប្បមត្តកត្តា អណុប្បមាណេសុ អស្សតិយា អសញ្ចិច្ច អាបន្នសេខិយអកុសលចិត្តុប្បាទាទិភេទេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សនសីលោ។ យោ ហិ ភិក្ខុ បរមាណុមត្តំ វជ្ជំ អដ្ឋសដ្ឋិយោជនសតសហស្សុព្ពេធសិនេរុបព្ពតរាជសទិសំ កត្វា បស្សតិ, យោបិ សព្ពលហុកំ ទុព្ភាសិតមត្តំ បារាជិកសទិសំ កត្វា បស្សតិ, អយម្បិ អណុមត្តេសុ វជ្ជេសុ ភយទស្សាវី នាម។ សមាទាយ សិក្ខតិ សិក្ខាបទេសូតិ យំកិញ្ចិ សិក្ខាបទេសុ សិក្ខិតព្ពំ, តំ សព្ពេន សព្ពំ សព្ពថា សព្ពំ អនវសេសំ សមាទិយិត្វា សិក្ខតិ, វត្តតិ បូរេតីតិ អត្ថោ។
Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti appamattakattā aṇuppamāṇesu assatiyā asañcicca āpannasekhiyaakusalacittuppādādibhedesu vajjesu bhayadassanasīlo. Yo hi bhikkhu paramāṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājasadisaṃ katvā passati, yopi sabbalahukaṃ dubbhāsitamattaṃ pārājikasadisaṃ katvā passati, ayampi aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī nāma. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃkiñci sikkhāpadesu sikkhitabbaṃ, taṃ sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ anavasesaṃ samādiyitvā sikkhati, vattati pūretīti attho.
អភិសល្លេខិកាតិ អតិវិយ កិលេសានំ សល្លេខនីយា, តេសំ តនុភាវាយ បហានាយ យុត្តរូបា។ ចេតោវិវរណសប្បាយាតិ ចេតសោ បដិច្ឆាទកានំ នីវរណានំ ទូរីភាវករណេន ចេតោវិវរណសង្ខាតានំ សមថវិបស្សនានំ សប្បាយា, សមថវិបស្សនាចិត្តស្សេវ វា វិវរណាយ បាកដីករណាយ វា សប្បាយា ឧបការិកាតិ ចេតោវិវរណសប្បាយា។
Abhisallekhikāti ativiya kilesānaṃ sallekhanīyā, tesaṃ tanubhāvāya pahānāya yuttarūpā. Cetovivaraṇasappāyāti cetaso paṭicchādakānaṃ nīvaraṇānaṃ dūrībhāvakaraṇena cetovivaraṇasaṅkhātānaṃ samathavipassanānaṃ sappāyā, samathavipassanācittasseva vā vivaraṇāya pākaṭīkaraṇāya vā sappāyā upakārikāti cetovivaraṇasappāyā.
ឥទានិ យេន និព្ពិទាទិអាវហណេន អយំ កថា អភិសល្លេខិកា ចេតោវិវរណសប្បាយា ច នាម ហោតិ, តំ ទស្សេតុំ ‘‘ឯកន្តនិព្ពិទាយា’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ ឯកន្តនិព្ពិទាយាតិ ឯកំសេនេវ វដ្ដទុក្ខតោ និព្ពិន្ទនត្ថាយ។ វិរាគាយ និរោធាយាតិ តស្សេវ វិរជ្ជនត្ថាយ ច និរុជ្ឈនត្ថាយ ច។ ឧបសមាយាតិ សព្ពកិលេសវូបសមាយ។ អភិញ្ញាយាតិ សព្ពស្សបិ អភិញ្ញេយ្យស្ស អភិជាននាយ។ សម្ពោធាយាតិ ចតុមគ្គសម្ពោធាយ។ និព្ពានាយាតិ អនុបាទិសេសនិព្ពានាយ។ ឯតេសុ ហិ អាទិតោ តីហិ បទេហិ វិបស្សនា វុត្តា, ទ្វីហិ និព្ពានំ វុត្តំ។ សមថវិបស្សនា អាទិំ កត្វា និព្ពានបរិយោសានោ អយំ សព្ពោ ឧត្តរិមនុស្សធម្មោ ទសកថាវត្ថុលាភិនោ សិជ្ឈតីតិ ទស្សេតិ។
Idāni yena nibbidādiāvahaṇena ayaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekantanibbidāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekantanibbidāyāti ekaṃseneva vaṭṭadukkhato nibbindanatthāya. Virāgāya nirodhāyāti tasseva virajjanatthāya ca nirujjhanatthāya ca. Upasamāyāti sabbakilesavūpasamāya. Abhiññāyāti sabbassapi abhiññeyyassa abhijānanāya. Sambodhāyāti catumaggasambodhāya. Nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. Etesu hi ādito tīhi padehi vipassanā vuttā, dvīhi nibbānaṃ vuttaṃ. Samathavipassanā ādiṃ katvā nibbānapariyosāno ayaṃ sabbo uttarimanussadhammo dasakathāvatthulābhino sijjhatīti dasseti.
ឥទានិ តំ កថំ វិភជិត្វា ទស្សេន្តោ ‘‘អប្បិច្ឆកថា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អប្បិច្ឆោតិ និឥច្ឆោ, តស្ស កថា អប្បិច្ឆកថា, អប្បិច្ឆភាវប្បដិសំយុត្តកថា វា អប្បិច្ឆកថា។ ឯត្ថ ច អត្រិច្ឆោ, បាបិច្ឆោ, មហិច្ឆោ, អប្បិច្ឆោតិ ឥច្ឆាវសេន ចត្តារោ បុគ្គលា។ តេសុ អត្តនា យថាលទ្ធេន លាភេន អតិត្តោ ឧបរូបរិ លាភំ ឥច្ឆន្តោ អត្រិច្ឆោ នាម។ យំ សន្ធាយ –
Idāni taṃ kathaṃ vibhajitvā dassento ‘‘appicchakathā’’tiādimāha. Tattha appicchoti niiccho, tassa kathā appicchakathā, appicchabhāvappaṭisaṃyuttakathā vā appicchakathā. Ettha ca atriccho, pāpiccho, mahiccho, appicchoti icchāvasena cattāro puggalā. Tesu attanā yathāladdhena lābhena atitto uparūpari lābhaṃ icchanto atriccho nāma. Yaṃ sandhāya –
‘‘ចតុព្ភិ អដ្ឋជ្ឈគមា, អដ្ឋាហិបិ ច សោឡស;
‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhāhipi ca soḷasa;
សោឡសាហិ ច ពាត្តិំស, អត្រិច្ឆំ ចក្កមាសទោ;
Soḷasāhi ca bāttiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;
ឥច្ឆាហតស្ស បោសស្ស, ចក្កំ ភមតិ មត្ថកេ’’តិ។ (ជា. ១.៥.១០៣) ច;
Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.5.103) ca;
‘‘អត្រិច្ឆំ អតិលោភេន, អតិលោភមទេន ចា’’តិ។ ច វុត្តំ;
‘‘Atricchaṃ atilobhena, atilobhamadena cā’’ti. ca vuttaṃ;
លាភសក្ការសិលោកនិកាមយមានាយ អសន្តគុណសម្ភាវនាធិប្បាយោ បាបិច្ឆោ។ យំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘ឥធេកច្ចោ អស្សទ្ធោ សមានោ ‘សទ្ធោតិ មំ ជនោ ជានាតូ’តិ ឥច្ឆតិ, ទុស្សីលោ សមានោ ‘សីលវាតិ មំ ជនោ ជានាតូ’តិ ឥច្ឆតី’’តិអាទិ (វិភ. ៨៥១)។
Lābhasakkārasilokanikāmayamānāya asantaguṇasambhāvanādhippāyo pāpiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘idhekacco assaddho samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchati, dussīlo samāno ‘sīlavāti maṃ jano jānātū’ti icchatī’’tiādi (vibha. 851).
សន្តគុណសម្ភាវនាធិប្បាយោ បដិគ្គហណេ អមត្តញ្ញូ មហិច្ឆោ, យំ សន្ធាយ វុត្តំ ‘‘ឥធេកច្ចោ សទ្ធោ សមានោ ‘សទ្ធោតិ មំ ជនោ ជានាតូ’តិ ឥច្ឆតិ, សីលវា សមានោ ‘សីលវាតិ មំ ជនោ ជានាតូ’តិ ឥច្ឆតី’’តិអាទិ។ ទុត្តប្បិយតាយ ហិស្ស វិជាតមាតាបិ ចិត្តំ គហេតុំ ន សក្កោតិ។ តេនេតំ វុច្ចតិ –
Santaguṇasambhāvanādhippāyo paṭiggahaṇe amattaññū mahiccho, yaṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘idhekacco saddho samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchati, sīlavā samāno ‘sīlavāti maṃ jano jānātū’ti icchatī’’tiādi. Duttappiyatāya hissa vijātamātāpi cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘អគ្គិក្ខន្ធោ សមុទ្ទោ ច, មហិច្ឆោ ចាបិ បុគ្គលោ;
‘‘Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cāpi puggalo;
សកដេន បច្ចយេ ទេន្តុ, តយោបេតេ អតប្បយា’’តិ។
Sakaṭena paccaye dentu, tayopete atappayā’’ti.
ឯតេ បន អត្រិច្ឆតាទយោ ទោសេ អារកា វិវជ្ជេត្វា សន្តគុណនិគុហនាធិប្បាយោ បដិគ្គហណេ ច មត្តញ្ញូ អប្បិច្ឆោ។ អត្តនិ វិជ្ជមានម្បិ គុណំ បដិច្ឆាទេតុកាមតាយ សទ្ធោ សមានោ ‘‘សទ្ធោតិ មំ ជនោ ជានាតូ’’តិ ន ឥច្ឆតិ, សីលវា, ពហុស្សុតោ, បវិវិត្តោ, អារទ្ធវីរិយោ, ឧបដ្ឋិតស្សតិ, សមាហិតោ, បញ្ញវា សមានោ ‘‘បញ្ញវាតិ មំ ជនោ ជានាតូ’’តិ ន ឥច្ឆតិ។ ស្វាយំ បច្ចយប្បិច្ឆោ, ធុតង្គប្បិច្ឆោ, បរិយត្តិអប្បិច្ឆោ អធិគមប្បិច្ឆោតិ ចតុព្ពិធោ។ តត្ថ ចតូសុ បច្ចយេសុ អប្បិច្ឆោ បច្ចយទាយកំ ទេយ្យធម្មំ អត្តនោ ថាមញ្ច ឱលោកេត្វា សចេបិ ហិ ទេយ្យធម្មោ ពហុ ហោតិ, ទាយកោ អប្បំ ទាតុកាមោ, ទាយកស្ស វសេន អប្បមេវ គណ្ហាតិ។ ទេយ្យធម្មោ ចេ អប្បោ, ទាយកោ ពហុំ ទាតុកាមោ, ទេយ្យធម្មស្ស វសេន អប្បមេវ គណ្ហាតិ។ ទេយ្យធម្មោបិ ចេ ពហុ, ទាយកោបិ ពហុំ ទាតុកាមោ, អត្តនោ ថាមំ ញត្វា បមាណយុត្តមេវ គណ្ហាតិ។ ឯវរូបោ ហិ ភិក្ខុ អនុប្បន្នំ លាភំ ឧប្បាទេតិ, ឧប្បន្នំ លាភំ ថាវរំ ករោតិ, ទាយកានំ ចិត្តំ អារាធេតិ។ ធុតង្គសមាទានស្ស បន អត្តនិ អត្ថិភាវំ ន ជានាបេតុកាមោ ធុតង្គប្បិច្ឆោ។ យោ អត្តនោ ពហុស្សុតភាវំ ជានាបេតុំ ន ឥច្ឆតិ, អយំ បរិយត្តិអប្បិច្ឆោ ។ យោ បន សោតាបន្នាទីសុ អញ្ញតរោ ហុត្វា សព្រហ្មចារីនម្បិ អត្តនោ សោតាបន្នាទិភាវំ ជានាបេតុំ ន ឥច្ឆតិ, អយំ អធិគមប្បិច្ឆោ។ ឯវមេតេសំ អប្បិច្ឆានំ យា អប្បិច្ឆតា, តស្សា សទ្ធិំ សន្ទស្សនាទិវិធិនា អនេកាការវោការានិសំសវិភាវនវសេន សប្បដិបក្ខស្ស អត្រិច្ឆតាទិភេទស្ស ឥច្ឆាចារស្ស អាទីនវវិភាវនវសេន ច បវត្តា កថា អប្បិច្ឆកថា។
Ete pana atricchatādayo dose ārakā vivajjetvā santaguṇaniguhanādhippāyo paṭiggahaṇe ca mattaññū appiccho. Attani vijjamānampi guṇaṃ paṭicchādetukāmatāya saddho samāno ‘‘saddhoti maṃ jano jānātū’’ti na icchati, sīlavā, bahussuto, pavivitto, āraddhavīriyo, upaṭṭhitassati, samāhito, paññavā samāno ‘‘paññavāti maṃ jano jānātū’’ti na icchati. Svāyaṃ paccayappiccho, dhutaṅgappiccho, pariyattiappiccho adhigamappicchoti catubbidho. Tattha catūsu paccayesu appiccho paccayadāyakaṃ deyyadhammaṃ attano thāmañca oloketvā sacepi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammo ce appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammopi ce bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇayuttameva gaṇhāti. Evarūpo hi bhikkhu anuppannaṃ lābhaṃ uppādeti, uppannaṃ lābhaṃ thāvaraṃ karoti, dāyakānaṃ cittaṃ ārādheti. Dhutaṅgasamādānassa pana attani atthibhāvaṃ na jānāpetukāmo dhutaṅgappiccho. Yo attano bahussutabhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ pariyattiappiccho. Yo pana sotāpannādīsu aññataro hutvā sabrahmacārīnampi attano sotāpannādibhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ adhigamappiccho. Evametesaṃ appicchānaṃ yā appicchatā, tassā saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokārānisaṃsavibhāvanavasena sappaṭipakkhassa atricchatādibhedassa icchācārassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā appicchakathā.
សន្តុដ្ឋិកថាតិ ឯត្ថ សន្តុដ្ឋីតិ សកេន អត្តនា លទ្ធេន តុដ្ឋិ សន្តុដ្ឋិ។ អថ វា វិសមំ បច្ចយិច្ឆំ បហាយ សមំ តុដ្ឋិ សន្តុដ្ឋិ, សន្តេន វា វិជ្ជមានេន តុដ្ឋិ សន្តុដ្ឋិ។ វុត្តញ្ចេតំ –
Santuṭṭhikathāti ettha santuṭṭhīti sakena attanā laddhena tuṭṭhi santuṭṭhi. Atha vā visamaṃ paccayicchaṃ pahāya samaṃ tuṭṭhi santuṭṭhi, santena vā vijjamānena tuṭṭhi santuṭṭhi. Vuttañcetaṃ –
‘‘អតីតំ នានុពទ្ធោ សោ, នប្បជប្បមនាគតំ;
‘‘Atītaṃ nānubaddho so, nappajappamanāgataṃ;
បច្ចុប្បន្នេន យាបេន្តោ, សន្តុដ្ឋោតិ បវុច្ចតី’’តិ។
Paccuppannena yāpento, santuṭṭhoti pavuccatī’’ti.
សម្មា វា ញាយេន ភគវតា អនុញ្ញាតវិធិនា បច្ចយេហិ តុដ្ឋិ សន្តុដ្ឋិ, អត្ថតោ ឥតរីតរបច្ចយសន្តោសោ, សោ ទ្វាទសវិធោ ហោតិ។ កថំ? ចីវរេ យថាលាភសន្តោសោ, យថាពលសន្តោសោ, យថាសារុប្បសន្តោសោតិ តិវិធោ។ ឯវំ បិណ្ឌបាតាទីសុ។
Sammā vā ñāyena bhagavatā anuññātavidhinā paccayehi tuṭṭhi santuṭṭhi, atthato itarītarapaccayasantoso, so dvādasavidho hoti. Kathaṃ? Cīvare yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantosoti tividho. Evaṃ piṇḍapātādīsu.
តត្រាយំ បភេទវណ្ណនា – ឥធ ភិក្ខុ ចីវរំ លភតិ សុន្ទរំ វា អសុន្ទរំ វា, សោ តេនេវ យាបេតិ, អញ្ញំ ន បត្ថេតិ, លភន្តោបិ ន គណ្ហាតិ, អយមស្ស ចីវរេ យថាលាភសន្តោសោ។ អថ បន បកតិទុព្ពលោ វា ហោតិ អាពាធជរាភិភូតោ វា, គរុចីវរំ បារុបន្តោ កិលមតិ, សោ សភាគេន ភិក្ខុនា សទ្ធិំ តំ បរិវត្តេត្វា លហុកេន យាបេន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស ចីវរេ យថាពលសន្តោសោ។ អបរោ បណីតបច្ចយលាភី ហោតិ, សោ បដ្ដចីវរាទីនំ អញ្ញតរំ មហគ្ឃចីវរំ ពហូនិ វា លភិត្វា ‘‘ឥទំ ថេរានំ ចិរបព្ពជិតានំ ពហុស្សុតានំ អនុរូបំ, ឥទំ គិលានានំ ទុព្ពលានំ អប្បលាភីនំ ហោតូ’’តិ តេសំ ទត្វា អត្តនា សង្ការកូដាទិតោ វា នន្តកានិ ឧច្ចិនិត្វា សង្ឃាដិំ កត្វា តេសំ វា បុរាណចីវរានិ គហេត្វា ធារេន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស ចីវរេ យថាសារុប្បសន្តោសោ។
Tatrāyaṃ pabhedavaṇṇanā – idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa cīvare yathālābhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vā hoti ābādhajarābhibhūto vā, garucīvaraṃ pārupanto kilamati, so sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā lahukena yāpentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathābalasantoso. Aparo paṇītapaccayalābhī hoti, so paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghacīvaraṃ bahūni vā labhitvā ‘‘idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ bahussutānaṃ anurūpaṃ, idaṃ gilānānaṃ dubbalānaṃ appalābhīnaṃ hotū’’ti tesaṃ datvā attanā saṅkārakūṭādito vā nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ katvā tesaṃ vā purāṇacīvarāni gahetvā dhārentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso.
ឥធ បន ភិក្ខុ បិណ្ឌបាតំ លភតិ លូខំ វា បណីតំ វា, សោ តេនេវ យាបេតិ, អញ្ញំ ន បត្ថេតិ, លភន្តោបិ ន គណ្ហាតិ, អយមស្ស បិណ្ឌបាតេ យថាលាភសន្តោសោ។ អថ បន អាពាធិកោ ហោតិ, លូខំ បណីតំ បកតិវិរុទ្ធំ ព្យាធិវិរុទ្ធំ វា បិណ្ឌបាតំ ភុញ្ជិត្វា គាឡ្ហំ វា រោគាពាធំ បាបុណាតិ, សោ សភាគស្ស ភិក្ខុនោ ទត្វា តស្ស ហត្ថតោ សប្បាយភោជនំ ភុញ្ជិត្វា សមណធម្មំ ករោន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស បិណ្ឌបាតេ យថាពលសន្តោសោ។ អបរោ ពហុំ បណីតំ បិណ្ឌបាតំ លភតិ, សោ ‘‘អយំ បិណ្ឌបាតោ ចិរបព្ពជិតានំ អនុរូបោ’’តិ ចីវរំ វិយ តេសំ ទត្វា តេសំ វា សេសកំ អត្តនា បិណ្ឌាយ ចរិត្វា មិស្សកាហារំ វា ភុញ្ជន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស បិណ្ឌបាតេ យថាសារុប្បសន្តោសោ។
Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa piṇḍapāte yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti, lūkhaṃ paṇītaṃ pakativiruddhaṃ byādhiviruddhaṃ vā piṇḍapātaṃ bhuñjitvā gāḷhaṃ vā rogābādhaṃ pāpuṇāti, so sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso. Aparo bahuṃ paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so ‘‘ayaṃ piṇḍapāto cirapabbajitānaṃ anurūpo’’ti cīvaraṃ viya tesaṃ datvā tesaṃ vā sesakaṃ attanā piṇḍāya caritvā missakāhāraṃ vā bhuñjantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso.
ឥធ បន ភិក្ខុនោ សេនាសនំ បាបុណាតិ មនាបំ វា អាមនាបំ វា អន្តមសោ តិណសន្ថារកម្បិ, សោ តេនេវ សន្តុស្សតិ, បុន អញ្ញំ សុន្ទរតរំ បាបុណាតិ, តំ ន គណ្ហាតិ, អយមស្ស សេនាសនេ យថាលាភសន្តោសោ។ អថ បន អាពាធិកោ ហោតិ ទុព្ពលោ វា, បកតិវិរុទ្ធំ វា សោ ព្យាធិវិរុទ្ធំ វា សេនាសនំ លភតិ, យត្ថស្ស វសតោ អផាសុ ហោតិ, សោ តំ សភាគស្ស ភិក្ខុនោ ទត្វា តស្ស សន្តកេ សប្បាយសេនាសនេ វសិត្វា សមណធម្មំ ករោន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស សេនាសនេ យថាពលសន្តោសោ។ អបរោ សុន្ទរំ សេនាសនំ បត្តម្បិ ន សម្បដិច្ឆតិ ‘‘បណីតសេនាសនំ នាម បមាទដ្ឋាន’’ន្តិ, មហាបុញ្ញតាយ វា លេណមណ្ឌបកូដាគារាទីនិ ពហូនិ បណីតសេនាសនានិ លភតិ, សោ តានិ ចីវរាទីនិ វិយ ចិរបព្ពជិតាទីនំ ទត្វា យត្ថ កត្ថចិ វសន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស សេនាសនេ យថាសារុប្បសន្តោសោ។
Idha pana bhikkhuno senāsanaṃ pāpuṇāti manāpaṃ vā āmanāpaṃ vā antamaso tiṇasanthārakampi, so teneva santussati, puna aññaṃ sundarataraṃ pāpuṇāti, taṃ na gaṇhāti, ayamassa senāsane yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti dubbalo vā, pakativiruddhaṃ vā so byādhiviruddhaṃ vā senāsanaṃ labhati, yatthassa vasato aphāsu hoti, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa santake sappāyasenāsane vasitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathābalasantoso. Aparo sundaraṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati ‘‘paṇītasenāsanaṃ nāma pamādaṭṭhāna’’nti, mahāpuññatāya vā leṇamaṇḍapakūṭāgārādīni bahūni paṇītasenāsanāni labhati, so tāni cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā yattha katthaci vasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso.
ឥធ បន ភិក្ខុ ភេសជ្ជំ លភតិ លូខំ វា បណីតំ វា, សោ តេនេវ តុស្សតិ, អញ្ញំ ន បត្ថេតិ, លភន្តោបិ ន គណ្ហាតិ, អយំ គិលានបច្ចយេ យថាលាភសន្តោសោ។ អថ បន តេលេន អត្ថិកោ ផាណិតំ លភតិ, សោ យំ លភតិ, សោ តំ សភាគស្ស ភិក្ខុនោ ទត្វា តស្ស ហត្ថតោ តេលេន ភេសជ្ជំ កត្វា សមណធម្មំ ករោន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស គិលានបច្ចយេ យថាពលសន្តោសោ។ អបរោ មហាបុញ្ញោ ពហុំ តេលមធុផាណិតាទិបណីតភេសជ្ជំ លភតិ, សោ តំ ចីវរាទីនិ វិយ ចិរបព្ពជិតាទីនំ ទត្វា តេសំ អាភតកេន យេន កេនចិ ភេសជ្ជំ ករោន្តោបិ សន្តុដ្ឋោវ ហោតិ។ យោ បន ឯកស្មិំ ភាជនេ មុត្តហរីតកំ, ឯកស្មិំ ចតុមធុរំ ឋបេត្វា ‘‘គណ្ហថ, ភន្តេ, យទិច្ឆសី’’តិ វុច្ចមានោ ‘‘សចស្ស តេសុ អញ្ញតរេនបិ រោគោ វូបសម្មតិ, ឥទំ មុត្តហរីតកំ នាម ពុទ្ធាទីហិ វណ្ណិត’’ន្តិ, ‘‘បូតិមុត្តភេសជ្ជំ និស្សាយ បព្ពជ្ជា, តត្ថ តេ យាវជីវំ ឧស្សាហោ ករណីយោ’’តិ (មហាវ. ១២៨) វចនំ អនុស្សរន្តោ ចតុមធុរំ បដិក្ខិបិត្វា មុត្តហរីតកេន ភេសជ្ជំ ករោន្តោ បរមសន្តុដ្ឋោវ ហោតិ, អយមស្ស គិលានបច្ចយេ យថាសារុប្បសន្តោសោ។
Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva tussati, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayaṃ gilānapaccaye yathālābhasantoso. Atha pana telena atthiko phāṇitaṃ labhati, so yaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato telena bhesajjaṃ katvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso. Aparo mahāpuñño bahuṃ telamadhuphāṇitādipaṇītabhesajjaṃ labhati, so taṃ cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā tesaṃ ābhatakena yena kenaci bhesajjaṃ karontopi santuṭṭhova hoti. Yo pana ekasmiṃ bhājane muttaharītakaṃ, ekasmiṃ catumadhuraṃ ṭhapetvā ‘‘gaṇhatha, bhante, yadicchasī’’ti vuccamāno ‘‘sacassa tesu aññatarenapi rogo vūpasammati, idaṃ muttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇita’’nti, ‘‘pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā, tattha te yāvajīvaṃ ussāho karaṇīyo’’ti (mahāva. 128) vacanaṃ anussaranto catumadhuraṃ paṭikkhipitvā muttaharītakena bhesajjaṃ karonto paramasantuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso.
សោ ឯវំបភេទោ សព្ពោបិ សន្តោសោ សន្តុដ្ឋីតិ បវុច្ចតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អត្ថតោ ឥតរីតរបច្ចយសន្តោសោ’’តិ។ តស្សា សន្តុដ្ឋិយា សទ្ធិំ សន្ទស្សនាទិវិធិនា អានិសំសវិភាវនវសេន តប្បដិបក្ខស្ស អត្រិច្ឆតាទិភេទស្ស ឥច្ឆាចារស្ស អាទីនវវិភាវនវសេន ច បវត្តា កថា សន្តុដ្ឋិកថា។ ឥតោ បរាសុបិ កថាសុ ឯសេវ នយោ។ វិសេសមត្តមេវ វក្ខាម។
So evaṃpabhedo sabbopi santoso santuṭṭhīti pavuccati. Tena vuttaṃ ‘‘atthato itarītarapaccayasantoso’’ti. Tassā santuṭṭhiyā saddhiṃ sandassanādividhinā ānisaṃsavibhāvanavasena tappaṭipakkhassa atricchatādibhedassa icchācārassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā santuṭṭhikathā. Ito parāsupi kathāsu eseva nayo. Visesamattameva vakkhāma.
បវិវេកកថាតិ ឯត្ថ កាយវិវេកោ, ចិត្តវិវេកោ, ឧបធិវិវេកោតិ តយោ វិវេកា។ តេសុ ឯកោ គច្ឆតិ, ឯកោ តិដ្ឋតិ, ឯកោ និសីទតិ , ឯកោ សេយ្យំ កប្បេតិ, ឯកោ គាមំ បិណ្ឌាយ បវិសតិ, ឯកោ បដិក្កមតិ, ឯកោ អភិក្កមតិ, ឯកោ ចង្កមំ អធិដ្ឋាតិ, ឯកោ ចរតិ, ឯកោ វិហរតិ, ឯវំ សព្ពិរិយាបថេសុ សព្ពកិច្ចេសុ គណសង្គណិកំ បហាយ វិវិត្តវាសោ កាយវិវេកោ នាម។ អដ្ឋ សមាបត្តិយោ បន ចិត្តវិវេកោ នាម។ និព្ពានំ ឧបធិវិវេកោ នាម។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘កាយវិវេកោ ច វិវេកដ្ឋកាយានំ នេក្ខម្មាភិរតានំ, ចិត្តវិវេកោ ច បរិសុទ្ធចិត្តានំ បរមវោទានប្បត្តានំ, ឧបធិវិវេកោ ច និរុបធីនំ បុគ្គលានំ វិសង្ខារគតាន’’ន្តិ (មហានិ. ៥៧)។ វិវេកោយេវ បវិវេកោ, បវិវេកេ បដិសំយុត្តា កថា បវិវេកកថា។
Pavivekakathāti ettha kāyaviveko, cittaviveko, upadhivivekoti tayo vivekā. Tesu eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati , eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko abhikkamati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, eko viharati, evaṃ sabbiriyāpathesu sabbakiccesu gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya vivittavāso kāyaviveko nāma. Aṭṭha samāpattiyo pana cittaviveko nāma. Nibbānaṃ upadhiviveko nāma. Vuttañhetaṃ ‘‘kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 57). Vivekoyeva paviveko, paviveke paṭisaṃyuttā kathā pavivekakathā.
អសំសគ្គកថាតិ ឯត្ថ សវនសំសគ្គោ, ទស្សនសំសគ្គោ, សមុល្លបនសំសគ្គោ, សម្ភោគសំសគ្គោ, កាយសំសគ្គោតិ បញ្ច សំសគ្គា។ តេសុ ឥធេកច្ចោ ភិក្ខុ សុណាតិ ‘‘អមុកស្មិំ ឋានេ គាមេ វា និគមេ វា ឥត្ថី អភិរូបា ទស្សនីយា បាសាទិកា បរមាយ វណ្ណបោក្ខរតាយ សមន្នាគតា’’តិ, សោ តំ សុត្វា សំសីទតិ វិសីទតិ, ន សក្កោតិ ព្រហ្មចរិយំ សន្ធារេតុំ, សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តតិ, ឯវំ វិសភាគារម្មណស្សវនេន ឧប្បន្នកិលេសសន្ថវោ សវនសំសគ្គោ នាម។ ន ហេវ ខោ ភិក្ខុ សុណាតិ, អបិច ខោ សាមំ បស្សតិ ឥត្ថិំ អភិរូបំ ទស្សនីយំ បាសាទិកំ បរមាយ វណ្ណបោក្ខរតាយ សមន្នាគតំ, សោ តំ ទិស្វា សំសីទតិ វិសីទតិ, ន សក្កោតិ ព្រហ្មចរិយំ សន្ធារេតុំ, សិក្ខំ បច្ចក្ខាយ ហីនាយាវត្តតិ, ឯវំ វិសភាគារម្មណទស្សនេន ឧប្បន្នកិលេសសន្ថវោ ទស្សនសំសគ្គោ នាម។ ទិស្វា បន អញ្ញមញ្ញំ អាលាបសល្លាបវសេន ឧប្បន្នោ កិលេសសន្ថវោ សមុល្លបនសំសគ្គោ នាម។ សញ្ជគ្ឃនាទិបិ ឯតេនេវ សង្គយ្ហតិ។ អត្តនោ បន សន្តកំ យំ កិញ្ចិ មាតុគាមស្ស ទត្វា អទត្វា វា តេន ទិន្នស្ស វនភង្គិនិយាទិនោ បរិភោគវសេន ឧប្បន្នោ កិលេសសន្ថវោ សម្ភោគសំសគ្គោ នាម។ មាតុគាមស្ស ហត្ថគ្គាហាទិវសេន ឧប្បន្នកិលេសសន្ថវោ កាយសំសគ្គោ នាម។
Asaṃsaggakathāti ettha savanasaṃsaggo, dassanasaṃsaggo, samullapanasaṃsaggo, sambhogasaṃsaggo, kāyasaṃsaggoti pañca saṃsaggā. Tesu idhekacco bhikkhu suṇāti ‘‘amukasmiṃ ṭhāne gāme vā nigame vā itthī abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā’’ti, so taṃ sutvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇassavanena uppannakilesasanthavo savanasaṃsaggo nāma. Na heva kho bhikkhu suṇāti, apica kho sāmaṃ passati itthiṃ abhirūpaṃ dassanīyaṃ pāsādikaṃ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṃ, so taṃ disvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇadassanena uppannakilesasanthavo dassanasaṃsaggo nāma. Disvā pana aññamaññaṃ ālāpasallāpavasena uppanno kilesasanthavo samullapanasaṃsaggo nāma. Sañjagghanādipi eteneva saṅgayhati. Attano pana santakaṃ yaṃ kiñci mātugāmassa datvā adatvā vā tena dinnassa vanabhaṅginiyādino paribhogavasena uppanno kilesasanthavo sambhogasaṃsaggo nāma. Mātugāmassa hatthaggāhādivasena uppannakilesasanthavo kāyasaṃsaggo nāma.
យោបិ ចេស ‘‘គិហីហិ សំសដ្ឋោ វិហរតិ អននុលោមិកេន សំសគ្គេន សហសោកី សហនន្ទី សុខិតេសុ សុខិតោ ទុក្ខិតេសុ ទុក្ខិតោ ឧប្បន្នេសុ កិច្ចករណីយេសុ អត្តនា វោ យោគំ អាបជ្ជតី’’តិ (សំ. និ. ៣.៣; មហានិ. ១៦៤) ឯវំ វុត្តោ អននុលោមិកោ គិហិសំសគ្គោ នាម, យោ ច សព្រហ្មចារីហិបិ កិលេសុប្បត្តិហេតុភូតោ សំសគ្គោ, តំ សព្ពំ បហាយ យ្វាយំ សំសារេ ថិរតរំ សំវេគសង្ខារេសុ តិព្ពំ ភយសញ្ញំ សរីរេ បដិក្កូលសញ្ញំ សព្ពាកុសលេសុ ជិគុច្ឆាបុព្ពង្គមំ ហិរោត្តប្បំ សព្ពកិរិយាសុ សតិសម្បជញ្ញន្តិ សព្ពំ បច្ចុបដ្ឋបេត្វា កមលទលេ ជលពិន្ទុ វិយ សព្ពត្ថ អលគ្គភាវោ, អយំ សព្ពសំសគ្គប្បដិបក្ខតាយ អសំសគ្គោ, តប្បដិសំយុត្តា កថា អសំសគ្គកថា។
Yopi cesa ‘‘gihīhi saṃsaṭṭho viharati ananulomikena saṃsaggena sahasokī sahanandī sukhitesu sukhito dukkhitesu dukkhito uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā vo yogaṃ āpajjatī’’ti (saṃ. ni. 3.3; mahāni. 164) evaṃ vutto ananulomiko gihisaṃsaggo nāma, yo ca sabrahmacārīhipi kilesuppattihetubhūto saṃsaggo, taṃ sabbaṃ pahāya yvāyaṃ saṃsāre thirataraṃ saṃvegasaṅkhāresu tibbaṃ bhayasaññaṃ sarīre paṭikkūlasaññaṃ sabbākusalesu jigucchāpubbaṅgamaṃ hirottappaṃ sabbakiriyāsu satisampajaññanti sabbaṃ paccupaṭṭhapetvā kamaladale jalabindu viya sabbattha alaggabhāvo, ayaṃ sabbasaṃsaggappaṭipakkhatāya asaṃsaggo, tappaṭisaṃyuttā kathā asaṃsaggakathā.
វីរិយារម្ភកថាតិ ឯត្ថ វីរស្ស ភាវោ, កម្មន្តិ វា វីរិយំ, វិធិនា ឦរេតព្ពំ បវត្តេតព្ពន្តិ វា វីរិយំ, វីរិយញ្ច តំ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយ, កុសលានំ ធម្មានំ ឧបសម្បទាយ អារភនំ វីរិយារម្ភោ។ ស្វាយំ កាយិកោ, ចេតសិកោ ចាតិ ទុវិធោ, អារម្ភធាតុ, និក្កមធាតុ, បរក្កមធាតុ, ចាតិ តិវិធោ, សម្មប្បធានវសេន ចតុព្ពិធោ។ សោ សព្ពោបិ យោ ភិក្ខុ គមនេ ឧប្បន្នកិលេសំ ឋានំ បាបុណិតុំ ន ទេតិ, ឋានេ ឧប្បន្នំ និសជ្ជំ, និសជ្ជាយ ឧប្បន្នំ សយនំ បាបុណិតុំ ន ទេតិ, តត្ថ តត្ថេវ អជបទេន ទណ្ឌេន កណ្ហសប្បំ ឧប្បីឡេត្វា គណ្ហន្តោ វិយ តិខិណេន អសិនា អមិត្តំ គីវាយ បហរន្តោ វិយ សីសំ ឧក្ខិបិតុំ អទត្វា វីរិយពលេន និគ្គណ្ហាតិ, តស្សេវំ វីរិយារម្ភោ អារទ្ធវីរិយស្ស វសេន វេទិតព្ពោ, តប្បដិសំយុត្តា កថា វីរិយារម្ភកថា។
Vīriyārambhakathāti ettha vīrassa bhāvo, kammanti vā vīriyaṃ, vidhinā īretabbaṃ pavattetabbanti vā vīriyaṃ, vīriyañca taṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya, kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya ārabhanaṃ vīriyārambho. Svāyaṃ kāyiko, cetasiko cāti duvidho, ārambhadhātu, nikkamadhātu, parakkamadhātu, cāti tividho, sammappadhānavasena catubbidho. So sabbopi yo bhikkhu gamane uppannakilesaṃ ṭhānaṃ pāpuṇituṃ na deti, ṭhāne uppannaṃ nisajjaṃ, nisajjāya uppannaṃ sayanaṃ pāpuṇituṃ na deti, tattha tattheva ajapadena daṇḍena kaṇhasappaṃ uppīḷetvā gaṇhanto viya tikhiṇena asinā amittaṃ gīvāya paharanto viya sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā vīriyabalena niggaṇhāti, tassevaṃ vīriyārambho āraddhavīriyassa vasena veditabbo, tappaṭisaṃyuttā kathā vīriyārambhakathā.
សីលកថាតិអាទីសុ ទុវិធំ សីលំ លោកិយំ លោកុត្តរញ្ច។ តត្ថ លោកិយំ បាតិមោក្ខសំវរាទិ ចតុបារិសុទ្ធិសីលំ។ លោកុត្តរំ មគ្គសីលំ ផលសីលញ្ច។ តថា សមាធិបិ។ វិបស្សនាយ បាទកភូតា សហ ឧបចារេន អដ្ឋ សមាបត្តិយោ លោកិយោ សមាធិ, មគ្គសម្បយុត្តោ បនេត្ថ លោកុត្តរោ សមាធិ នាម។ តថា បញ្ញាបិ។ លោកិយា សុតមយា, ចិន្តាមយា, ឈានសម្បយុត្តា, វិបស្សនាញាណញ្ច។ វិសេសតោ បនេត្ថ វិបស្សនាបញ្ញា គហេតព្ពា។ លោកុត្តរា មគ្គបញ្ញា ផលបញ្ញា ច។ វិមុត្តិ អរិយផលវិមុត្តិ និព្ពានញ្ច។ អបរេ បន តទង្គវិក្ខម្ភនសមុច្ឆេទវិមុត្តីនម្បិ វសេនេត្ថ អត្ថំ សំវណ្ណេន្តិ។ វិមុត្តិញាណទស្សនម្បិ ឯកូនវីសតិវិធំ បច្ចវេក្ខណញាណំ។ ឥតិ ឥមេសំ សីលាទីនំ សទ្ធិំ សន្ទស្សនាទិវិធិនា អនេកាការវោការអានិសំសវិភាវនវសេន ចេវ តប្បដិបក្ខានំ ទុស្សីល្យាទីនំ អាទីនវវិភាវនវសេន ច បវត្តា កថា, តប្បដិសំយុត្តា កថា វា សីលាទិកថា នាម។
Sīlakathātiādīsu duvidhaṃ sīlaṃ lokiyaṃ lokuttarañca. Tattha lokiyaṃ pātimokkhasaṃvarādi catupārisuddhisīlaṃ. Lokuttaraṃ maggasīlaṃ phalasīlañca. Tathā samādhipi. Vipassanāya pādakabhūtā saha upacārena aṭṭha samāpattiyo lokiyo samādhi, maggasampayutto panettha lokuttaro samādhi nāma. Tathā paññāpi. Lokiyā sutamayā, cintāmayā, jhānasampayuttā, vipassanāñāṇañca. Visesato panettha vipassanāpaññā gahetabbā. Lokuttarā maggapaññā phalapaññā ca. Vimutti ariyaphalavimutti nibbānañca. Apare pana tadaṅgavikkhambhanasamucchedavimuttīnampi vasenettha atthaṃ saṃvaṇṇenti. Vimuttiñāṇadassanampi ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. Iti imesaṃ sīlādīnaṃ saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena ceva tappaṭipakkhānaṃ dussīlyādīnaṃ ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā, tappaṭisaṃyuttā kathā vā sīlādikathā nāma.
ឯត្ថ ច ‘‘អត្តនា ច អប្បិច្ឆោ ហោតិ, អប្បិច្ឆ កថញ្ច បរេសំ កត្តា’’តិ (ម. និ. ១.២៥២; អ. និ. ១០.៧០) ‘‘សន្តុដ្ឋោ ហោតិ ឥតរីតរេន ចីវរេន, ឥតរីតរចីវរសន្តុដ្ឋិយា ច វណ្ណវាទី’’តិ (សំ. និ. ២.១៤៤; ចូឡនិ. ខគ្គវិសាណបុច្ឆានិទ្ទេសោ ១២៨) ច អាទិវចនតោ សយញ្ច អប្បិច្ឆតាទិគុណសមន្នាគតេន បរេសម្បិ តទត្ថាយ ហិតជ្ឈាសយេន បវត្តេតព្ពា តថារូបី កថា។ យា ឥធ អភិសល្លេខិកាទិភាវេន វិសេសេត្វា វុត្តា អប្បិច្ឆកថាទីតិ វេទិតព្ពា។ ការកស្សេវ ហិ កថា វិសេសតោ អធិប្បេតត្ថសាធិនី។ តថា ហិ វក្ខតិ – ‘‘កល្យាណមិត្តស្សេតំ, មេឃិយ, ភិក្ខុនោ បាដិកង្ខំ…បេ.… អកសិរលាភី’’តិ (អ. និ. ៩.៣)។
Ettha ca ‘‘attanā ca appiccho hoti, appiccha kathañca paresaṃ kattā’’ti (ma. ni. 1.252; a. ni. 10.70) ‘‘santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti (saṃ. ni. 2.144; cūḷani. khaggavisāṇapucchāniddeso 128) ca ādivacanato sayañca appicchatādiguṇasamannāgatena paresampi tadatthāya hitajjhāsayena pavattetabbā tathārūpī kathā. Yā idha abhisallekhikādibhāvena visesetvā vuttā appicchakathādīti veditabbā. Kārakasseva hi kathā visesato adhippetatthasādhinī. Tathā hi vakkhati – ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ…pe… akasiralābhī’’ti (a. ni. 9.3).
ឯវរូបិយាតិ ឦទិសាយ យថាវុត្តាយ។ និកាមលាភីតិ យថិច្ឆិតលាភី យថារុចិលាភី, សព្ពកាលំ ឥមំ កថំ សោតុំ វិចារេតុញ្ច យថាសុខំ លភន្តោ។ អកិច្ឆលាភីតិ និទុក្ខលាភី។ អកសិរលាភីតិ វិបុលលាភី។
Evarūpiyāti īdisāya yathāvuttāya. Nikāmalābhīti yathicchitalābhī yathārucilābhī, sabbakālaṃ imaṃ kathaṃ sotuṃ vicāretuñca yathāsukhaṃ labhanto. Akicchalābhīti nidukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī.
អារទ្ធវីរិយោតិ បគ្គហិតវីរិយោ។ អកុសលានំ ធម្មានំ បហានាយាតិ អកោសល្លសម្ភូតដ្ឋេន អកុសលានំ បាបធម្មានំ បជហនត្ថាយ។ កុសលានំ ធម្មានន្តិ កុច្ឆិតានំ សលនាទិអត្ថេន អនវជ្ជដ្ឋេន ច កុសលានំ សហវិបស្សនានំ មគ្គផលធម្មានំ។ ឧបសម្បទាយាតិ សម្បាទនាយ អត្តនោ សន្តានេ ឧប្បាទនាយ។ ថាមវាតិ ឧស្សោឡ្ហិសង្ខាតេន វីរិយថាមេន សមន្នាគតោ។ ទឡ្ហបរក្កមោតិ ថិរបរក្កមោ អសិថិលវីរិយោ។ អនិក្ខិត្តធុរោតិ អនោរោហិតធុរោ អនោសក្កវីរិយោ។
Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo. Akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāyāti akosallasambhūtaṭṭhena akusalānaṃ pāpadhammānaṃ pajahanatthāya. Kusalānaṃ dhammānanti kucchitānaṃ salanādiatthena anavajjaṭṭhena ca kusalānaṃ sahavipassanānaṃ maggaphaladhammānaṃ. Upasampadāyāti sampādanāya attano santāne uppādanāya. Thāmavāti ussoḷhisaṅkhātena vīriyathāmena samannāgato. Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo asithilavīriyo. Anikkhittadhuroti anorohitadhuro anosakkavīriyo.
បញ្ញវាតិ វិបស្សនាបញ្ញាយ បញ្ញវា។ ឧទយត្ថគាមិនិយាតិ បញ្ចន្នំ ខន្ធានំ ឧទយញ្ច វយញ្ច បដិវិជ្ឈន្តិយា។ អរិយាយាតិ វិក្ខម្ភនវសេន កិលេសេហិ អារកា ទូរេ ឋិតាយ និទ្ទោសាយ។ និព្ពេធិកាយាតិ និព្ពេធភាគិយាយ។ សម្មា ទុក្ខក្ខយគាមិនិយាតិ វដ្ដទុក្ខស្ស ខេបនតោ ‘‘ទុក្ខក្ខយោ’’តិ លទ្ធនាមំ អរិយមគ្គំ សម្មា ហេតុនា នយេន គច្ឆន្តិយា។ ឥមេសុ ច បន បញ្ចសុ ធម្មេសុ សីលំ វីរិយំ បញ្ញា ច យោគិនោ អជ្ឈត្តិកំ អង្គំ, ឥតរទ្វយំ ពាហិរំ អង្គំ។ តត្ថាបិ កល្យាណមិត្តសន្និស្សយេនេវ សេសំ ចតុព្ពិធំ ឥជ្ឈតិ, កល្យាណមិត្តស្សេវេត្ថ ពហុការតំ ទស្សេន្តោ សត្ថា ‘‘កល្យាណមិត្តស្សេតំ, មេឃិយ, ភិក្ខុនោ បាដិកង្ខ’’ន្តិអាទិនា ទេសនំ វឌ្ឍេសិ។ តត្ថ បាដិកង្ខន្តិ ឯកំសេន ឥច្ឆិតព្ពំ, អវស្សំភាវីតិ អត្ថោ។ យន្តិ កិរិយាបរាមសនំ ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ‘‘សីលវា ភវិស្សតី’’តិ ឯត្ថ យទេតំ កល្យាណមិត្តស្ស ភិក្ខុនោ សីលវន្តតាយ ភវនំ សីលសម្បន្នត្តំ, តស្ស ភិក្ខុនោ សីលសម្បន្នត្តា ឯតំ តស្ស បាដិកង្ខំ, អវស្សំភាវី ឯកំសេនេវ តស្ស តត្ថ និយោជនតោតិ អធិប្បាយោ។ បាតិមោក្ខសំវរសំវុតោ វិហរតីតិអាទីសុបិ ឯសេវ នយោ។
Paññavāti vipassanāpaññāya paññavā. Udayatthagāminiyāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayañca vayañca paṭivijjhantiyā. Ariyāyāti vikkhambhanavasena kilesehi ārakā dūre ṭhitāya niddosāya. Nibbedhikāyāti nibbedhabhāgiyāya. Sammā dukkhakkhayagāminiyāti vaṭṭadukkhassa khepanato ‘‘dukkhakkhayo’’ti laddhanāmaṃ ariyamaggaṃ sammā hetunā nayena gacchantiyā. Imesu ca pana pañcasu dhammesu sīlaṃ vīriyaṃ paññā ca yogino ajjhattikaṃ aṅgaṃ, itaradvayaṃ bāhiraṃ aṅgaṃ. Tatthāpi kalyāṇamittasannissayeneva sesaṃ catubbidhaṃ ijjhati, kalyāṇamittassevettha bahukārataṃ dassento satthā ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkha’’ntiādinā desanaṃ vaḍḍhesi. Tattha pāṭikaṅkhanti ekaṃsena icchitabbaṃ, avassaṃbhāvīti attho. Yanti kiriyāparāmasanaṃ . Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sīlavā bhavissatī’’ti ettha yadetaṃ kalyāṇamittassa bhikkhuno sīlavantatāya bhavanaṃ sīlasampannattaṃ, tassa bhikkhuno sīlasampannattā etaṃ tassa pāṭikaṅkhaṃ, avassaṃbhāvī ekaṃseneva tassa tattha niyojanatoti adhippāyo. Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharatītiādīsupi eseva nayo.
ឯវំ ភគវា សទេវកេ លោកេ ឧត្តមកល្យាណមិត្តសង្ខាតស្ស អត្តនោ វចនំ អនាទិយិត្វា តំ វនសណ្ឌំ បវិសិត្វា តាទិសំ វិប្បការំ បត្តស្ស អាយស្មតោ មេឃិយស្ស កល្យាណមិត្តតាទិនា សកលំ សាសនសម្បទំ ទស្សេត្វា ឥទានិស្ស តត្ថ អាទរជាតស្ស បុព្ពេ យេហិ កាមវិតក្កាទីហិ ឧបទ្ទុតត្តា កម្មដ្ឋានំ ន សម្បជ្ជតិ, តស្ស តេសំ ឧជុវិបច្ចនីកភូតត្តា ច ភាវនានយំ បកាសេត្វា តតោ បរំ អរហត្តស្ស កម្មដ្ឋានំ អាចិក្ខន្តោ ‘‘តេន ច បន, មេឃិយ, ភិក្ខុនា ឥមេសុ បញ្ចសុ ធម្មេសុ បតិដ្ឋាយ ចត្តារោ ធម្មា ឧត្តរិ ភាវេតព្ពា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ តេនាតិ ឯវំ កល្យាណមិត្តសន្និស្សយេន យថាវុត្តសីលាទិគុណសមន្នាគតេន។ តេនេវាហ ‘‘ឥមេសុ បញ្ចសុ ធម្មេសុ បតិដ្ឋាយា’’តិ។ ឧត្តរីតិ អារទ្ធតរុណវិបស្សនស្ស រាគាទិបរិស្សយា ចេ ឧប្បជ្ជេយ្យុំ, តេសំ វិសោធនត្ថំ តតោ ឧទ្ធំ ចត្តារោ ធម្មា ភាវេតព្ពា ឧប្បាទេតព្ពា វឌ្ឍេតព្ពា ច។
Evaṃ bhagavā sadevake loke uttamakalyāṇamittasaṅkhātassa attano vacanaṃ anādiyitvā taṃ vanasaṇḍaṃ pavisitvā tādisaṃ vippakāraṃ pattassa āyasmato meghiyassa kalyāṇamittatādinā sakalaṃ sāsanasampadaṃ dassetvā idānissa tattha ādarajātassa pubbe yehi kāmavitakkādīhi upaddutattā kammaṭṭhānaṃ na sampajjati, tassa tesaṃ ujuvipaccanīkabhūtattā ca bhāvanānayaṃ pakāsetvā tato paraṃ arahattassa kammaṭṭhānaṃ ācikkhanto ‘‘tena ca pana, meghiya, bhikkhunā imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāya cattāro dhammā uttari bhāvetabbā’’tiādimāha. Tattha tenāti evaṃ kalyāṇamittasannissayena yathāvuttasīlādiguṇasamannāgatena. Tenevāha ‘‘imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāyā’’ti. Uttarīti āraddhataruṇavipassanassa rāgādiparissayā ce uppajjeyyuṃ, tesaṃ visodhanatthaṃ tato uddhaṃ cattāro dhammā bhāvetabbā uppādetabbā vaḍḍhetabbā ca.
អសុភាតិ ឯកាទសសុ អសុភកម្មដ្ឋានេសុ យថារហំ យត្ថ កត្ថចិ អសុភភាវនា។ រាគស្ស បហានាយាតិ កាមរាគស្ស បជហនត្ថាយ។ អយមត្ថោ សាលិលាវកោបមាយ វិភាវេតព្ពោ។ ឯវំភូតំ ភាវនាវិធិំ សន្ធាយ វុត្តំ – ‘‘អសុភា ភាវេតព្ពា រាគស្ស បហានាយា’’តិ។ មេត្តាតិ មេត្តាកម្មដ្ឋានំ។ ព្យាបាទស្ស បហានាយាតិ វុត្តនយេនេវ ឧប្បន្នស្ស កោបស្ស បជហនត្ថាយ។ អានាបានស្សតីតិ សោឡសវត្ថុកា អានាបានស្សតិ។ វិតក្កុបច្ឆេទាយាតិ វុត្តនយេនេវ ឧប្បន្នានំ វិតក្កានំ បច្ឆេទនត្ថាយ។ អស្មិមានសមុគ្ឃាតាយាតិ ‘‘អស្មី’’តិ ឧប្បជ្ជនកស្ស នវវិធស្ស មានស្ស សមុច្ឆេទនត្ថាយ។
Asubhāti ekādasasu asubhakammaṭṭhānesu yathārahaṃ yattha katthaci asubhabhāvanā. Rāgassa pahānāyāti kāmarāgassa pajahanatthāya. Ayamattho sālilāvakopamāya vibhāvetabbo. Evaṃbhūtaṃ bhāvanāvidhiṃ sandhāya vuttaṃ – ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti. Mettāti mettākammaṭṭhānaṃ. Byāpādassa pahānāyāti vuttanayeneva uppannassa kopassa pajahanatthāya. Ānāpānassatīti soḷasavatthukā ānāpānassati. Vitakkupacchedāyāti vuttanayeneva uppannānaṃ vitakkānaṃ pacchedanatthāya. Asmimānasamugghātāyāti ‘‘asmī’’ti uppajjanakassa navavidhassa mānassa samucchedanatthāya.
អនិច្ចសញ្ញិនោតិ ហុត្វា អភាវតោ ឧទយព្ពយវន្តតោ បភង្គុតោ តាវកាលិកតោ និច្ចប្បដិក្ខេបតោ ច ‘‘សព្ពេ សង្ខារា អនិច្ចា’’តិ (ធ. ប. ២៧៧; ចូឡនិ. ហេមកមាណវបុច្ឆានិទ្ទេសោ ៥៦) បវត្តអនិច្ចានុបស្សនាវសេន អនិច្ចសញ្ញិនោ។ អនត្តសញ្ញា សណ្ឋាតីតិ អសារកតោ អវសវត្តនតោ បរតោ រិត្តតោ តុច្ឆតោ សុញ្ញតោ ច ‘‘សព្ពេ ធម្មា អនត្តា’’តិ (ធ. ប. ២៧៩; ចូឡនិ. ហេមកមាណវបុច្ឆានិទ្ទេសោ ៥៦) ឯវំ បវត្តអនត្តានុបស្សនាសង្ខាតា អនត្តសញ្ញា ចិត្តេ សណ្ឋហតិ អតិទឡ្ហំ បតិដ្ឋហតិ។ អនិច្ចលក្ខណេ ហិ ទិដ្ឋេ អនត្តលក្ខណំ ទិដ្ឋមេវ ហោតិ។ តីសុ លក្ខណេសុ ហិ ឯកស្មិំ ទិដ្ឋេ ឥតរទ្វយំ ទិដ្ឋមេវ ហោតិ។ តេន វុត្តំ ‘‘អនិច្ចសញ្ញិនោ, មេឃិយ, អនត្តសញ្ញា សណ្ឋាតី’’តិ។ អនត្តលក្ខណេ សុទិដ្ឋេ ‘‘អស្មី’’តិ ឧប្បជ្ជនកមានោ សុប្បជហោវ ហោតីតិ អាហ ‘‘អនត្តសញ្ញី អស្មិមានសមុគ្ឃាតំ បាបុណាតី’’តិ។ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ និព្ពានន្តិ ទិដ្ឋេវ ធម្មេ ឥមស្មិំយេវ អត្តភាវេ អបច្ចយបរិនិព្ពានំ បាបុណាតិ។ អយមេត្ថ សង្ខេបោ, វិត្ថារតោ បន អសុភាទិភាវនានយោ វិសុទ្ធិមគ្គេ វុត្តនយេន វេទិតព្ពោ។
Aniccasaññinoti hutvā abhāvato udayabbayavantato pabhaṅguto tāvakālikato niccappaṭikkhepato ca ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti (dha. pa. 277; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddeso 56) pavattaaniccānupassanāvasena aniccasaññino. Anattasaññā saṇṭhātīti asārakato avasavattanato parato rittato tucchato suññato ca ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 279; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddeso 56) evaṃ pavattaanattānupassanāsaṅkhātā anattasaññā citte saṇṭhahati atidaḷhaṃ patiṭṭhahati. Aniccalakkhaṇe hi diṭṭhe anattalakkhaṇaṃ diṭṭhameva hoti. Tīsu lakkhaṇesu hi ekasmiṃ diṭṭhe itaradvayaṃ diṭṭhameva hoti. Tena vuttaṃ ‘‘aniccasaññino, meghiya, anattasaññā saṇṭhātī’’ti. Anattalakkhaṇe sudiṭṭhe ‘‘asmī’’ti uppajjanakamāno suppajahova hotīti āha ‘‘anattasaññī asmimānasamugghātaṃ pāpuṇātī’’ti. Diṭṭheva dhamme nibbānanti diṭṭheva dhamme imasmiṃyeva attabhāve apaccayaparinibbānaṃ pāpuṇāti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana asubhādibhāvanānayo visuddhimagge vuttanayena veditabbo.
មេឃិយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Meghiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / អង្គុត្តរនិកាយ • Aṅguttaranikāya / ៣. មេឃិយសុត្តំ • 3. Meghiyasuttaṃ
អដ្ឋកថា • Aṭṭhakathā / សុត្តបិដក (អដ្ឋកថា) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / អង្គុត្តរនិកាយ (អដ្ឋកថា) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / ៣. មេឃិយសុត្តវណ្ណនា • 3. Meghiyasuttavaṇṇanā
