Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ဥဒာန-အဋ္ဌကထာ • Udāna-aṭṭhakathā |
၄. မေဃိယဝဂ္ဂော
4. Meghiyavaggo
၁. မေဃိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ
1. Meghiyasuttavaṇṇanā
၃၁. မေဃိယဝဂ္ဂသ္သ ပဌမေ စာလိကာယန္တိ ဧဝံ နာမကေ နဂရေ။ တသ္သ ကိရ နဂရသ္သ ဒ္ဝာရဋ္ဌာနံ မုဉ္စိတ္ဝာ သမန္တတော စလပင္ကံ ဟောတိ, တံ စလပင္ကံ နိသ္သာယ ဌိတတ္တာ ဩလောကေန္တာနံ စလမာနံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ, တသ္မာ ‘‘စာလိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ စာလိကေ ပဗ္ဗတေတိ တသ္သ နဂရသ္သ အဝိဒူရေ ဧကော ပဗ္ဗတော, သောပိ သဗ္ဗသေတတ္တာ ကာလပက္ခဥပောသထေ ဩလောကေန္တာနံ စလမာနော ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ, တသ္မာ ‘‘စာလိကပဗ္ဗတော’’တိ သင္ခံ ဂတော။ တတ္ထ ဘဂဝတော မဟန္တံ ဝိဟာရံ ကာရယိံသု, ဘဂဝာ တဒာ တံ နဂရံ ဂောစရဂာမံ ကတ္ဝာ တသ္မိံ စာလိကပဗ္ဗတမဟာဝိဟာရေ ဝိဟရတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စာလိကာယံ ဝိဟရတိ စာလိကေ ပဗ္ဗတေ’’တိ။ မေဃိယောတိ တသ္သ ထေရသ္သ နာမံ။ ဥပဋ္ဌာကော ဟောတီတိ ပရိစာရကော ဟောတိ။ ဘဂဝတော ဟိ ပဌမဗောဓိယံ ဥပဋ္ဌာကာ အနိဗဒ္ဓာ အဟေသုံ, ဧကဒာ နာဂသမာလော, ဧကဒာ နာဂိတော, ဧကဒာ ဥပဝာနော, ဧကဒာ သုနက္ခတ္တော, တဒာပိ မေဃိယတ္ထေရောဝ ဥပဋ္ဌာကော။ တေနာဟ – ‘‘တေန ခော ပန သမယေန အာယသ္မာ မေဃိယော ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာကော ဟောတီ’’တိ။
31. Meghiyavaggassa paṭhame cālikāyanti evaṃ nāmake nagare. Tassa kira nagarassa dvāraṭṭhānaṃ muñcitvā samantato calapaṅkaṃ hoti, taṃ calapaṅkaṃ nissāya ṭhitattā olokentānaṃ calamānaṃ viya upaṭṭhāti, tasmā ‘‘cālikā’’ti vuccati. Cālike pabbateti tassa nagarassa avidūre eko pabbato, sopi sabbasetattā kālapakkhauposathe olokentānaṃ calamāno viya upaṭṭhāti, tasmā ‘‘cālikapabbato’’ti saṅkhaṃ gato. Tattha bhagavato mahantaṃ vihāraṃ kārayiṃsu, bhagavā tadā taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā tasmiṃ cālikapabbatamahāvihāre viharati. Tena vuttaṃ – ‘‘cālikāyaṃ viharati cālike pabbate’’ti. Meghiyoti tassa therassa nāmaṃ. Upaṭṭhāko hotīti paricārako hoti. Bhagavato hi paṭhamabodhiyaṃ upaṭṭhākā anibaddhā ahesuṃ, ekadā nāgasamālo, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, tadāpi meghiyattherova upaṭṭhāko. Tenāha – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā meghiyo bhagavato upaṭṭhāko hotī’’ti.
ဇန္တုဂာမန္တိ ဧဝံ နာမကံ တသ္သေဝ ဝိဟာရသ္သ အပရံ ဂောစရဂာမံ။ ‘‘ဇတ္တုဂာမ’’န္တိပိ ပာဌော။ ကိမိကာဠာယာတိ ကာဠကိမီနံ ဗဟုလတာယ ‘‘ကိမိကာဠာ’’တိ လဒ္ဓနာမာယ နဒိယာ။ ဇင္ဃဝိဟာရန္တိ စိရနိသဇ္ဇာယ ဇင္ဃာသု ဥပ္ပန္နကိလမထဝိနောဒနတ္ထံ ဝိစရဏံ။ ပာသာဒိကန္တိ အဝိရဠရုက္ခတာယ သိနိဒ္ဓပတ္တတာယ စ ပသ္သန္တာနံ ပသာဒမာဝဟတီတိ ပာသာဒိကံ။ သန္ဒစ္ဆာယတာယ မနုညဘူမိဘာဂတာယ စ မနုညံ။ အန္တော ပဝိဋ္ဌာနံ ပီတိသောမနသ္သဇနနဋ္ဌေန စိတ္တံ ရမေတီတိ ရမဏီယံ။ အလန္တိ ပရိယတ္တံ, ယုတ္တန္တိပိ အတ္ထော။ ပဓာနတ္ထိကသ္သာတိ ယောဂေန ဘာဝနာယ အတ္ထိကသ္သ။ ပဓာနာယာတိ သမဏဓမ္မကရဏာယ။ အာဂစ္ဆေယ္ယာဟန္တိ အာဂစ္ဆေယ္ယံ အဟံ။ ထေရေန ကိရ ပုဗ္ဗေ တံ ဌာနံ အနုပဋိပာဋိယာ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ရညာ ဧဝ သတာ အနုဘူတံ ဥယ္ယာနံ အဟောသိ, တေနသ္သ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ တတ္ထ ဝိဟရိတုံ စိတ္တံ နမိ။ အာဂမေဟိ တာဝာတိ သတ္ထာ ထေရသ္သ ဝစနံ သုတ္ဝာ ဥပဓာရေန္တော ‘‘န တာဝသ္သ ဉာဏံ ပရိပာကံ ဂတ’’န္တိ ဉတ္ဝာ ပဋိက္ခိပန္တော ဧဝမာဟ ။ ဧကကမ္ဟိ တာဝာတိ ဣဒံ ပနသ္သ ‘‘ဧဝမယံ ဂန္တ္ဝာပိ ကမ္မေ အနိပ္ဖဇ္ဇမာနေ နိရာသင္ကော ဟုတ္ဝာ ပေမဝသေန ပုန အာဂစ္ဆိသ္သတီ’’တိ စိတ္တမဒ္ဒဝဇနနတ္ထံ အာဟ။ ယာဝ အညောပိ ကောစိ ဘိက္ခု အာဂစ္ဆတီတိ အညော ကောစိ ဘိက္ခု မမ သန္တိကံ ယာဝ အာဂစ္ဆတိ, တာဝ အာဂမေဟီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကောစိ ဘိက္ခု ဒိသ္သတီ’’တိပိ ပာဌော။ ‘‘အာဂစ္ဆတူ’’တိပိ ပဌန္တိ, တထာ ‘‘ဒိသ္သတူ’’တိ။
Jantugāmanti evaṃ nāmakaṃ tasseva vihārassa aparaṃ gocaragāmaṃ. ‘‘Jattugāma’’ntipi pāṭho. Kimikāḷāyāti kāḷakimīnaṃ bahulatāya ‘‘kimikāḷā’’ti laddhanāmāya nadiyā. Jaṅghavihāranti ciranisajjāya jaṅghāsu uppannakilamathavinodanatthaṃ vicaraṇaṃ. Pāsādikanti aviraḷarukkhatāya siniddhapattatāya ca passantānaṃ pasādamāvahatīti pāsādikaṃ. Sandacchāyatāya manuññabhūmibhāgatāya ca manuññaṃ. Anto paviṭṭhānaṃ pītisomanassajananaṭṭhena cittaṃ rametīti ramaṇīyaṃ. Alanti pariyattaṃ, yuttantipi attho. Padhānatthikassāti yogena bhāvanāya atthikassa. Padhānāyāti samaṇadhammakaraṇāya. Āgaccheyyāhanti āgaccheyyaṃ ahaṃ. Therena kira pubbe taṃ ṭhānaṃ anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni raññā eva satā anubhūtaṃ uyyānaṃ ahosi, tenassa diṭṭhamatteyeva tattha viharituṃ cittaṃ nami. Āgamehi tāvāti satthā therassa vacanaṃ sutvā upadhārento ‘‘na tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gata’’nti ñatvā paṭikkhipanto evamāha . Ekakamhi tāvāti idaṃ panassa ‘‘evamayaṃ gantvāpi kamme anipphajjamāne nirāsaṅko hutvā pemavasena puna āgacchissatī’’ti cittamaddavajananatthaṃ āha. Yāva aññopi koci bhikkhu āgacchatīti añño koci bhikkhu mama santikaṃ yāva āgacchati, tāva āgamehīti attho. ‘‘Koci bhikkhu dissatī’’tipi pāṭho. ‘‘Āgacchatū’’tipi paṭhanti, tathā ‘‘dissatū’’ti.
နတ္ထိ ကိဉ္စိ ဥတ္တရိ ကရဏီယန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာဒီနံ သောဠသန္နံ ကိစ္စာနံ ကတတ္တာ, အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝာ အဓိဂတတ္တာ တတော အညံ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ နာမ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ကတသ္သ ဝာ ပတိစယောတိ ကတသ္သ ဝာ ပုန ပတိစယောပိ နတ္ထိ။ န ဟိ ဘာဝိတမဂ္ဂော ပုန ဘာဝီယတိ, ပဟီနကိလေသာနံ ဝာ ပုန ပဟာနေန ကိစ္စံ အတ္ထိ။ အတ္ထိ ကတသ္သ ပတိစယောတိ မယ္ဟံ သန္တာနေ နိပ္ဖာဒိတသ္သ သီလာဒိဓမ္မသ္သ အရိယမဂ္ဂသ္သ အနဓိဂတတ္တာ တဒတ္ထံ ပုန ဝဍ္ဎနသင္ခာတော ပတိစယော အတ္ထိ, ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ပဓာနန္တိ ခော မေဃိယ ဝဒမာနံ ကိန္တိ ဝဒေယ္ယာမာတိ ‘‘သမဏဓမ္မံ ကရောမီ’’တိ တံ ဝဒမာနံ မယံ အညံ ကိံ နာမ ဝဒေယ္ယာမ?
Natthi kiñci uttari karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññādīnaṃ soḷasannaṃ kiccānaṃ katattā, abhisambodhiyā vā adhigatattā tato aññaṃ uttari karaṇīyaṃ nāma natthi. Natthi katassa vā paticayoti katassa vā puna paticayopi natthi. Na hi bhāvitamaggo puna bhāvīyati, pahīnakilesānaṃ vā puna pahānena kiccaṃ atthi. Atthi katassa paticayoti mayhaṃ santāne nipphāditassa sīlādidhammassa ariyamaggassa anadhigatattā tadatthaṃ puna vaḍḍhanasaṅkhāto paticayo atthi, icchitabboti attho. Padhānanti kho meghiya vadamānaṃ kinti vadeyyāmāti ‘‘samaṇadhammaṃ karomī’’ti taṃ vadamānaṃ mayaṃ aññaṃ kiṃ nāma vadeyyāma?
ဒိဝာဝိဟာရံ နိသီဒီတိ ဒိဝာဝိဟာရတ္ထာယ နိသီဒိ။ နိသိန္နော စ ယသ္မိံ မင္ဂလသိလာပဋ္ဋေ ပုဗ္ဗေ အနုပဋိပာဋိယာ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ရာဇာ ဟုတ္ဝာ ဥယ္ယာနကီဠံ ကီဠန္တော ဝိဝိဓနာဋကပရိဝာရော နိသိန္နပုဗ္ဗော, တသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိသီဒိ။ အထသ္သ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ သမဏဘာဝော ဝိဂတော ဝိယ အဟောသိ, ရာဇဝေသံ ဂဟေတ္ဝာ နာဋကပရိဝာရပရိဝုတော သေတစ္ဆတ္တသ္သ ဟေဋ္ဌာ မဟာရဟေ ပလ္လင္ကေ နိသိန္နော ဝိယ ဇာတော။ အထသ္သ တံ သမ္ပတ္တိံ အသ္သာဒယတော ကာမဝိတက္ကော ဥဒပာဒိ။ သော တသ္မိံယေဝ ခဏေ သဟောဍ္ဎံ ဂဟိတေ ဒ္ဝေ စောရေ အာနေတ္ဝာ ပုရတော ဌပိတေ ဝိယ အဒ္ဒသ။ တေသု ဧကသ္သ ဝဓံ အာဏာပနဝသေန ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ, ဧကသ္သ ဗန္ဓနံ အာဏာပနဝသေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကော, ဧဝံ သော လတာဇာလေန ရုက္ခော ဝိယ မဓုမက္ခိကာဟိ မဓုဃာတကော ဝိယ စ အကုသလဝိတက္ကေဟိ ပရိက္ခိတ္တော သမ္ပရိကိဏ္ဏော အဟောသိ။ တံ သန္ဓာယ ‘‘အထ ခော အာယသ္မတော မေဃိယသ္သာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။
Divāvihāraṃnisīdīti divāvihāratthāya nisīdi. Nisinno ca yasmiṃ maṅgalasilāpaṭṭe pubbe anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni rājā hutvā uyyānakīḷaṃ kīḷanto vividhanāṭakaparivāro nisinnapubbo, tasmiṃyeva ṭhāne nisīdi. Athassa nisinnakālato paṭṭhāya samaṇabhāvo vigato viya ahosi, rājavesaṃ gahetvā nāṭakaparivāraparivuto setacchattassa heṭṭhā mahārahe pallaṅke nisinno viya jāto. Athassa taṃ sampattiṃ assādayato kāmavitakko udapādi. So tasmiṃyeva khaṇe sahoḍḍhaṃ gahite dve core ānetvā purato ṭhapite viya addasa. Tesu ekassa vadhaṃ āṇāpanavasena byāpādavitakko uppajji, ekassa bandhanaṃ āṇāpanavasena vihiṃsāvitakko, evaṃ so latājālena rukkho viya madhumakkhikāhi madhughātako viya ca akusalavitakkehi parikkhitto samparikiṇṇo ahosi. Taṃ sandhāya ‘‘atha kho āyasmato meghiyassā’’tiādi vuttaṃ.
အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘောတိ ဂရဟဏစ္ဆရိယံ နာမ ကိရေတံ ယထာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ဘဂဝတော ဝလိယဂတ္တံ ဒိသ္ဝာ အဝောစ ‘‘အစ္ဆရိယံ, ဘန္တေ, အဗ္ဘုတံ, ဘန္တေ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၅၁၁)။ အပရေ ပန ‘‘တသ္မိံ သမယေ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝာဒီသု လောဘဝသေန ကာမဝိတက္ကော, ခရသ္သရာနံ ပက္ခိအာဒီနံ သဒ္ဒသ္သဝနေန ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော, လေဍ္ဍုအာဒီဟိ တေသံ ပဋိဗာဟနာဓိပ္ပာယေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကော, ‘ဣဓေဝာဟံ ဝသေယ္ယ’န္တိ တတ္ထ သာပေက္ခတာဝသေန ကာမဝိတက္ကော, ဝနစရကေ တတ္ထ တတ္ထ ဒိသ္ဝာ တေသု စိတ္တဒုဗ္ဘနေန ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော, တေသံ ဝိဟေဌနာဓိပ္ပာယေန ဝိဟိံသာဝိတက္ကော တသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ယထာ ဝာ တထာ ဝာ တသ္သ မိစ္ဆာဝိတက္ကုပ္ပတ္တိယေဝ အစ္ဆရိယကာရဏံ။ အန္ဝာသတ္တာတိ အနုလဂ္ဂာ ဝောကိဏ္ဏာ။ အတ္တနိ ဂရုမ္ဟိ စ ဧကတ္တေပိ ဗဟုဝစနံ ဒိသ္သတိ။ ‘‘အနုသန္တော’’တိပိ ပာဌော။
Acchariyaṃvata bhoti garahaṇacchariyaṃ nāma kiretaṃ yathā āyasmā ānando bhagavato valiyagattaṃ disvā avoca ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.511). Apare pana ‘‘tasmiṃ samaye pupphaphalapallavādīsu lobhavasena kāmavitakko, kharassarānaṃ pakkhiādīnaṃ saddassavanena byāpādavitakko, leḍḍuādīhi tesaṃ paṭibāhanādhippāyena vihiṃsāvitakko, ‘idhevāhaṃ vaseyya’nti tattha sāpekkhatāvasena kāmavitakko, vanacarake tattha tattha disvā tesu cittadubbhanena byāpādavitakko, tesaṃ viheṭhanādhippāyena vihiṃsāvitakko tassa uppajjī’’tipi vadanti. Yathā vā tathā vā tassa micchāvitakkuppattiyeva acchariyakāraṇaṃ. Anvāsattāti anulaggā vokiṇṇā. Attani garumhi ca ekattepi bahuvacanaṃ dissati. ‘‘Anusanto’’tipi pāṭho.
ယေန ဘဂဝာ တေနုပသင္ကမီတိ ဧဝံ မိစ္ဆာဝိတက္ကေဟိ သမ္ပရိကိဏ္ဏော ကမ္မဋ္ဌာနသပ္ပာယံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဣဒံ ဝတ ဒိသ္ဝာ ဒီဃဒသ္သီ ဘဂဝာ ပဋိသေဓေသီ’’တိ သလ္လက္ခေတ္ဝာ ‘‘ဣမံ ကာရဏံ ဒသဗလသ္သ အာရောစေသ္သာမီ’’တိ နိသိန္နာသနတော ဝုဋ္ဌာယ ယေန ဘဂဝာ တေနုပသင္ကမိ။ ဥပသင္ကမိတ္ဝာ စ ‘‘ဣဓ မယ္ဟံ, ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti evaṃ micchāvitakkehi samparikiṇṇo kammaṭṭhānasappāyaṃ kātuṃ asakkonto ‘‘idaṃ vata disvā dīghadassī bhagavā paṭisedhesī’’ti sallakkhetvā ‘‘imaṃ kāraṇaṃ dasabalassa ārocessāmī’’ti nisinnāsanato vuṭṭhāya yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā ca ‘‘idha mayhaṃ, bhante’’tiādinā attano pavattiṃ ārocesi.
တတ္ထ ယေဘုယ္ယေနာတိ ဗဟုလံ အဘိက္ခဏံ။ ပာပကာတိ လာမကာ။ အကုသလာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ။ ဒုဂ္ဂတိသမ္ပာပနဋ္ဌေန ဝာ ပာပကာ, ကုသလပဋိပက္ခတာယ အကုသလာ။ ဝိတက္ကေတိ ဦဟတိ အာရမ္မဏံ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတီတိ ဝိတက္ကော, ကာမသဟဂတော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော, ကိလေသကာမသမ္ပယုတ္တော ဝတ္ထုကာမာရမ္မဏော ဝိတက္ကောတိ အတ္ထော။ ဗ္ယာပာဒသဟဂတော ဝိတက္ကော ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော။ ဝိဟိံသာသဟဂတော ဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ တေသု ကာမာနံ အဘိနန္ဒနဝသေန ပဝတ္တော နေက္ခမ္မပဋိပက္ခော ကာမဝိတက္ကော, ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တု ဝာ ဝိနသ္သန္တု ဝာ မာ ဝာ အဟေသု’’န္တိ သတ္တေသု သမ္ပဒုသ္သနဝသေန ပဝတ္တော မေတ္တာပဋိပက္ခော ဗ္ယာပာဒဝိတက္ကော, ပာဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ သတ္တာနံ ဝိဟေဌေတုကာမတာဝသေန ပဝတ္တော ကရုဏာပဋိပက္ခော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။
Tattha yebhuyyenāti bahulaṃ abhikkhaṇaṃ. Pāpakāti lāmakā. Akusalāti akosallasambhūtā. Duggatisampāpanaṭṭhena vā pāpakā, kusalapaṭipakkhatāya akusalā. Vitakketi ūhati ārammaṇaṃ cittaṃ abhiniropetīti vitakko, kāmasahagato vitakko kāmavitakko, kilesakāmasampayutto vatthukāmārammaṇo vitakkoti attho. Byāpādasahagato vitakko byāpādavitakko. Vihiṃsāsahagato vitakko vihiṃsāvitakko. Tesu kāmānaṃ abhinandanavasena pavatto nekkhammapaṭipakkho kāmavitakko, ‘‘ime sattā haññantu vā vinassantu vā mā vā ahesu’’nti sattesu sampadussanavasena pavatto mettāpaṭipakkho byāpādavitakko, pāṇileḍḍudaṇḍādīhi sattānaṃ viheṭhetukāmatāvasena pavatto karuṇāpaṭipakkho vihiṃsāvitakko.
ကသ္မာ ပနသ္သ ဘဂဝာ တတ္ထ ဂမနံ အနုဇာနိ? ‘‘အနနုညာတောပိ စာယံ မံ ဩဟာယ ဂစ္ဆိသ္သတေဝ, ‘ပရိစာရကာမတာယ မညေ ဘဂဝာ ဂန္တုံ န ဒေတီ’တိ စသ္သ သိယာ အညထတ္တံ။ တဒသ္သ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တေယ္ယာ’’တိ အနုဇာနိ။
Kasmā panassa bhagavā tattha gamanaṃ anujāni? ‘‘Ananuññātopi cāyaṃ maṃ ohāya gacchissateva, ‘paricārakāmatāya maññe bhagavā gantuṃ na detī’ti cassa siyā aññathattaṃ. Tadassa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvatteyyā’’ti anujāni.
ဧဝံ တသ္မိံ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာရောစေတ္ဝာ နိသိန္နေ အထသ္သ ဘဂဝာ သပ္ပာယံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ‘‘အပရိပက္ကာယ, မေဃိယ, စေတောဝိမုတ္တိယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပရိပက္ကာယာတိ ပရိပာကံ အပ္ပတ္တာယ။ စေတောဝိမုတ္တိယာတိ ကိလေသေဟိ စေတသော ဝိမုတ္တိယာ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဟိ တဒင္ဂဝသေန စေဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ ကိလေသေဟိ စေတသော ဝိမုတ္တိ ဟောတိ, အပရဘာဂေ သမုစ္ဆေဒဝသေန စေဝ ပဋိပသ္သဒ္ဓိဝသေန စ။ သာယံ ဝိမုတ္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရတော ကထိတာဝ, တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယေဟိ ဓမ္မေဟိ အာသယေ ပရိပာစိတေ ပဗောဓိတေ ဝိပသ္သနာယ မဂ္ဂဂဗ္ဘံ ဂဏ္ဟန္တိယာ ပရိပာကံ ဂစ္ဆန္တိယာ စေတောဝိမုတ္တိ ပရိပက္ကာ နာမ ဟောတိ, တဒဘာဝေ အပရိပက္ကာ။
Evaṃ tasmiṃ attano pavattiṃ ārocetvā nisinne athassa bhagavā sappāyaṃ dhammaṃ desento ‘‘aparipakkāya, meghiya, cetovimuttiyā’’tiādimāha. Tattha aparipakkāyāti paripākaṃ appattāya. Cetovimuttiyāti kilesehi cetaso vimuttiyā. Pubbabhāge hi tadaṅgavasena ceva vikkhambhanavasena ca kilesehi cetaso vimutti hoti, aparabhāge samucchedavasena ceva paṭipassaddhivasena ca. Sāyaṃ vimutti heṭṭhā vitthārato kathitāva, tasmā tattha vuttanayena veditabbā. Tattha vimuttiparipācanīyehi dhammehi āsaye paripācite pabodhite vipassanāya maggagabbhaṃ gaṇhantiyā paripākaṃ gacchantiyā cetovimutti paripakkā nāma hoti, tadabhāve aparipakkā.
ကတမေ ပန ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယာ ဓမ္မာ? သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယာဒီနံ ဝိသုဒ္ဓိကရဏဝသေန ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Katame pana vimuttiparipācanīyā dhammā? Saddhindriyādīnaṃ visuddhikaraṇavasena pannarasa dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ –
‘‘အသ္သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, ပသာဒနီယေ သုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သဒ္ဓိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။
‘‘Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato – imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati.
‘‘ကုသီတေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, အာရဒ္ဓဝီရိယေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, သမ္မပ္ပဓာနေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ ဝီရိယိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။
‘‘Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati.
‘‘မုဋ္ဌသ္သတီ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, ဥပဋ္ဌိတသ္သတီ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, သတိပဋ္ဌာနေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သတိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။
‘‘Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati.
‘‘အသမာဟိတေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, သမာဟိတေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, ဈာနဝိမောက္ခေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ သမာဓိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။
‘‘Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato – imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati.
‘‘ဒုပ္ပညေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, ပညဝန္တေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ တီဟာကာရေဟိ ပညိန္ဒ္ရိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။
‘‘Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato – imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati.
‘‘ဣတိ ဣမေ ပဉ္စ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတော, ပဉ္စ ပုဂ္ဂလေ သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပာသတော, ပဉ္စ သုတ္တန္တေ ပစ္စဝေက္ခတော – ဣမေဟိ ပန္နရသဟိ အာကာရေဟိ, ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒ္ရိယာနိ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (ပဋိ. မ. ၁.၁၈၅)။
‘‘Iti ime pañca puggale parivajjayato, pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttante paccavekkhato – imehi pannarasahi ākārehi, imāni pañcindriyāni visujjhantī’’ti (paṭi. ma. 1.185).
အပရေပိ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယာ – သဒ္ဓာပဉ္စမာနိ ဣန္ဒ္ရိယာနိ, အနိစ္စသညာ ဒုက္ခသညာ အနတ္တသညာ ပဟာနသညာ ဝိရာဂသညာတိ ဣမာ ပဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ, ကလ္ယာဏမိတ္တတာ သီလသံဝရော အဘိသလ္လေခတာ ဝီရိယာရမ္ဘော နိဗ္ဗေဓိကပညာတိ။ တေသု ဝိနေယ္ယဒမနကုသလော သတ္ထာ ဝိနေယ္ယသ္သ မေဃိယတ္ထေရသ္သ အဇ္ဈာသယဝသေန ဣဓ ကလ္ယာဏမိတ္တတာဒယော ဝိမုတ္တိပရိပာစနီယေ ဓမ္မေ ဒသ္သေန္တော ‘‘ပဉ္စ ဓမ္မာ ပရိပာကာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝတ္ဝာ တေ ဝိတ္ထာရေန္တော ‘‘ဣဓ, မေဃိယ, ဘိက္ခု ကလ္ယာဏမိတ္တော ဟောတီ’’တိအာဒိမာဟ။
Aparepi pannarasa dhammā vimuttiparipācanīyā – saddhāpañcamāni indriyāni, aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā pahānasaññā virāgasaññāti imā pañca nibbedhabhāgiyā saññā, kalyāṇamittatā sīlasaṃvaro abhisallekhatā vīriyārambho nibbedhikapaññāti. Tesu vineyyadamanakusalo satthā vineyyassa meghiyattherassa ajjhāsayavasena idha kalyāṇamittatādayo vimuttiparipācanīye dhamme dassento ‘‘pañca dhammā paripākāya saṃvattantī’’ti vatvā te vitthārento ‘‘idha, meghiya, bhikkhu kalyāṇamitto hotī’’tiādimāha.
တတ္ထ ကလ္ယာဏမိတ္တောတိ ကလ္ယာဏော ဘဒ္ဒော သုန္ဒရော မိတ္တော ဧတသ္သာတိ ကလ္ယာဏမိတ္တော။ ယသ္သ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော ‘‘အဃသ္သ ဃာတာ, ဟိတသ္သ ဝိဓာတာ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗာကာရေန ဥပကာရော မိတ္တော ဟောတိ, သော ပုဂ္ဂလော ကလ္ယာဏမိတ္တောဝ။ ယထာဝုတ္တေဟိ ကလ္ယာဏပုဂ္ဂလေဟေဝ သဗ္ဗိရိယာပထေသု သဟ အယတိ ပဝတ္တတိ, န ဝိနာ တေဟီတိ ကလ္ယာဏသဟာယော။ကလ္ယာဏပုဂ္ဂလေသု ဧဝ စိတ္တေန စေဝ ကာယေန စ နိန္နပောဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ပဝတ္တတီတိ ကလ္ယာဏသမ္ပဝင္ကော။ ပဒတ္တယေန ကလ္ယာဏမိတ္တသံသဂ္ဂေ အာဒရံ ဥပ္ပာဒေတိ။
Tattha kalyāṇamittoti kalyāṇo bhaddo sundaro mitto etassāti kalyāṇamitto. Yassa sīlādiguṇasampanno ‘‘aghassa ghātā, hitassa vidhātā’’ti evaṃ sabbākārena upakāro mitto hoti, so puggalo kalyāṇamittova. Yathāvuttehi kalyāṇapuggaleheva sabbiriyāpathesu saha ayati pavattati, na vinā tehīti kalyāṇasahāyo.Kalyāṇapuggalesu eva cittena ceva kāyena ca ninnapoṇapabbhārabhāvena pavattatīti kalyāṇasampavaṅko. Padattayena kalyāṇamittasaṃsagge ādaraṃ uppādeti.
တတ္ရိဒံ ကလ္ယာဏမိတ္တလက္ခဏံ – ဣဓ ကလ္ယာဏမိတ္တော သဒ္ဓာသမ္ပန္နော ဟောတိ သီလသမ္ပန္နော သုတသမ္ပန္နော စာဂသမ္ပန္နော ဝီရိယသမ္ပန္နော သတိသမ္ပန္နော သမာဓိသမ္ပန္နော ပညာသမ္ပန္နော။ တတ္ထ သဒ္ဓာသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဒဟတိ တထာဂတသ္သ ဗောဓိံ ကမ္မဖလဉ္စ, တေန သမ္မာသမ္ဗောဓိဟေတုဘူတံ သတ္တေသု ဟိတေသိတံ န ပရိစ္စဇတိ။ သီလသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ရဟ္မစာရီနံ ပိယော ဟောတိ မနာပော ဂရု ဘာဝနီယော စောဒကော ပာပဂရဟီ ဝတ္တာ ဝစနက္ခမော, သုတသမ္ပတ္တိယာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒာဒိပဋိသံယုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရာနံ ကထာနံ ကတ္တာ ဟောတိ, စာဂသမ္ပတ္တိယာ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတိ သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော, ဝီရိယသမ္ပတ္တိယာ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဟောတိ သတ္တာနံ ဟိတပ္ပဋိပတ္တိယာ, သတိသမ္ပတ္တိယာ ဥပဋ္ဌိတသ္သတိ ဟောတိ, သမာဓိသမ္ပတ္တိယာ အဝိက္ခိတ္တော ဟောတိ သမာဟိတစိတ္တော, ပညာသမ္ပတ္တိယာ အဝိပရီတံ ဇာနာတိ။ သော သတိယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမန္ဝေသမာနော ပညာယ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတံ ယထာဘူတံ ဇာနိတ္ဝာ, သမာဓိနာ တတ္ထ ဧကဂ္ဂစိတ္တော ဟုတ္ဝာ, ဝီရိယေန သတ္တေ အဟိတာ နိသေဓေတ္ဝာ ဟိတေ နိယောဇေတိ။ တေနာဟ –
Tatridaṃ kalyāṇamittalakkhaṇaṃ – idha kalyāṇamitto saddhāsampanno hoti sīlasampanno sutasampanno cāgasampanno vīriyasampanno satisampanno samādhisampanno paññāsampanno. Tattha saddhāsampattiyā saddahati tathāgatassa bodhiṃ kammaphalañca, tena sammāsambodhihetubhūtaṃ sattesu hitesitaṃ na pariccajati. Sīlasampattiyā sabrahmacārīnaṃ piyo hoti manāpo garu bhāvanīyo codako pāpagarahī vattā vacanakkhamo, sutasampattiyā saccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyuttānaṃ gambhīrānaṃ kathānaṃ kattā hoti, cāgasampattiyā appiccho hoti santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho, vīriyasampattiyā āraddhavīriyo hoti sattānaṃ hitappaṭipattiyā, satisampattiyā upaṭṭhitassati hoti, samādhisampattiyā avikkhitto hoti samāhitacitto, paññāsampattiyā aviparītaṃ jānāti. So satiyā kusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamāno paññāya sattānaṃ hitāhitaṃ yathābhūtaṃ jānitvā, samādhinā tattha ekaggacitto hutvā, vīriyena satte ahitā nisedhetvā hite niyojeti. Tenāha –
‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော၊ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော။
‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;
ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇယေ’’တိ။ (အ. နိ. ၇.၃၇)။
Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojaye’’ti. (a. ni. 7.37);
အယံ ပဌမော ဓမ္မော ပရိပာကာယ သံဝတ္တတီတိ, အယံ ကလ္ယာဏမိတ္တတာသင္ခာတော ဗ္ရဟ္မစရိယဝာသသ္သ အာဒိဘာဝတော, သဗ္ဗေသဉ္စ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဗဟုကာရတာယ ပဓာနဘာဝတော စ ဣမေသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ ပဌမော အနဝဇ္ဇဓမ္မော အဝိသုဒ္ဓာနံ သဒ္ဓာဒီနံ ဝိသုဒ္ဓိကရဏဝသေန စေတောဝိမုတ္တိယာ ပရိပာကာယ သံဝတ္တတိ။ ဧတ္ထ စ ကလ္ယာဏမိတ္တသ္သ ဗဟုကာရတာ ပဓာနတာ စ ‘‘ဥပဍ္ဎမိဒံ, ဘန္တေ, ဗ္ရဟ္မစရိယသ္သ ယဒိဒံ ကလ္ယာဏမိတ္တတာ’’တိ ဝဒန္တံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂာရိကံ, ‘‘မာ ဟေဝံ, အာနန္ဒာ’’တိ ဒ္ဝိက္ခတ္တုံ ပဋိသေဓေတ္ဝာ, ‘‘သကလမေဝ ဟိဒံ, အာနန္ဒ, ဗ္ရဟ္မစရိယံ, ယဒိဒံ ကလ္ယာဏမိတ္တတာ ကလ္ယာဏသဟာယတာ’’တိအာဒိသုတ္တပဒေဟိ (သံ. နိ. ၁.၁၂၉; ၅.၂) ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Ayaṃ paṭhamo dhammo paripākāya saṃvattatīti, ayaṃ kalyāṇamittatāsaṅkhāto brahmacariyavāsassa ādibhāvato, sabbesañca kusalānaṃ dhammānaṃ bahukāratāya padhānabhāvato ca imesu pañcasu dhammesu ādito vuttattā paṭhamo anavajjadhammo avisuddhānaṃ saddhādīnaṃ visuddhikaraṇavasena cetovimuttiyā paripākāya saṃvattati. Ettha ca kalyāṇamittassa bahukāratā padhānatā ca ‘‘upaḍḍhamidaṃ, bhante, brahmacariyassa yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti vadantaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ, ‘‘mā hevaṃ, ānandā’’ti dvikkhattuṃ paṭisedhetvā, ‘‘sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyaṃ, yadidaṃ kalyāṇamittatā kalyāṇasahāyatā’’tiādisuttapadehi (saṃ. ni. 1.129; 5.2) veditabbā.
ပုန စပရန္တိ ပုန စ အပရံ ဓမ္မဇာတံ။ သီလဝာတိ ဧတ္ထ ကေနဋ္ဌေန သီလံ? သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိမိဒံ သီလနံ နာမ? သမာဓာနံ, ကာယကမ္မာဒီနံ သုသီလ္ယဝသေန အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝာ ဥပဓာရဏံ, ဈာနာဒိကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန အာဓာရဘာဝောတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သီလေတိ သီလတီတိ ဝာ သီလံ။ အယံ တာဝ သဒ္ဒလက္ခဏနယေန သီလတ္ထော။ အပရေ ပန ‘‘သိရဋ္ဌော သီတလဋ္ဌော သီလဋ္ဌော သံဝရဋ္ဌော’’တိ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ တယိဒံ ပာရိပူရိတော အတိသယတော ဝာ သီလံ အသ္သ အတ္ထီတိ သီလဝာ, သီလသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။
Puna caparanti puna ca aparaṃ dhammajātaṃ. Sīlavāti ettha kenaṭṭhena sīlaṃ? Sīlanaṭṭhena sīlaṃ. Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ, kāyakammādīnaṃ susīlyavasena avippakiṇṇatāti attho. Atha vā upadhāraṇaṃ, jhānādikusalānaṃ dhammānaṃ patiṭṭhānavasena ādhārabhāvoti attho. Tasmā sīleti sīlatīti vā sīlaṃ. Ayaṃ tāva saddalakkhaṇanayena sīlattho. Apare pana ‘‘siraṭṭho sītalaṭṭho sīlaṭṭho saṃvaraṭṭho’’ti niruttinayena atthaṃ vaṇṇenti. Tayidaṃ pāripūrito atisayato vā sīlaṃ assa atthīti sīlavā, sīlasampannoti attho.
ယထာ စ သီလဝာ ဟောတိ သီလသမ္ပန္နော, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ပာတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပာတိမောက္ခန္တိ သိက္ခာပဒသီလံ။ တဉ္ဟိ ယော နံ ပာတိ ရက္ခတိ, တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပာယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပာတိမောက္ခံ။ သံဝရဏံ သံဝရော, ကာယဝာစာဟိ အဝီတိက္ကမော။ ပာတိမောက္ခမေဝ သံဝရော ပာတိမောက္ခသံဝရော, တေန သံဝုတော ပိဟိတကာယဝာစောတိ ပာတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော, ဣဒမသ္သ တသ္မိံ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝပရိဒီပနံ။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပဝိဟာရသမင္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ အာစာရဂောစရသမ္ပန္နောတိ ဟေဋ္ဌာ ပာတိမောက္ခသံဝရသ္သ, ဥပရိ ဝိသေသာနံ ယောဂသ္သ စ ဥပကာရကဓမ္မပရိဒီပနံ။ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒသ္သာဝီတိ ပာတိမောက္ခသီလတော အစဝနဓမ္မတာပရိဒီပနံ။ သမာဒာယာတိ သိက္ခာပဒာနံ အနဝသေသတော အာဒာနပရိဒီပနံ။ သိက္ခတီတိ သိက္ခာယ သမင္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပနံ။
Yathā ca sīlavā hoti sīlasampanno, taṃ dassetuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādimāha. Tattha pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ. Saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo. Pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, tena saṃvuto pihitakāyavācoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto, idamassa tasmiṃ sīle patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa, upari visesānaṃ yogassa ca upakārakadhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti pātimokkhasīlato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti sikkhāya samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.
အပရော နယော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော, ပာပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော, ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပာယေသု ပတနသီလောတိ ပာတီ, ပုထုဇ္ဇနော။ အနိစ္စတာယ ဝာ ဘဝာဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋီယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပာတီ, မရဏဝသေန ဝာ တမ္ဟိ တမ္ဟိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝသ္သ ပတနသီလောတိ ဝာ ပာတီ, သတ္တသန္တာနော စိတ္တမေဝ ဝာ။ တံ ပာတိနံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပာတိမောက္ခံ။ စိတ္တသ္သ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တော ‘‘ဝိမုတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ ‘‘စိတ္တဝောဒာနာ သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၁၀၀), ‘‘အနုပာဒာယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မဟာဝ. ၂၈) စ။
Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭīyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa patanasīloti vā pātī, sattasantāno cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena satto ‘‘vimutto’’ti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā sattā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100), ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca.
အထ ဝာ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပာတိ, ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏ္ဟာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ. နိ. ၂.၁၂၄) ဟိ ဝုတ္တံ။ တသ္သ ပာတိနော သတ္တသ္သ တဏ္ဟာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပာတိမောက္ခော, ‘‘ကဏ္ဌေကာလော’’တိအာဒီနံ ဝိယ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။
Atha vā avijjādihetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti, ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho, ‘‘kaṇṭhekālo’’tiādīnaṃ viya samāsasiddhi veditabbā.
အထ ဝာ ပာတေတိ ဝိနိပာတေတိ ဒုက္ခေဟီတိ ပာတိ, စိတ္တံ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ ‘‘စိတ္တေန နိယ္ယတီ လောကော, စိတ္တေန ပရိကသ္သတီ’’တိ (သံ. နိ. ၁.၆၂)။ တသ္သ ပာတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပာတိမောက္ခော။ ပတတိ ဝာ ဧတေန အပာယဒုက္ခေ သံသာရဒုက္ခေ စာတိ ပာတိ, တဏ္ဟာဒိသံကိလေသာ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ – ‘‘တဏ္ဟာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ. နိ. ၁.၅၅-၅၇), တဏ္ဟာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု. ၁၅, ၁၀၅) စာဒိ။ တတော ပာတိတော မောက္ခောတိ ပာတိမောက္ခော။
Atha vā pāteti vinipāteti dukkhehīti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena niyyatī loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkilesā. Vuttañhi – ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.55-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105) cādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkho.
အထ ဝာ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပာတိ, ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တဉ္ဟိ – ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော, ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သု. နိ. ၁၇၁)။ တတော ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင္ခာတပာတိတော မောက္ခောတိ ပာတိမောက္ခော။ အထ ဝာ ပာတော ဝိနိပာတော အသ္သ အတ္ထီတိ ပာတီ, သံသာရော။ တတော မောက္ခောတိ ပာတိမောက္ခော။
Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi – ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (su. ni. 171). Tato cha ajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātapātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho.
အထ ဝာ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိသ္သရော ဘဂဝာ ပတီတိ ဝုစ္စတိ, မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော။ ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပတိမောက္ခော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပာတိမောက္ခော။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝာ တမ္မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ, သော ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော, ပတိမောက္ခော ဧဝ ပာတိမောက္ခော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပာတိမောက္ခန္တိအာဒိမေတံ မုခမေတ’’န္တိ ဝိတ္ထာရော။
Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā patīti vuccati, muccati etenāti mokkho. Patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā tammūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca, so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhantiādimetaṃ mukhameta’’nti vitthāro.
အထ ဝာ ပဣတိ ပကာရေ, အတီတိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပာတော, တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပာတိမောက္ခံ။ ဣဒဉ္ဟိ သီလံ သယံ တဒင္ဂဝသေန, သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပာတိမောက္ခံ။ ပတိ မောက္ခောတိ ဝာ ပတိမောက္ခော, တမ္ဟာ တမ္ဟာ ဝီတိက္ကမဒောသတော ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော။ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပာတိမောက္ခော။ မောက္ခောတိ ဝာ နိဗ္ဗာနံ, တသ္သ မောက္ခသ္သ ပဋိဗိမ္ဗဘူတောတိ ပတိမောက္ခော။ သီလသံဝရော ဟိ သူရိယသ္သ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနသ္သ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂော စ ယထာရဟံ သံကိလေသနိဗ္ဗာပနတော။ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပာတိမောက္ခော။ ပတိဝတ္တတိ မောက္ခေတိ ဒုက္ခန္တိ ဝာ ပတိမောက္ခံ, ပတိမောက္ခမေဝ ပာတိမောက္ခန္တိ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ပာတိမောက္ခသဒ္ဒသ္သ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။
Atha vā paiti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkhaṃ. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkhoti vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtoti patimokkho. Sīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo ca yathārahaṃ saṃkilesanibbāpanato. Patimokkho eva pātimokkho. Pativattati mokkheti dukkhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evaṃ tāvettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
သံဝရတိ ပိဒဟတိ ဧတေနာတိ သံဝရော, ပာတိမောက္ခမေဝ သံဝရော ပာတိမောက္ခသံဝရော။ အတ္ထတော ပန တတော တတော ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတော ဝိရတိယော စေတနာ စ။ တေန ပာတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော သမန္နာဂတော ပာတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဝိဘင္ဂေ –
Saṃvarati pidahati etenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro. Atthato pana tato tato vītikkamitabbato viratiyo cetanā ca. Tena pātimokkhasaṃvarena upeto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti vutto. Vuttañhetaṃ vibhaṅge –
‘‘ဣမိနာ ပာတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပာဂတော သမုပာဂတော ဥပပန္နော သမုပပန္နော သမန္နာဂတော, တေန ဝုစ္စတိ ပာတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ (ဝိဘ. ၅၁၁)။
‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, tena vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti (vibha. 511).
ဝိဟရတီတိ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတိ ဣရီယတိ ဝတ္တတိ။
Viharatīti iriyāpathavihārena viharati irīyati vattati.
အာစာရဂောစရသမ္ပန္နောတိ ဝေဠုဒာနာဒိမိစ္ဆာဇီဝသ္သ ကာယပာဂဗ္ဘိယာဒီနဉ္စ အကရဏေန သဗ္ဗသော အနာစာရံ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ‘‘ကာယိကော အဝီတိက္ကမော ဝာစသိကော အဝီတိက္ကမော ကာယိကဝာစသိကော အဝီတိက္ကမော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခုသာရုပ္ပအာစာရသမ္ပတ္တိယာ, ဝေသိယာဒိအဂောစရံ ဝဇ္ဇေတ္ဝာ ပိဏ္ဍပာတာဒိအတ္ထံ ဥပသင္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနသင္ခာတေန ဂောစရေန စ သမ္ပန္နတ္တာ အာစာရဂောစရသမ္ပန္နော။
Ācāragocarasampannoti veḷudānādimicchājīvassa kāyapāgabbhiyādīnañca akaraṇena sabbaso anācāraṃ vajjetvā ‘‘kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo kāyikavācasiko avītikkamo’’ti evaṃ vuttabhikkhusāruppaācārasampattiyā, vesiyādiagocaraṃ vajjetvā piṇḍapātādiatthaṃ upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānasaṅkhātena gocarena ca sampannattā ācāragocarasampanno.
အပိစ ယော ဘိက္ခု သတ္ထရိ သဂာရဝော သပ္ပတိသ္သော သဗ္ရဟ္မစာရီသု သဂာရဝော သပ္ပတိသ္သော ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော သုနိဝတ္ထော သုပာရုတော ပာသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေန အာလောကိတေန ဝိလောကိတေန သမိဉ္ဇိတေန ပသာရိတေန ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဣန္ဒ္ရိယေသု ဂုတ္တဒ္ဝာရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယမနုယုတ္တော သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော အာဘိသမာစာရိကေသု သက္ကစ္စကာရီ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလော ဝိဟရတိ, အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရသမ္ပန္နော။
Apica yo bhikkhu satthari sagāravo sappatisso sabrahmacārīsu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena iriyāpathasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyamanuyutto satisampajaññena samannāgato appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācārasampanno.
ဂောစရော ပန ဥပနိသ္သယဂောစရော အာရက္ခဂောစရော ဥပနိဗန္ဓဂောစရောတိ တိဝိဓော။ တတ္ထ ယော ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ဝုတ္တလက္ခဏော ကလ္ယာဏမိတ္တော, ယံ နိသ္သာယ အသုတံ သုဏာတိ, သုတံ ပရိယောဒာပေတိ, ကင္ခံ ဝိတရတိ, ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုံ ကရောတိ, စိတ္တံ ပသာဒေတိ, ယဉ္စ အနုသိက္ခန္တော သဒ္ဓာယ ဝဍ္ဎတိ , သီလေန, သုတေန, စာဂေန, ပညာယ ဝဍ္ဎတိ, အယံ ဝုစ္စတိ ဥပနိသ္သယဂောစရော။
Gocaro pana upanissayagocaro ārakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho. Tattha yo dasakathāvatthuguṇasamannāgato vuttalakkhaṇo kalyāṇamitto, yaṃ nissāya asutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodāpeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujuṃ karoti, cittaṃ pasādeti, yañca anusikkhanto saddhāya vaḍḍhati , sīlena, sutena, cāgena, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ vuccati upanissayagocaro.
ယော ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝီထိံ ပဋိပန္နော ဩက္ခိတ္တစက္ခု ယုဂမတ္တဒသ္သာဝီ စက္ခုန္ဒ္ရိယသံဝုတောဝ ဂစ္ဆတိ, န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော, န အသ္သံ, န ရထံ, န ပတ္တိံ, န ဣတ္ထိံ, န ပုရိသံ ဩလောကေန္တော, န ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော, န အဓော ဩလောကေန္တော, န ဒိသာဝိဒိသံ ပေက္ခမာနော ဂစ္ဆတိ, အယံ အာရက္ခဂောစရော။
Yo bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno okkhittacakkhu yugamattadassāvī cakkhundriyasaṃvutova gacchati, na hatthiṃ olokento, na assaṃ, na rathaṃ, na pattiṃ, na itthiṃ, na purisaṃ olokento, na uddhaṃ olokento, na adho olokento, na disāvidisaṃ pekkhamāno gacchati, ayaṃ ārakkhagocaro.
ဥပနိဗန္ဓဂောစရော ပန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ, ယတ္ထ ဘိက္ခု အတ္တနော စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ, ဝုတ္တဉ္ဟေတံ ဘဂဝတာ –
Upanibandhagocaro pana cattāro satipaṭṭhānā, yattha bhikkhu attano cittaṃ upanibandhati, vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ကော စ, ဘိက္ခဝေ, ဘိက္ခုနော ဂောစရော သကော ပေတ္တိကော ဝိသယော, ယဒိဒံ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ (သံ. နိ. ၅.၃၇၂)။
‘‘Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā’’ti (saṃ. ni. 5.372).
တတ္ထ ဥပနိသ္သယဂောစရသ္သ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရေသံ ဝသေနေတ္ထ ဂောစရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ယထာဝုတ္တာယ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ, ဣမာယ စ ဂောစရသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတတ္တာ အာစာရဂောစရသမ္ပန္နော။
Tattha upanissayagocarassa pubbe vuttattā itaresaṃ vasenettha gocaro veditabbo. Iti yathāvuttāya ācārasampattiyā, imāya ca gocarasampattiyā samannāgatattā ācāragocarasampanno.
အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒသ္သာဝီတိ အပ္ပမတ္တကတ္တာ အဏုပ္ပမာဏေသု အသ္သတိယာ အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒာဒိဘေဒေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒသ္သနသီလော။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ပရမာဏုမတ္တံ ဝဇ္ဇံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနပမာဏာဓိကယောဇနသတသဟသ္သုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတရာဇသဒိသံ ကတ္ဝာ ပသ္သတိ, ယောပိ သဗ္ဗလဟုကံ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္တံ ပာရာဇိကသဒိသံ ကတ္ဝာ ပသ္သတိ, အယမ္ပိ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒသ္သာဝီ နာမ။ သမာဒာယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ ယံကိဉ္စိ သိက္ခာပဒေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ, တံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗံ အနဝသေသံ သမ္မာ အာဒိယိတ္ဝာ သိက္ခတိ, ပဝတ္တတိ ပရိပူရေတီတိ အတ္ထော။
Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti appamattakattā aṇuppamāṇesu assatiyā asañcicca āpannasekhiyaakusalacittuppādādibhedesu vajjesu bhayadassanasīlo. Yo hi bhikkhu paramāṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanapamāṇādhikayojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājasadisaṃ katvā passati, yopi sabbalahukaṃ dubbhāsitamattaṃ pārājikasadisaṃ katvā passati, ayampi aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī nāma. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃkiñci sikkhāpadesu sikkhitabbaṃ, taṃ sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ anavasesaṃ sammā ādiyitvā sikkhati, pavattati paripūretīti attho.
အဘိသလ္လေခိကာတိ အတိဝိယ ကိလေသာနံ သလ္လေခနီ, တေသံ တနုဘာဝာယ ပဟာနာယ ယုတ္တရူပာ။ စေတောဝိဝရဏသပ္ပာယာတိ စေတသော ပဋိစ္ဆာဒကာနံ နီဝရဏာနံ ဒူရီဘာဝကရဏေန စေတောဝိဝရဏသင္ခာတာနံ သမထဝိပသ္သနာနံ သပ္ပာယာ, သမထဝိပသ္သနာစိတ္တသ္သေဝ ဝာ ဝိဝရဏာယ ပာကဋီကရဏာယ ဝာ သပ္ပာယာ ဥပကာရိကာတိ စေတောဝိဝရဏသပ္ပာယာ။
Abhisallekhikāti ativiya kilesānaṃ sallekhanī, tesaṃ tanubhāvāya pahānāya yuttarūpā. Cetovivaraṇasappāyāti cetaso paṭicchādakānaṃ nīvaraṇānaṃ dūrībhāvakaraṇena cetovivaraṇasaṅkhātānaṃ samathavipassanānaṃ sappāyā, samathavipassanācittasseva vā vivaraṇāya pākaṭīkaraṇāya vā sappāyā upakārikāti cetovivaraṇasappāyā.
ဣဒာနိ ယေန နိဗ္ဗိဒာဒိအာဝဟနေန အယံ ကထာ အဘိသလ္လေခိကာ စေတောဝိဝရဏသပ္ပာယာ စ နာမ ဟောတိ, တံ ဒသ္သေတုံ ‘‘ဧကန္တနိဗ္ဗိဒာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒာယာတိ ဧကံသေနေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ။ ဝိရာဂာယ နိရောဓာယာတိ တသ္သေဝ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ စ နိရုဇ္ဈနတ္ထာယ စ။ ဥပသမာယာတိ သဗ္ဗကိလေသူပသမာယ။ အဘိညာယာတိ သဗ္ဗသ္သာပိ အဘိညေယ္ယသ္သ အဘိဇာနနာယ။ သမ္ဗောဓာယာတိ စတုမဂ္ဂသမ္ဗောဓာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ အနုပာဒိသေသနိဗ္ဗာနာယ။ ဧတေသု ဟိ အာဒိတော တီဟိ ပဒေဟိ ဝိပသ္သနာ ဝုတ္တာ, ဒ္ဝီဟိ မဂ္ဂော, ဒ္ဝီဟိ နိဗ္ဗာနံ ဝုတ္တံ။ သမထဝိပသ္သနာ အာဒိံ ကတ္ဝာ နိဗ္ဗာနပရိယောသာနော အယံ သဗ္ဗော ဥတ္တရိမနုသ္သဓမ္မော ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော သိဇ္ဈတီတိ ဒသ္သေတိ။
Idāni yena nibbidādiāvahanena ayaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekantanibbidāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekantanibbidāyāti ekaṃseneva vaṭṭadukkhato nibbindanatthāya. Virāgāya nirodhāyāti tasseva virajjanatthāya ca nirujjhanatthāya ca. Upasamāyāti sabbakilesūpasamāya. Abhiññāyāti sabbassāpi abhiññeyyassa abhijānanāya. Sambodhāyāti catumaggasambodhāya. Nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. Etesu hi ādito tīhi padehi vipassanā vuttā, dvīhi maggo, dvīhi nibbānaṃ vuttaṃ. Samathavipassanā ādiṃ katvā nibbānapariyosāno ayaṃ sabbo uttarimanussadhammo dasakathāvatthulābhino sijjhatīti dasseti.
ဣဒာနိ တံ ကထံ ဝိဘဇိတ္ဝာ ဒသ္သေန္တော ‘‘အပ္ပိစ္ဆကထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အပ္ပိစ္ဆောတိ န ဣစ္ဆော, တသ္သ ကထာ အပ္ပိစ္ဆကထာ, အပ္ပိစ္ဆဘာဝပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဝာ အပ္ပိစ္ဆကထာ။ ဧတ္ထ စ အတ္ရိစ္ဆော ပာပိစ္ဆော မဟိစ္ဆော အပ္ပိစ္ဆောတိ ဣစ္ဆာဝသေန စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ။ တေသု အတ္တနာ ယထာလဒ္ဓေန လာဘေန အတိတ္တော ဥပရူပရိ လာဘံ ဣစ္ဆန္တော အတ္ရိစ္ဆော နာမ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Idāni taṃ kathaṃ vibhajitvā dassento ‘‘appicchakathā’’tiādimāha. Tattha appicchoti na iccho, tassa kathā appicchakathā, appicchabhāvappaṭisaṃyuttā kathā vā appicchakathā. Ettha ca atriccho pāpiccho mahiccho appicchoti icchāvasena cattāro puggalā. Tesu attanā yathāladdhena lābhena atitto uparūpari lābhaṃ icchanto atriccho nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘စတုဗ္ဘိ အဋ္ဌဇ္ဈဂမာ၊ အဋ္ဌဘိ စာပိ သောဠသ။
‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhabhi cāpi soḷasa;
သောဠသဘိ စ ဒ္ဝတ္တိံသ၊ အတ္ရိစ္ဆံ စက္ကမာသဒော။
Soḷasabhi ca dvattiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;
ဣစ္ဆာဟတသ္သ ပောသသ္သ၊ စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ။ (ဇာ. ၁.၅.၁၀၃)။
Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.5.103);
‘‘အတ္ရိစ္ဆာ အတိလောဘေန၊ အတိလောဘမဒေန စာ’’တိ စ။ (ဇာ. ၁.၂.၁၆၈)။
‘‘Atricchā atilobhena, atilobhamadena cā’’ti ca. (jā. 1.2.168);
လာဘသက္ကာရသိလောကနိကာမယတာယ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယော ပာပိစ္ဆော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Lābhasakkārasilokanikāmayatāya asantaguṇasambhāvanādhippāyo pāpiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘တတ္ထ ကတမာ ကုဟနာ? လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိသ္သိတသ္သ ပာပိစ္ဆသ္သ ဣစ္ဆာပကတသ္သ ပစ္စယပ္ပဋိသေဝနသင္ခာတေန ဝာ သာမန္တဇပ္ပိတေန ဝာ ဣရိယာပထသ္သ ဝာ အဌပနာ’’တိအာဒိ (ဝိဘ. ၈၆၁)။
‘‘Tattha katamā kuhanā? Lābhasakkārasilokasannissitassa pāpicchassa icchāpakatassa paccayappaṭisevanasaṅkhātena vā sāmantajappitena vā iriyāpathassa vā aṭhapanā’’tiādi (vibha. 861).
သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယော ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညူ မဟိစ္ဆော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –
Santaguṇasambhāvanādhippāyo paṭiggahaṇe amattaññū mahiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ဣဓေကစ္စော သဒ္ဓော သမာနော ‘သဒ္ဓောတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’တိ ဣစ္ဆတိ, သီလဝာ သမာနော ‘သီလဝာတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’တိ ဣစ္ဆတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ. ၈၅၁)။
‘‘Idhekacco saddho samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchati, sīlavā samāno ‘sīlavāti maṃ jano jānātū’ti icchatī’’tiādi (vibha. 851).
ဒုတ္တပ္ပိယတာယ ဟိသ္သ ဝိဇာတမာတာပိ စိတ္တံ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –
Duttappiyatāya hissa vijātamātāpi cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓော သမုဒ္ဒော စ၊ မဟိစ္ဆော စာပိ ပုဂ္ဂလော။
‘‘Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cāpi puggalo;
သကဋေဟိ ပစ္စယေ ဒေန္တု၊ တယောပေတေ အတပ္ပိယာ’’တိ။
Sakaṭehi paccaye dentu, tayopete atappiyā’’ti.
ဧတေ ပန အတ္ရိစ္ဆတာဒယော ဒောသေ အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေတ္ဝာ သန္တဂုဏနိဂူဟနာဓိပ္ပာယော ပဋိဂ္ဂဟဏေ စ မတ္တညူ အပ္ပိစ္ဆော။ သော အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂုဏံ ပဋိစ္ဆာဒေတုကာမတာယ သဒ္ဓော သမာနော ‘‘သဒ္ဓောတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိ န ဣစ္ဆတိ, သီလဝာ, ဗဟုသ္သုတော, ပဝိဝိတ္တော, အာရဒ္ဓဝီရိယော, ဥပဋ္ဌိတသ္သတိ, သမာဟိတော, ပညဝာ သမာနော ‘‘ပညဝာတိ မံ ဇနော ဇာနာတူ’’တိ န ဣစ္ဆတိ။
Ete pana atricchatādayo dose ārakā parivajjetvā santaguṇanigūhanādhippāyo paṭiggahaṇe ca mattaññū appiccho. So attani vijjamānampi guṇaṃ paṭicchādetukāmatāya saddho samāno ‘‘saddhoti maṃ jano jānātū’’ti na icchati, sīlavā, bahussuto, pavivitto, āraddhavīriyo, upaṭṭhitassati, samāhito, paññavā samāno ‘‘paññavāti maṃ jano jānātū’’ti na icchati.
သ္ဝာယံ ပစ္စယပ္ပိစ္ဆော ဓုတင္ဂပ္ပိစ္ဆော ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော အဓိဂမပ္ပိစ္ဆောတိ စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ စတူသု ပစ္စယေသု အပ္ပိစ္ဆော ပစ္စယဒာယကံ ဒေယ္ယဓမ္မံ အတ္တနော ထာမဉ္စ ဩလောကေတ္ဝာ သစေပိ ဟိ ဒေယ္ယဓမ္မော ဗဟု ဟောတိ, ဒာယကော အပ္ပံ ဒာတုကာမော, ဒာယကသ္သ ဝသေန အပ္ပမေဝ ဂဏ္ဟာတိ။ ဒေယ္ယဓမ္မော စေ အပ္ပော, ဒာယကော ဗဟုံ ဒာတုကာမော, ဒေယ္ယဓမ္မသ္သ ဝသေန အပ္ပမေဝ ဂဏ္ဟာတိ။ ဒေယ္ယဓမ္မောပိ စေ ဗဟု, ဒာယကောပိ ဗဟုံ ဒာတုကာမော, အတ္တနော ထာမံ ဉတ္ဝာ ပမာဏယုတ္တမေဝ ဂဏ္ဟာတိ။ ဧဝရူပော ဟိ ဘိက္ခု အနုပ္ပန္နံ လာဘံ ဥပ္ပာဒေတိ, ဥပ္ပန္နံ လာဘံ ထာဝရံ ကရောတိ, ဒာယကာနံ စိတ္တံ အာရာဓေတိ။ ဓုတင္ဂသမာဒာနသ္သ ပန အတ္တနိ အတ္ထိဘာဝံ န ဇာနာပေတုကာမော ဓုတင္ဂပ္ပိစ္ဆော။ ယော အတ္တနော ဗဟုသ္သုတဘာဝံ ဇာနာပေတုံ န ဣစ္ဆတိ, အယံ ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆော။ ယော ပန သောတာပန္နာဒီသု အညတရော ဟုတ္ဝာ သဗ္ရဟ္မစာရီနမ္ပိ အတ္တနော သောတာပန္နာဒိဘာဝံ ဇာနာပေတုံ န ဣစ္ဆတိ, အယံ အဓိဂမပ္ပိစ္ဆော။ ဧဝမေတေသံ အပ္ပိစ္ဆာနံ ယာ အပ္ပိစ္ဆတာ, တသ္သာ သဒ္ဓိံ သန္ဒသ္သနာဒိဝိဓိနာ အနေကာကာရဝောကာရအာနိသံသဝိဘာဝနဝသေန, တပ္ပဋိပက္ခသ္သ အတ္ရိစ္ဆာဒိဘေဒသ္သ ဣစ္ဆာစာရသ္သ အာဒီနဝဝိဘာဝနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ အပ္ပိစ္ဆကထာ။
Svāyaṃ paccayappiccho dhutaṅgappiccho pariyattiappiccho adhigamappicchoti catubbidho. Tattha catūsu paccayesu appiccho paccayadāyakaṃ deyyadhammaṃ attano thāmañca oloketvā sacepi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammo ce appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammopi ce bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇayuttameva gaṇhāti. Evarūpo hi bhikkhu anuppannaṃ lābhaṃ uppādeti, uppannaṃ lābhaṃ thāvaraṃ karoti, dāyakānaṃ cittaṃ ārādheti. Dhutaṅgasamādānassa pana attani atthibhāvaṃ na jānāpetukāmo dhutaṅgappiccho. Yo attano bahussutabhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ pariyattiappiccho. Yo pana sotāpannādīsu aññataro hutvā sabrahmacārīnampi attano sotāpannādibhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ adhigamappiccho. Evametesaṃ appicchānaṃ yā appicchatā, tassā saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena, tappaṭipakkhassa atricchādibhedassa icchācārassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā appicchakathā.
သန္တုဋ္ဌိကထာတိ ဧတ္ထ သန္တုဋ္ဌီတိ သကေန အတ္တနာ လဒ္ဓေန တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ။ အထ ဝာ ဝိသမံ ပစ္စယိစ္ဆံ ပဟာယ သမံ တုဋ္ဌိ, သန္တုဋ္ဌိ။ သန္တေန ဝာ ဝိဇ္ဇမာနေန တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –
Santuṭṭhikathāti ettha santuṭṭhīti sakena attanā laddhena tuṭṭhi santuṭṭhi. Atha vā visamaṃ paccayicchaṃ pahāya samaṃ tuṭṭhi, santuṭṭhi. Santena vā vijjamānena tuṭṭhi santuṭṭhi. Vuttañcetaṃ –
‘‘အတီတံ နာနုသောစန္တော၊ နပ္ပဇပ္ပမနာဂတံ။
‘‘Atītaṃ nānusocanto, nappajappamanāgataṃ;
ပစ္စုပ္ပန္နေန ယာပေန္တော၊ သန္တုဋ္ဌောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။
Paccuppannena yāpento, santuṭṭhoti pavuccatī’’ti.
သမ္မာ ဝာ ဉာယေန ဘဂဝတာ အနုညာတဝိဓိနာ ပစ္စယေဟိ တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ။ အတ္ထတော ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသော , သော ဒ္ဝာဒသဝိဓော ဟောတိ။ ကထံ ? စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော, ယထာဗလသန္တောသော, ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောတိ တိဝိဓော, ဧဝံ ပိဏ္ဍပာတာဒီသု။
Sammā vā ñāyena bhagavatā anuññātavidhinā paccayehi tuṭṭhi santuṭṭhi. Atthato itarītarapaccayasantoso , so dvādasavidho hoti. Kathaṃ ? Cīvare yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantosoti tividho, evaṃ piṇḍapātādīsu.
တတ္ရာယံ ပဘေဒဝဏ္ဏနာ – ဣဓ ဘိက္ခု စီဝရံ လဘတိ သုန္ဒရံ ဝာ အသုန္ဒရံ ဝာ, သော တေနေဝ ယာပေတိ, အညံ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏ္ဟာတိ, အယမသ္သ စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန ပကတိဒုဗ္ဗလော ဝာ ဟောတိ အာဗာဓဇရာဘိဘူတော ဝာ, ဂရုံ စီဝရံ ပာရုပန္တော ကိလမတိ, သော သဘာဂေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ တံ ပရိဝတ္တေတ္ဝာ လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမသ္သ စီဝရေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ပဋ္ဋစီဝရာဒီနံ အညတရံ မဟဂ္ဃစီဝရံ လဘိတ္ဝာ ‘‘ဣဒံ ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာနံ, ဣဒံ ဗဟုသ္သုတာနံ အနုရူပံ, ဣဒံ ဂိလာနာနံ ဒုဗ္ဗလာနံ, ဣဒံ အပ္ပလာဘီနံ ဝာ ဟောတူ’’တိ တေသံ ဒတ္ဝာ အတ္တနာ သင္ကာရကူဋာဒိတော နန္တကာနိ ဥစ္စိနိတ္ဝာ သင္ဃာဋိံ ကတ္ဝာ တေသံ ဝာ ပုရာဏစီဝရာနိ ဂဟေတ္ဝာ ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမသ္သ စီဝရေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
Tatrāyaṃ pabhedavaṇṇanā – idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa cīvare yathālābhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vā hoti ābādhajarābhibhūto vā, garuṃ cīvaraṃ pārupanto kilamati, so sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā lahukena yāpentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathābalasantoso. Aparo paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghacīvaraṃ labhitvā ‘‘idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ, idaṃ bahussutānaṃ anurūpaṃ, idaṃ gilānānaṃ dubbalānaṃ, idaṃ appalābhīnaṃ vā hotū’’ti tesaṃ datvā attanā saṅkārakūṭādito nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ katvā tesaṃ vā purāṇacīvarāni gahetvā dhārentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso.
ဣဓ ပန ဘိက္ခု ပိဏ္ဍပာတံ လဘတိ လူခံ ဝာ ပဏီတံ ဝာ, သော တေနေဝ ယာပေတိ, အညံ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏ္ဟာတိ, အယမသ္သ ပိဏ္ဍပာတေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ, လူခံ ပကတိဝိရုဒ္ဓံ ဝာ ဗ္ယာဓိဝိရုဒ္ဓံ ဝာ ပိဏ္ဍပာတံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ ဂာဠ္ဟံ ရောဂာတင္ကံ ပာပုဏာတိ, သော သဘာဂသ္သ ဘိက္ခုနော ဒတ္ဝာ တသ္သ ဟတ္ထတော သပ္ပာယဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမသ္သ ပိဏ္ဍပာတေ ယထာဗလသန္တောသော ။ အပရော ဘိက္ခု ပဏီတံ ပိဏ္ဍပာတံ လဘတိ, သော ‘‘အယံ ပိဏ္ဍပာတော စိရပဗ္ဗဇိတာဒီနံ အနုရူပော’’တိ စီဝရံ ဝိယ တေသံ ဒတ္ဝာ, တေသံ ဝာ သန္တကံ ဂဟေတ္ဝာ, အတ္တနာ ပိဏ္ဍာယ စရိတ္ဝာ, မိသ္သကာဟာရံ ဝာ ပရိဘုဉ္ဇန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ အယမသ္သ ပိဏ္ဍပာတေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa piṇḍapāte yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti, lūkhaṃ pakativiruddhaṃ vā byādhiviruddhaṃ vā piṇḍapātaṃ bhuñjitvā gāḷhaṃ rogātaṅkaṃ pāpuṇāti, so sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso. Aparo bhikkhu paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so ‘‘ayaṃ piṇḍapāto cirapabbajitādīnaṃ anurūpo’’ti cīvaraṃ viya tesaṃ datvā, tesaṃ vā santakaṃ gahetvā, attanā piṇḍāya caritvā, missakāhāraṃ vā paribhuñjantopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso.
ဣဓ ပန ဘိက္ခုနော သေနာသနံ ပာပုဏာတိ မနာပံ ဝာ အမနာပံ ဝာ အန္တမသော တိဏကုဋိကာပိ တိဏသန္ထာရကမ္ပိ, သော တေနေဝ သန္တုသ္သတိ, ပုန အညံ သုန္ဒရတရံ ဝာ ပာပုဏာတိ, တံ န ဂဏ္ဟာတိ, အယမသ္သ သေနာသနေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ ဒုဗ္ဗလော ဝာ, သော ဗ္ယာဓိဝိရုဒ္ဓံ ဝာ ပကတိဝိရုဒ္ဓံ ဝာ သေနာသနံ လဘတိ, ယတ္ထသ္သ ဝသတော အဖာသု ဟောတိ, သော တံ သဘာဂသ္သ ဘိက္ခုနော ဒတ္ဝာ တသ္သ သန္တကေ သပ္ပာယသေနာသနေ ဝသိတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမသ္သ သေနာသနေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော သုန္ဒရံ သေနာသနံ ပတ္တမ္ပိ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ ‘‘ပဏီတသေနာသနံ ပမာဒဋ္ဌာန’’န္တိ, မဟာပုညတာယ ဝာ လေဏမဏ္ဍပကူဋာဂာရာဒီနိ ပဏီတသေနာသနာနိ လဘတိ, သော တာနိ စီဝရာဒီနိ ဝိယ စိရပဗ္ဗဇိတာဒီနံ ဒတ္ဝာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမသ္သ သေနာသနေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
Idha pana bhikkhuno senāsanaṃ pāpuṇāti manāpaṃ vā amanāpaṃ vā antamaso tiṇakuṭikāpi tiṇasanthārakampi, so teneva santussati, puna aññaṃ sundarataraṃ vā pāpuṇāti, taṃ na gaṇhāti, ayamassa senāsane yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti dubbalo vā, so byādhiviruddhaṃ vā pakativiruddhaṃ vā senāsanaṃ labhati, yatthassa vasato aphāsu hoti, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa santake sappāyasenāsane vasitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathābalasantoso. Aparo sundaraṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati ‘‘paṇītasenāsanaṃ pamādaṭṭhāna’’nti, mahāpuññatāya vā leṇamaṇḍapakūṭāgārādīni paṇītasenāsanāni labhati, so tāni cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā yattha katthaci vasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso.
ဣဓ ပန ဘိက္ခု ဘေသဇ္ဇံ လဘတိ လူခံ ဝာ ပဏီတံ ဝာ, သော တေနေဝ တုသ္သတိ, အညံ န ပတ္ထေတိ, လဘန္တောပိ န ဂဏ္ဟာတိ, အယမသ္သ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန တေလေန အတ္ထိကော ဖာဏိတံ လဘတိ, သော တံ သဘာဂသ္သ ဘိက္ခုနော ဒတ္ဝာ, တသ္သ ဟတ္ထတော တေလံ ဂဟေတ္ဝာ, ဘေသဇ္ဇံ ကတ္ဝာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမသ္သ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော မဟာပုညော ဗဟုံ တေလမဓုဖာဏိတာဒိပဏီတဘေသဇ္ဇံ လဘတိ, သော တံ စီဝရာဒီနိ ဝိယ စိရပဗ္ဗဇိတာဒီနံ ဒတ္ဝာ တေသံ အာဘတေန ယေန ကေနစိ ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ။ ယော ပန ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ မုတ္တဟရီတကံ, ဧကသ္မိံ စတုမဓုရံ ဌပေတ္ဝာ ‘‘ဂဏ္ဟထ, ဘန္တေ, ယဒိစ္ဆသီ’’တိ ဝုစ္စမာနော သစသ္သ တေသု အညတရေနပိ ရောဂော ဝူပသမ္မတိ , ‘‘မုတ္တဟရီတကံ နာမ ဗုဒ္ဓာဒီဟိ ဝဏ္ဏိတံ, ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ နိသ္သာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ, တတ္ထ တေ ယာဝဇီဝံ ဥသ္သာဟော ကရဏီယော’’တိ (မဟာဝ. ၁၂၈) ဝစနမနုသ္သရန္တော စတုမဓုရံ ပဋိက္ခိပိတ္ဝာ မုတ္တဟရီတကေန ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တော ပရမသန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ, အယမသ္သ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။
Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva tussati, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa gilānapaccaye yathālābhasantoso. Atha pana telena atthiko phāṇitaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā, tassa hatthato telaṃ gahetvā, bhesajjaṃ katvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso. Aparo mahāpuñño bahuṃ telamadhuphāṇitādipaṇītabhesajjaṃ labhati, so taṃ cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā tesaṃ ābhatena yena kenaci bhesajjaṃ karontopi santuṭṭhova hoti. Yo pana ekasmiṃ bhājane muttaharītakaṃ, ekasmiṃ catumadhuraṃ ṭhapetvā ‘‘gaṇhatha, bhante, yadicchasī’’ti vuccamāno sacassa tesu aññatarenapi rogo vūpasammati , ‘‘muttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇitaṃ, pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā, tattha te yāvajīvaṃ ussāho karaṇīyo’’ti (mahāva. 128) vacanamanussaranto catumadhuraṃ paṭikkhipitvā muttaharītakena bhesajjaṃ karonto paramasantuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso.
သော ဧဝံပဘေဒော သဗ္ဗောပိ သန္တောသော သန္တုဋ္ဌီတိ ပဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသော’’တိ။ ဣတရီတရသန္တုဋ္ဌိယာ သဒ္ဓိံ သန္ဒသ္သနာဒိဝိဓိနာ အာနိသံသဝိဘာဝနဝသေန, တပ္ပဋိပက္ခသ္သ အတ္ရိစ္ဆတာဒိဘေဒသ္သ ဣစ္ဆာပကတတ္တသ္သ အာဒီနဝဝိဘာဝနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ သန္တုဋ္ဌိကထာ။ ဣတော ပရာသုပိ ကထာသု ဧသေဝ နယော, ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမ။
So evaṃpabhedo sabbopi santoso santuṭṭhīti pavuccati. Tena vuttaṃ ‘‘atthato itarītarapaccayasantoso’’ti. Itarītarasantuṭṭhiyā saddhiṃ sandassanādividhinā ānisaṃsavibhāvanavasena, tappaṭipakkhassa atricchatādibhedassa icchāpakatattassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā santuṭṭhikathā. Ito parāsupi kathāsu eseva nayo, visesamattameva vakkhāma.
ပဝိဝေကကထာတိ ဧတ္ထ ကာယဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကော ဥပဓိဝိဝေကောတိ တယော ဝိဝေကာ။ တေသု ဧကော ဂစ္ဆတိ, ဧကော တိဋ္ဌတိ, ဧကော နိသီဒတိ, ဧကော သေယ္ယံ ကပ္ပေတိ, ဧကော ဂာမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ, ဧကော ပဋိက္ကမတိ, ဧကော အဘိက္ကမတိ, ဧကော စင္ကမံ အဓိဋ္ဌာတိ, ဧကော စရတိ, ဧကော ဝိဟရတီတိ ဧဝံ သဗ္ဗိရိယာပထေသု သဗ္ဗကိစ္စေသု ဂဏသင္ဂဏိကံ ပဟာယ ဝိဝိတ္တဝာသော ကာယဝိဝေကော နာမ။ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပန စိတ္တဝိဝေကော နာမ။ နိဗ္ဗာနံ ဥပဓိဝိဝေကော နာမ။ ဝုတ္တဉ္ဟေတံ –
Pavivekakathāti ettha kāyaviveko cittaviveko upadhivivekoti tayo vivekā. Tesu eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko abhikkamati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, eko viharatīti evaṃ sabbiriyāpathesu sabbakiccesu gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya vivittavāso kāyaviveko nāma. Aṭṭha samāpattiyo pana cittaviveko nāma. Nibbānaṃ upadhiviveko nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘ကာယဝိဝေကော စ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ နေက္ခမ္မာဘိရတာနံ, စိတ္တဝိဝေကော စ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ ပရမဝောဒာနပ္ပတ္တာနံ, ဥပဓိဝိဝေကော စ နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသင္ခာရဂတာန’’န္တိ (မဟာနိ. ၅၇)။
‘‘Kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 57).
ဝိဝေကောယေဝ ပဝိဝေကော, ပဝိဝေကပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ပဝိဝေကကထာ။
Vivekoyeva paviveko, pavivekappaṭisaṃyuttā kathā pavivekakathā.
အသံသဂ္ဂကထာတိ ဧတ္ထ သဝနသံသဂ္ဂော ဒသ္သနသံသဂ္ဂော သမုလ္လပနသံသဂ္ဂော သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂော ကာယသံသဂ္ဂောတိ ပဉ္စ သံသဂ္ဂာ။ တေသု ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု သုဏာတိ ‘‘အသုကသ္မိံ ဂာမေ ဝာ နိဂမေ ဝာ ဣတ္ထီ အဘိရူပာ ဒသ္သနီယာ ပာသာဒိကာ ပရမာယ ဝဏ္ဏပောက္ခရတာယ သမန္နာဂတာ’’တိ, သော တံ သုတ္ဝာ သံသီဒတိ ဝိသီဒတိ, န သက္ကောတိ ဗ္ရဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ, သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တတိ, ဧဝံ ဝိသဘာဂာရမ္မဏသဝနေန ဥပ္ပန္နကိလေသသန္ထဝော သဝနသံသဂ္ဂော နာမ။ န ဟေဝ ခော ဘိက္ခု သုဏာတိ, အပိစ ခော သာမံ ပသ္သတိ ဣတ္ထိံ အဘိရူပံ ဒသ္သနီယံ ပာသာဒိကံ ပရမာယ ဝဏ္ဏပောက္ခရတာယ သမန္နာဂတံ, သော တံ ဒိသ္ဝာ သံသီဒတိ ဝိသီဒတိ, န သက္ကောတိ ဗ္ရဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ, သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တတိ, ဧဝံ ဝိသဘာဂာရမ္မဏဒသ္သနေန ဥပ္ပန္နကိလေသသန္ထဝော ဒသ္သနသံသဂ္ဂော နာမ။ ဒိသ္ဝာ ပန အညမညံ အာလာပသလ္လာပဝသေန ဥပ္ပန္နော ကိလေသသန္ထဝော သမုလ္လပနသံသဂ္ဂော နာမ။ သဟဇဂ္ဃနာဒီနိပိ ဧတေနေဝ သင္ဂဏ္ဟာတိ။ အတ္တနော ပန သန္တကံ ယံကိဉ္စိ မာတုဂာမသ္သ ဒတ္ဝာ ဝာ အဒတ္ဝာ ဝာ တေန ဒိန္နသ္သ ဝနဘင္ဂိယာဒိနော ပရိဘောဂဝသေန ဥပ္ပန္နကိလေသသန္ထဝော သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂော နာမ။ မာတုဂာမသ္သ ဟတ္ထဂ္ဂာဟာဒိဝသေန ဥပ္ပန္နကိလေသသန္ထဝော ကာယသံသဂ္ဂော နာမ။ ယောပိ စေသ –
Asaṃsaggakathāti ettha savanasaṃsaggo dassanasaṃsaggo samullapanasaṃsaggo sambhogasaṃsaggo kāyasaṃsaggoti pañca saṃsaggā. Tesu idhekacco bhikkhu suṇāti ‘‘asukasmiṃ gāme vā nigame vā itthī abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā’’ti, so taṃ sutvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇasavanena uppannakilesasanthavo savanasaṃsaggo nāma. Na heva kho bhikkhu suṇāti, apica kho sāmaṃ passati itthiṃ abhirūpaṃ dassanīyaṃ pāsādikaṃ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṃ, so taṃ disvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇadassanena uppannakilesasanthavo dassanasaṃsaggo nāma. Disvā pana aññamaññaṃ ālāpasallāpavasena uppanno kilesasanthavo samullapanasaṃsaggo nāma. Sahajagghanādīnipi eteneva saṅgaṇhāti. Attano pana santakaṃ yaṃkiñci mātugāmassa datvā vā adatvā vā tena dinnassa vanabhaṅgiyādino paribhogavasena uppannakilesasanthavo sambhogasaṃsaggo nāma. Mātugāmassa hatthaggāhādivasena uppannakilesasanthavo kāyasaṃsaggo nāma. Yopi cesa –
‘‘ဂိဟီဟိ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ အနနုလောမိကေန သံသဂ္ဂေန သဟသောကီ သဟနန္ဒီ သုခိတေသု သုခိတော, ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခိတော , ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အတ္တနာ ဥယ္ယောဂံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (သံ. နိ. ၃.၃; မဟာနိ. ၁၆၄) –
‘‘Gihīhi saṃsaṭṭho viharati ananulomikena saṃsaggena sahasokī sahanandī sukhitesu sukhito, dukkhitesu dukkhito , uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā uyyogaṃ āpajjatī’’ti (saṃ. ni. 3.3; mahāni. 164) –
ဧဝံ ဝုတ္တော အနနုလောမိကော ဂိဟိသံသဂ္ဂော, ယော စ သဗ္ရဟ္မစာရီဟိပိ ကိလေသုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော သံသဂ္ဂော, တံ သဗ္ဗံ ပဟာယ ယ္ဝာယံ သံသာရေ ထိရတရံ သံဝေဂံ, သင္ခာရေသု တိဗ္ဗံ ဘယသညံ, သရီရေ ပဋိကူလသညံ, သဗ္ဗာကုသလေသု ဇိဂုစ္ဆာပုဗ္ဗင္ဂမံ ဟိရောတ္တပ္ပံ, သဗ္ဗကိရိယာသု သတိသမ္ပဇညန္တိ သဗ္ဗံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတ္ဝာ ကမလဒလေ ဇလဗိန္ဒု ဝိယ သဗ္ဗတ္ထ အလဂ္ဂဘာဝော, အယံ သဗ္ဗသံသဂ္ဂပ္ပဋိပက္ခတာယ အသံသဂ္ဂော။ တပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ အသံသဂ္ဂကထာ။
Evaṃ vutto ananulomiko gihisaṃsaggo, yo ca sabrahmacārīhipi kilesuppattihetubhūto saṃsaggo, taṃ sabbaṃ pahāya yvāyaṃ saṃsāre thirataraṃ saṃvegaṃ, saṅkhāresu tibbaṃ bhayasaññaṃ, sarīre paṭikūlasaññaṃ, sabbākusalesu jigucchāpubbaṅgamaṃ hirottappaṃ, sabbakiriyāsu satisampajaññanti sabbaṃ paccupaṭṭhapetvā kamaladale jalabindu viya sabbattha alaggabhāvo, ayaṃ sabbasaṃsaggappaṭipakkhatāya asaṃsaggo. Tappaṭisaṃyuttā kathā asaṃsaggakathā.
ဝီရိယာရမ္ဘကထာတိ ဧတ္ထ ဝီရသ္သ ဘာဝော, ကမ္မန္တိ ဝာ ဝီရိယံ, ဝိဓိနာ ဤရယိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ဝာ ဝီရိယံ, ဝီရိယဉ္စ တံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒာယ အာရမ္ဘနံ ဝီရိယာရမ္ဘော။ သ္ဝာယံ ကာယိကော စေတသိကော စာတိ ဒုဝိဓော, အာရမ္ဘဓာတု, နိက္ကမဓာတု, ပရက္ကမဓာတု စာတိ တိဝိဓော; သမ္မပ္ပဓာနဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ သော သဗ္ဗောပိ ယော ဘိက္ခု ဂမနေ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသံ ဌာနံ ပာပုဏိတုံ န ဒေတိ; ဌာနေ ဥပ္ပန္နံ နိသဇ္ဇံ, နိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နံ သယနံ ပာပုဏိတုံ န ဒေတိ, တတ္ထ တတ္ထေဝ အဇပဒေန ဒဏ္ဍေန ကဏ္ဟသပ္ပံ ဥပ္ပီဠေတ္ဝာ ဂဏ္ဟန္တော ဝိယ, တိခိဏေန အသိနာ အမိတ္တံ ဂီဝာယ ပဟရန္တော ဝိယ စ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အဒတ္ဝာ ဝီရိယဗလေန နိဂ္ဂဏ္ဟာတိ, တသ္သေဝံ အာရဒ္ဓဝီရိယသ္သ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဝီရိယာရမ္ဘကထာ။
Vīriyārambhakathāti ettha vīrassa bhāvo, kammanti vā vīriyaṃ, vidhinā īrayitabbaṃ pavattetabbanti vā vīriyaṃ, vīriyañca taṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya ārambhanaṃ vīriyārambho. Svāyaṃ kāyiko cetasiko cāti duvidho, ārambhadhātu, nikkamadhātu, parakkamadhātu cāti tividho; sammappadhānavasena catubbidho. So sabbopi yo bhikkhu gamane uppannaṃ kilesaṃ ṭhānaṃ pāpuṇituṃ na deti; ṭhāne uppannaṃ nisajjaṃ, nisajjāya uppannaṃ sayanaṃ pāpuṇituṃ na deti, tattha tattheva ajapadena daṇḍena kaṇhasappaṃ uppīḷetvā gaṇhanto viya, tikhiṇena asinā amittaṃ gīvāya paharanto viya ca sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā vīriyabalena niggaṇhāti, tassevaṃ āraddhavīriyassa vasena veditabbo. Tappaṭisaṃyuttā kathā vīriyārambhakathā.
သီလကထာဒီသု ဒုဝိဓံ သီလံ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ။ တတ္ထ လောကိယံ ပာတိမောက္ခသံဝရာဒိ စတုပာရိသုဒ္ဓိသီလံ, လောကုတ္တရံ မဂ္ဂသီလံ ဖလသီလဉ္စ။ တထာ ဝိပသ္သနာယ ပာဒကဘူတာ သဟ ဥပစာရေန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော လောကိယော သမာဓိ, မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော ပနေတ္ထ လောကုတ္တရော သမာဓိ နာမ။ တထာ ပညာပိ လောကိယာ သုတမယာ စိန္တာမယာ ဈာနသမ္ပယုတ္တာ ဝိပသ္သနာဉာဏဉ္စ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ ဝိပသ္သနာပညာ ဂဟေတဗ္ဗာ, လောကုတ္တရာ မဂ္ဂပညာ ဖလပညာ စ။ ဝိမုတ္တီပိ အရိယဖလဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ အပရေ ပန တဒင္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တီနမ္ပိ ဝသေနေတ္ထ အတ္ထံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒသ္သနမ္ပိ ဧကူနဝီသတိဝိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ဣတိ ဣမေသံ သီလာဒီနံ သဒ္ဓိံ သန္ဒသ္သနာဒိဝိဓိနာ အနေကာကာရဝောကာရအာနိသံသဝိဘာဝနဝသေန စေဝ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ဒုသ္သီလ္ယာဒီနံ အာဒီနဝဝိဘာဝနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ, တပ္ပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဝာ သီလာဒိကထာ နာမ။
Sīlakathādīsu duvidhaṃ sīlaṃ lokiyaṃ lokuttarañca. Tattha lokiyaṃ pātimokkhasaṃvarādi catupārisuddhisīlaṃ, lokuttaraṃ maggasīlaṃ phalasīlañca. Tathā vipassanāya pādakabhūtā saha upacārena aṭṭha samāpattiyo lokiyo samādhi, maggasampayutto panettha lokuttaro samādhi nāma. Tathā paññāpi lokiyā sutamayā cintāmayā jhānasampayuttā vipassanāñāṇañca. Visesato panettha vipassanāpaññā gahetabbā, lokuttarā maggapaññā phalapaññā ca. Vimuttīpi ariyaphalavimutti nibbānañca. Apare pana tadaṅgavikkhambhanasamucchedavimuttīnampi vasenettha atthaṃ vaṇṇenti. Vimuttiñāṇadassanampi ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. Iti imesaṃ sīlādīnaṃ saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena ceva tappaṭipakkhānaṃ dussīlyādīnaṃ ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā, tappaṭisaṃyuttā kathā vā sīlādikathā nāma.
ဧတ္ထ စ ‘‘အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတိ, အပ္ပိစ္ဆကထဉ္စ ပရေသံ ကတ္တာ’’တိ (မ. နိ. ၁.၂၅၂; အ. နိ. ၁၀.၇၀) ‘‘သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ဣတရီတရေန စီဝရေန, ဣတရီတရစီဝရသန္တုဋ္ဌိယာ စ ဝဏ္ဏဝာဒီ’’တိ (သံ. နိ. ၂.၁၄၄; စူဠနိ. ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈) စ အာဒိဝစနတော သယဉ္စ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမန္နာဂတေန ပရေသမ္ပိ တဒတ္ထာယ ဟိတဇ္ဈာသယေန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ တထာရူပီ ကထာ, ယာ ဣဓ အဘိသလ္လေခိကာဒိဘာဝေန ဝိသေသေတ္ဝာ ဝုတ္တာ အပ္ပိစ္ဆကထာဒီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာရကသ္သေဝ ဟိ ကထာ ဝိသေသတော အဓိပ္ပေတတ္ထသာဓိနီ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကလ္ယာဏမိတ္တသ္သေတံ, မေဃိယ, ဘိက္ခုနော ပာဋိကင္ခံ။ပေ. ။ အကသိရလာဘီ’’တိ။
Ettha ca ‘‘attanā ca appiccho hoti, appicchakathañca paresaṃ kattā’’ti (ma. ni. 1.252; a. ni. 10.70) ‘‘santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti (saṃ. ni. 2.144; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) ca ādivacanato sayañca appicchatādiguṇasamannāgatena paresampi tadatthāya hitajjhāsayena pavattetabbā tathārūpī kathā, yā idha abhisallekhikādibhāvena visesetvā vuttā appicchakathādīti veditabbā. Kārakasseva hi kathā visesato adhippetatthasādhinī. Tathā hi vakkhati ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ…pe. … akasiralābhī’’ti.
ဧဝရူပာယာတိ ဤဒိသာယ, ယထာဝုတ္တာယ။ နိကာမလာဘီတိ ယထိစ္ဆိတလာဘီ ယထာရုစိလာဘီ, သဗ္ဗကာလံ ဣမာ ကထာ သောတုံ ဝိစာရေတုဉ္စ ယထာသုခံ လဘန္တော။ အကိစ္ဆလာဘီတိ နိဒ္ဒုက္ခလာဘီ။ အကသိရလာဘီတိ ဝိပုလလာဘီ။
Evarūpāyāti īdisāya, yathāvuttāya. Nikāmalābhīti yathicchitalābhī yathārucilābhī, sabbakālaṃ imā kathā sotuṃ vicāretuñca yathāsukhaṃ labhanto. Akicchalābhīti niddukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī.
အာရဒ္ဓဝီရိယောတိ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယော။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလာနံ ပာပဓမ္မာနံ ပဇဟနတ္ထာယ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ ကုစ္ဆိတာနံ သလနာဒိအတ္ထေန အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန စ ကုသလာနံ သဟဝိပသ္သနာနံ မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ။ ဥပသမ္ပဒာယာတိ သမ္ပာဒနာယ, အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနာယ။ ထာမဝာတိ ဥသ္သောဠ္ဟိသင္ခာတေန ဝီရိယထာမေန သမန္နာဂတော။ ဒဠ္ဟပရက္ကမောတိ ထိရပရက္ကမော အသိထိလဝီရိယော။ အနိက္ခိတ္တဓုရောတိ အနောရောဟိတဓုရော အနောသက္ကိတဝီရိယော။
Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo. Akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāyāti akosallasambhūtaṭṭhena akusalānaṃ pāpadhammānaṃ pajahanatthāya. Kusalānaṃ dhammānanti kucchitānaṃ salanādiatthena anavajjaṭṭhena ca kusalānaṃ sahavipassanānaṃ maggaphaladhammānaṃ. Upasampadāyāti sampādanāya, attano santāne uppādanāya. Thāmavāti ussoḷhisaṅkhātena vīriyathāmena samannāgato. Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo asithilavīriyo. Anikkhittadhuroti anorohitadhuro anosakkitavīriyo.
ပညဝာတိ ဝိပသ္သနာပညာယ ပညဝာ။ ဥဒယတ္ထဂာမိနိယာတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိယာ။ အရိယာယာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ကိလေသေဟိ အာရကာ ဒူရေ ဌိတာယ နိဒ္ဒောသာယ။ နိဗ္ဗေဓိကာယာတိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာယ။ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယဂာမိနိယာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခသ္သ ခေပနတော ‘‘ဒုက္ခက္ခယော’’တိ လဒ္ဓနာမံ အရိယမဂ္ဂံ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန ဂစ္ဆန္တိယာ။
Paññavāti vipassanāpaññāya paññavā. Udayatthagāminiyāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayañca vayañca paṭivijjhantiyā. Ariyāyāti vikkhambhanavasena kilesehi ārakā dūre ṭhitāya niddosāya. Nibbedhikāyāti nibbedhabhāgiyāya. Sammā dukkhakkhayagāminiyāti vaṭṭadukkhassa khepanato ‘‘dukkhakkhayo’’ti laddhanāmaṃ ariyamaggaṃ sammā hetunā ñāyena gacchantiyā.
ဣမေသု စ ပန ပဉ္စသု ဓမ္မေသု သီလံ ဝီရိယံ ပညာ စ ယောဂိနော အဇ္ဈတ္တိကံ အင္ဂံ, ဣတရဒ္ဝယံ ဗာဟိရံ အင္ဂံ။ တထာပိ ကလ္ယာဏမိတ္တသန္နိသ္သယေနေဝ သေသံ စတုဗ္ဗိဓံ ဣဇ္ဈတိ, ကလ္ယာဏမိတ္တသ္သေဝေတ္ထ ဗဟူပကာရတံ ဒသ္သေန္တော သတ္ထာ ‘‘ကလ္ယာဏမိတ္တသ္သေတံ, မေဃိယ, ဘိက္ခုနော ပာဋိကင္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေတိ။ တတ္ထ ပာဋိကင္ခန္တိ ဧကံသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ, အဝသ္သံဘာဝီတိ အတ္ထော။ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘သီလဝာ ဘဝိသ္သတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ကလ္ယာဏမိတ္တသ္သ ဘိက္ခုနော သီလဝန္တတာယ ဘဝနံ သီလသမ္ပန္နတ္တံ, တသ္သ ဘိက္ခုနော သီလသမ္ပန္နတ္တာ ဧတံ တသ္သ ပာဋိကင္ခံ, အဝသ္သံဘာဝီ ဧကံသေနေဝ တသ္သ တတ္ထ နိယောဇနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပာတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရိသ္သတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။
Imesu ca pana pañcasu dhammesu sīlaṃ vīriyaṃ paññā ca yogino ajjhattikaṃ aṅgaṃ, itaradvayaṃ bāhiraṃ aṅgaṃ. Tathāpi kalyāṇamittasannissayeneva sesaṃ catubbidhaṃ ijjhati, kalyāṇamittassevettha bahūpakārataṃ dassento satthā ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkha’’ntiādinā desanaṃ vaḍḍheti. Tattha pāṭikaṅkhanti ekaṃsena icchitabbaṃ, avassaṃbhāvīti attho. Yanti kiriyāparāmasanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sīlavā bhavissatī’’ti ettha yadetaṃ kalyāṇamittassa bhikkhuno sīlavantatāya bhavanaṃ sīlasampannattaṃ, tassa bhikkhuno sīlasampannattā etaṃ tassa pāṭikaṅkhaṃ, avassaṃbhāvī ekaṃseneva tassa tattha niyojanatoti adhippāyo. Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharissatītiādīsupi eseva nayo.
ဧဝံ ဘဂဝာ သဒေဝကေ လောကေ ဥတ္တမကလ္ယာဏမိတ္တသင္ခာတသ္သ အတ္တနော ဝစနံ အနာဒိယိတ္ဝာ တံ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိတ္ဝာ တာဒိသံ ဝိပ္ပကာရံ ပတ္တသ္သ အာယသ္မတော မေဃိယသ္သ ကလ္ယာဏမိတ္တတာဒိနာ သကလံ သာသနသမ္ပတ္တိံ ဒသ္သေတ္ဝာ, ဣဒာနိသ္သ တတ္ထ အာဒရဇာတသ္သ ပုဗ္ဗေ ယေဟိ ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇိ, တသ္သ တေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတတ္တာ စ ဘာဝနာနယံ ပကာသေတ္ဝာ, တတော ပရံ အရဟတ္တသ္သ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခန္တော, ‘‘တေန စ ပန, မေဃိယ, ဘိက္ခုနာ ဣမေသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဥတ္တရိ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေနာတိ ဧဝံ ကလ္ယာဏမိတ္တသန္နိသ္သယေန ယထာဝုတ္တသီလာဒိဂုဏသမန္နာဂတေန။ တေနေဝာဟ ‘‘ဣမေသု ပဉ္စသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ။ ဥတ္တရီတိ အာရဒ္ဓတရုဏဝိပသ္သနသ္သ ရာဂာဒိပရိသ္သယာ စေ ဥပ္ပဇ္ဇေယ္ယုံ, တေသံ ဝိသောဓနတ္ထံ တတော ဥဒ္ဓံ စတ္တာရော ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗာ စ။
Evaṃ bhagavā sadevake loke uttamakalyāṇamittasaṅkhātassa attano vacanaṃ anādiyitvā taṃ vanasaṇḍaṃ pavisitvā tādisaṃ vippakāraṃ pattassa āyasmato meghiyassa kalyāṇamittatādinā sakalaṃ sāsanasampattiṃ dassetvā, idānissa tattha ādarajātassa pubbe yehi kāmavitakkādīhi upaddutattā kammaṭṭhānaṃ na sampajji, tassa tesaṃ ujuvipaccanīkabhūtattā ca bhāvanānayaṃ pakāsetvā, tato paraṃ arahattassa kammaṭṭhānaṃ ācikkhanto, ‘‘tena ca pana, meghiya, bhikkhunā imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāya cattāro dhammā uttari bhāvetabbā’’tiādimāha. Tattha tenāti evaṃ kalyāṇamittasannissayena yathāvuttasīlādiguṇasamannāgatena. Tenevāha ‘‘imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāyā’’ti. Uttarīti āraddhataruṇavipassanassa rāgādiparissayā ce uppajjeyyuṃ, tesaṃ visodhanatthaṃ tato uddhaṃ cattāro dhammā bhāvetabbā uppādetabbā vaḍḍhetabbā ca.
အသုဘာတိ ဧကာဒသသု အသုဘကမ္မဋ္ဌာနေသု ယထာရဟံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အသုဘဘာဝနာ။ ရာဂသ္သ ပဟာနာယာတိ ကာမရာဂသ္သ ပဇဟနတ္ထာယ။ အယမတ္ထော သာလိလာယကောပမာယ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော – ဧကော ဟိ ပုရိသော အသိတံ ဂဟေတ္ဝာ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယ သာလိခေတ္တေ သာလိယော လာယတိ, အထသ္သ ဝတိံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဂာဝော ပဝိသိံသု။ သော အသိတံ ဌပေတ္ဝာ, ယဋ္ဌိံ အာဒာယ, တေနေဝ မဂ္ဂေန ဂာဝော နီဟရိတ္ဝာ, ဝတိံ ပာကတိကံ ကတ္ဝာ, ပုန အသိတံ ဂဟေတ္ဝာ သာလိယော လာယိ။ တတ္ထ သာလိခေတ္တံ ဝိယ ဗုဒ္ဓသာသနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ, သာလိလာယကော ဝိယ ယောဂာဝစရော, အသိတံ ဝိယ ပညာ, လာယနကာလော ဝိယ ဝိပသ္သနာယ ကမ္မကရဏကာလော, ယဋ္ဌိ ဝိယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ, ဝတိ ဝိယ သံဝရော , ဝတိံ ဘိန္ဒိတ္ဝာ ဂာဝီနံ ပဝိသနံ ဝိယ သဟသာ အပ္ပဋိသင္ခာယ ပမာဒံ အာဂမ္မ ရာဂသ္သ ဥပ္ပဇ္ဇနံ, အသိတံ ဌပေတ္ဝာ, ယဋ္ဌိံ အာဒာယ, ပဝိဋ္ဌမဂ္ဂေနေဝ ဂာဝော နီဟရိတ္ဝာ, ဝတိံ ပဋိပာကတိကံ ကတ္ဝာ, ပုန ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ သာလိလာယနံ ဝိယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနေန ရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘေတ္ဝာ, ပုန ဝိပသ္သနာယ ကမ္မကရဏကာလောတိ ဣဒမေတ္ထ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ ဧဝံဘူတံ ဘာဝနာဝိဓိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အသုဘာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ရာဂသ္သ ပဟာနာယာ’’တိ။
Asubhāti ekādasasu asubhakammaṭṭhānesu yathārahaṃ yattha katthaci asubhabhāvanā. Rāgassa pahānāyāti kāmarāgassa pajahanatthāya. Ayamattho sālilāyakopamāya vibhāvetabbo – eko hi puriso asitaṃ gahetvā koṭito paṭṭhāya sālikhette sāliyo lāyati, athassa vatiṃ bhinditvā gāvo pavisiṃsu. So asitaṃ ṭhapetvā, yaṭṭhiṃ ādāya, teneva maggena gāvo nīharitvā, vatiṃ pākatikaṃ katvā, puna asitaṃ gahetvā sāliyo lāyi. Tattha sālikhettaṃ viya buddhasāsanaṃ daṭṭhabbaṃ, sālilāyako viya yogāvacaro, asitaṃ viya paññā, lāyanakālo viya vipassanāya kammakaraṇakālo, yaṭṭhi viya asubhakammaṭṭhānaṃ, vati viya saṃvaro , vatiṃ bhinditvā gāvīnaṃ pavisanaṃ viya sahasā appaṭisaṅkhāya pamādaṃ āgamma rāgassa uppajjanaṃ, asitaṃ ṭhapetvā, yaṭṭhiṃ ādāya, paviṭṭhamaggeneva gāvo nīharitvā, vatiṃ paṭipākatikaṃ katvā, puna ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya sālilāyanaṃ viya asubhakammaṭṭhānena rāgaṃ vikkhambhetvā, puna vipassanāya kammakaraṇakāloti idamettha upamāsaṃsandanaṃ. Evaṃbhūtaṃ bhāvanāvidhiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti.
မေတ္တာတိ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဗ္ယာပာဒသ္သ ပဟာနာယာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပ္ပန္နကောပသ္သ ပဇဟနတ္ထာယ။ အာနာပာနသ္သတီတိ သောဠသဝတ္ထုကာ အာနာပာနသ္သတိ။ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒာယာတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဥပ္ပန္နာနံ ဝိတက္ကာနံ ဥပစ္ဆေဒနတ္ထာယ။ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတာယာတိ အသ္မီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသ္သ နဝဝိဓသ္သ မာနသ္သ သမုစ္ဆေဒနတ္ထာယ။ အနိစ္စသညိနောတိ ဟုတ္ဝာ အဘာဝတော ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတော ပဘင္ဂုတော တာဝကာလိကတော နိစ္စပ္ပဋိပက္ခတော စ ‘‘သဗ္ဗေ သင္ခာရာ အနိစ္စာ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၇၇; စူဠနိ. ဟေမကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၅၆) ပဝတ္တအနိစ္စာနုပသ္သနာဝသေန အနိစ္စသညိနော။ အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတီတိ အသာရကတော အဝသဝတ္တနတော ပရတော ရိတ္တတော တုစ္ဆတော သုညတော စ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ. ပ. ၂၇၉; စူဠနိ. ဟေမကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၅၆) ဧဝံ ပဝတ္တာ အနတ္တာနုပသ္သနာသင္ခာတာ အနတ္တသညာ စိတ္တေ သဏ္ဌဟတိ, အတိဒဠ္ဟံ ပတိဋ္ဌာတိ။ အနိစ္စလက္ခဏေ ဟိ ဒိဋ္ဌေ အနတ္တလက္ခဏံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တီသု ဟိ လက္ခဏေသု ဧကသ္မိံ ဒိဋ္ဌေ ဣတရဒ္ဝယံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အနိစ္စသညိနော ဟိ, မေဃိယ, အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတီ’’တိ။ အနတ္တလက္ခဏေ ဒိဋ္ဌေ အသ္မီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနကမာနော သုပ္ပဇဟောဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အနတ္တသညီ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတံ ပာပုဏာတီ’’တိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနန္တိ ဒိဋ္ဌေယေဝ ဓမ္မေ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနံ ပာပုဏာတိ။ အယမေတ္ထ သင္ခေပော, ဝိတ္ထာရတော ပန အသုဘာဒိဘာဝနာနယော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ. ၁.၁၀၂) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော။
Mettāti mettākammaṭṭhānaṃ. Byāpādassa pahānāyāti vuttanayeneva uppannakopassa pajahanatthāya. Ānāpānassatīti soḷasavatthukā ānāpānassati. Vitakkupacchedāyāti vuttanayeneva uppannānaṃ vitakkānaṃ upacchedanatthāya. Asmimānasamugghātāyāti asmīti uppajjanakassa navavidhassa mānassa samucchedanatthāya. Aniccasaññinoti hutvā abhāvato udayabbayavantato pabhaṅguto tāvakālikato niccappaṭipakkhato ca ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti (dha. pa. 277; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 56) pavattaaniccānupassanāvasena aniccasaññino. Anattasaññā saṇṭhātīti asārakato avasavattanato parato rittato tucchato suññato ca ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 279; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 56) evaṃ pavattā anattānupassanāsaṅkhātā anattasaññā citte saṇṭhahati, atidaḷhaṃ patiṭṭhāti. Aniccalakkhaṇe hi diṭṭhe anattalakkhaṇaṃ diṭṭhameva hoti. Tīsu hi lakkhaṇesu ekasmiṃ diṭṭhe itaradvayaṃ diṭṭhameva hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘aniccasaññino hi, meghiya, anattasaññā saṇṭhātī’’ti. Anattalakkhaṇe diṭṭhe asmīti uppajjanakamāno suppajahova hotīti āha – ‘‘anattasaññī asmimānasamugghātaṃ pāpuṇātī’’ti diṭṭheva dhamme nibbānanti diṭṭheyeva dhamme imasmiṃyeva attabhāve apaccayaparinibbānaṃ pāpuṇāti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana asubhādibhāvanānayo visuddhimagge (visuddhi. 1.102) vuttanayena gahetabbo.
ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတ္ဝာတိ ဧတံ အာယသ္မတော မေဃိယသ္သ မိစ္ဆာဝိတက္ကစောရေဟိ ကုသလဘဏ္ဍုပစ္ဆေဒသင္ခာတံ အတ္ထံ ဇာနိတ္ဝာ။ ဣမံ ဥဒာနန္တိ ဣမံ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အဝိနောဒနေ ဝိနောဒနေ စ အာဒီနဝာနိသံသဒီပကံ ဥဒာနံ ဥဒာနေသိ။
Etamatthaṃviditvāti etaṃ āyasmato meghiyassa micchāvitakkacorehi kusalabhaṇḍupacchedasaṅkhātaṃ atthaṃ jānitvā. Imaṃ udānanti imaṃ kāmavitakkādīnaṃ avinodane vinodane ca ādīnavānisaṃsadīpakaṃ udānaṃ udānesi.
တတ္ထ ခုဒ္ဒာတိ ဟီနာ လာမကာ။ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော တယော ပာပဝိတက္ကာ။ တေ ဟိ သဗ္ဗဝိတက္ကေဟိ ပတိကိဋ္ဌတာယ ဣဓ ခုဒ္ဒာတိ ဝုတ္တာ ‘‘န စ ခုဒ္ဒမာစရေ’’တိအာဒီသု (ခု. ပာ. ၉.၃; သု. နိ. ၁၄၅) ဝိယ။ သုခုမာတိ ဉာတိဝိတက္ကာဒယော အဓိပ္ပေတာ။ ဉာတိဝိတက္ကော ဇနပဒဝိတက္ကော အမရာဝိတက္ကော ပရာနုဒ္ဒယတာယ ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကောတိ ဧတေ ဟိ ဝိတက္ကာ ကာမဝိတက္ကာဒယော ဝိယ ဒာရုဏာ န ဟောန္တီတိ အနောဠာရိကသဘာဝတာယ သုခုမာတိ ဝုတ္တာ။ အနုဂတာတိ စိတ္တေန အနုဝတ္တိတာ။ ဝိတက္ကေ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ စိတ္တံ တဒနုဂတမေဝ ဟောတိ တသ္သ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနတော။ ‘‘အနုဂ္ဂတာ’’တိပိ ပာဠိ, အနုဥဋ္ဌိတာတိ အတ္ထော။ မနသော ဥပ္ပိလာဝာတိ စေတသော ဥပ္ပိလာဝိတတ္တကရာ။
Tattha khuddāti hīnā lāmakā. Vitakkāti kāmavitakkādayo tayo pāpavitakkā. Te hi sabbavitakkehi patikiṭṭhatāya idha khuddāti vuttā ‘‘na ca khuddamācare’’tiādīsu (khu. pā. 9.3; su. ni. 145) viya. Sukhumāti ñātivitakkādayo adhippetā. Ñātivitakko janapadavitakko amarāvitakko parānuddayatāya paṭisaṃyutto vitakko lābhasakkārasilokapaṭisaṃyutto vitakko anavaññattipaṭisaṃyutto vitakkoti ete hi vitakkā kāmavitakkādayo viya dāruṇā na hontīti anoḷārikasabhāvatāya sukhumāti vuttā. Anugatāti cittena anuvattitā. Vitakke hi uppajjamāne cittaṃ tadanugatameva hoti tassa ārammaṇābhiniropanato. ‘‘Anuggatā’’tipi pāḷi, anuuṭṭhitāti attho. Manaso uppilāvāti cetaso uppilāvitattakarā.
ဧတေ အဝိဒ္ဝာ မနသော ဝိတက္ကေတိ ဧတေ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ မနောဝိတက္ကေ အသ္သာဒာဒီနဝနိသ္သရဏတော ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာဟိ ယထာဘူတံ အဇာနန္တော။ ဟုရာ ဟုရံ ဓာဝတိ ဘန္တစိတ္တောတိ အပ္ပဟီနမိစ္ဆာဝိတက္ကတ္တာ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တော ‘‘ကဒာစိ ရူပေ, ကဒာစိ သဒ္ဒေ’’တိအာဒိနာ တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အသ္သာဒာဒိဝသေန အပရာပရံ ဓာဝတိ ပရိဗ္ဘမတိ။ အထ ဝာ ဟုရာ ဟုရံ ဓာဝတိ ဘန္တစိတ္တောတိ အပရိညာတဝိတက္ကတ္တာ တန္နိမိတ္တာနံ အဝိဇ္ဇာတဏ္ဟာနံ ဝသေန ပရိဗ္ဘမနမာနသော ဣဓလောကတော ပရလောကံ အာဒာနနိက္ခေပေဟိ အပရာပရံ ဓာဝတိ သံသရတီတိ အတ္ထော။
Ete avidvā manaso vitakketi ete kāmavitakkādike manovitakke assādādīnavanissaraṇato ñātatīraṇapahānapariññāhi yathābhūtaṃ ajānanto. Hurā huraṃ dhāvati bhantacittoti appahīnamicchāvitakkattā anavaṭṭhitacitto ‘‘kadāci rūpe, kadāci sadde’’tiādinā tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe assādādivasena aparāparaṃ dhāvati paribbhamati. Atha vā hurā huraṃ dhāvati bhantacittoti apariññātavitakkattā tannimittānaṃ avijjātaṇhānaṃ vasena paribbhamanamānaso idhalokato paralokaṃ ādānanikkhepehi aparāparaṃ dhāvati saṃsaratīti attho.
ဧတေ စ ဝိဒ္ဝာ မနသော ဝိတက္ကေတိ ဧတေ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ မနောဝိတက္ကေ အသ္သာဒာဒိတော ယထာဘူတံ ဇာနန္တော။ အာတာပိယောတိ ဝီရိယဝာ။ သံဝရတီတိ ပိဒဟတိ။ သတိမာတိ သတိသမ္ပန္နော။ အနုဂ္ဂတေတိ ဒုလ္လဘဝသေန အနုပ္ပန္နေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧတေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ မနောဝိတက္ကေ စိတ္တသ္သ ဥပ္ပိလာဝိတဟေတုတာယ မနသော ဥပ္ပိလာဝေ ဝိဒ္ဝာ ဝိပသ္သနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ သမ္မဒေဝ ဇာနန္တော, တသ္သ သဟာယဘူတာနံ သမ္မာဝာယာမသတီနံ အတ္ထိတာယ အာတာပိယော သတိမာ တေ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာယ အာယတိံ ဥပ္ပတ္တိရဟေ အနုဂ္ဂတေ အနုပ္ပန္နေ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေ သံဝရတိ, ဉာဏသံဝရဝသေန ပိဒဟတိ, အာဂမနပထံ ပစ္ဆိန္ဒတိ, ဧဝံဘူတော စ စတုသစ္စပ္ပဗောဓေန ဗုဒ္ဓော အရိယသာဝကော အရဟတ္တာဓိဂမေန အသေသံ, အနဝသေသံ ဧတေ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ ပဇဟာသိ သမုစ္ဆိန္ဒီတိ။ ဧတ္ထာပိ ‘‘အနုဂတေ’’တိပိ ပဌန္တိ။ တသ္သတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။
Ete ca vidvā manaso vitakketi ete yathāvuttappabhede kāmavitakkādike manovitakke assādādito yathābhūtaṃ jānanto. Ātāpiyoti vīriyavā. Saṃvaratīti pidahati. Satimāti satisampanno. Anuggateti dullabhavasena anuppanne. Idaṃ vuttaṃ hoti – ete vuttappakāre kāmavitakkādike manovitakke cittassa uppilāvitahetutāya manaso uppilāve vidvā vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya sammadeva jānanto, tassa sahāyabhūtānaṃ sammāvāyāmasatīnaṃ atthitāya ātāpiyo satimā te ariyamaggabhāvanāya āyatiṃ uppattirahe anuggate anuppanne eva maggakkhaṇe saṃvarati, ñāṇasaṃvaravasena pidahati, āgamanapathaṃ pacchindati, evaṃbhūto ca catusaccappabodhena buddho ariyasāvako arahattādhigamena asesaṃ, anavasesaṃ ete kāmavitakkādike pajahāsi samucchindīti. Etthāpi ‘‘anugate’’tipi paṭhanti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ဥဒာနပာဠိ • Udānapāḷi / ၁. မေဃိယသုတ္တံ • 1. Meghiyasuttaṃ