Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / උදාන-අට්‌ඨකථා • Udāna-aṭṭhakathā

    4. මෙඝියවග්‌ගො

    4. Meghiyavaggo

    1. මෙඝියසුත්‌තවණ්‌ණනා

    1. Meghiyasuttavaṇṇanā

    31. මෙඝියවග්‌ගස්‌ස පඨමෙ චාලිකායන්‌ති එවං නාමකෙ නගරෙ. තස්‌ස කිර නගරස්‌ස ද්‌වාරට්‌ඨානං මුඤ්‌චිත්‌වා සමන්‌තතො චලපඞ්‌කං හොති, තං චලපඞ්‌කං නිස්‌සාය ඨිතත්‌තා ඔලොකෙන්‌තානං චලමානං විය උපට්‌ඨාති, තස්‌මා ‘‘චාලිකා’’ති වුච්‌චති. චාලිකෙ පබ්‌බතෙති තස්‌ස නගරස්‌ස අවිදූරෙ එකො පබ්‌බතො, සොපි සබ්‌බසෙතත්‌තා කාලපක්‌ඛඋපොසථෙ ඔලොකෙන්‌තානං චලමානො විය උපට්‌ඨාති, තස්‌මා ‘‘චාලිකපබ්‌බතො’’ති සඞ්‌ඛං ගතො. තත්‌ථ භගවතො මහන්‌තං විහාරං කාරයිංසු, භගවා තදා තං නගරං ගොචරගාමං කත්‌වා තස්‌මිං චාලිකපබ්‌බතමහාවිහාරෙ විහරති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘චාලිකායං විහරති චාලිකෙ පබ්‌බතෙ’’ති. මෙඝියොති තස්‌ස ථෙරස්‌ස නාමං. උපට්‌ඨාකො හොතීති පරිචාරකො හොති. භගවතො හි පඨමබොධියං උපට්‌ඨාකා අනිබද්‌ධා අහෙසුං, එකදා නාගසමාලො, එකදා නාගිතො, එකදා උපවානො, එකදා සුනක්‌ඛත්‌තො, තදාපි මෙඝියත්‌ථෙරොව උපට්‌ඨාකො. තෙනාහ – ‘‘තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්‌මා මෙඝියො භගවතො උපට්‌ඨාකො හොතී’’ති.

    31. Meghiyavaggassa paṭhame cālikāyanti evaṃ nāmake nagare. Tassa kira nagarassa dvāraṭṭhānaṃ muñcitvā samantato calapaṅkaṃ hoti, taṃ calapaṅkaṃ nissāya ṭhitattā olokentānaṃ calamānaṃ viya upaṭṭhāti, tasmā ‘‘cālikā’’ti vuccati. Cālike pabbateti tassa nagarassa avidūre eko pabbato, sopi sabbasetattā kālapakkhauposathe olokentānaṃ calamāno viya upaṭṭhāti, tasmā ‘‘cālikapabbato’’ti saṅkhaṃ gato. Tattha bhagavato mahantaṃ vihāraṃ kārayiṃsu, bhagavā tadā taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā tasmiṃ cālikapabbatamahāvihāre viharati. Tena vuttaṃ – ‘‘cālikāyaṃ viharati cālike pabbate’’ti. Meghiyoti tassa therassa nāmaṃ. Upaṭṭhāko hotīti paricārako hoti. Bhagavato hi paṭhamabodhiyaṃ upaṭṭhākā anibaddhā ahesuṃ, ekadā nāgasamālo, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, tadāpi meghiyattherova upaṭṭhāko. Tenāha – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā meghiyo bhagavato upaṭṭhāko hotī’’ti.

    ජන්‌තුගාමන්‌ති එවං නාමකං තස්‌සෙව විහාරස්‌ස අපරං ගොචරගාමං. ‘‘ජත්‌තුගාම’’න්‌තිපි පාඨො. කිමිකාළායාති කාළකිමීනං බහුලතාය ‘‘කිමිකාළා’’ති ලද්‌ධනාමාය නදියා. ජඞ්‌ඝවිහාරන්‌ති චිරනිසජ්‌ජාය ජඞ්‌ඝාසු උප්‌පන්‌නකිලමථවිනොදනත්‌ථං විචරණං. පාසාදිකන්‌ති අවිරළරුක්‌ඛතාය සිනිද්‌ධපත්‌තතාය ච පස්‌සන්‌තානං පසාදමාවහතීති පාසාදිකං. සන්‌දච්‌ඡායතාය මනුඤ්‌ඤභූමිභාගතාය ච මනුඤ්‌ඤං. අන්‌තො පවිට්‌ඨානං පීතිසොමනස්‌සජනනට්‌ඨෙන චිත්‌තං රමෙතීති රමණීයං. අලන්‌ති පරියත්‌තං, යුත්‌තන්‌තිපි අත්‌ථො. පධානත්‌ථිකස්‌සාති යොගෙන භාවනාය අත්‌ථිකස්‌ස. පධානායාති සමණධම්‌මකරණාය. ආගච්‌ඡෙය්‍යාහන්‌ති ආගච්‌ඡෙය්‍යං අහං. ථෙරෙන කිර පුබ්‌බෙ තං ඨානං අනුපටිපාටියා පඤ්‌ච ජාතිසතානි රඤ්‌ඤා එව සතා අනුභූතං උය්‍යානං අහොසි, තෙනස්‌ස දිට්‌ඨමත්‌තෙයෙව තත්‌ථ විහරිතුං චිත්‌තං නමි. ආගමෙහි තාවාති සත්‌ථා ථෙරස්‌ස වචනං සුත්‌වා උපධාරෙන්‌තො ‘‘න තාවස්‌ස ඤාණං පරිපාකං ගත’’න්‌ති ඤත්‌වා පටික්‌ඛිපන්‌තො එවමාහ . එකකම්‌හි තාවාති ඉදං පනස්‌ස ‘‘එවමයං ගන්‌ත්‌වාපි කම්‌මෙ අනිප්‌ඵජ්‌ජමානෙ නිරාසඞ්‌කො හුත්‌වා පෙමවසෙන පුන ආගච්‌ඡිස්‌සතී’’ති චිත්‌තමද්‌දවජනනත්‌ථං ආහ. යාව අඤ්‌ඤොපි කොචි භික්‌ඛු ආගච්‌ඡතීති අඤ්‌ඤො කොචි භික්‌ඛු මම සන්‌තිකං යාව ආගච්‌ඡති, තාව ආගමෙහීති අත්‌ථො. ‘‘කොචි භික්‌ඛු දිස්‌සතී’’තිපි පාඨො. ‘‘ආගච්‌ඡතූ’’තිපි පඨන්‌ති, තථා ‘‘දිස්‌සතූ’’ති.

    Jantugāmanti evaṃ nāmakaṃ tasseva vihārassa aparaṃ gocaragāmaṃ. ‘‘Jattugāma’’ntipi pāṭho. Kimikāḷāyāti kāḷakimīnaṃ bahulatāya ‘‘kimikāḷā’’ti laddhanāmāya nadiyā. Jaṅghavihāranti ciranisajjāya jaṅghāsu uppannakilamathavinodanatthaṃ vicaraṇaṃ. Pāsādikanti aviraḷarukkhatāya siniddhapattatāya ca passantānaṃ pasādamāvahatīti pāsādikaṃ. Sandacchāyatāya manuññabhūmibhāgatāya ca manuññaṃ. Anto paviṭṭhānaṃ pītisomanassajananaṭṭhena cittaṃ rametīti ramaṇīyaṃ. Alanti pariyattaṃ, yuttantipi attho. Padhānatthikassāti yogena bhāvanāya atthikassa. Padhānāyāti samaṇadhammakaraṇāya. Āgaccheyyāhanti āgaccheyyaṃ ahaṃ. Therena kira pubbe taṃ ṭhānaṃ anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni raññā eva satā anubhūtaṃ uyyānaṃ ahosi, tenassa diṭṭhamatteyeva tattha viharituṃ cittaṃ nami. Āgamehi tāvāti satthā therassa vacanaṃ sutvā upadhārento ‘‘na tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gata’’nti ñatvā paṭikkhipanto evamāha . Ekakamhi tāvāti idaṃ panassa ‘‘evamayaṃ gantvāpi kamme anipphajjamāne nirāsaṅko hutvā pemavasena puna āgacchissatī’’ti cittamaddavajananatthaṃ āha. Yāva aññopi koci bhikkhu āgacchatīti añño koci bhikkhu mama santikaṃ yāva āgacchati, tāva āgamehīti attho. ‘‘Koci bhikkhu dissatī’’tipi pāṭho. ‘‘Āgacchatū’’tipi paṭhanti, tathā ‘‘dissatū’’ti.

    නත්‌ථි කිඤ්‌චි උත්‌තරි කරණීයන්‌ති චතූසු සච්‌චෙසු චතූහි මග්‌ගෙහි පරිඤ්‌ඤාදීනං සොළසන්‌නං කිච්‌චානං කතත්‌තා, අභිසම්‌බොධියා වා අධිගතත්‌තා තතො අඤ්‌ඤං උත්‌තරි කරණීයං නාම නත්‌ථි. නත්‌ථි කතස්‌ස වා පතිචයොති කතස්‌ස වා පුන පතිචයොපි නත්‌ථි. න හි භාවිතමග්‌ගො පුන භාවීයති, පහීනකිලෙසානං වා පුන පහානෙන කිච්‌චං අත්‌ථි. අත්‌ථි කතස්‌ස පතිචයොති මය්‌හං සන්‌තානෙ නිප්‌ඵාදිතස්‌ස සීලාදිධම්‌මස්‌ස අරියමග්‌ගස්‌ස අනධිගතත්‌තා තදත්‌ථං පුන වඩ්‌ඪනසඞ්‌ඛාතො පතිචයො අත්‌ථි, ඉච්‌ඡිතබ්‌බොති අත්‌ථො. පධානන්‌ති ඛො මෙඝිය වදමානං කින්‌ති වදෙය්‍යාමාති ‘‘සමණධම්‌මං කරොමී’’ති තං වදමානං මයං අඤ්‌ඤං කිං නාම වදෙය්‍යාම?

    Natthi kiñci uttari karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññādīnaṃ soḷasannaṃ kiccānaṃ katattā, abhisambodhiyā vā adhigatattā tato aññaṃ uttari karaṇīyaṃ nāma natthi. Natthi katassa vā paticayoti katassa vā puna paticayopi natthi. Na hi bhāvitamaggo puna bhāvīyati, pahīnakilesānaṃ vā puna pahānena kiccaṃ atthi. Atthi katassa paticayoti mayhaṃ santāne nipphāditassa sīlādidhammassa ariyamaggassa anadhigatattā tadatthaṃ puna vaḍḍhanasaṅkhāto paticayo atthi, icchitabboti attho. Padhānanti kho meghiya vadamānaṃ kinti vadeyyāmāti ‘‘samaṇadhammaṃ karomī’’ti taṃ vadamānaṃ mayaṃ aññaṃ kiṃ nāma vadeyyāma?

    දිවාවිහාරං නිසීදීති දිවාවිහාරත්‌ථාය නිසීදි. නිසින්‌නො ච යස්‌මිං මඞ්‌ගලසිලාපට්‌ටෙ පුබ්‌බෙ අනුපටිපාටියා පඤ්‌ච ජාතිසතානි රාජා හුත්‌වා උය්‍යානකීළං කීළන්‌තො විවිධනාටකපරිවාරො නිසින්‌නපුබ්‌බො, තස්‌මිංයෙව ඨානෙ නිසීදි. අථස්‌ස නිසින්‌නකාලතො පට්‌ඨාය සමණභාවො විගතො විය අහොසි, රාජවෙසං ගහෙත්‌වා නාටකපරිවාරපරිවුතො සෙතච්‌ඡත්‌තස්‌ස හෙට්‌ඨා මහාරහෙ පල්‌ලඞ්‌කෙ නිසින්‌නො විය ජාතො. අථස්‌ස තං සම්‌පත්‌තිං අස්‌සාදයතො කාමවිතක්‌කො උදපාදි. සො තස්‌මිංයෙව ඛණෙ සහොඩ්‌ඪං ගහිතෙ ද්‌වෙ චොරෙ ආනෙත්‌වා පුරතො ඨපිතෙ විය අද්‌දස. තෙසු එකස්‌ස වධං ආණාපනවසෙන බ්‍යාපාදවිතක්‌කො උප්‌පජ්‌ජි, එකස්‌ස බන්‌ධනං ආණාපනවසෙන විහිංසාවිතක්‌කො, එවං සො ලතාජාලෙන රුක්‌ඛො විය මධුමක්‌ඛිකාහි මධුඝාතකො විය ච අකුසලවිතක්‌කෙහි පරික්‌ඛිත්‌තො සම්‌පරිකිණ්‌ණො අහොසි. තං සන්‌ධාය ‘‘අථ ඛො ආයස්‌මතො මෙඝියස්‌සා’’තිආදි වුත්‌තං.

    Divāvihāraṃnisīdīti divāvihāratthāya nisīdi. Nisinno ca yasmiṃ maṅgalasilāpaṭṭe pubbe anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni rājā hutvā uyyānakīḷaṃ kīḷanto vividhanāṭakaparivāro nisinnapubbo, tasmiṃyeva ṭhāne nisīdi. Athassa nisinnakālato paṭṭhāya samaṇabhāvo vigato viya ahosi, rājavesaṃ gahetvā nāṭakaparivāraparivuto setacchattassa heṭṭhā mahārahe pallaṅke nisinno viya jāto. Athassa taṃ sampattiṃ assādayato kāmavitakko udapādi. So tasmiṃyeva khaṇe sahoḍḍhaṃ gahite dve core ānetvā purato ṭhapite viya addasa. Tesu ekassa vadhaṃ āṇāpanavasena byāpādavitakko uppajji, ekassa bandhanaṃ āṇāpanavasena vihiṃsāvitakko, evaṃ so latājālena rukkho viya madhumakkhikāhi madhughātako viya ca akusalavitakkehi parikkhitto samparikiṇṇo ahosi. Taṃ sandhāya ‘‘atha kho āyasmato meghiyassā’’tiādi vuttaṃ.

    අච්‌ඡරියං වත භොති ගරහණච්‌ඡරියං නාම කිරෙතං යථා ආයස්‌මා ආනන්‌දො භගවතො වලියගත්‌තං දිස්‌වා අවොච ‘‘අච්‌ඡරියං, භන්‌තෙ, අබ්‌භුතං, භන්‌තෙ’’ති (සං. නි. 5.511). අපරෙ පන ‘‘තස්‌මිං සමයෙ පුප්‌ඵඵලපල්‌ලවාදීසු ලොභවසෙන කාමවිතක්‌කො, ඛරස්‌සරානං පක්‌ඛිආදීනං සද්‌දස්‌සවනෙන බ්‍යාපාදවිතක්‌කො, ලෙඩ්‌ඩුආදීහි තෙසං පටිබාහනාධිප්‌පායෙන විහිංසාවිතක්‌කො, ‘ඉධෙවාහං වසෙය්‍ය’න්‌ති තත්‌ථ සාපෙක්‌ඛතාවසෙන කාමවිතක්‌කො, වනචරකෙ තත්‌ථ තත්‌ථ දිස්‌වා තෙසු චිත්‌තදුබ්‌භනෙන බ්‍යාපාදවිතක්‌කො, තෙසං විහෙඨනාධිප්‌පායෙන විහිංසාවිතක්‌කො තස්‌ස උප්‌පජ්‌ජී’’තිපි වදන්‌ති. යථා වා තථා වා තස්‌ස මිච්‌ඡාවිතක්‌කුප්‌පත්‌තියෙව අච්‌ඡරියකාරණං. අන්‌වාසත්‌තාති අනුලග්‌ගා වොකිණ්‌ණා. අත්‌තනි ගරුම්‌හි ච එකත්‌තෙපි බහුවචනං දිස්‌සති. ‘‘අනුසන්‌තො’’තිපි පාඨො.

    Acchariyaṃvata bhoti garahaṇacchariyaṃ nāma kiretaṃ yathā āyasmā ānando bhagavato valiyagattaṃ disvā avoca ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.511). Apare pana ‘‘tasmiṃ samaye pupphaphalapallavādīsu lobhavasena kāmavitakko, kharassarānaṃ pakkhiādīnaṃ saddassavanena byāpādavitakko, leḍḍuādīhi tesaṃ paṭibāhanādhippāyena vihiṃsāvitakko, ‘idhevāhaṃ vaseyya’nti tattha sāpekkhatāvasena kāmavitakko, vanacarake tattha tattha disvā tesu cittadubbhanena byāpādavitakko, tesaṃ viheṭhanādhippāyena vihiṃsāvitakko tassa uppajjī’’tipi vadanti. Yathā vā tathā vā tassa micchāvitakkuppattiyeva acchariyakāraṇaṃ. Anvāsattāti anulaggā vokiṇṇā. Attani garumhi ca ekattepi bahuvacanaṃ dissati. ‘‘Anusanto’’tipi pāṭho.

    යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමීති එවං මිච්‌ඡාවිතක්‌කෙහි සම්‌පරිකිණ්‌ණො කම්‌මට්‌ඨානසප්‌පායං කාතුං අසක්‌කොන්‌තො ‘‘ඉදං වත දිස්‌වා දීඝදස්‌සී භගවා පටිසෙධෙසී’’ති සල්‌ලක්‌ඛෙත්‌වා ‘‘ඉමං කාරණං දසබලස්‌ස ආරොචෙස්‌සාමී’’ති නිසින්‌නාසනතො වුට්‌ඨාය යෙන භගවා තෙනුපසඞ්‌කමි. උපසඞ්‌කමිත්‌වා ච ‘‘ඉධ මය්‌හං, භන්‌තෙ’’තිආදිනා අත්‌තනො පවත්‌තිං ආරොචෙසි.

    Yena bhagavā tenupasaṅkamīti evaṃ micchāvitakkehi samparikiṇṇo kammaṭṭhānasappāyaṃ kātuṃ asakkonto ‘‘idaṃ vata disvā dīghadassī bhagavā paṭisedhesī’’ti sallakkhetvā ‘‘imaṃ kāraṇaṃ dasabalassa ārocessāmī’’ti nisinnāsanato vuṭṭhāya yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā ca ‘‘idha mayhaṃ, bhante’’tiādinā attano pavattiṃ ārocesi.

    තත්‌ථ යෙභුය්‍යෙනාති බහුලං අභික්‌ඛණං. පාපකාති ලාමකා. අකුසලාති අකොසල්‌ලසම්‌භූතා. දුග්‌ගතිසම්‌පාපනට්‌ඨෙන වා පාපකා, කුසලපටිපක්‌ඛතාය අකුසලා. විතක්‌කෙති ඌහති ආරම්‌මණං චිත්‌තං අභිනිරොපෙතීති විතක්‌කො, කාමසහගතො විතක්‌කො කාමවිතක්‌කො, කිලෙසකාමසම්‌පයුත්‌තො වත්‌ථුකාමාරම්‌මණො විතක්‌කොති අත්‌ථො. බ්‍යාපාදසහගතො විතක්‌කො බ්‍යාපාදවිතක්‌කො. විහිංසාසහගතො විතක්‌කො විහිංසාවිතක්‌කො. තෙසු කාමානං අභිනන්‌දනවසෙන පවත්‌තො නෙක්‌ඛම්‌මපටිපක්‌ඛො කාමවිතක්‌කො, ‘‘ඉමෙ සත්‌තා හඤ්‌ඤන්‌තු වා විනස්‌සන්‌තු වා මා වා අහෙසු’’න්‌ති සත්‌තෙසු සම්‌පදුස්‌සනවසෙන පවත්‌තො මෙත්‌තාපටිපක්‌ඛො බ්‍යාපාදවිතක්‌කො, පාණිලෙඩ්‌ඩුදණ්‌ඩාදීහි සත්‌තානං විහෙඨෙතුකාමතාවසෙන පවත්‌තො කරුණාපටිපක්‌ඛො විහිංසාවිතක්‌කො.

    Tattha yebhuyyenāti bahulaṃ abhikkhaṇaṃ. Pāpakāti lāmakā. Akusalāti akosallasambhūtā. Duggatisampāpanaṭṭhena vā pāpakā, kusalapaṭipakkhatāya akusalā. Vitakketi ūhati ārammaṇaṃ cittaṃ abhiniropetīti vitakko, kāmasahagato vitakko kāmavitakko, kilesakāmasampayutto vatthukāmārammaṇo vitakkoti attho. Byāpādasahagato vitakko byāpādavitakko. Vihiṃsāsahagato vitakko vihiṃsāvitakko. Tesu kāmānaṃ abhinandanavasena pavatto nekkhammapaṭipakkho kāmavitakko, ‘‘ime sattā haññantu vā vinassantu vā mā vā ahesu’’nti sattesu sampadussanavasena pavatto mettāpaṭipakkho byāpādavitakko, pāṇileḍḍudaṇḍādīhi sattānaṃ viheṭhetukāmatāvasena pavatto karuṇāpaṭipakkho vihiṃsāvitakko.

    කස්‌මා පනස්‌ස භගවා තත්‌ථ ගමනං අනුජානි? ‘‘අනනුඤ්‌ඤාතොපි චායං මං ඔහාය ගච්‌ඡිස්‌සතෙව, ‘පරිචාරකාමතාය මඤ්‌ඤෙ භගවා ගන්‌තුං න දෙතී’ති චස්‌ස සියා අඤ්‌ඤථත්‌තං. තදස්‌ස දීඝරත්‌තං අහිතාය දුක්‌ඛාය සංවත්‌තෙය්‍යා’’ති අනුජානි.

    Kasmā panassa bhagavā tattha gamanaṃ anujāni? ‘‘Ananuññātopi cāyaṃ maṃ ohāya gacchissateva, ‘paricārakāmatāya maññe bhagavā gantuṃ na detī’ti cassa siyā aññathattaṃ. Tadassa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvatteyyā’’ti anujāni.

    එවං තස්‌මිං අත්‌තනො පවත්‌තිං ආරොචෙත්‌වා නිසින්‌නෙ අථස්‌ස භගවා සප්‌පායං ධම්‌මං දෙසෙන්‌තො ‘‘අපරිපක්‌කාය, මෙඝිය, චෙතොවිමුත්‌තියා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ අපරිපක්‌කායාති පරිපාකං අප්‌පත්‌තාය. චෙතොවිමුත්‌තියාති කිලෙසෙහි චෙතසො විමුත්‌තියා. පුබ්‌බභාගෙ හි තදඞ්‌ගවසෙන චෙව වික්‌ඛම්‌භනවසෙන ච කිලෙසෙහි චෙතසො විමුත්‌ති හොති, අපරභාගෙ සමුච්‌ඡෙදවසෙන චෙව පටිපස්‌සද්‌ධිවසෙන ච. සායං විමුත්‌ති හෙට්‌ඨා විත්‌ථාරතො කථිතාව, තස්‌මා තත්‌ථ වුත්‌තනයෙන වෙදිතබ්‌බා. තත්‌ථ විමුත්‌තිපරිපාචනීයෙහි ධම්‌මෙහි ආසයෙ පරිපාචිතෙ පබොධිතෙ විපස්‌සනාය මග්‌ගගබ්‌භං ගණ්‌හන්‌තියා පරිපාකං ගච්‌ඡන්‌තියා චෙතොවිමුත්‌ති පරිපක්‌කා නාම හොති, තදභාවෙ අපරිපක්‌කා.

    Evaṃ tasmiṃ attano pavattiṃ ārocetvā nisinne athassa bhagavā sappāyaṃ dhammaṃ desento ‘‘aparipakkāya, meghiya, cetovimuttiyā’’tiādimāha. Tattha aparipakkāyāti paripākaṃ appattāya. Cetovimuttiyāti kilesehi cetaso vimuttiyā. Pubbabhāge hi tadaṅgavasena ceva vikkhambhanavasena ca kilesehi cetaso vimutti hoti, aparabhāge samucchedavasena ceva paṭipassaddhivasena ca. Sāyaṃ vimutti heṭṭhā vitthārato kathitāva, tasmā tattha vuttanayena veditabbā. Tattha vimuttiparipācanīyehi dhammehi āsaye paripācite pabodhite vipassanāya maggagabbhaṃ gaṇhantiyā paripākaṃ gacchantiyā cetovimutti paripakkā nāma hoti, tadabhāve aparipakkā.

    කතමෙ පන විමුත්‌තිපරිපාචනීයා ධම්‌මා? සද්‌ධින්‌ද්‍රියාදීනං විසුද්‌ධිකරණවසෙන පන්‌නරස ධම්‌මා වෙදිතබ්‌බා. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Katame pana vimuttiparipācanīyā dhammā? Saddhindriyādīnaṃ visuddhikaraṇavasena pannarasa dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘අස්‌සද්‌ධෙ පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, සද්‌ධෙ පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, පසාදනීයෙ සුත්‌තන්‌තෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි සද්‌ධින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති.

    ‘‘Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato – imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘කුසීතෙ පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, ආරද්‌ධවීරියෙ පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, සම්‌මප්‌පධානෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි වීරියින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති.

    ‘‘Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘මුට්‌ඨස්‌සතී පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, උපට්‌ඨිතස්‌සතී පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, සතිපට්‌ඨානෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි සතින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති.

    ‘‘Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘අසමාහිතෙ පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, සමාහිතෙ පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, ඣානවිමොක්‌ඛෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි සමාධින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති.

    ‘‘Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato – imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘දුප්‌පඤ්‌ඤෙ පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, පඤ්‌ඤවන්‌තෙ පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, ගම්‌භීරඤාණචරියං පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි තීහාකාරෙහි පඤ්‌ඤින්‌ද්‍රියං විසුජ්‌ඣති.

    ‘‘Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato – imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati.

    ‘‘ඉති ඉමෙ පඤ්‌ච පුග්‌ගලෙ පරිවජ්‌ජයතො, පඤ්‌ච පුග්‌ගලෙ සෙවතො භජතො පයිරුපාසතො, පඤ්‌ච සුත්‌තන්‌තෙ පච්‌චවෙක්‌ඛතො – ඉමෙහි පන්‌නරසහි ආකාරෙහි, ඉමානි පඤ්‌චින්‌ද්‍රියානි විසුජ්‌ඣන්‌තී’’ති (පටි. ම. 1.185).

    ‘‘Iti ime pañca puggale parivajjayato, pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttante paccavekkhato – imehi pannarasahi ākārehi, imāni pañcindriyāni visujjhantī’’ti (paṭi. ma. 1.185).

    අපරෙපි පන්‌නරස ධම්‌මා විමුත්‌තිපරිපාචනීයා – සද්‌ධාපඤ්‌චමානි ඉන්‌ද්‍රියානි, අනිච්‌චසඤ්‌ඤා දුක්‌ඛසඤ්‌ඤා අනත්‌තසඤ්‌ඤා පහානසඤ්‌ඤා විරාගසඤ්‌ඤාති ඉමා පඤ්‌ච නිබ්‌බෙධභාගියා සඤ්‌ඤා, කල්‍යාණමිත්‌තතා සීලසංවරො අභිසල්‌ලෙඛතා වීරියාරම්‌භො නිබ්‌බෙධිකපඤ්‌ඤාති. තෙසු විනෙය්‍යදමනකුසලො සත්‌ථා විනෙය්‍යස්‌ස මෙඝියත්‌ථෙරස්‌ස අජ්‌ඣාසයවසෙන ඉධ කල්‍යාණමිත්‌තතාදයො විමුත්‌තිපරිපාචනීයෙ ධම්‌මෙ දස්‌සෙන්‌තො ‘‘පඤ්‌ච ධම්‌මා පරිපාකාය සංවත්‌තන්‌තී’’ති වත්‌වා තෙ විත්‌ථාරෙන්‌තො ‘‘ඉධ, මෙඝිය, භික්‌ඛු කල්‍යාණමිත්‌තො හොතී’’තිආදිමාහ.

    Aparepi pannarasa dhammā vimuttiparipācanīyā – saddhāpañcamāni indriyāni, aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā pahānasaññā virāgasaññāti imā pañca nibbedhabhāgiyā saññā, kalyāṇamittatā sīlasaṃvaro abhisallekhatā vīriyārambho nibbedhikapaññāti. Tesu vineyyadamanakusalo satthā vineyyassa meghiyattherassa ajjhāsayavasena idha kalyāṇamittatādayo vimuttiparipācanīye dhamme dassento ‘‘pañca dhammā paripākāya saṃvattantī’’ti vatvā te vitthārento ‘‘idha, meghiya, bhikkhu kalyāṇamitto hotī’’tiādimāha.

    තත්‌ථ කල්‍යාණමිත්‌තොති කල්‍යාණො භද්‌දො සුන්‌දරො මිත්‌තො එතස්‌සාති කල්‍යාණමිත්‌තො. යස්‌ස සීලාදිගුණසම්‌පන්‌නො ‘‘අඝස්‌ස ඝාතා, හිතස්‌ස විධාතා’’ති එවං සබ්‌බාකාරෙන උපකාරො මිත්‌තො හොති, සො පුග්‌ගලො කල්‍යාණමිත්‌තොව. යථාවුත්‌තෙහි කල්‍යාණපුග්‌ගලෙහෙව සබ්‌බිරියාපථෙසු සහ අයති පවත්‌තති, න විනා තෙහීති කල්‍යාණසහායො.කල්‍යාණපුග්‌ගලෙසු එව චිත්‌තෙන චෙව කායෙන ච නින්‌නපොණපබ්‌භාරභාවෙන පවත්‌තතීති කල්‍යාණසම්‌පවඞ්‌කො. පදත්‌තයෙන කල්‍යාණමිත්‌තසංසග්‌ගෙ ආදරං උප්‌පාදෙති.

    Tattha kalyāṇamittoti kalyāṇo bhaddo sundaro mitto etassāti kalyāṇamitto. Yassa sīlādiguṇasampanno ‘‘aghassa ghātā, hitassa vidhātā’’ti evaṃ sabbākārena upakāro mitto hoti, so puggalo kalyāṇamittova. Yathāvuttehi kalyāṇapuggaleheva sabbiriyāpathesu saha ayati pavattati, na vinā tehīti kalyāṇasahāyo.Kalyāṇapuggalesu eva cittena ceva kāyena ca ninnapoṇapabbhārabhāvena pavattatīti kalyāṇasampavaṅko. Padattayena kalyāṇamittasaṃsagge ādaraṃ uppādeti.

    තත්‍රිදං කල්‍යාණමිත්‌තලක්‌ඛණං – ඉධ කල්‍යාණමිත්‌තො සද්‌ධාසම්‌පන්‌නො හොති සීලසම්‌පන්‌නො සුතසම්‌පන්‌නො චාගසම්‌පන්‌නො වීරියසම්‌පන්‌නො සතිසම්‌පන්‌නො සමාධිසම්‌පන්‌නො පඤ්‌ඤාසම්‌පන්‌නො. තත්‌ථ සද්‌ධාසම්‌පත්‌තියා සද්‌දහති තථාගතස්‌ස බොධිං කම්‌මඵලඤ්‌ච, තෙන සම්‌මාසම්‌බොධිහෙතුභූතං සත්‌තෙසු හිතෙසිතං න පරිච්‌චජති. සීලසම්‌පත්‌තියා සබ්‍රහ්‌මචාරීනං පියො හොති මනාපො ගරු භාවනීයො චොදකො පාපගරහී වත්‌තා වචනක්‌ඛමො, සුතසම්‌පත්‌තියා සච්‌චපටිච්‌චසමුප්‌පාදාදිපටිසංයුත්‌තානං ගම්‌භීරානං කථානං කත්‌තා හොති, චාගසම්‌පත්‌තියා අප්‌පිච්‌ඡො හොති සන්‌තුට්‌ඨො පවිවිත්‌තො අසංසට්‌ඨො, වීරියසම්‌පත්‌තියා ආරද්‌ධවීරියො හොති සත්‌තානං හිතප්‌පටිපත්‌තියා, සතිසම්‌පත්‌තියා උපට්‌ඨිතස්‌සති හොති, සමාධිසම්‌පත්‌තියා අවික්‌ඛිත්‌තො හොති සමාහිතචිත්‌තො, පඤ්‌ඤාසම්‌පත්‌තියා අවිපරීතං ජානාති. සො සතියා කුසලානං ධම්‌මානං ගතියො සමන්‌වෙසමානො පඤ්‌ඤාය සත්‌තානං හිතාහිතං යථාභූතං ජානිත්‌වා, සමාධිනා තත්‌ථ එකග්‌ගචිත්‌තො හුත්‌වා, වීරියෙන සත්‌තෙ අහිතා නිසෙධෙත්‌වා හිතෙ නියොජෙති. තෙනාහ –

    Tatridaṃ kalyāṇamittalakkhaṇaṃ – idha kalyāṇamitto saddhāsampanno hoti sīlasampanno sutasampanno cāgasampanno vīriyasampanno satisampanno samādhisampanno paññāsampanno. Tattha saddhāsampattiyā saddahati tathāgatassa bodhiṃ kammaphalañca, tena sammāsambodhihetubhūtaṃ sattesu hitesitaṃ na pariccajati. Sīlasampattiyā sabrahmacārīnaṃ piyo hoti manāpo garu bhāvanīyo codako pāpagarahī vattā vacanakkhamo, sutasampattiyā saccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyuttānaṃ gambhīrānaṃ kathānaṃ kattā hoti, cāgasampattiyā appiccho hoti santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho, vīriyasampattiyā āraddhavīriyo hoti sattānaṃ hitappaṭipattiyā, satisampattiyā upaṭṭhitassati hoti, samādhisampattiyā avikkhitto hoti samāhitacitto, paññāsampattiyā aviparītaṃ jānāti. So satiyā kusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamāno paññāya sattānaṃ hitāhitaṃ yathābhūtaṃ jānitvā, samādhinā tattha ekaggacitto hutvā, vīriyena satte ahitā nisedhetvā hite niyojeti. Tenāha –

    ‘‘පියො ගරු භාවනීයො, වත්‌තා ච වචනක්‌ඛමො;

    ‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;

    ගම්‌භීරඤ්‌ච කථං කත්‌තා, නො චට්‌ඨානෙ නියොජයෙ’’ති. (අ. නි. 7.37);

    Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojaye’’ti. (a. ni. 7.37);

    අයං පඨමො ධම්‌මො පරිපාකාය සංවත්‌තතීති, අයං කල්‍යාණමිත්‌තතාසඞ්‌ඛාතො බ්‍රහ්‌මචරියවාසස්‌ස ආදිභාවතො, සබ්‌බෙසඤ්‌ච කුසලානං ධම්‌මානං බහුකාරතාය පධානභාවතො ච ඉමෙසු පඤ්‌චසු ධම්‌මෙසු ආදිතො වුත්‌තත්‌තා පඨමො අනවජ්‌ජධම්‌මො අවිසුද්‌ධානං සද්‌ධාදීනං විසුද්‌ධිකරණවසෙන චෙතොවිමුත්‌තියා පරිපාකාය සංවත්‌තති. එත්‌ථ ච කල්‍යාණමිත්‌තස්‌ස බහුකාරතා පධානතා ච ‘‘උපඩ්‌ඪමිදං, භන්‌තෙ, බ්‍රහ්‌මචරියස්‌ස යදිදං කල්‍යාණමිත්‌තතා’’ති වදන්‌තං ධම්‌මභණ්‌ඩාගාරිකං, ‘‘මා හෙවං, ආනන්‌දා’’ති ද්‌වික්‌ඛත්‌තුං පටිසෙධෙත්‌වා, ‘‘සකලමෙව හිදං, ආනන්‌ද, බ්‍රහ්‌මචරියං, යදිදං කල්‍යාණමිත්‌තතා කල්‍යාණසහායතා’’තිආදිසුත්‌තපදෙහි (සං. නි. 1.129; 5.2) වෙදිතබ්‌බා.

    Ayaṃ paṭhamo dhammo paripākāya saṃvattatīti, ayaṃ kalyāṇamittatāsaṅkhāto brahmacariyavāsassa ādibhāvato, sabbesañca kusalānaṃ dhammānaṃ bahukāratāya padhānabhāvato ca imesu pañcasu dhammesu ādito vuttattā paṭhamo anavajjadhammo avisuddhānaṃ saddhādīnaṃ visuddhikaraṇavasena cetovimuttiyā paripākāya saṃvattati. Ettha ca kalyāṇamittassa bahukāratā padhānatā ca ‘‘upaḍḍhamidaṃ, bhante, brahmacariyassa yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti vadantaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ, ‘‘mā hevaṃ, ānandā’’ti dvikkhattuṃ paṭisedhetvā, ‘‘sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyaṃ, yadidaṃ kalyāṇamittatā kalyāṇasahāyatā’’tiādisuttapadehi (saṃ. ni. 1.129; 5.2) veditabbā.

    පුන චපරන්‌ති පුන ච අපරං ධම්‌මජාතං. සීලවාති එත්‌ථ කෙනට්‌ඨෙන සීලං? සීලනට්‌ඨෙන සීලං. කිමිදං සීලනං නාම? සමාධානං, කායකම්‌මාදීනං සුසීල්‍යවසෙන අවිප්‌පකිණ්‌ණතාති අත්‌ථො. අථ වා උපධාරණං, ඣානාදිකුසලානං ධම්‌මානං පතිට්‌ඨානවසෙන ආධාරභාවොති අත්‌ථො. තස්‌මා සීලෙති සීලතීති වා සීලං. අයං තාව සද්‌දලක්‌ඛණනයෙන සීලත්‌ථො. අපරෙ පන ‘‘සිරට්‌ඨො සීතලට්‌ඨො සීලට්‌ඨො සංවරට්‌ඨො’’ති නිරුත්‌තිනයෙන අත්‌ථං වණ්‌ණෙන්‌ති. තයිදං පාරිපූරිතො අතිසයතො වා සීලං අස්‌ස අත්‌ථීති සීලවා, සීලසම්‌පන්‌නොති අත්‌ථො.

    Puna caparanti puna ca aparaṃ dhammajātaṃ. Sīlavāti ettha kenaṭṭhena sīlaṃ? Sīlanaṭṭhena sīlaṃ. Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ, kāyakammādīnaṃ susīlyavasena avippakiṇṇatāti attho. Atha vā upadhāraṇaṃ, jhānādikusalānaṃ dhammānaṃ patiṭṭhānavasena ādhārabhāvoti attho. Tasmā sīleti sīlatīti vā sīlaṃ. Ayaṃ tāva saddalakkhaṇanayena sīlattho. Apare pana ‘‘siraṭṭho sītalaṭṭho sīlaṭṭho saṃvaraṭṭho’’ti niruttinayena atthaṃ vaṇṇenti. Tayidaṃ pāripūrito atisayato vā sīlaṃ assa atthīti sīlavā, sīlasampannoti attho.

    යථා ච සීලවා හොති සීලසම්‌පන්‌නො, තං දස්‌සෙතුං ‘‘පාතිමොක්‌ඛසංවරසංවුතො’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ පාතිමොක්‌ඛන්‌ති සික්‌ඛාපදසීලං. තඤ්‌හි යො නං පාති රක්‌ඛති, තං මොක්‌ඛෙති මොචෙති ආපායිකාදීහි දුක්‌ඛෙහීති පාතිමොක්‌ඛං. සංවරණං සංවරො, කායවාචාහි අවීතික්‌කමො. පාතිමොක්‌ඛමෙව සංවරො පාතිමොක්‌ඛසංවරො, තෙන සංවුතො පිහිතකායවාචොති පාතිමොක්‌ඛසංවරසංවුතො, ඉදමස්‌ස තස්‌මිං සීලෙ පතිට්‌ඨිතභාවපරිදීපනං. විහරතීති තදනුරූපවිහාරසමඞ්‌ගිභාවපරිදීපනං. ආචාරගොචරසම්‌පන්‌නොති හෙට්‌ඨා පාතිමොක්‌ඛසංවරස්‌ස, උපරි විසෙසානං යොගස්‌ස ච උපකාරකධම්‌මපරිදීපනං. අණුමත්‌තෙසු වජ්‌ජෙසු භයදස්‌සාවීති පාතිමොක්‌ඛසීලතො අචවනධම්‌මතාපරිදීපනං. සමාදායාති සික්‌ඛාපදානං අනවසෙසතො ආදානපරිදීපනං. සික්‌ඛතීති සික්‌ඛාය සමඞ්‌ගිභාවපරිදීපනං. සික්‌ඛාපදෙසූති සික්‌ඛිතබ්‌බධම්‌මපරිදීපනං.

    Yathā ca sīlavā hoti sīlasampanno, taṃ dassetuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādimāha. Tattha pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ. Saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo. Pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, tena saṃvuto pihitakāyavācoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto, idamassa tasmiṃ sīle patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa, upari visesānaṃ yogassa ca upakārakadhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti pātimokkhasīlato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti sikkhāya samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.

    අපරො නයො – කිලෙසානං බලවභාවතො, පාපකිරියාය සුකරභාවතො, පුඤ්‌ඤකිරියාය ච දුක්‌කරභාවතො බහුක්‌ඛත්‌තුං අපායෙසු පතනසීලොති පාතී, පුථුජ්‌ජනො. අනිච්‌චතාය වා භවාදීසු කම්‌මවෙගක්‌ඛිත්‌තො ඝටීයන්‌තං විය අනවට්‌ඨානෙන පරිබ්‌භමනතො ගමනසීලොති පාතී, මරණවසෙන වා තම්‌හි තම්‌හි සත්‌තනිකායෙ අත්‌තභාවස්‌ස පතනසීලොති වා පාතී, සත්‌තසන්‌තානො චිත්‌තමෙව වා. තං පාතිනං සංසාරදුක්‌ඛතො මොක්‌ඛෙතීති පාතිමොක්‌ඛං. චිත්‌තස්‌ස හි විමොක්‌ඛෙන සත්‌තො ‘‘විමුත්‌තො’’ති වුච්‌චති. වුත්‌තඤ්‌හි ‘‘චිත්‌තවොදානා සත්‌තා විසුජ්‌ඣන්‌තී’’ති (සං. නි. 3.100), ‘‘අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්‌තං විමුත්‌ත’’න්‌ති (මහාව. 28) ච.

    Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭīyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa patanasīloti vā pātī, sattasantāno cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena satto ‘‘vimutto’’ti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā sattā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100), ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca.

    අථ වා අවිජ්‌ජාදිහෙතුනා සංසාරෙ පතති ගච්‌ඡති පවත්‌තතීති පාති, ‘‘අවිජ්‌ජානීවරණානං සත්‌තානං තණ්‌හාසංයොජනානං සන්‌ධාවතං සංසරත’’න්‌ති (සං. නි. 2.124) හි වුත්‌තං. තස්‌ස පාතිනො සත්‌තස්‌ස තණ්‌හාදිසංකිලෙසත්‌තයතො මොක්‌ඛො එතෙනාති පාතිමොක්‌ඛො, ‘‘කණ්‌ඨෙකාලො’’තිආදීනං විය සමාසසිද්‌ධි වෙදිතබ්‌බා.

    Atha vā avijjādihetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti, ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho, ‘‘kaṇṭhekālo’’tiādīnaṃ viya samāsasiddhi veditabbā.

    අථ වා පාතෙති විනිපාතෙති දුක්‌ඛෙහීති පාති, චිත්‌තං. වුත්‌තඤ්‌හි ‘‘චිත්‌තෙන නිය්‍යතී ලොකො, චිත්‌තෙන පරිකස්‌සතී’’ති (සං. නි. 1.62). තස්‌ස පාතිනො මොක්‌ඛො එතෙනාති පාතිමොක්‌ඛො. පතති වා එතෙන අපායදුක්‌ඛෙ සංසාරදුක්‌ඛෙ චාති පාති, තණ්‌හාදිසංකිලෙසා. වුත්‌තඤ්‌හි – ‘‘තණ්‌හා ජනෙති පුරිසං (සං. නි. 1.55-57), තණ්‌හාදුතියො පුරිසො’’ති (ඉතිවු. 15, 105) චාදි. තතො පාතිතො මොක්‌ඛොති පාතිමොක්‌ඛො.

    Atha vā pāteti vinipāteti dukkhehīti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena niyyatī loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkilesā. Vuttañhi – ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.55-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105) cādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkho.

    අථ වා පතති එත්‌ථාති පාති, ඡ අජ්‌ඣත්‌තිකබාහිරානි ආයතනානි. වුත්‌තඤ්‌හි – ‘‘ඡසු ලොකො සමුප්‌පන්‌නො, ඡසු කුබ්‌බති සන්‌ථව’’න්‌ති (සු. නි. 171). තතො ඡ අජ්‌ඣත්‌තිකබාහිරායතනසඞ්‌ඛාතපාතිතො මොක්‌ඛොති පාතිමොක්‌ඛො. අථ වා පාතො විනිපාතො අස්‌ස අත්‌ථීති පාතී, සංසාරො. තතො මොක්‌ඛොති පාතිමොක්‌ඛො.

    Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi – ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (su. ni. 171). Tato cha ajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātapātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho.

    අථ වා සබ්‌බලොකාධිපතිභාවතො ධම්‌මිස්‌සරො භගවා පතීති වුච්‌චති, මුච්‌චති එතෙනාති මොක්‌ඛො. පතිනො මොක්‌ඛො තෙන පඤ්‌ඤත්‌තත්‌තාති පතිමොක්‌ඛො, පතිමොක්‌ඛො එව පාතිමොක්‌ඛො. සබ්‌බගුණානං වා තම්‌මූලභාවතො උත්‌තමට්‌ඨෙන පති ච, සො යථාවුත්‌තට්‌ඨෙන මොක්‌ඛො චාති පතිමොක්‌ඛො, පතිමොක්‌ඛො එව පාතිමොක්‌ඛො. තථා හි වුත්‌තං ‘‘පාතිමොක්‌ඛන්‌තිආදිමෙතං මුඛමෙත’’න්‌ති විත්‌ථාරො.

    Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā patīti vuccati, muccati etenāti mokkho. Patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā tammūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca, so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhantiādimetaṃ mukhameta’’nti vitthāro.

    අථ වා ඉති පකාරෙ, අතීති අච්‌චන්‌තත්‌ථෙ නිපාතො, තස්‌මා පකාරෙහි අච්‌චන්‌තං මොක්‌ඛෙතීති පාතිමොක්‌ඛං. ඉදඤ්‌හි සීලං සයං තදඞ්‌ගවසෙන, සමාධිසහිතං පඤ්‌ඤාසහිතඤ්‌ච වික්‌ඛම්‌භනවසෙන සමුච්‌ඡෙදවසෙන ච අච්‌චන්‌තං මොක්‌ඛෙති මොචෙතීති පාතිමොක්‌ඛං. පති මොක්‌ඛොති වා පතිමොක්‌ඛො, තම්‌හා තම්‌හා වීතික්‌කමදොසතො පච්‌චෙකං මොක්‌ඛොති අත්‌ථො. පතිමොක්‌ඛො එව පාතිමොක්‌ඛො. මොක්‌ඛොති වා නිබ්‌බානං, තස්‌ස මොක්‌ඛස්‌ස පටිබිම්‌බභූතොති පතිමොක්‌ඛො. සීලසංවරො හි සූරියස්‌ස අරුණුග්‌ගමනං විය නිබ්‌බානස්‌ස උදයභූතො තප්‌පටිභාගො ච යථාරහං සංකිලෙසනිබ්‌බාපනතො. පතිමොක්‌ඛො එව පාතිමොක්‌ඛො. පතිවත්‌තති මොක්‌ඛෙති දුක්‌ඛන්‌ති වා පතිමොක්‌ඛං, පතිමොක්‌ඛමෙව පාතිමොක්‌ඛන්‌ති එවං තාවෙත්‌ථ පාතිමොක්‌ඛසද්‌දස්‌ස අත්‌ථො වෙදිතබ්‌බො.

    Atha vā paiti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkhaṃ. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkhoti vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtoti patimokkho. Sīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo ca yathārahaṃ saṃkilesanibbāpanato. Patimokkho eva pātimokkho. Pativattati mokkheti dukkhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evaṃ tāvettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.

    සංවරති පිදහති එතෙනාති සංවරො, පාතිමොක්‌ඛමෙව සංවරො පාතිමොක්‌ඛසංවරො. අත්‌ථතො පන තතො තතො වීතික්‌කමිතබ්‌බතො විරතියො චෙතනා ච. තෙන පාතිමොක්‌ඛසංවරෙන උපෙතො සමන්‌නාගතො පාතිමොක්‌ඛසංවරසංවුතොති වුත්‌තො. වුත්‌තඤ්‌හෙතං විභඞ්‌ගෙ –

    Saṃvarati pidahati etenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro. Atthato pana tato tato vītikkamitabbato viratiyo cetanā ca. Tena pātimokkhasaṃvarena upeto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti vutto. Vuttañhetaṃ vibhaṅge –

    ‘‘ඉමිනා පාතිමොක්‌ඛසංවරෙන උපෙතො හොති සමුපෙතො උපාගතො සමුපාගතො උපපන්‌නො සමුපපන්‌නො සමන්‌නාගතො, තෙන වුච්‌චති පාතිමොක්‌ඛසංවරසංවුතො’’ති (විභ. 511).

    ‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, tena vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti (vibha. 511).

    විහරතීති ඉරියාපථවිහාරෙන විහරති ඉරීයති වත්‌තති.

    Viharatīti iriyāpathavihārena viharati irīyati vattati.

    ආචාරගොචරසම්‌පන්‌නොති වෙළුදානාදිමිච්‌ඡාජීවස්‌ස කායපාගබ්‌භියාදීනඤ්‌ච අකරණෙන සබ්‌බසො අනාචාරං වජ්‌ජෙත්‌වා ‘‘කායිකො අවීතික්‌කමො වාචසිකො අවීතික්‌කමො කායිකවාචසිකො අවීතික්‌කමො’’ති එවං වුත්‌තභික්‌ඛුසාරුප්‌පආචාරසම්‌පත්‌තියා, වෙසියාදිඅගොචරං වජ්‌ජෙත්‌වා පිණ්‌ඩපාතාදිඅත්‌ථං උපසඞ්‌කමිතුං යුත්‌තට්‌ඨානසඞ්‌ඛාතෙන ගොචරෙන ච සම්‌පන්‌නත්‌තා ආචාරගොචරසම්‌පන්‌නො.

    Ācāragocarasampannoti veḷudānādimicchājīvassa kāyapāgabbhiyādīnañca akaraṇena sabbaso anācāraṃ vajjetvā ‘‘kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo kāyikavācasiko avītikkamo’’ti evaṃ vuttabhikkhusāruppaācārasampattiyā, vesiyādiagocaraṃ vajjetvā piṇḍapātādiatthaṃ upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānasaṅkhātena gocarena ca sampannattā ācāragocarasampanno.

    අපිච යො භික්‌ඛු සත්‌ථරි සගාරවො සප්‌පතිස්‌සො සබ්‍රහ්‌මචාරීසු සගාරවො සප්‌පතිස්‌සො හිරොත්‌තප්‌පසම්‌පන්‌නො සුනිවත්‌ථො සුපාරුතො පාසාදිකෙන අභික්‌කන්‌තෙන පටික්‌කන්‌තෙන ආලොකිතෙන විලොකිතෙන සමිඤ්‌ජිතෙන පසාරිතෙන ඉරියාපථසම්‌පන්‌නො ඉන්‌ද්‍රියෙසු ගුත්‌තද්‌වාරො භොජනෙ මත්‌තඤ්‌ඤූ ජාගරියමනුයුත්‌තො සතිසම්‌පජඤ්‌ඤෙන සමන්‌නාගතො අප්‌පිච්‌ඡො සන්‌තුට්‌ඨො පවිවිත්‌තො අසංසට්‌ඨො ආභිසමාචාරිකෙසු සක්‌කච්‌චකාරී ගරුචිත්‌තීකාරබහුලො විහරති, අයං වුච්‌චති ආචාරසම්‌පන්‌නො.

    Apica yo bhikkhu satthari sagāravo sappatisso sabrahmacārīsu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena iriyāpathasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyamanuyutto satisampajaññena samannāgato appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācārasampanno.

    ගොචරො පන උපනිස්‌සයගොචරො ආරක්‌ඛගොචරො උපනිබන්‌ධගොචරොති තිවිධො. තත්‌ථ යො දසකථාවත්‌ථුගුණසමන්‌නාගතො වුත්‌තලක්‌ඛණො කල්‍යාණමිත්‌තො, යං නිස්‌සාය අසුතං සුණාති, සුතං පරියොදාපෙති, කඞ්‌ඛං විතරති, දිට්‌ඨිං උජුං කරොති, චිත්‌තං පසාදෙති, යඤ්‌ච අනුසික්‌ඛන්‌තො සද්‌ධාය වඩ්‌ඪති , සීලෙන, සුතෙන, චාගෙන, පඤ්‌ඤාය වඩ්‌ඪති, අයං වුච්‌චති උපනිස්‌සයගොචරො.

    Gocaro pana upanissayagocaro ārakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho. Tattha yo dasakathāvatthuguṇasamannāgato vuttalakkhaṇo kalyāṇamitto, yaṃ nissāya asutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodāpeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujuṃ karoti, cittaṃ pasādeti, yañca anusikkhanto saddhāya vaḍḍhati , sīlena, sutena, cāgena, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ vuccati upanissayagocaro.

    යො භික්‌ඛු අන්‌තරඝරං පවිට්‌ඨො වීථිං පටිපන්‌නො ඔක්‌ඛිත්‌තචක්‌ඛු යුගමත්‌තදස්‌සාවී චක්‌ඛුන්‌ද්‍රියසංවුතොව ගච්‌ඡති, න හත්‌ථිං ඔලොකෙන්‌තො, න අස්‌සං, න රථං, න පත්‌තිං, න ඉත්‌ථිං, න පුරිසං ඔලොකෙන්‌තො, න උද්‌ධං ඔලොකෙන්‌තො, න අධො ඔලොකෙන්‌තො, න දිසාවිදිසං පෙක්‌ඛමානො ගච්‌ඡති, අයං ආරක්‌ඛගොචරො.

    Yo bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno okkhittacakkhu yugamattadassāvī cakkhundriyasaṃvutova gacchati, na hatthiṃ olokento, na assaṃ, na rathaṃ, na pattiṃ, na itthiṃ, na purisaṃ olokento, na uddhaṃ olokento, na adho olokento, na disāvidisaṃ pekkhamāno gacchati, ayaṃ ārakkhagocaro.

    උපනිබන්‌ධගොචරො පන චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා, යත්‌ථ භික්‌ඛු අත්‌තනො චිත්‌තං උපනිබන්‌ධති, වුත්‌තඤ්‌හෙතං භගවතා –

    Upanibandhagocaro pana cattāro satipaṭṭhānā, yattha bhikkhu attano cittaṃ upanibandhati, vuttañhetaṃ bhagavatā –

    ‘‘කො ච, භික්‌ඛවෙ, භික්‌ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්‌තිකො විසයො, යදිදං චත්‌තාරො සතිපට්‌ඨානා’’ති (සං. නි. 5.372).

    ‘‘Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā’’ti (saṃ. ni. 5.372).

    තත්‌ථ උපනිස්‌සයගොචරස්‌ස පුබ්‌බෙ වුත්‌තත්‌තා ඉතරෙසං වසෙනෙත්‌ථ ගොචරො වෙදිතබ්‌බො. ඉති යථාවුත්‌තාය ආචාරසම්‌පත්‌තියා, ඉමාය ච ගොචරසම්‌පත්‌තියා සමන්‌නාගතත්‌තා ආචාරගොචරසම්‌පන්‌නො.

    Tattha upanissayagocarassa pubbe vuttattā itaresaṃ vasenettha gocaro veditabbo. Iti yathāvuttāya ācārasampattiyā, imāya ca gocarasampattiyā samannāgatattā ācāragocarasampanno.

    අණුමත්‌තෙසු වජ්‌ජෙසු භයදස්‌සාවීති අප්‌පමත්‌තකත්‌තා අණුප්‌පමාණෙසු අස්‌සතියා අසඤ්‌චිච්‌ච ආපන්‌නසෙඛියඅකුසලචිත්‌තුප්‌පාදාදිභෙදෙසු වජ්‌ජෙසු භයදස්‌සනසීලො. යො හි භික්‌ඛු පරමාණුමත්‌තං වජ්‌ජං අට්‌ඨසට්‌ඨියොජනපමාණාධිකයොජනසතසහස්‌සුබ්‌බෙධසිනෙරුපබ්‌බතරාජසදිසං කත්‌වා පස්‌සති, යොපි සබ්‌බලහුකං දුබ්‌භාසිතමත්‌තං පාරාජිකසදිසං කත්‌වා පස්‌සති, අයම්‌පි අණුමත්‌තෙසු වජ්‌ජෙසු භයදස්‌සාවී නාම. සමාදාය සික්‌ඛති සික්‌ඛාපදෙසූති යංකිඤ්‌චි සික්‌ඛාපදෙසු සික්‌ඛිතබ්‌බං, තං සබ්‌බෙන සබ්‌බං සබ්‌බථා සබ්‌බං අනවසෙසං සම්‌මා ආදියිත්‌වා සික්‌ඛති, පවත්‌තති පරිපූරෙතීති අත්‌ථො.

    Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti appamattakattā aṇuppamāṇesu assatiyā asañcicca āpannasekhiyaakusalacittuppādādibhedesu vajjesu bhayadassanasīlo. Yo hi bhikkhu paramāṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanapamāṇādhikayojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājasadisaṃ katvā passati, yopi sabbalahukaṃ dubbhāsitamattaṃ pārājikasadisaṃ katvā passati, ayampi aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī nāma. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃkiñci sikkhāpadesu sikkhitabbaṃ, taṃ sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ anavasesaṃ sammā ādiyitvā sikkhati, pavattati paripūretīti attho.

    අභිසල්‌ලෙඛිකාති අතිවිය කිලෙසානං සල්‌ලෙඛනී, තෙසං තනුභාවාය පහානාය යුත්‌තරූපා. චෙතොවිවරණසප්‌පායාති චෙතසො පටිච්‌ඡාදකානං නීවරණානං දූරීභාවකරණෙන චෙතොවිවරණසඞ්‌ඛාතානං සමථවිපස්‌සනානං සප්‌පායා, සමථවිපස්‌සනාචිත්‌තස්‌සෙව වා විවරණාය පාකටීකරණාය වා සප්‌පායා උපකාරිකාති චෙතොවිවරණසප්‌පායා.

    Abhisallekhikāti ativiya kilesānaṃ sallekhanī, tesaṃ tanubhāvāya pahānāya yuttarūpā. Cetovivaraṇasappāyāti cetaso paṭicchādakānaṃ nīvaraṇānaṃ dūrībhāvakaraṇena cetovivaraṇasaṅkhātānaṃ samathavipassanānaṃ sappāyā, samathavipassanācittasseva vā vivaraṇāya pākaṭīkaraṇāya vā sappāyā upakārikāti cetovivaraṇasappāyā.

    ඉදානි යෙන නිබ්‌බිදාදිආවහනෙන අයං කථා අභිසල්‌ලෙඛිකා චෙතොවිවරණසප්‌පායා ච නාම හොති, තං දස්‌සෙතුං ‘‘එකන්‌තනිබ්‌බිදායා’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ එකන්‌තනිබ්‌බිදායාති එකංසෙනෙව වට්‌ටදුක්‌ඛතො නිබ්‌බින්‌දනත්‌ථාය. විරාගාය නිරොධායාති තස්‌සෙව විරජ්‌ජනත්‌ථාය ච නිරුජ්‌ඣනත්‌ථාය ච. උපසමායාති සබ්‌බකිලෙසූපසමාය. අභිඤ්‌ඤායාති සබ්‌බස්‌සාපි අභිඤ්‌ඤෙය්‍යස්‌ස අභිජානනාය. සම්‌බොධායාති චතුමග්‌ගසම්‌බොධාය. නිබ්‌බානායාති අනුපාදිසෙසනිබ්‌බානාය. එතෙසු හි ආදිතො තීහි පදෙහි විපස්‌සනා වුත්‌තා, ද්‌වීහි මග්‌ගො, ද්‌වීහි නිබ්‌බානං වුත්‌තං. සමථවිපස්‌සනා ආදිං කත්‌වා නිබ්‌බානපරියොසානො අයං සබ්‌බො උත්‌තරිමනුස්‌සධම්‌මො දසකථාවත්‌ථුලාභිනො සිජ්‌ඣතීති දස්‌සෙති.

    Idāni yena nibbidādiāvahanena ayaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekantanibbidāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekantanibbidāyāti ekaṃseneva vaṭṭadukkhato nibbindanatthāya. Virāgāya nirodhāyāti tasseva virajjanatthāya ca nirujjhanatthāya ca. Upasamāyāti sabbakilesūpasamāya. Abhiññāyāti sabbassāpi abhiññeyyassa abhijānanāya. Sambodhāyāti catumaggasambodhāya. Nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. Etesu hi ādito tīhi padehi vipassanā vuttā, dvīhi maggo, dvīhi nibbānaṃ vuttaṃ. Samathavipassanā ādiṃ katvā nibbānapariyosāno ayaṃ sabbo uttarimanussadhammo dasakathāvatthulābhino sijjhatīti dasseti.

    ඉදානි තං කථං විභජිත්‌වා දස්‌සෙන්‌තො ‘‘අප්‌පිච්‌ඡකථා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ අප්‌පිච්‌ඡොති න ඉච්‌ඡො, තස්‌ස කථා අප්‌පිච්‌ඡකථා, අප්‌පිච්‌ඡභාවප්‌පටිසංයුත්‌තා කථා වා අප්‌පිච්‌ඡකථා. එත්‌ථ ච අත්‍රිච්‌ඡො පාපිච්‌ඡො මහිච්‌ඡො අප්‌පිච්‌ඡොති ඉච්‌ඡාවසෙන චත්‌තාරො පුග්‌ගලා. තෙසු අත්‌තනා යථාලද්‌ධෙන ලාභෙන අතිත්‌තො උපරූපරි ලාභං ඉච්‌ඡන්‌තො අත්‍රිච්‌ඡො නාම. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං –

    Idāni taṃ kathaṃ vibhajitvā dassento ‘‘appicchakathā’’tiādimāha. Tattha appicchoti na iccho, tassa kathā appicchakathā, appicchabhāvappaṭisaṃyuttā kathā vā appicchakathā. Ettha ca atriccho pāpiccho mahiccho appicchoti icchāvasena cattāro puggalā. Tesu attanā yathāladdhena lābhena atitto uparūpari lābhaṃ icchanto atriccho nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘චතුබ්‌භි අට්‌ඨජ්‌ඣගමා, අට්‌ඨභි චාපි සොළස;

    ‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhabhi cāpi soḷasa;

    සොළසභි ච ද්‌වත්‌තිංස, අත්‍රිච්‌ඡං චක්‌කමාසදො;

    Soḷasabhi ca dvattiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;

    ඉච්‌ඡාහතස්‌ස පොසස්‌ස, චක්‌කං භමති මත්‌ථකෙ’’ති. (ජා. 1.5.103);

    Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.5.103);

    ‘‘අත්‍රිච්‌ඡා අතිලොභෙන, අතිලොභමදෙන චා’’ති ච. (ජා. 1.2.168);

    ‘‘Atricchā atilobhena, atilobhamadena cā’’ti ca. (jā. 1.2.168);

    ලාභසක්‌කාරසිලොකනිකාමයතාය අසන්‌තගුණසම්‌භාවනාධිප්‌පායො පාපිච්‌ඡො. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං –

    Lābhasakkārasilokanikāmayatāya asantaguṇasambhāvanādhippāyo pāpiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘තත්‌ථ කතමා කුහනා? ලාභසක්‌කාරසිලොකසන්‌නිස්‌සිතස්‌ස පාපිච්‌ඡස්‌ස ඉච්‌ඡාපකතස්‌ස පච්‌චයප්‌පටිසෙවනසඞ්‌ඛාතෙන වා සාමන්‌තජප්‌පිතෙන වා ඉරියාපථස්‌ස වා අඨපනා’’තිආදි (විභ. 861).

    ‘‘Tattha katamā kuhanā? Lābhasakkārasilokasannissitassa pāpicchassa icchāpakatassa paccayappaṭisevanasaṅkhātena vā sāmantajappitena vā iriyāpathassa vā aṭhapanā’’tiādi (vibha. 861).

    සන්‌තගුණසම්‌භාවනාධිප්‌පායො පටිග්‌ගහණෙ අමත්‌තඤ්‌ඤූ මහිච්‌ඡො. යං සන්‌ධාය වුත්‌තං –

    Santaguṇasambhāvanādhippāyo paṭiggahaṇe amattaññū mahiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –

    ‘‘ඉධෙකච්‌චො සද්‌ධො සමානො ‘සද්‌ධොති මං ජනො ජානාතූ’ති ඉච්‌ඡති, සීලවා සමානො ‘සීලවාති මං ජනො ජානාතූ’ති ඉච්‌ඡතී’’තිආදි (විභ. 851).

    ‘‘Idhekacco saddho samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchati, sīlavā samāno ‘sīlavāti maṃ jano jānātū’ti icchatī’’tiādi (vibha. 851).

    දුත්‌තප්‌පියතාය හිස්‌ස විජාතමාතාපි චිත්‌තං ගහෙතුං න සක්‌කොති. තෙනෙතං වුච්‌චති –

    Duttappiyatāya hissa vijātamātāpi cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Tenetaṃ vuccati –

    ‘‘අග්‌ගික්‌ඛන්‌ධො සමුද්‌දො ච, මහිච්‌ඡො චාපි පුග්‌ගලො;

    ‘‘Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cāpi puggalo;

    සකටෙහි පච්‌චයෙ දෙන්‌තු, තයොපෙතෙ අතප්‌පියා’’ති.

    Sakaṭehi paccaye dentu, tayopete atappiyā’’ti.

    එතෙ පන අත්‍රිච්‌ඡතාදයො දොසෙ ආරකා පරිවජ්‌ජෙත්‌වා සන්‌තගුණනිගූහනාධිප්‌පායො පටිග්‌ගහණෙ ච මත්‌තඤ්‌ඤූ අප්‌පිච්‌ඡො. සො අත්‌තනි විජ්‌ජමානම්‌පි ගුණං පටිච්‌ඡාදෙතුකාමතාය සද්‌ධො සමානො ‘‘සද්‌ධොති මං ජනො ජානාතූ’’ති න ඉච්‌ඡති, සීලවා, බහුස්‌සුතො, පවිවිත්‌තො, ආරද්‌ධවීරියො, උපට්‌ඨිතස්‌සති, සමාහිතො, පඤ්‌ඤවා සමානො ‘‘පඤ්‌ඤවාති මං ජනො ජානාතූ’’ති න ඉච්‌ඡති.

    Ete pana atricchatādayo dose ārakā parivajjetvā santaguṇanigūhanādhippāyo paṭiggahaṇe ca mattaññū appiccho. So attani vijjamānampi guṇaṃ paṭicchādetukāmatāya saddho samāno ‘‘saddhoti maṃ jano jānātū’’ti na icchati, sīlavā, bahussuto, pavivitto, āraddhavīriyo, upaṭṭhitassati, samāhito, paññavā samāno ‘‘paññavāti maṃ jano jānātū’’ti na icchati.

    ස්‌වායං පච්‌චයප්‌පිච්‌ඡො ධුතඞ්‌ගප්‌පිච්‌ඡො පරියත්‌තිඅප්‌පිච්‌ඡො අධිගමප්‌පිච්‌ඡොති චතුබ්‌බිධො. තත්‌ථ චතූසු පච්‌චයෙසු අප්‌පිච්‌ඡො පච්‌චයදායකං දෙය්‍යධම්‌මං අත්‌තනො ථාමඤ්‌ච ඔලොකෙත්‌වා සචෙපි හි දෙය්‍යධම්‌මො බහු හොති, දායකො අප්‌පං දාතුකාමො, දායකස්‌ස වසෙන අප්‌පමෙව ගණ්‌හාති. දෙය්‍යධම්‌මො චෙ අප්‌පො, දායකො බහුං දාතුකාමො, දෙය්‍යධම්‌මස්‌ස වසෙන අප්‌පමෙව ගණ්‌හාති. දෙය්‍යධම්‌මොපි චෙ බහු, දායකොපි බහුං දාතුකාමො, අත්‌තනො ථාමං ඤත්‌වා පමාණයුත්‌තමෙව ගණ්‌හාති. එවරූපො හි භික්‌ඛු අනුප්‌පන්‌නං ලාභං උප්‌පාදෙති, උප්‌පන්‌නං ලාභං ථාවරං කරොති, දායකානං චිත්‌තං ආරාධෙති. ධුතඞ්‌ගසමාදානස්‌ස පන අත්‌තනි අත්‌ථිභාවං න ජානාපෙතුකාමො ධුතඞ්‌ගප්‌පිච්‌ඡො. යො අත්‌තනො බහුස්‌සුතභාවං ජානාපෙතුං න ඉච්‌ඡති, අයං පරියත්‌තිඅප්‌පිච්‌ඡො. යො පන සොතාපන්‌නාදීසු අඤ්‌ඤතරො හුත්‌වා සබ්‍රහ්‌මචාරීනම්‌පි අත්‌තනො සොතාපන්‌නාදිභාවං ජානාපෙතුං න ඉච්‌ඡති, අයං අධිගමප්‌පිච්‌ඡො. එවමෙතෙසං අප්‌පිච්‌ඡානං යා අප්‌පිච්‌ඡතා, තස්‌සා සද්‌ධිං සන්‌දස්‌සනාදිවිධිනා අනෙකාකාරවොකාරආනිසංසවිභාවනවසෙන, තප්‌පටිපක්‌ඛස්‌ස අත්‍රිච්‌ඡාදිභෙදස්‌ස ඉච්‌ඡාචාරස්‌ස ආදීනවවිභාවනවසෙන ච පවත්‌තා කථා අප්‌පිච්‌ඡකථා.

    Svāyaṃ paccayappiccho dhutaṅgappiccho pariyattiappiccho adhigamappicchoti catubbidho. Tattha catūsu paccayesu appiccho paccayadāyakaṃ deyyadhammaṃ attano thāmañca oloketvā sacepi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammo ce appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammopi ce bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇayuttameva gaṇhāti. Evarūpo hi bhikkhu anuppannaṃ lābhaṃ uppādeti, uppannaṃ lābhaṃ thāvaraṃ karoti, dāyakānaṃ cittaṃ ārādheti. Dhutaṅgasamādānassa pana attani atthibhāvaṃ na jānāpetukāmo dhutaṅgappiccho. Yo attano bahussutabhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ pariyattiappiccho. Yo pana sotāpannādīsu aññataro hutvā sabrahmacārīnampi attano sotāpannādibhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ adhigamappiccho. Evametesaṃ appicchānaṃ yā appicchatā, tassā saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena, tappaṭipakkhassa atricchādibhedassa icchācārassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā appicchakathā.

    සන්‌තුට්‌ඨිකථාති එත්‌ථ සන්‌තුට්‌ඨීති සකෙන අත්‌තනා ලද්‌ධෙන තුට්‌ඨි සන්‌තුට්‌ඨි. අථ වා විසමං පච්‌චයිච්‌ඡං පහාය සමං තුට්‌ඨි, සන්‌තුට්‌ඨි. සන්‌තෙන වා විජ්‌ජමානෙන තුට්‌ඨි සන්‌තුට්‌ඨි. වුත්‌තඤ්‌චෙතං –

    Santuṭṭhikathāti ettha santuṭṭhīti sakena attanā laddhena tuṭṭhi santuṭṭhi. Atha vā visamaṃ paccayicchaṃ pahāya samaṃ tuṭṭhi, santuṭṭhi. Santena vā vijjamānena tuṭṭhi santuṭṭhi. Vuttañcetaṃ –

    ‘‘අතීතං නානුසොචන්‌තො, නප්‌පජප්‌පමනාගතං;

    ‘‘Atītaṃ nānusocanto, nappajappamanāgataṃ;

    පච්‌චුප්‌පන්‌නෙන යාපෙන්‌තො, සන්‌තුට්‌ඨොති පවුච්‌චතී’’ති.

    Paccuppannena yāpento, santuṭṭhoti pavuccatī’’ti.

    සම්‌මා වා ඤායෙන භගවතා අනුඤ්‌ඤාතවිධිනා පච්‌චයෙහි තුට්‌ඨි සන්‌තුට්‌ඨි. අත්‌ථතො ඉතරීතරපච්‌චයසන්‌තොසො , සො ද්‌වාදසවිධො හොති. කථං ? චීවරෙ යථාලාභසන්‌තොසො, යථාබලසන්‌තොසො, යථාසාරුප්‌පසන්‌තොසොති තිවිධො, එවං පිණ්‌ඩපාතාදීසු.

    Sammā vā ñāyena bhagavatā anuññātavidhinā paccayehi tuṭṭhi santuṭṭhi. Atthato itarītarapaccayasantoso , so dvādasavidho hoti. Kathaṃ ? Cīvare yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantosoti tividho, evaṃ piṇḍapātādīsu.

    තත්‍රායං පභෙදවණ්‌ණනා – ඉධ භික්‌ඛු චීවරං ලභති සුන්‌දරං වා අසුන්‌දරං වා, සො තෙනෙව යාපෙති, අඤ්‌ඤං න පත්‌ථෙති, ලභන්‌තොපි න ගණ්‌හාති, අයමස්‌ස චීවරෙ යථාලාභසන්‌තොසො. අථ පන පකතිදුබ්‌බලො වා හොති ආබාධජරාභිභූතො වා, ගරුං චීවරං පාරුපන්‌තො කිලමති, සො සභාගෙන භික්‌ඛුනා සද්‌ධිං තං පරිවත්‌තෙත්‌වා ලහුකෙන යාපෙන්‌තොපි සන්‌තුට්‌ඨොව හොති, අයමස්‌ස චීවරෙ යථාබලසන්‌තොසො. අපරො පට්‌ටචීවරාදීනං අඤ්‌ඤතරං මහග්‌ඝචීවරං ලභිත්‌වා ‘‘ඉදං ථෙරානං චිරපබ්‌බජිතානං, ඉදං බහුස්‌සුතානං අනුරූපං, ඉදං ගිලානානං දුබ්‌බලානං, ඉදං අප්‌පලාභීනං වා හොතූ’’ති තෙසං දත්‌වා අත්‌තනා සඞ්‌කාරකූටාදිතො නන්‌තකානි උච්‌චිනිත්‌වා සඞ්‌ඝාටිං කත්‌වා තෙසං වා පුරාණචීවරානි ගහෙත්‌වා ධාරෙන්‌තොපි සන්‌තුට්‌ඨොව හොති, අයමස්‌ස චීවරෙ යථාසාරුප්‌පසන්‌තොසො.

    Tatrāyaṃ pabhedavaṇṇanā – idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa cīvare yathālābhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vā hoti ābādhajarābhibhūto vā, garuṃ cīvaraṃ pārupanto kilamati, so sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā lahukena yāpentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathābalasantoso. Aparo paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghacīvaraṃ labhitvā ‘‘idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ, idaṃ bahussutānaṃ anurūpaṃ, idaṃ gilānānaṃ dubbalānaṃ, idaṃ appalābhīnaṃ vā hotū’’ti tesaṃ datvā attanā saṅkārakūṭādito nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ katvā tesaṃ vā purāṇacīvarāni gahetvā dhārentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso.

    ඉධ පන භික්‌ඛු පිණ්‌ඩපාතං ලභති ලූඛං වා පණීතං වා, සො තෙනෙව යාපෙති, අඤ්‌ඤං න පත්‌ථෙති, ලභන්‌තොපි න ගණ්‌හාති, අයමස්‌ස පිණ්‌ඩපාතෙ යථාලාභසන්‌තොසො. අථ පන ආබාධිකො හොති, ලූඛං පකතිවිරුද්‌ධං වා බ්‍යාධිවිරුද්‌ධං වා පිණ්‌ඩපාතං භුඤ්‌ජිත්‌වා ගාළ්‌හං රොගාතඞ්‌කං පාපුණාති, සො සභාගස්‌ස භික්‌ඛුනො දත්‌වා තස්‌ස හත්‌ථතො සප්‌පායභොජනං භුඤ්‌ජිත්‌වා සමණධම්‌මං කරොන්‌තොපි සන්‌තුට්‌ඨොව හොති, අයමස්‌ස පිණ්‌ඩපාතෙ යථාබලසන්‌තොසො . අපරො භික්‌ඛු පණීතං පිණ්‌ඩපාතං ලභති, සො ‘‘අයං පිණ්‌ඩපාතො චිරපබ්‌බජිතාදීනං අනුරූපො’’ති චීවරං විය තෙසං දත්‌වා, තෙසං වා සන්‌තකං ගහෙත්‌වා, අත්‌තනා පිණ්‌ඩාය චරිත්‌වා, මිස්‌සකාහාරං වා පරිභුඤ්‌ජන්‌තොපි සන්‌තුට්‌ඨොව හොති. අයමස්‌ස පිණ්‌ඩපාතෙ යථාසාරුප්‌පසන්‌තොසො.

    Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa piṇḍapāte yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti, lūkhaṃ pakativiruddhaṃ vā byādhiviruddhaṃ vā piṇḍapātaṃ bhuñjitvā gāḷhaṃ rogātaṅkaṃ pāpuṇāti, so sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso. Aparo bhikkhu paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so ‘‘ayaṃ piṇḍapāto cirapabbajitādīnaṃ anurūpo’’ti cīvaraṃ viya tesaṃ datvā, tesaṃ vā santakaṃ gahetvā, attanā piṇḍāya caritvā, missakāhāraṃ vā paribhuñjantopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso.

    ඉධ පන භික්‌ඛුනො සෙනාසනං පාපුණාති මනාපං වා අමනාපං වා අන්‌තමසො තිණකුටිකාපි තිණසන්‌ථාරකම්‌පි, සො තෙනෙව සන්‌තුස්‌සති, පුන අඤ්‌ඤං සුන්‌දරතරං වා පාපුණාති, තං න ගණ්‌හාති, අයමස්‌ස සෙනාසනෙ යථාලාභසන්‌තොසො. අථ පන ආබාධිකො හොති දුබ්‌බලො වා, සො බ්‍යාධිවිරුද්‌ධං වා පකතිවිරුද්‌ධං වා සෙනාසනං ලභති, යත්‌ථස්‌ස වසතො අඵාසු හොති, සො තං සභාගස්‌ස භික්‌ඛුනො දත්‌වා තස්‌ස සන්‌තකෙ සප්‌පායසෙනාසනෙ වසිත්‌වා සමණධම්‌මං කරොන්‌තොපි සන්‌තුට්‌ඨොව හොති, අයමස්‌ස සෙනාසනෙ යථාබලසන්‌තොසො. අපරො සුන්‌දරං සෙනාසනං පත්‌තම්‌පි න සම්‌පටිච්‌ඡති ‘‘පණීතසෙනාසනං පමාදට්‌ඨාන’’න්‌ති, මහාපුඤ්‌ඤතාය වා ලෙණමණ්‌ඩපකූටාගාරාදීනි පණීතසෙනාසනානි ලභති, සො තානි චීවරාදීනි විය චිරපබ්‌බජිතාදීනං දත්‌වා යත්‌ථ කත්‌ථචි වසන්‌තොපි සන්‌තුට්‌ඨොව හොති, අයමස්‌ස සෙනාසනෙ යථාසාරුප්‌පසන්‌තොසො.

    Idha pana bhikkhuno senāsanaṃ pāpuṇāti manāpaṃ vā amanāpaṃ vā antamaso tiṇakuṭikāpi tiṇasanthārakampi, so teneva santussati, puna aññaṃ sundarataraṃ vā pāpuṇāti, taṃ na gaṇhāti, ayamassa senāsane yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti dubbalo vā, so byādhiviruddhaṃ vā pakativiruddhaṃ vā senāsanaṃ labhati, yatthassa vasato aphāsu hoti, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa santake sappāyasenāsane vasitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathābalasantoso. Aparo sundaraṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati ‘‘paṇītasenāsanaṃ pamādaṭṭhāna’’nti, mahāpuññatāya vā leṇamaṇḍapakūṭāgārādīni paṇītasenāsanāni labhati, so tāni cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā yattha katthaci vasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso.

    ඉධ පන භික්‌ඛු භෙසජ්‌ජං ලභති ලූඛං වා පණීතං වා, සො තෙනෙව තුස්‌සති, අඤ්‌ඤං න පත්‌ථෙති, ලභන්‌තොපි න ගණ්‌හාති, අයමස්‌ස ගිලානපච්‌චයෙ යථාලාභසන්‌තොසො. අථ පන තෙලෙන අත්‌ථිකො ඵාණිතං ලභති, සො තං සභාගස්‌ස භික්‌ඛුනො දත්‌වා, තස්‌ස හත්‌ථතො තෙලං ගහෙත්‌වා, භෙසජ්‌ජං කත්‌වා සමණධම්‌මං කරොන්‌තොපි සන්‌තුට්‌ඨොව හොති, අයමස්‌ස ගිලානපච්‌චයෙ යථාබලසන්‌තොසො. අපරො මහාපුඤ්‌ඤො බහුං තෙලමධුඵාණිතාදිපණීතභෙසජ්‌ජං ලභති, සො තං චීවරාදීනි විය චිරපබ්‌බජිතාදීනං දත්‌වා තෙසං ආභතෙන යෙන කෙනචි භෙසජ්‌ජං කරොන්‌තොපි සන්‌තුට්‌ඨොව හොති. යො පන එකස්‌මිං භාජනෙ මුත්‌තහරීතකං, එකස්‌මිං චතුමධුරං ඨපෙත්‌වා ‘‘ගණ්‌හථ, භන්‌තෙ, යදිච්‌ඡසී’’ති වුච්‌චමානො සචස්‌ස තෙසු අඤ්‌ඤතරෙනපි රොගො වූපසම්‌මති , ‘‘මුත්‌තහරීතකං නාම බුද්‌ධාදීහි වණ්‌ණිතං, පූතිමුත්‌තභෙසජ්‌ජං නිස්‌සාය පබ්‌බජ්‌ජා, තත්‌ථ තෙ යාවජීවං උස්‌සාහො කරණීයො’’ති (මහාව. 128) වචනමනුස්‌සරන්‌තො චතුමධුරං පටික්‌ඛිපිත්‌වා මුත්‌තහරීතකෙන භෙසජ්‌ජං කරොන්‌තො පරමසන්‌තුට්‌ඨොව හොති, අයමස්‌ස ගිලානපච්‌චයෙ යථාසාරුප්‌පසන්‌තොසො.

    Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva tussati, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa gilānapaccaye yathālābhasantoso. Atha pana telena atthiko phāṇitaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā, tassa hatthato telaṃ gahetvā, bhesajjaṃ katvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso. Aparo mahāpuñño bahuṃ telamadhuphāṇitādipaṇītabhesajjaṃ labhati, so taṃ cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā tesaṃ ābhatena yena kenaci bhesajjaṃ karontopi santuṭṭhova hoti. Yo pana ekasmiṃ bhājane muttaharītakaṃ, ekasmiṃ catumadhuraṃ ṭhapetvā ‘‘gaṇhatha, bhante, yadicchasī’’ti vuccamāno sacassa tesu aññatarenapi rogo vūpasammati , ‘‘muttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇitaṃ, pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā, tattha te yāvajīvaṃ ussāho karaṇīyo’’ti (mahāva. 128) vacanamanussaranto catumadhuraṃ paṭikkhipitvā muttaharītakena bhesajjaṃ karonto paramasantuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso.

    සො එවංපභෙදො සබ්‌බොපි සන්‌තොසො සන්‌තුට්‌ඨීති පවුච්‌චති. තෙන වුත්‌තං ‘‘අත්‌ථතො ඉතරීතරපච්‌චයසන්‌තොසො’’ති. ඉතරීතරසන්‌තුට්‌ඨියා සද්‌ධිං සන්‌දස්‌සනාදිවිධිනා ආනිසංසවිභාවනවසෙන, තප්‌පටිපක්‌ඛස්‌ස අත්‍රිච්‌ඡතාදිභෙදස්‌ස ඉච්‌ඡාපකතත්‌තස්‌ස ආදීනවවිභාවනවසෙන ච පවත්‌තා කථා සන්‌තුට්‌ඨිකථා. ඉතො පරාසුපි කථාසු එසෙව නයො, විසෙසමත්‌තමෙව වක්‌ඛාම.

    So evaṃpabhedo sabbopi santoso santuṭṭhīti pavuccati. Tena vuttaṃ ‘‘atthato itarītarapaccayasantoso’’ti. Itarītarasantuṭṭhiyā saddhiṃ sandassanādividhinā ānisaṃsavibhāvanavasena, tappaṭipakkhassa atricchatādibhedassa icchāpakatattassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā santuṭṭhikathā. Ito parāsupi kathāsu eseva nayo, visesamattameva vakkhāma.

    පවිවෙකකථාති එත්‌ථ කායවිවෙකො චිත්‌තවිවෙකො උපධිවිවෙකොති තයො විවෙකා. තෙසු එකො ගච්‌ඡති, එකො තිට්‌ඨති, එකො නිසීදති, එකො සෙය්‍යං කප්‌පෙති, එකො ගාමං පිණ්‌ඩාය පවිසති, එකො පටික්‌කමති, එකො අභික්‌කමති, එකො චඞ්‌කමං අධිට්‌ඨාති, එකො චරති, එකො විහරතීති එවං සබ්‌බිරියාපථෙසු සබ්‌බකිච්‌චෙසු ගණසඞ්‌ගණිකං පහාය විවිත්‌තවාසො කායවිවෙකො නාම. අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො පන චිත්‌තවිවෙකො නාම. නිබ්‌බානං උපධිවිවෙකො නාම. වුත්‌තඤ්‌හෙතං –

    Pavivekakathāti ettha kāyaviveko cittaviveko upadhivivekoti tayo vivekā. Tesu eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko abhikkamati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, eko viharatīti evaṃ sabbiriyāpathesu sabbakiccesu gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya vivittavāso kāyaviveko nāma. Aṭṭha samāpattiyo pana cittaviveko nāma. Nibbānaṃ upadhiviveko nāma. Vuttañhetaṃ –

    ‘‘කායවිවෙකො ච විවෙකට්‌ඨකායානං නෙක්‌ඛම්‌මාභිරතානං, චිත්‌තවිවෙකො ච පරිසුද්‌ධචිත්‌තානං පරමවොදානප්‌පත්‌තානං, උපධිවිවෙකො ච නිරුපධීනං පුග්‌ගලානං විසඞ්‌ඛාරගතාන’’න්‌ති (මහානි. 57).

    ‘‘Kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 57).

    විවෙකොයෙව පවිවෙකො, පවිවෙකප්‌පටිසංයුත්‌තා කථා පවිවෙකකථා.

    Vivekoyeva paviveko, pavivekappaṭisaṃyuttā kathā pavivekakathā.

    අසංසග්‌ගකථාති එත්‌ථ සවනසංසග්‌ගො දස්‌සනසංසග්‌ගො සමුල්‌ලපනසංසග්‌ගො සම්‌භොගසංසග්‌ගො කායසංසග්‌ගොති පඤ්‌ච සංසග්‌ගා. තෙසු ඉධෙකච්‌චො භික්‌ඛු සුණාති ‘‘අසුකස්‌මිං ගාමෙ වා නිගමෙ වා ඉත්‌ථී අභිරූපා දස්‌සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්‌ණපොක්‌ඛරතාය සමන්‌නාගතා’’ති, සො තං සුත්‌වා සංසීදති විසීදති, න සක්‌කොති බ්‍රහ්‌මචරියං සන්‌ධාරෙතුං, සික්‌ඛං පච්‌චක්‌ඛාය හීනායාවත්‌තති, එවං විසභාගාරම්‌මණසවනෙන උප්‌පන්‌නකිලෙසසන්‌ථවො සවනසංසග්‌ගො නාම. න හෙව ඛො භික්‌ඛු සුණාති, අපිච ඛො සාමං පස්‌සති ඉත්‌ථිං අභිරූපං දස්‌සනීයං පාසාදිකං පරමාය වණ්‌ණපොක්‌ඛරතාය සමන්‌නාගතං, සො තං දිස්‌වා සංසීදති විසීදති, න සක්‌කොති බ්‍රහ්‌මචරියං සන්‌ධාරෙතුං, සික්‌ඛං පච්‌චක්‌ඛාය හීනායාවත්‌තති, එවං විසභාගාරම්‌මණදස්‌සනෙන උප්‌පන්‌නකිලෙසසන්‌ථවො දස්‌සනසංසග්‌ගො නාම. දිස්‌වා පන අඤ්‌ඤමඤ්‌ඤං ආලාපසල්‌ලාපවසෙන උප්‌පන්‌නො කිලෙසසන්‌ථවො සමුල්‌ලපනසංසග්‌ගො නාම. සහජග්‌ඝනාදීනිපි එතෙනෙව සඞ්‌ගණ්‌හාති. අත්‌තනො පන සන්‌තකං යංකිඤ්‌චි මාතුගාමස්‌ස දත්‌වා වා අදත්‌වා වා තෙන දින්‌නස්‌ස වනභඞ්‌ගියාදිනො පරිභොගවසෙන උප්‌පන්‌නකිලෙසසන්‌ථවො සම්‌භොගසංසග්‌ගො නාම. මාතුගාමස්‌ස හත්‌ථග්‌ගාහාදිවසෙන උප්‌පන්‌නකිලෙසසන්‌ථවො කායසංසග්‌ගො නාම. යොපි චෙස –

    Asaṃsaggakathāti ettha savanasaṃsaggo dassanasaṃsaggo samullapanasaṃsaggo sambhogasaṃsaggo kāyasaṃsaggoti pañca saṃsaggā. Tesu idhekacco bhikkhu suṇāti ‘‘asukasmiṃ gāme vā nigame vā itthī abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā’’ti, so taṃ sutvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇasavanena uppannakilesasanthavo savanasaṃsaggo nāma. Na heva kho bhikkhu suṇāti, apica kho sāmaṃ passati itthiṃ abhirūpaṃ dassanīyaṃ pāsādikaṃ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṃ, so taṃ disvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇadassanena uppannakilesasanthavo dassanasaṃsaggo nāma. Disvā pana aññamaññaṃ ālāpasallāpavasena uppanno kilesasanthavo samullapanasaṃsaggo nāma. Sahajagghanādīnipi eteneva saṅgaṇhāti. Attano pana santakaṃ yaṃkiñci mātugāmassa datvā vā adatvā vā tena dinnassa vanabhaṅgiyādino paribhogavasena uppannakilesasanthavo sambhogasaṃsaggo nāma. Mātugāmassa hatthaggāhādivasena uppannakilesasanthavo kāyasaṃsaggo nāma. Yopi cesa –

    ‘‘ගිහීහි සංසට්‌ඨො විහරති අනනුලොමිකෙන සංසග්‌ගෙන සහසොකී සහනන්‌දී සුඛිතෙසු සුඛිතො, දුක්‌ඛිතෙසු දුක්‌ඛිතො , උප්‌පන්‌නෙසු කිච්‌චකරණීයෙසු අත්‌තනා උය්‍යොගං ආපජ්‌ජතී’’ති (සං. නි. 3.3; මහානි. 164) –

    ‘‘Gihīhi saṃsaṭṭho viharati ananulomikena saṃsaggena sahasokī sahanandī sukhitesu sukhito, dukkhitesu dukkhito , uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā uyyogaṃ āpajjatī’’ti (saṃ. ni. 3.3; mahāni. 164) –

    එවං වුත්‌තො අනනුලොමිකො ගිහිසංසග්‌ගො, යො ච සබ්‍රහ්‌මචාරීහිපි කිලෙසුප්‌පත්‌තිහෙතුභූතො සංසග්‌ගො, තං සබ්‌බං පහාය ය්‌වායං සංසාරෙ ථිරතරං සංවෙගං, සඞ්‌ඛාරෙසු තිබ්‌බං භයසඤ්‌ඤං, සරීරෙ පටිකූලසඤ්‌ඤං, සබ්‌බාකුසලෙසු ජිගුච්‌ඡාපුබ්‌බඞ්‌ගමං හිරොත්‌තප්‌පං, සබ්‌බකිරියාසු සතිසම්‌පජඤ්‌ඤන්‌ති සබ්‌බං පච්‌චුපට්‌ඨපෙත්‌වා කමලදලෙ ජලබින්‌දු විය සබ්‌බත්‌ථ අලග්‌ගභාවො, අයං සබ්‌බසංසග්‌ගප්‌පටිපක්‌ඛතාය අසංසග්‌ගො. තප්‌පටිසංයුත්‌තා කථා අසංසග්‌ගකථා.

    Evaṃ vutto ananulomiko gihisaṃsaggo, yo ca sabrahmacārīhipi kilesuppattihetubhūto saṃsaggo, taṃ sabbaṃ pahāya yvāyaṃ saṃsāre thirataraṃ saṃvegaṃ, saṅkhāresu tibbaṃ bhayasaññaṃ, sarīre paṭikūlasaññaṃ, sabbākusalesu jigucchāpubbaṅgamaṃ hirottappaṃ, sabbakiriyāsu satisampajaññanti sabbaṃ paccupaṭṭhapetvā kamaladale jalabindu viya sabbattha alaggabhāvo, ayaṃ sabbasaṃsaggappaṭipakkhatāya asaṃsaggo. Tappaṭisaṃyuttā kathā asaṃsaggakathā.

    වීරියාරම්‌භකථාති එත්‌ථ වීරස්‌ස භාවො, කම්‌මන්‌ති වා වීරියං, විධිනා ඊරයිතබ්‌බං පවත්‌තෙතබ්‌බන්‌ති වා වීරියං, වීරියඤ්‌ච තං අකුසලානං ධම්‌මානං පහානාය කුසලානං ධම්‌මානං උපසම්‌පදාය ආරම්‌භනං වීරියාරම්‌භො. ස්‌වායං කායිකො චෙතසිකො චාති දුවිධො, ආරම්‌භධාතු, නික්‌කමධාතු, පරක්‌කමධාතු චාති තිවිධො; සම්‌මප්‌පධානවසෙන චතුබ්‌බිධො. සො සබ්‌බොපි යො භික්‌ඛු ගමනෙ උප්‌පන්‌නං කිලෙසං ඨානං පාපුණිතුං න දෙති; ඨානෙ උප්‌පන්‌නං නිසජ්‌ජං, නිසජ්‌ජාය උප්‌පන්‌නං සයනං පාපුණිතුං න දෙති, තත්‌ථ තත්‌ථෙව අජපදෙන දණ්‌ඩෙන කණ්‌හසප්‌පං උප්‌පීළෙත්‌වා ගණ්‌හන්‌තො විය, තිඛිණෙන අසිනා අමිත්‌තං ගීවාය පහරන්‌තො විය ච සීසං උක්‌ඛිපිතුං අදත්‌වා වීරියබලෙන නිග්‌ගණ්‌හාති, තස්‌සෙවං ආරද්‌ධවීරියස්‌ස වසෙන වෙදිතබ්‌බො. තප්‌පටිසංයුත්‌තා කථා වීරියාරම්‌භකථා.

    Vīriyārambhakathāti ettha vīrassa bhāvo, kammanti vā vīriyaṃ, vidhinā īrayitabbaṃ pavattetabbanti vā vīriyaṃ, vīriyañca taṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya ārambhanaṃ vīriyārambho. Svāyaṃ kāyiko cetasiko cāti duvidho, ārambhadhātu, nikkamadhātu, parakkamadhātu cāti tividho; sammappadhānavasena catubbidho. So sabbopi yo bhikkhu gamane uppannaṃ kilesaṃ ṭhānaṃ pāpuṇituṃ na deti; ṭhāne uppannaṃ nisajjaṃ, nisajjāya uppannaṃ sayanaṃ pāpuṇituṃ na deti, tattha tattheva ajapadena daṇḍena kaṇhasappaṃ uppīḷetvā gaṇhanto viya, tikhiṇena asinā amittaṃ gīvāya paharanto viya ca sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā vīriyabalena niggaṇhāti, tassevaṃ āraddhavīriyassa vasena veditabbo. Tappaṭisaṃyuttā kathā vīriyārambhakathā.

    සීලකථාදීසු දුවිධං සීලං ලොකියං ලොකුත්‌තරඤ්‌ච. තත්‌ථ ලොකියං පාතිමොක්‌ඛසංවරාදි චතුපාරිසුද්‌ධිසීලං, ලොකුත්‌තරං මග්‌ගසීලං ඵලසීලඤ්‌ච. තථා විපස්‌සනාය පාදකභූතා සහ උපචාරෙන අට්‌ඨ සමාපත්‌තියො ලොකියො සමාධි, මග්‌ගසම්‌පයුත්‌තො පනෙත්‌ථ ලොකුත්‌තරො සමාධි නාම. තථා පඤ්‌ඤාපි ලොකියා සුතමයා චින්‌තාමයා ඣානසම්‌පයුත්‌තා විපස්‌සනාඤාණඤ්‌ච. විසෙසතො පනෙත්‌ථ විපස්‌සනාපඤ්‌ඤා ගහෙතබ්‌බා, ලොකුත්‌තරා මග්‌ගපඤ්‌ඤා ඵලපඤ්‌ඤා ච. විමුත්‌තීපි අරියඵලවිමුත්‌ති නිබ්‌බානඤ්‌ච. අපරෙ පන තදඞ්‌ගවික්‌ඛම්‌භනසමුච්‌ඡෙදවිමුත්‌තීනම්‌පි වසෙනෙත්‌ථ අත්‌ථං වණ්‌ණෙන්‌ති. විමුත්‌තිඤාණදස්‌සනම්‌පි එකූනවීසතිවිධං පච්‌චවෙක්‌ඛණඤාණං. ඉති ඉමෙසං සීලාදීනං සද්‌ධිං සන්‌දස්‌සනාදිවිධිනා අනෙකාකාරවොකාරආනිසංසවිභාවනවසෙන චෙව තප්‌පටිපක්‌ඛානං දුස්‌සීල්‍යාදීනං ආදීනවවිභාවනවසෙන ච පවත්‌තා කථා, තප්‌පටිසංයුත්‌තා කථා වා සීලාදිකථා නාම.

    Sīlakathādīsu duvidhaṃ sīlaṃ lokiyaṃ lokuttarañca. Tattha lokiyaṃ pātimokkhasaṃvarādi catupārisuddhisīlaṃ, lokuttaraṃ maggasīlaṃ phalasīlañca. Tathā vipassanāya pādakabhūtā saha upacārena aṭṭha samāpattiyo lokiyo samādhi, maggasampayutto panettha lokuttaro samādhi nāma. Tathā paññāpi lokiyā sutamayā cintāmayā jhānasampayuttā vipassanāñāṇañca. Visesato panettha vipassanāpaññā gahetabbā, lokuttarā maggapaññā phalapaññā ca. Vimuttīpi ariyaphalavimutti nibbānañca. Apare pana tadaṅgavikkhambhanasamucchedavimuttīnampi vasenettha atthaṃ vaṇṇenti. Vimuttiñāṇadassanampi ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. Iti imesaṃ sīlādīnaṃ saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena ceva tappaṭipakkhānaṃ dussīlyādīnaṃ ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā, tappaṭisaṃyuttā kathā vā sīlādikathā nāma.

    එත්‌ථ ච ‘‘අත්‌තනා ච අප්‌පිච්‌ඡො හොති, අප්‌පිච්‌ඡකථඤ්‌ච පරෙසං කත්‌තා’’ති (ම. නි. 1.252; අ. නි. 10.70) ‘‘සන්‌තුට්‌ඨො හොති ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්‌තුට්‌ඨියා ච වණ්‌ණවාදී’’ති (සං. නි. 2.144; චූළනි. ඛග්‌ගවිසාණසුත්‌තනිද්‌දෙස 128) ච ආදිවචනතො සයඤ්‌ච අප්‌පිච්‌ඡතාදිගුණසමන්‌නාගතෙන පරෙසම්‌පි තදත්‌ථාය හිතජ්‌ඣාසයෙන පවත්‌තෙතබ්‌බා තථාරූපී කථා, යා ඉධ අභිසල්‌ලෙඛිකාදිභාවෙන විසෙසෙත්‌වා වුත්‌තා අප්‌පිච්‌ඡකථාදීති වෙදිතබ්‌බා. කාරකස්‌සෙව හි කථා විසෙසතො අධිප්‌පෙතත්‌ථසාධිනී. තථා හි වක්‌ඛති ‘‘කල්‍යාණමිත්‌තස්‌සෙතං, මෙඝිය, භික්‌ඛුනො පාටිකඞ්‌ඛං…පෙ. … අකසිරලාභී’’ති.

    Ettha ca ‘‘attanā ca appiccho hoti, appicchakathañca paresaṃ kattā’’ti (ma. ni. 1.252; a. ni. 10.70) ‘‘santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti (saṃ. ni. 2.144; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) ca ādivacanato sayañca appicchatādiguṇasamannāgatena paresampi tadatthāya hitajjhāsayena pavattetabbā tathārūpī kathā, yā idha abhisallekhikādibhāvena visesetvā vuttā appicchakathādīti veditabbā. Kārakasseva hi kathā visesato adhippetatthasādhinī. Tathā hi vakkhati ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ…pe. … akasiralābhī’’ti.

    එවරූපායාති ඊදිසාය, යථාවුත්‌තාය. නිකාමලාභීති යථිච්‌ඡිතලාභී යථාරුචිලාභී, සබ්‌බකාලං ඉමා කථා සොතුං විචාරෙතුඤ්‌ච යථාසුඛං ලභන්‌තො. අකිච්‌ඡලාභීති නිද්‌දුක්‌ඛලාභී. අකසිරලාභීති විපුලලාභී.

    Evarūpāyāti īdisāya, yathāvuttāya. Nikāmalābhīti yathicchitalābhī yathārucilābhī, sabbakālaṃ imā kathā sotuṃ vicāretuñca yathāsukhaṃ labhanto. Akicchalābhīti niddukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī.

    ආරද්‌ධවීරියොති පග්‌ගහිතවීරියො. අකුසලානං ධම්‌මානං පහානායාති අකොසල්‌ලසම්‌භූතට්‌ඨෙන අකුසලානං පාපධම්‌මානං පජහනත්‌ථාය. කුසලානං ධම්‌මානන්‌ති කුච්‌ඡිතානං සලනාදිඅත්‌ථෙන අනවජ්‌ජට්‌ඨෙන ච කුසලානං සහවිපස්‌සනානං මග්‌ගඵලධම්‌මානං. උපසම්‌පදායාති සම්‌පාදනාය, අත්‌තනො සන්‌තානෙ උප්‌පාදනාය. ථාමවාති උස්‌සොළ්‌හිසඞ්‌ඛාතෙන වීරියථාමෙන සමන්‌නාගතො. දළ්‌හපරක්‌කමොති ථිරපරක්‌කමො අසිථිලවීරියො. අනික්‌ඛිත්‌තධුරොති අනොරොහිතධුරො අනොසක්‌කිතවීරියො.

    Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo. Akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāyāti akosallasambhūtaṭṭhena akusalānaṃ pāpadhammānaṃ pajahanatthāya. Kusalānaṃ dhammānanti kucchitānaṃ salanādiatthena anavajjaṭṭhena ca kusalānaṃ sahavipassanānaṃ maggaphaladhammānaṃ. Upasampadāyāti sampādanāya, attano santāne uppādanāya. Thāmavāti ussoḷhisaṅkhātena vīriyathāmena samannāgato. Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo asithilavīriyo. Anikkhittadhuroti anorohitadhuro anosakkitavīriyo.

    පඤ්‌ඤවාති විපස්‌සනාපඤ්‌ඤාය පඤ්‌ඤවා. උදයත්‌ථගාමිනියාති පඤ්‌චන්‌නං ඛන්‌ධානං උදයඤ්‌ච වයඤ්‌ච පටිවිජ්‌ඣන්‌තියා. අරියායාති වික්‌ඛම්‌භනවසෙන කිලෙසෙහි ආරකා දූරෙ ඨිතාය නිද්‌දොසාය. නිබ්‌බෙධිකායාති නිබ්‌බෙධභාගියාය. සම්‌මා දුක්‌ඛක්‌ඛයගාමිනියාති වට්‌ටදුක්‌ඛස්‌ස ඛෙපනතො ‘‘දුක්‌ඛක්‌ඛයො’’ති ලද්‌ධනාමං අරියමග්‌ගං සම්‌මා හෙතුනා ඤායෙන ගච්‌ඡන්‌තියා.

    Paññavāti vipassanāpaññāya paññavā. Udayatthagāminiyāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayañca vayañca paṭivijjhantiyā. Ariyāyāti vikkhambhanavasena kilesehi ārakā dūre ṭhitāya niddosāya. Nibbedhikāyāti nibbedhabhāgiyāya. Sammā dukkhakkhayagāminiyāti vaṭṭadukkhassa khepanato ‘‘dukkhakkhayo’’ti laddhanāmaṃ ariyamaggaṃ sammā hetunā ñāyena gacchantiyā.

    ඉමෙසු ච පන පඤ්‌චසු ධම්‌මෙසු සීලං වීරියං පඤ්‌ඤා ච යොගිනො අජ්‌ඣත්‌තිකං අඞ්‌ගං, ඉතරද්‌වයං බාහිරං අඞ්‌ගං. තථාපි කල්‍යාණමිත්‌තසන්‌නිස්‌සයෙනෙව සෙසං චතුබ්‌බිධං ඉජ්‌ඣති, කල්‍යාණමිත්‌තස්‌සෙවෙත්‌ථ බහූපකාරතං දස්‌සෙන්‌තො සත්‌ථා ‘‘කල්‍යාණමිත්‌තස්‌සෙතං, මෙඝිය, භික්‌ඛුනො පාටිකඞ්‌ඛ’’න්‌තිආදිනා දෙසනං වඩ්‌ඪෙති. තත්‌ථ පාටිකඞ්‌ඛන්‌ති එකංසෙන ඉච්‌ඡිතබ්‌බං, අවස්‌සංභාවීති අත්‌ථො. න්‌ති කිරියාපරාමසනං. ඉදං වුත්‌තං හොති – ‘‘සීලවා භවිස්‌සතී’’ති එත්‌ථ යදෙතං කල්‍යාණමිත්‌තස්‌ස භික්‌ඛුනො සීලවන්‌තතාය භවනං සීලසම්‌පන්‌නත්‌තං, තස්‌ස භික්‌ඛුනො සීලසම්‌පන්‌නත්‌තා එතං තස්‌ස පාටිකඞ්‌ඛං, අවස්‌සංභාවී එකංසෙනෙව තස්‌ස තත්‌ථ නියොජනතොති අධිප්‌පායො. පාතිමොක්‌ඛසංවරසංවුතො විහරිස්‌සතීතිආදීසුපි එසෙව නයො.

    Imesu ca pana pañcasu dhammesu sīlaṃ vīriyaṃ paññā ca yogino ajjhattikaṃ aṅgaṃ, itaradvayaṃ bāhiraṃ aṅgaṃ. Tathāpi kalyāṇamittasannissayeneva sesaṃ catubbidhaṃ ijjhati, kalyāṇamittassevettha bahūpakārataṃ dassento satthā ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkha’’ntiādinā desanaṃ vaḍḍheti. Tattha pāṭikaṅkhanti ekaṃsena icchitabbaṃ, avassaṃbhāvīti attho. Yanti kiriyāparāmasanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sīlavā bhavissatī’’ti ettha yadetaṃ kalyāṇamittassa bhikkhuno sīlavantatāya bhavanaṃ sīlasampannattaṃ, tassa bhikkhuno sīlasampannattā etaṃ tassa pāṭikaṅkhaṃ, avassaṃbhāvī ekaṃseneva tassa tattha niyojanatoti adhippāyo. Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharissatītiādīsupi eseva nayo.

    එවං භගවා සදෙවකෙ ලොකෙ උත්‌තමකල්‍යාණමිත්‌තසඞ්‌ඛාතස්‌ස අත්‌තනො වචනං අනාදියිත්‌වා තං වනසණ්‌ඩං පවිසිත්‌වා තාදිසං විප්‌පකාරං පත්‌තස්‌ස ආයස්‌මතො මෙඝියස්‌ස කල්‍යාණමිත්‌තතාදිනා සකලං සාසනසම්‌පත්‌තිං දස්‌සෙත්‌වා, ඉදානිස්‌ස තත්‌ථ ආදරජාතස්‌ස පුබ්‌බෙ යෙහි කාමවිතක්‌කාදීහි උපද්‌දුතත්‌තා කම්‌මට්‌ඨානං න සම්‌පජ්‌ජි, තස්‌ස තෙසං උජුවිපච්‌චනීකභූතත්‌තා ච භාවනානයං පකාසෙත්‌වා, තතො පරං අරහත්‌තස්‌ස කම්‌මට්‌ඨානං ආචික්‌ඛන්‌තො, ‘‘තෙන ච පන, මෙඝිය, භික්‌ඛුනා ඉමෙසු පඤ්‌චසු ධම්‌මෙසු පතිට්‌ඨාය චත්‌තාරො ධම්‌මා උත්‌තරි භාවෙතබ්‌බා’’තිආදිමාහ. තත්‌ථ තෙනාති එවං කල්‍යාණමිත්‌තසන්‌නිස්‌සයෙන යථාවුත්‌තසීලාදිගුණසමන්‌නාගතෙන. තෙනෙවාහ ‘‘ඉමෙසු පඤ්‌චසු ධම්‌මෙසු පතිට්‌ඨායා’’ති. උත්‌තරීති ආරද්‌ධතරුණවිපස්‌සනස්‌ස රාගාදිපරිස්‌සයා චෙ උප්‌පජ්‌ජෙය්‍යුං, තෙසං විසොධනත්‌ථං තතො උද්‌ධං චත්‌තාරො ධම්‌මා භාවෙතබ්‌බා උප්‌පාදෙතබ්‌බා වඩ්‌ඪෙතබ්‌බා ච.

    Evaṃ bhagavā sadevake loke uttamakalyāṇamittasaṅkhātassa attano vacanaṃ anādiyitvā taṃ vanasaṇḍaṃ pavisitvā tādisaṃ vippakāraṃ pattassa āyasmato meghiyassa kalyāṇamittatādinā sakalaṃ sāsanasampattiṃ dassetvā, idānissa tattha ādarajātassa pubbe yehi kāmavitakkādīhi upaddutattā kammaṭṭhānaṃ na sampajji, tassa tesaṃ ujuvipaccanīkabhūtattā ca bhāvanānayaṃ pakāsetvā, tato paraṃ arahattassa kammaṭṭhānaṃ ācikkhanto, ‘‘tena ca pana, meghiya, bhikkhunā imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāya cattāro dhammā uttari bhāvetabbā’’tiādimāha. Tattha tenāti evaṃ kalyāṇamittasannissayena yathāvuttasīlādiguṇasamannāgatena. Tenevāha ‘‘imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāyā’’ti. Uttarīti āraddhataruṇavipassanassa rāgādiparissayā ce uppajjeyyuṃ, tesaṃ visodhanatthaṃ tato uddhaṃ cattāro dhammā bhāvetabbā uppādetabbā vaḍḍhetabbā ca.

    අසුභාති එකාදසසු අසුභකම්‌මට්‌ඨානෙසු යථාරහං යත්‌ථ කත්‌ථචි අසුභභාවනා. රාගස්‌ස පහානායාති කාමරාගස්‌ස පජහනත්‌ථාය. අයමත්‌ථො සාලිලායකොපමාය විභාවෙතබ්‌බො – එකො හි පුරිසො අසිතං ගහෙත්‌වා කොටිතො පට්‌ඨාය සාලිඛෙත්‌තෙ සාලියො ලායති, අථස්‌ස වතිං භින්‌දිත්‌වා ගාවො පවිසිංසු. සො අසිතං ඨපෙත්‌වා, යට්‌ඨිං ආදාය, තෙනෙව මග්‌ගෙන ගාවො නීහරිත්‌වා, වතිං පාකතිකං කත්‌වා, පුන අසිතං ගහෙත්‌වා සාලියො ලායි. තත්‌ථ සාලිඛෙත්‌තං විය බුද්‌ධසාසනං දට්‌ඨබ්‌බං, සාලිලායකො විය යොගාවචරො, අසිතං විය පඤ්‌ඤා, ලායනකාලො විය විපස්‌සනාය කම්‌මකරණකාලො, යට්‌ඨි විය අසුභකම්‌මට්‌ඨානං, වති විය සංවරො , වතිං භින්‌දිත්‌වා ගාවීනං පවිසනං විය සහසා අප්‌පටිසඞ්‌ඛාය පමාදං ආගම්‌ම රාගස්‌ස උප්‌පජ්‌ජනං, අසිතං ඨපෙත්‌වා, යට්‌ඨිං ආදාය, පවිට්‌ඨමග්‌ගෙනෙව ගාවො නීහරිත්‌වා, වතිං පටිපාකතිකං කත්‌වා, පුන ඨිතට්‌ඨානතො පට්‌ඨාය සාලිලායනං විය අසුභකම්‌මට්‌ඨානෙන රාගං වික්‌ඛම්‌භෙත්‌වා, පුන විපස්‌සනාය කම්‌මකරණකාලොති ඉදමෙත්‌ථ උපමාසංසන්‌දනං. එවංභූතං භාවනාවිධිං සන්‌ධාය වුත්‌තං ‘‘අසුභා භාවෙතබ්‌බා රාගස්‌ස පහානායා’’ති.

    Asubhāti ekādasasu asubhakammaṭṭhānesu yathārahaṃ yattha katthaci asubhabhāvanā. Rāgassa pahānāyāti kāmarāgassa pajahanatthāya. Ayamattho sālilāyakopamāya vibhāvetabbo – eko hi puriso asitaṃ gahetvā koṭito paṭṭhāya sālikhette sāliyo lāyati, athassa vatiṃ bhinditvā gāvo pavisiṃsu. So asitaṃ ṭhapetvā, yaṭṭhiṃ ādāya, teneva maggena gāvo nīharitvā, vatiṃ pākatikaṃ katvā, puna asitaṃ gahetvā sāliyo lāyi. Tattha sālikhettaṃ viya buddhasāsanaṃ daṭṭhabbaṃ, sālilāyako viya yogāvacaro, asitaṃ viya paññā, lāyanakālo viya vipassanāya kammakaraṇakālo, yaṭṭhi viya asubhakammaṭṭhānaṃ, vati viya saṃvaro , vatiṃ bhinditvā gāvīnaṃ pavisanaṃ viya sahasā appaṭisaṅkhāya pamādaṃ āgamma rāgassa uppajjanaṃ, asitaṃ ṭhapetvā, yaṭṭhiṃ ādāya, paviṭṭhamaggeneva gāvo nīharitvā, vatiṃ paṭipākatikaṃ katvā, puna ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya sālilāyanaṃ viya asubhakammaṭṭhānena rāgaṃ vikkhambhetvā, puna vipassanāya kammakaraṇakāloti idamettha upamāsaṃsandanaṃ. Evaṃbhūtaṃ bhāvanāvidhiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti.

    මෙත්‌තාති මෙත්‌තාකම්‌මට්‌ඨානං. බ්‍යාපාදස්‌ස පහානායාති වුත්‌තනයෙනෙව උප්‌පන්‌නකොපස්‌ස පජහනත්‌ථාය. ආනාපානස්‌සතීති සොළසවත්‌ථුකා ආනාපානස්‌සති. විතක්‌කුපච්‌ඡෙදායාති වුත්‌තනයෙනෙව උප්‌පන්‌නානං විතක්‌කානං උපච්‌ඡෙදනත්‌ථාය. අස්‌මිමානසමුග්‌ඝාතායාති අස්‌මීති උප්‌පජ්‌ජනකස්‌ස නවවිධස්‌ස මානස්‌ස සමුච්‌ඡෙදනත්‌ථාය. අනිච්‌චසඤ්‌ඤිනොති හුත්‌වා අභාවතො උදයබ්‌බයවන්‌තතො පභඞ්‌ගුතො තාවකාලිකතො නිච්‌චප්‌පටිපක්‌ඛතො ච ‘‘සබ්‌බෙ සඞ්‌ඛාරා අනිච්‌චා’’ති (ධ. ප. 277; චූළනි. හෙමකමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 56) පවත්‌තඅනිච්‌චානුපස්‌සනාවසෙන අනිච්‌චසඤ්‌ඤිනො. අනත්‌තසඤ්‌ඤා සණ්‌ඨාතීති අසාරකතො අවසවත්‌තනතො පරතො රිත්‌තතො තුච්‌ඡතො සුඤ්‌ඤතො ච ‘‘සබ්‌බෙ ධම්‌මා අනත්‌තා’’ති (ධ. ප. 279; චූළනි. හෙමකමාණවපුච්‌ඡානිද්‌දෙස 56) එවං පවත්‌තා අනත්‌තානුපස්‌සනාසඞ්‌ඛාතා අනත්‌තසඤ්‌ඤා චිත්‌තෙ සණ්‌ඨහති, අතිදළ්‌හං පතිට්‌ඨාති. අනිච්‌චලක්‌ඛණෙ හි දිට්‌ඨෙ අනත්‌තලක්‌ඛණං දිට්‌ඨමෙව හොති. තීසු හි ලක්‌ඛණෙසු එකස්‌මිං දිට්‌ඨෙ ඉතරද්‌වයං දිට්‌ඨමෙව හොති. තෙන වුත්‌තං – ‘‘අනිච්‌චසඤ්‌ඤිනො හි, මෙඝිය, අනත්‌තසඤ්‌ඤා සණ්‌ඨාතී’’ති. අනත්‌තලක්‌ඛණෙ දිට්‌ඨෙ අස්‌මීති උප්‌පජ්‌ජනකමානො සුප්‌පජහොව හොතීති ආහ – ‘‘අනත්‌තසඤ්‌ඤී අස්‌මිමානසමුග්‌ඝාතං පාපුණාතී’’ති දිට්‌ඨෙව ධම්‌මෙ නිබ්‌බානන්‌ති දිට්‌ඨෙයෙව ධම්‌මෙ ඉමස්‌මිංයෙව අත්‌තභාවෙ අපච්‌චයපරිනිබ්‌බානං පාපුණාති. අයමෙත්‌ථ සඞ්‌ඛෙපො, විත්‌ථාරතො පන අසුභාදිභාවනානයො විසුද්‌ධිමග්‌ගෙ (විසුද්‌ධි. 1.102) වුත්‌තනයෙන ගහෙතබ්‌බො.

    Mettāti mettākammaṭṭhānaṃ. Byāpādassa pahānāyāti vuttanayeneva uppannakopassa pajahanatthāya. Ānāpānassatīti soḷasavatthukā ānāpānassati. Vitakkupacchedāyāti vuttanayeneva uppannānaṃ vitakkānaṃ upacchedanatthāya. Asmimānasamugghātāyāti asmīti uppajjanakassa navavidhassa mānassa samucchedanatthāya. Aniccasaññinoti hutvā abhāvato udayabbayavantato pabhaṅguto tāvakālikato niccappaṭipakkhato ca ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti (dha. pa. 277; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 56) pavattaaniccānupassanāvasena aniccasaññino. Anattasaññā saṇṭhātīti asārakato avasavattanato parato rittato tucchato suññato ca ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 279; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 56) evaṃ pavattā anattānupassanāsaṅkhātā anattasaññā citte saṇṭhahati, atidaḷhaṃ patiṭṭhāti. Aniccalakkhaṇe hi diṭṭhe anattalakkhaṇaṃ diṭṭhameva hoti. Tīsu hi lakkhaṇesu ekasmiṃ diṭṭhe itaradvayaṃ diṭṭhameva hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘aniccasaññino hi, meghiya, anattasaññā saṇṭhātī’’ti. Anattalakkhaṇe diṭṭhe asmīti uppajjanakamāno suppajahova hotīti āha – ‘‘anattasaññī asmimānasamugghātaṃ pāpuṇātī’’ti diṭṭheva dhamme nibbānanti diṭṭheyeva dhamme imasmiṃyeva attabhāve apaccayaparinibbānaṃ pāpuṇāti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana asubhādibhāvanānayo visuddhimagge (visuddhi. 1.102) vuttanayena gahetabbo.

    එතමත්‌ථං විදිත්‌වාති එතං ආයස්‌මතො මෙඝියස්‌ස මිච්‌ඡාවිතක්‌කචොරෙහි කුසලභණ්‌ඩුපච්‌ඡෙදසඞ්‌ඛාතං අත්‌ථං ජානිත්‌වා. ඉමං උදානන්‌ති ඉමං කාමවිතක්‌කාදීනං අවිනොදනෙ විනොදනෙ ච ආදීනවානිසංසදීපකං උදානං උදානෙසි.

    Etamatthaṃviditvāti etaṃ āyasmato meghiyassa micchāvitakkacorehi kusalabhaṇḍupacchedasaṅkhātaṃ atthaṃ jānitvā. Imaṃ udānanti imaṃ kāmavitakkādīnaṃ avinodane vinodane ca ādīnavānisaṃsadīpakaṃ udānaṃ udānesi.

    තත්‌ථ ඛුද්‌දාති හීනා ලාමකා. විතක්‌කාති කාමවිතක්‌කාදයො තයො පාපවිතක්‌කා. තෙ හි සබ්‌බවිතක්‌කෙහි පතිකිට්‌ඨතාය ඉධ ඛුද්‌දාති වුත්‌තා ‘‘න ච ඛුද්‌දමාචරෙ’’තිආදීසු (ඛු. පා. 9.3; සු. නි. 145) විය. සුඛුමාති ඤාතිවිතක්‌කාදයො අධිප්‌පෙතා. ඤාතිවිතක්‌කො ජනපදවිතක්‌කො අමරාවිතක්‌කො පරානුද්‌දයතාය පටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො ලාභසක්‌කාරසිලොකපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කො අනවඤ්‌ඤත්‌තිපටිසංයුත්‌තො විතක්‌කොති එතෙ හි විතක්‌කා කාමවිතක්‌කාදයො විය දාරුණා න හොන්‌තීති අනොළාරිකසභාවතාය සුඛුමාති වුත්‌තා. අනුගතාති චිත්‌තෙන අනුවත්‌තිතා. විතක්‌කෙ හි උප්‌පජ්‌ජමානෙ චිත්‌තං තදනුගතමෙව හොති තස්‌ස ආරම්‌මණාභිනිරොපනතො. ‘‘අනුග්‌ගතා’’තිපි පාළි, අනුඋට්‌ඨිතාති අත්‌ථො. මනසො උප්‌පිලාවාති චෙතසො උප්‌පිලාවිතත්‌තකරා.

    Tattha khuddāti hīnā lāmakā. Vitakkāti kāmavitakkādayo tayo pāpavitakkā. Te hi sabbavitakkehi patikiṭṭhatāya idha khuddāti vuttā ‘‘na ca khuddamācare’’tiādīsu (khu. pā. 9.3; su. ni. 145) viya. Sukhumāti ñātivitakkādayo adhippetā. Ñātivitakko janapadavitakko amarāvitakko parānuddayatāya paṭisaṃyutto vitakko lābhasakkārasilokapaṭisaṃyutto vitakko anavaññattipaṭisaṃyutto vitakkoti ete hi vitakkā kāmavitakkādayo viya dāruṇā na hontīti anoḷārikasabhāvatāya sukhumāti vuttā. Anugatāti cittena anuvattitā. Vitakke hi uppajjamāne cittaṃ tadanugatameva hoti tassa ārammaṇābhiniropanato. ‘‘Anuggatā’’tipi pāḷi, anuuṭṭhitāti attho. Manaso uppilāvāti cetaso uppilāvitattakarā.

    එතෙ අවිද්‌වා මනසො විතක්‌කෙති එතෙ කාමවිතක්‌කාදිකෙ මනොවිතක්‌කෙ අස්‌සාදාදීනවනිස්‌සරණතො ඤාතතීරණපහානපරිඤ්‌ඤාහි යථාභූතං අජානන්‌තො. හුරා හුරං ධාවති භන්‌තචිත්‌තොති අප්‌පහීනමිච්‌ඡාවිතක්‌කත්‌තා අනවට්‌ඨිතචිත්‌තො ‘‘කදාචි රූපෙ, කදාචි සද්‌දෙ’’තිආදිනා තස්‌මිං තස්‌මිං ආරම්‌මණෙ අස්‌සාදාදිවසෙන අපරාපරං ධාවති පරිබ්‌භමති. අථ වා හුරා හුරං ධාවති භන්‌තචිත්‌තොති අපරිඤ්‌ඤාතවිතක්‌කත්‌තා තන්‌නිමිත්‌තානං අවිජ්‌ජාතණ්‌හානං වසෙන පරිබ්‌භමනමානසො ඉධලොකතො පරලොකං ආදානනික්‌ඛෙපෙහි අපරාපරං ධාවති සංසරතීති අත්‌ථො.

    Ete avidvā manaso vitakketi ete kāmavitakkādike manovitakke assādādīnavanissaraṇato ñātatīraṇapahānapariññāhi yathābhūtaṃ ajānanto. Hurā huraṃ dhāvati bhantacittoti appahīnamicchāvitakkattā anavaṭṭhitacitto ‘‘kadāci rūpe, kadāci sadde’’tiādinā tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe assādādivasena aparāparaṃ dhāvati paribbhamati. Atha vā hurā huraṃ dhāvati bhantacittoti apariññātavitakkattā tannimittānaṃ avijjātaṇhānaṃ vasena paribbhamanamānaso idhalokato paralokaṃ ādānanikkhepehi aparāparaṃ dhāvati saṃsaratīti attho.

    එතෙ ච විද්‌වා මනසො විතක්‌කෙති එතෙ යථාවුත්‌තප්‌පභෙදෙ කාමවිතක්‌කාදිකෙ මනොවිතක්‌කෙ අස්‌සාදාදිතො යථාභූතං ජානන්‌තො. ආතාපියොති වීරියවා. සංවරතීති පිදහති. සතිමාති සතිසම්‌පන්‌නො. අනුග්‌ගතෙති දුල්‌ලභවසෙන අනුප්‌පන්‌නෙ. ඉදං වුත්‌තං හොති – එතෙ වුත්‌තප්‌පකාරෙ කාමවිතක්‌කාදිකෙ මනොවිතක්‌කෙ චිත්‌තස්‌ස උප්‌පිලාවිතහෙතුතාය මනසො උප්‌පිලාවෙ විද්‌වා විපස්‌සනාපඤ්‌ඤාසහිතාය මග්‌ගපඤ්‌ඤාය සම්‌මදෙව ජානන්‌තො, තස්‌ස සහායභූතානං සම්‌මාවායාමසතීනං අත්‌ථිතාය ආතාපියො සතිමා තෙ අරියමග්‌ගභාවනාය ආයතිං උප්‌පත්‌තිරහෙ අනුග්‌ගතෙ අනුප්‌පන්‌නෙ එව මග්‌ගක්‌ඛණෙ සංවරති, ඤාණසංවරවසෙන පිදහති, ආගමනපථං පච්‌ඡින්‌දති, එවංභූතො ච චතුසච්‌චප්‌පබොධෙන බුද්‌ධො අරියසාවකො අරහත්‌තාධිගමෙන අසෙසං, අනවසෙසං එතෙ කාමවිතක්‌කාදිකෙ පජහාසි සමුච්‌ඡින්‌දීති. එත්‌ථාපි ‘‘අනුගතෙ’’තිපි පඨන්‌ති. තස්‌සත්‌ථො හෙට්‌ඨා වුත්‌තොයෙව.

    Ete ca vidvā manaso vitakketi ete yathāvuttappabhede kāmavitakkādike manovitakke assādādito yathābhūtaṃ jānanto. Ātāpiyoti vīriyavā. Saṃvaratīti pidahati. Satimāti satisampanno. Anuggateti dullabhavasena anuppanne. Idaṃ vuttaṃ hoti – ete vuttappakāre kāmavitakkādike manovitakke cittassa uppilāvitahetutāya manaso uppilāve vidvā vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya sammadeva jānanto, tassa sahāyabhūtānaṃ sammāvāyāmasatīnaṃ atthitāya ātāpiyo satimā te ariyamaggabhāvanāya āyatiṃ uppattirahe anuggate anuppanne eva maggakkhaṇe saṃvarati, ñāṇasaṃvaravasena pidahati, āgamanapathaṃ pacchindati, evaṃbhūto ca catusaccappabodhena buddho ariyasāvako arahattādhigamena asesaṃ, anavasesaṃ ete kāmavitakkādike pajahāsi samucchindīti. Etthāpi ‘‘anugate’’tipi paṭhanti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.

    පඨමසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.

    Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.







    Related texts:



    තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / ඛුද්‌දකනිකාය • Khuddakanikāya / උදානපාළි • Udānapāḷi / 1. මෙඝියසුත්‌තං • 1. Meghiyasuttaṃ


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact