Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਉਦਾਨ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Udāna-aṭṭhakathā |
੪. ਮੇਘਿਯવਗ੍ਗੋ
4. Meghiyavaggo
੧. ਮੇਘਿਯਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ
1. Meghiyasuttavaṇṇanā
੩੧. ਮੇਘਿਯવਗ੍ਗਸ੍ਸ ਪਠਮੇ ਚਾਲਿਕਾਯਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨਾਮਕੇ ਨਗਰੇ। ਤਸ੍ਸ ਕਿਰ ਨਗਰਸ੍ਸ ਦ੍વਾਰਟ੍ਠਾਨਂ ਮੁਞ੍ਚਿਤ੍વਾ ਸਮਨ੍ਤਤੋ ਚਲਪਙ੍ਕਂ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਚਲਪਙ੍ਕਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਠਿਤਤ੍ਤਾ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਾਨਂ ਚਲਮਾਨਂ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਚਾਲਿਕਾ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। ਚਾਲਿਕੇ ਪਬ੍ਬਤੇਤਿ ਤਸ੍ਸ ਨਗਰਸ੍ਸ ਅવਿਦੂਰੇ ਏਕੋ ਪਬ੍ਬਤੋ, ਸੋਪਿ ਸਬ੍ਬਸੇਤਤ੍ਤਾ ਕਾਲਪਕ੍ਖਉਪੋਸਥੇ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤਾਨਂ ਚਲਮਾਨੋ વਿਯ ਉਪਟ੍ਠਾਤਿ, ਤਸ੍ਮਾ ‘‘ਚਾਲਿਕਪਬ੍ਬਤੋ’’ਤਿ ਸਙ੍ਖਂ ਗਤੋ। ਤਤ੍ਥ ਭਗવਤੋ ਮਹਨ੍ਤਂ વਿਹਾਰਂ ਕਾਰਯਿਂਸੁ, ਭਗવਾ ਤਦਾ ਤਂ ਨਗਰਂ ਗੋਚਰਗਾਮਂ ਕਤ੍વਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਚਾਲਿਕਪਬ੍ਬਤਮਹਾવਿਹਾਰੇ વਿਹਰਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਚਾਲਿਕਾਯਂ વਿਹਰਤਿ ਚਾਲਿਕੇ ਪਬ੍ਬਤੇ’’ਤਿ। ਮੇਘਿਯੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਥੇਰਸ੍ਸ ਨਾਮਂ। ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ ਹੋਤੀਤਿ ਪਰਿਚਾਰਕੋ ਹੋਤਿ। ਭਗવਤੋ ਹਿ ਪਠਮਬੋਧਿਯਂ ਉਪਟ੍ਠਾਕਾ ਅਨਿਬਦ੍ਧਾ ਅਹੇਸੁਂ, ਏਕਦਾ ਨਾਗਸਮਾਲੋ, ਏਕਦਾ ਨਾਗਿਤੋ, ਏਕਦਾ ਉਪવਾਨੋ, ਏਕਦਾ ਸੁਨਕ੍ਖਤ੍ਤੋ, ਤਦਾਪਿ ਮੇਘਿਯਤ੍ਥੇਰੋવ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ। ਤੇਨਾਹ – ‘‘ਤੇਨ ਖੋ ਪਨ ਸਮਯੇਨ ਆਯਸ੍ਮਾ ਮੇਘਿਯੋ ਭਗવਤੋ ਉਪਟ੍ਠਾਕੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿ।
31. Meghiyavaggassa paṭhame cālikāyanti evaṃ nāmake nagare. Tassa kira nagarassa dvāraṭṭhānaṃ muñcitvā samantato calapaṅkaṃ hoti, taṃ calapaṅkaṃ nissāya ṭhitattā olokentānaṃ calamānaṃ viya upaṭṭhāti, tasmā ‘‘cālikā’’ti vuccati. Cālike pabbateti tassa nagarassa avidūre eko pabbato, sopi sabbasetattā kālapakkhauposathe olokentānaṃ calamāno viya upaṭṭhāti, tasmā ‘‘cālikapabbato’’ti saṅkhaṃ gato. Tattha bhagavato mahantaṃ vihāraṃ kārayiṃsu, bhagavā tadā taṃ nagaraṃ gocaragāmaṃ katvā tasmiṃ cālikapabbatamahāvihāre viharati. Tena vuttaṃ – ‘‘cālikāyaṃ viharati cālike pabbate’’ti. Meghiyoti tassa therassa nāmaṃ. Upaṭṭhāko hotīti paricārako hoti. Bhagavato hi paṭhamabodhiyaṃ upaṭṭhākā anibaddhā ahesuṃ, ekadā nāgasamālo, ekadā nāgito, ekadā upavāno, ekadā sunakkhatto, tadāpi meghiyattherova upaṭṭhāko. Tenāha – ‘‘tena kho pana samayena āyasmā meghiyo bhagavato upaṭṭhāko hotī’’ti.
ਜਨ੍ਤੁਗਾਮਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਨਾਮਕਂ ਤਸ੍ਸੇવ વਿਹਾਰਸ੍ਸ ਅਪਰਂ ਗੋਚਰਗਾਮਂ। ‘‘ਜਤ੍ਤੁਗਾਮ’’ਨ੍ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ਕਿਮਿਕਾਲ਼ਾਯਾਤਿ ਕਾਲ਼ਕਿਮੀਨਂ ਬਹੁਲਤਾਯ ‘‘ਕਿਮਿਕਾਲ਼ਾ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਾਯ ਨਦਿਯਾ। ਜਙ੍ਘવਿਹਾਰਨ੍ਤਿ ਚਿਰਨਿਸਜ੍ਜਾਯ ਜਙ੍ਘਾਸੁ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲਮਥવਿਨੋਦਨਤ੍ਥਂ વਿਚਰਣਂ। ਪਾਸਾਦਿਕਨ੍ਤਿ ਅવਿਰਲ਼ਰੁਕ੍ਖਤਾਯ ਸਿਨਿਦ੍ਧਪਤ੍ਤਤਾਯ ਚ ਪਸ੍ਸਨ੍ਤਾਨਂ ਪਸਾਦਮਾવਹਤੀਤਿ ਪਾਸਾਦਿਕਂ। ਸਨ੍ਦਚ੍ਛਾਯਤਾਯ ਮਨੁਞ੍ਞਭੂਮਿਭਾਗਤਾਯ ਚ ਮਨੁਞ੍ਞਂ। ਅਨ੍ਤੋ ਪવਿਟ੍ਠਾਨਂ ਪੀਤਿਸੋਮਨਸ੍ਸਜਨਨਟ੍ਠੇਨ ਚਿਤ੍ਤਂ ਰਮੇਤੀਤਿ ਰਮਣੀਯਂ। ਅਲਨ੍ਤਿ ਪਰਿਯਤ੍ਤਂ, ਯੁਤ੍ਤਨ੍ਤਿਪਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਧਾਨਤ੍ਥਿਕਸ੍ਸਾਤਿ ਯੋਗੇਨ ਭਾવਨਾਯ ਅਤ੍ਥਿਕਸ੍ਸ। ਪਧਾਨਾਯਾਤਿ ਸਮਣਧਮ੍ਮਕਰਣਾਯ। ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਾਹਨ੍ਤਿ ਆਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯਂ ਅਹਂ। ਥੇਰੇਨ ਕਿਰ ਪੁਬ੍ਬੇ ਤਂ ਠਾਨਂ ਅਨੁਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪਞ੍ਚ ਜਾਤਿਸਤਾਨਿ ਰਞ੍ਞਾ ਏવ ਸਤਾ ਅਨੁਭੂਤਂ ਉਯ੍ਯਾਨਂ ਅਹੋਸਿ, ਤੇਨਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤੇਯੇવ ਤਤ੍ਥ વਿਹਰਿਤੁਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਨਮਿ। ਆਗਮੇਹਿ ਤਾવਾਤਿ ਸਤ੍ਥਾ ਥੇਰਸ੍ਸ વਚਨਂ ਸੁਤ੍વਾ ਉਪਧਾਰੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਨ ਤਾવਸ੍ਸ ਞਾਣਂ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਤ’’ਨ੍ਤਿ ਞਤ੍વਾ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਨ੍ਤੋ ਏવਮਾਹ । ਏਕਕਮ੍ਹਿ ਤਾવਾਤਿ ਇਦਂ ਪਨਸ੍ਸ ‘‘ਏવਮਯਂ ਗਨ੍ਤ੍વਾਪਿ ਕਮ੍ਮੇ ਅਨਿਪ੍ਫਜ੍ਜਮਾਨੇ ਨਿਰਾਸਙ੍ਕੋ ਹੁਤ੍વਾ ਪੇਮવਸੇਨ ਪੁਨ ਆਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਚਿਤ੍ਤਮਦ੍ਦવਜਨਨਤ੍ਥਂ ਆਹ। ਯਾવ ਅਞ੍ਞੋਪਿ ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਅਞ੍ਞੋ ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਮਮ ਸਨ੍ਤਿਕਂ ਯਾવ ਆਗਚ੍ਛਤਿ, ਤਾવ ਆਗਮੇਹੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ‘‘ਕੋਚਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਦਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ। ‘‘ਆਗਚ੍ਛਤੂ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ‘‘ਦਿਸ੍ਸਤੂ’’ਤਿ।
Jantugāmanti evaṃ nāmakaṃ tasseva vihārassa aparaṃ gocaragāmaṃ. ‘‘Jattugāma’’ntipi pāṭho. Kimikāḷāyāti kāḷakimīnaṃ bahulatāya ‘‘kimikāḷā’’ti laddhanāmāya nadiyā. Jaṅghavihāranti ciranisajjāya jaṅghāsu uppannakilamathavinodanatthaṃ vicaraṇaṃ. Pāsādikanti aviraḷarukkhatāya siniddhapattatāya ca passantānaṃ pasādamāvahatīti pāsādikaṃ. Sandacchāyatāya manuññabhūmibhāgatāya ca manuññaṃ. Anto paviṭṭhānaṃ pītisomanassajananaṭṭhena cittaṃ rametīti ramaṇīyaṃ. Alanti pariyattaṃ, yuttantipi attho. Padhānatthikassāti yogena bhāvanāya atthikassa. Padhānāyāti samaṇadhammakaraṇāya. Āgaccheyyāhanti āgaccheyyaṃ ahaṃ. Therena kira pubbe taṃ ṭhānaṃ anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni raññā eva satā anubhūtaṃ uyyānaṃ ahosi, tenassa diṭṭhamatteyeva tattha viharituṃ cittaṃ nami. Āgamehi tāvāti satthā therassa vacanaṃ sutvā upadhārento ‘‘na tāvassa ñāṇaṃ paripākaṃ gata’’nti ñatvā paṭikkhipanto evamāha . Ekakamhi tāvāti idaṃ panassa ‘‘evamayaṃ gantvāpi kamme anipphajjamāne nirāsaṅko hutvā pemavasena puna āgacchissatī’’ti cittamaddavajananatthaṃ āha. Yāva aññopi koci bhikkhu āgacchatīti añño koci bhikkhu mama santikaṃ yāva āgacchati, tāva āgamehīti attho. ‘‘Koci bhikkhu dissatī’’tipi pāṭho. ‘‘Āgacchatū’’tipi paṭhanti, tathā ‘‘dissatū’’ti.
ਨਤ੍ਥਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਉਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣੀਯਨ੍ਤਿ ਚਤੂਸੁ ਸਚ੍ਚੇਸੁ ਚਤੂਹਿ ਮਗ੍ਗੇਹਿ ਪਰਿਞ੍ਞਾਦੀਨਂ ਸੋਲ਼ਸਨ੍ਨਂ ਕਿਚ੍ਚਾਨਂ ਕਤਤ੍ਤਾ, ਅਭਿਸਮ੍ਬੋਧਿਯਾ વਾ ਅਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਤਤੋ ਅਞ੍ਞਂ ਉਤ੍ਤਰਿ ਕਰਣੀਯਂ ਨਾਮ ਨਤ੍ਥਿ। ਨਤ੍ਥਿ ਕਤਸ੍ਸ વਾ ਪਤਿਚਯੋਤਿ ਕਤਸ੍ਸ વਾ ਪੁਨ ਪਤਿਚਯੋਪਿ ਨਤ੍ਥਿ। ਨ ਹਿ ਭਾવਿਤਮਗ੍ਗੋ ਪੁਨ ਭਾવੀਯਤਿ, ਪਹੀਨਕਿਲੇਸਾਨਂ વਾ ਪੁਨ ਪਹਾਨੇਨ ਕਿਚ੍ਚਂ ਅਤ੍ਥਿ। ਅਤ੍ਥਿ ਕਤਸ੍ਸ ਪਤਿਚਯੋਤਿ ਮਯ੍ਹਂ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਨਿਪ੍ਫਾਦਿਤਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਿਧਮ੍ਮਸ੍ਸ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਸ੍ਸ ਅਨਧਿਗਤਤ੍ਤਾ ਤਦਤ੍ਥਂ ਪੁਨ વਡ੍ਢਨਸਙ੍ਖਾਤੋ ਪਤਿਚਯੋ ਅਤ੍ਥਿ, ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਧਾਨਨ੍ਤਿ ਖੋ ਮੇਘਿਯ વਦਮਾਨਂ ਕਿਨ੍ਤਿ વਦੇਯ੍ਯਾਮਾਤਿ ‘‘ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਮੀ’’ਤਿ ਤਂ વਦਮਾਨਂ ਮਯਂ ਅਞ੍ਞਂ ਕਿਂ ਨਾਮ વਦੇਯ੍ਯਾਮ?
Natthi kiñci uttari karaṇīyanti catūsu saccesu catūhi maggehi pariññādīnaṃ soḷasannaṃ kiccānaṃ katattā, abhisambodhiyā vā adhigatattā tato aññaṃ uttari karaṇīyaṃ nāma natthi. Natthi katassa vā paticayoti katassa vā puna paticayopi natthi. Na hi bhāvitamaggo puna bhāvīyati, pahīnakilesānaṃ vā puna pahānena kiccaṃ atthi. Atthi katassa paticayoti mayhaṃ santāne nipphāditassa sīlādidhammassa ariyamaggassa anadhigatattā tadatthaṃ puna vaḍḍhanasaṅkhāto paticayo atthi, icchitabboti attho. Padhānanti kho meghiya vadamānaṃ kinti vadeyyāmāti ‘‘samaṇadhammaṃ karomī’’ti taṃ vadamānaṃ mayaṃ aññaṃ kiṃ nāma vadeyyāma?
ਦਿવਾવਿਹਾਰਂ ਨਿਸੀਦੀਤਿ ਦਿવਾવਿਹਾਰਤ੍ਥਾਯ ਨਿਸੀਦਿ। ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ ਚ ਯਸ੍ਮਿਂ ਮਙ੍ਗਲਸਿਲਾਪਟ੍ਟੇ ਪੁਬ੍ਬੇ ਅਨੁਪਟਿਪਾਟਿਯਾ ਪਞ੍ਚ ਜਾਤਿਸਤਾਨਿ ਰਾਜਾ ਹੁਤ੍વਾ ਉਯ੍ਯਾਨਕੀਲ਼ਂ ਕੀਲ਼ਨ੍ਤੋ વਿવਿਧਨਾਟਕਪਰਿવਾਰੋ ਨਿਸਿਨ੍ਨਪੁਬ੍ਬੋ, ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਠਾਨੇ ਨਿਸੀਦਿ। ਅਥਸ੍ਸ ਨਿਸਿਨ੍ਨਕਾਲਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਮਣਭਾવੋ વਿਗਤੋ વਿਯ ਅਹੋਸਿ, ਰਾਜવੇਸਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਨਾਟਕਪਰਿવਾਰਪਰਿવੁਤੋ ਸੇਤਚ੍ਛਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹੇਟ੍ਠਾ ਮਹਾਰਹੇ ਪਲ੍ਲਙ੍ਕੇ ਨਿਸਿਨ੍ਨੋ વਿਯ ਜਾਤੋ। ਅਥਸ੍ਸ ਤਂ ਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਅਸ੍ਸਾਦਯਤੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਦਪਾਦਿ। ਸੋ ਤਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਖਣੇ ਸਹੋਡ੍ਢਂ ਗਹਿਤੇ ਦ੍વੇ ਚੋਰੇ ਆਨੇਤ੍વਾ ਪੁਰਤੋ ਠਪਿਤੇ વਿਯ ਅਦ੍ਦਸ। ਤੇਸੁ ਏਕਸ੍ਸ વਧਂ ਆਣਾਪਨવਸੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਿ, ਏਕਸ੍ਸ ਬਨ੍ਧਨਂ ਆਣਾਪਨવਸੇਨ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ, ਏવਂ ਸੋ ਲਤਾਜਾਲੇਨ ਰੁਕ੍ਖੋ વਿਯ ਮਧੁਮਕ੍ਖਿਕਾਹਿ ਮਧੁਘਾਤਕੋ વਿਯ ਚ ਅਕੁਸਲવਿਤਕ੍ਕੇਹਿ ਪਰਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਸਮ੍ਪਰਿਕਿਣ੍ਣੋ ਅਹੋਸਿ। ਤਂ ਸਨ੍ਧਾਯ ‘‘ਅਥ ਖੋ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਮੇਘਿਯਸ੍ਸਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ।
Divāvihāraṃnisīdīti divāvihāratthāya nisīdi. Nisinno ca yasmiṃ maṅgalasilāpaṭṭe pubbe anupaṭipāṭiyā pañca jātisatāni rājā hutvā uyyānakīḷaṃ kīḷanto vividhanāṭakaparivāro nisinnapubbo, tasmiṃyeva ṭhāne nisīdi. Athassa nisinnakālato paṭṭhāya samaṇabhāvo vigato viya ahosi, rājavesaṃ gahetvā nāṭakaparivāraparivuto setacchattassa heṭṭhā mahārahe pallaṅke nisinno viya jāto. Athassa taṃ sampattiṃ assādayato kāmavitakko udapādi. So tasmiṃyeva khaṇe sahoḍḍhaṃ gahite dve core ānetvā purato ṭhapite viya addasa. Tesu ekassa vadhaṃ āṇāpanavasena byāpādavitakko uppajji, ekassa bandhanaṃ āṇāpanavasena vihiṃsāvitakko, evaṃ so latājālena rukkho viya madhumakkhikāhi madhughātako viya ca akusalavitakkehi parikkhitto samparikiṇṇo ahosi. Taṃ sandhāya ‘‘atha kho āyasmato meghiyassā’’tiādi vuttaṃ.
ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ વਤ ਭੋਤਿ ਗਰਹਣਚ੍ਛਰਿਯਂ ਨਾਮ ਕਿਰੇਤਂ ਯਥਾ ਆਯਸ੍ਮਾ ਆਨਨ੍ਦੋ ਭਗવਤੋ વਲਿਯਗਤ੍ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅવੋਚ ‘‘ਅਚ੍ਛਰਿਯਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਅਬ੍ਭੁਤਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੫੧੧)। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਤਸ੍ਮਿਂ ਸਮਯੇ ਪੁਪ੍ਫਫਲਪਲ੍ਲવਾਦੀਸੁ ਲੋਭવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ, ਖਰਸ੍ਸਰਾਨਂ ਪਕ੍ਖਿਆਦੀਨਂ ਸਦ੍ਦਸ੍ਸવਨੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ, ਲੇਡ੍ਡੁਆਦੀਹਿ ਤੇਸਂ ਪਟਿਬਾਹਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ, ‘ਇਧੇવਾਹਂ વਸੇਯ੍ਯ’ਨ੍ਤਿ ਤਤ੍ਥ ਸਾਪੇਕ੍ਖਤਾવਸੇਨ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ, વਨਚਰਕੇ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਦਿਸ੍વਾ ਤੇਸੁ ਚਿਤ੍ਤਦੁਬ੍ਭਨੇਨ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ, ਤੇਸਂ વਿਹੇਠਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੇਨ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੀ’’ਤਿਪਿ વਦਨ੍ਤਿ। ਯਥਾ વਾ ਤਥਾ વਾ ਤਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾવਿਤਕ੍ਕੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਯੇવ ਅਚ੍ਛਰਿਯਕਾਰਣਂ। ਅਨ੍વਾਸਤ੍ਤਾਤਿ ਅਨੁਲਗ੍ਗਾ વੋਕਿਣ੍ਣਾ। ਅਤ੍ਤਨਿ ਗਰੁਮ੍ਹਿ ਚ ਏਕਤ੍ਤੇਪਿ ਬਹੁવਚਨਂ ਦਿਸ੍ਸਤਿ। ‘‘ਅਨੁਸਨ੍ਤੋ’’ਤਿਪਿ ਪਾਠੋ।
Acchariyaṃvata bhoti garahaṇacchariyaṃ nāma kiretaṃ yathā āyasmā ānando bhagavato valiyagattaṃ disvā avoca ‘‘acchariyaṃ, bhante, abbhutaṃ, bhante’’ti (saṃ. ni. 5.511). Apare pana ‘‘tasmiṃ samaye pupphaphalapallavādīsu lobhavasena kāmavitakko, kharassarānaṃ pakkhiādīnaṃ saddassavanena byāpādavitakko, leḍḍuādīhi tesaṃ paṭibāhanādhippāyena vihiṃsāvitakko, ‘idhevāhaṃ vaseyya’nti tattha sāpekkhatāvasena kāmavitakko, vanacarake tattha tattha disvā tesu cittadubbhanena byāpādavitakko, tesaṃ viheṭhanādhippāyena vihiṃsāvitakko tassa uppajjī’’tipi vadanti. Yathā vā tathā vā tassa micchāvitakkuppattiyeva acchariyakāraṇaṃ. Anvāsattāti anulaggā vokiṇṇā. Attani garumhi ca ekattepi bahuvacanaṃ dissati. ‘‘Anusanto’’tipi pāṭho.
ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮੀਤਿ ਏવਂ ਮਿਚ੍ਛਾવਿਤਕ੍ਕੇਹਿ ਸਮ੍ਪਰਿਕਿਣ੍ਣੋ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਸਪ੍ਪਾਯਂ ਕਾਤੁਂ ਅਸਕ੍ਕੋਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਦਂ વਤ ਦਿਸ੍વਾ ਦੀਘਦਸ੍ਸੀ ਭਗવਾ ਪਟਿਸੇਧੇਸੀ’’ਤਿ ਸਲ੍ਲਕ੍ਖੇਤ੍વਾ ‘‘ਇਮਂ ਕਾਰਣਂ ਦਸਬਲਸ੍ਸ ਆਰੋਚੇਸ੍ਸਾਮੀ’’ਤਿ ਨਿਸਿਨ੍ਨਾਸਨਤੋ વੁਟ੍ਠਾਯ ਯੇਨ ਭਗવਾ ਤੇਨੁਪਸਙ੍ਕਮਿ। ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਚ ‘‘ਇਧ ਮਯ੍ਹਂ, ਭਨ੍ਤੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਸਿ।
Yena bhagavā tenupasaṅkamīti evaṃ micchāvitakkehi samparikiṇṇo kammaṭṭhānasappāyaṃ kātuṃ asakkonto ‘‘idaṃ vata disvā dīghadassī bhagavā paṭisedhesī’’ti sallakkhetvā ‘‘imaṃ kāraṇaṃ dasabalassa ārocessāmī’’ti nisinnāsanato vuṭṭhāya yena bhagavā tenupasaṅkami. Upasaṅkamitvā ca ‘‘idha mayhaṃ, bhante’’tiādinā attano pavattiṃ ārocesi.
ਤਤ੍ਥ ਯੇਭੁਯ੍ਯੇਨਾਤਿ ਬਹੁਲਂ ਅਭਿਕ੍ਖਣਂ। ਪਾਪਕਾਤਿ ਲਾਮਕਾ। ਅਕੁਸਲਾਤਿ ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਾ। ਦੁਗ੍ਗਤਿਸਮ੍ਪਾਪਨਟ੍ਠੇਨ વਾ ਪਾਪਕਾ, ਕੁਸਲਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾਯ ਅਕੁਸਲਾ। વਿਤਕ੍ਕੇਤਿ ਊਹਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਭਿਨਿਰੋਪੇਤੀਤਿ વਿਤਕ੍ਕੋ, ਕਾਮਸਹਗਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ, ਕਿਲੇਸਕਾਮਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾਰਮ੍ਮਣੋ વਿਤਕ੍ਕੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਸਹਗਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ। વਿਹਿਂਸਾਸਹਗਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ। ਤੇਸੁ ਕਾਮਾਨਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕੋ, ‘‘ਇਮੇ ਸਤ੍ਤਾ ਹਞ੍ਞਨ੍ਤੁ વਾ વਿਨਸ੍ਸਨ੍ਤੁ વਾ ਮਾ વਾ ਅਹੇਸੁ’’ਨ੍ਤਿ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਸਮ੍ਪਦੁਸ੍ਸਨવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਮੇਤ੍ਤਾਪਟਿਪਕ੍ਖੋ ਬ੍ਯਾਪਾਦવਿਤਕ੍ਕੋ, ਪਾਣਿਲੇਡ੍ਡੁਦਣ੍ਡਾਦੀਹਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ વਿਹੇਠੇਤੁਕਾਮਤਾવਸੇਨ ਪવਤ੍ਤੋ ਕਰੁਣਾਪਟਿਪਕ੍ਖੋ વਿਹਿਂਸਾવਿਤਕ੍ਕੋ।
Tattha yebhuyyenāti bahulaṃ abhikkhaṇaṃ. Pāpakāti lāmakā. Akusalāti akosallasambhūtā. Duggatisampāpanaṭṭhena vā pāpakā, kusalapaṭipakkhatāya akusalā. Vitakketi ūhati ārammaṇaṃ cittaṃ abhiniropetīti vitakko, kāmasahagato vitakko kāmavitakko, kilesakāmasampayutto vatthukāmārammaṇo vitakkoti attho. Byāpādasahagato vitakko byāpādavitakko. Vihiṃsāsahagato vitakko vihiṃsāvitakko. Tesu kāmānaṃ abhinandanavasena pavatto nekkhammapaṭipakkho kāmavitakko, ‘‘ime sattā haññantu vā vinassantu vā mā vā ahesu’’nti sattesu sampadussanavasena pavatto mettāpaṭipakkho byāpādavitakko, pāṇileḍḍudaṇḍādīhi sattānaṃ viheṭhetukāmatāvasena pavatto karuṇāpaṭipakkho vihiṃsāvitakko.
ਕਸ੍ਮਾ ਪਨਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਤਤ੍ਥ ਗਮਨਂ ਅਨੁਜਾਨਿ? ‘‘ਅਨਨੁਞ੍ਞਾਤੋਪਿ ਚਾਯਂ ਮਂ ਓਹਾਯ ਗਚ੍ਛਿਸ੍ਸਤੇવ, ‘ਪਰਿਚਾਰਕਾਮਤਾਯ ਮਞ੍ਞੇ ਭਗવਾ ਗਨ੍ਤੁਂ ਨ ਦੇਤੀ’ਤਿ ਚਸ੍ਸ ਸਿਯਾ ਅਞ੍ਞਥਤ੍ਤਂ। ਤਦਸ੍ਸ ਦੀਘਰਤ੍ਤਂ ਅਹਿਤਾਯ ਦੁਕ੍ਖਾਯ ਸਂવਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ ਅਨੁਜਾਨਿ।
Kasmā panassa bhagavā tattha gamanaṃ anujāni? ‘‘Ananuññātopi cāyaṃ maṃ ohāya gacchissateva, ‘paricārakāmatāya maññe bhagavā gantuṃ na detī’ti cassa siyā aññathattaṃ. Tadassa dīgharattaṃ ahitāya dukkhāya saṃvatteyyā’’ti anujāni.
ਏવਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਪવਤ੍ਤਿਂ ਆਰੋਚੇਤ੍વਾ ਨਿਸਿਨ੍ਨੇ ਅਥਸ੍ਸ ਭਗવਾ ਸਪ੍ਪਾਯਂ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਪਰਿਪਕ੍ਕਾਯ, ਮੇਘਿਯ, ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਪਰਿਪਕ੍ਕਾਯਾਤਿ ਪਰਿਪਾਕਂ ਅਪ੍ਪਤ੍ਤਾਯ। ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾਤਿ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚੇਤਸੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ। ਪੁਬ੍ਬਭਾਗੇ ਹਿ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ ਚੇવ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਚ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਚੇਤਸੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਹੋਤਿ, ਅਪਰਭਾਗੇ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਚੇવ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿવਸੇਨ ਚ। ਸਾਯਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਕਥਿਤਾવ, ਤਸ੍ਮਾ ਤਤ੍ਥ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਤਤ੍ਥ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਆਸਯੇ ਪਰਿਪਾਚਿਤੇ ਪਬੋਧਿਤੇ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਮਗ੍ਗਗਬ੍ਭਂ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਪਾਕਂ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਯਾ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਪਰਿਪਕ੍ਕਾ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਦਭਾવੇ ਅਪਰਿਪਕ੍ਕਾ।
Evaṃ tasmiṃ attano pavattiṃ ārocetvā nisinne athassa bhagavā sappāyaṃ dhammaṃ desento ‘‘aparipakkāya, meghiya, cetovimuttiyā’’tiādimāha. Tattha aparipakkāyāti paripākaṃ appattāya. Cetovimuttiyāti kilesehi cetaso vimuttiyā. Pubbabhāge hi tadaṅgavasena ceva vikkhambhanavasena ca kilesehi cetaso vimutti hoti, aparabhāge samucchedavasena ceva paṭipassaddhivasena ca. Sāyaṃ vimutti heṭṭhā vitthārato kathitāva, tasmā tattha vuttanayena veditabbā. Tattha vimuttiparipācanīyehi dhammehi āsaye paripācite pabodhite vipassanāya maggagabbhaṃ gaṇhantiyā paripākaṃ gacchantiyā cetovimutti paripakkā nāma hoti, tadabhāve aparipakkā.
ਕਤਮੇ ਪਨ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਾ ਧਮ੍ਮਾ? ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦੀਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਪਨ੍ਨਰਸ ਧਮ੍ਮਾ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Katame pana vimuttiparipācanīyā dhammā? Saddhindriyādīnaṃ visuddhikaraṇavasena pannarasa dhammā veditabbā. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਅਸ੍ਸਦ੍ਧੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪਰਿવਜ੍ਜਯਤੋ, ਸਦ੍ਧੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ, ਪਸਾਦਨੀਯੇ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ – ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupāsato, pasādanīye suttante paccavekkhato – imehi tīhākārehi saddhindriyaṃ visujjhati.
‘‘ਕੁਸੀਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪਰਿવਜ੍ਜਯਤੋ, ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ – ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ વੀਰਿਯਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Kusīte puggale parivajjayato, āraddhavīriye puggale sevato bhajato payirupāsato, sammappadhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi vīriyindriyaṃ visujjhati.
‘‘ਮੁਟ੍ਠਸ੍ਸਤੀ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪਰਿવਜ੍ਜਯਤੋ, ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤੀ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ, ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ – ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸਤਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Muṭṭhassatī puggale parivajjayato, upaṭṭhitassatī puggale sevato bhajato payirupāsato, satipaṭṭhāne paccavekkhato – imehi tīhākārehi satindriyaṃ visujjhati.
‘‘ਅਸਮਾਹਿਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪਰਿવਜ੍ਜਯਤੋ, ਸਮਾਹਿਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ, ਝਾਨવਿਮੋਕ੍ਖੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ – ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਸਮਾਧਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Asamāhite puggale parivajjayato, samāhite puggale sevato bhajato payirupāsato, jhānavimokkhe paccavekkhato – imehi tīhākārehi samādhindriyaṃ visujjhati.
‘‘ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪਰਿવਜ੍ਜਯਤੋ, ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤੇ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ, ਗਮ੍ਭੀਰਞਾਣਚਰਿਯਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ – ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਾਕਾਰੇਹਿ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ વਿਸੁਜ੍ਝਤਿ।
‘‘Duppaññe puggale parivajjayato, paññavante puggale sevato bhajato payirupāsato, gambhīrañāṇacariyaṃ paccavekkhato – imehi tīhākārehi paññindriyaṃ visujjhati.
‘‘ਇਤਿ ਇਮੇ ਪਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਪਰਿવਜ੍ਜਯਤੋ, ਪਞ੍ਚ ਪੁਗ੍ਗਲੇ ਸੇવਤੋ ਭਜਤੋ ਪਯਿਰੁਪਾਸਤੋ, ਪਞ੍ਚ ਸੁਤ੍ਤਨ੍ਤੇ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਤੋ – ਇਮੇਹਿ ਪਨ੍ਨਰਸਹਿ ਆਕਾਰੇਹਿ, ਇਮਾਨਿ ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਪਟਿ॰ ਮ॰ ੧.੧੮੫)।
‘‘Iti ime pañca puggale parivajjayato, pañca puggale sevato bhajato payirupāsato, pañca suttante paccavekkhato – imehi pannarasahi ākārehi, imāni pañcindriyāni visujjhantī’’ti (paṭi. ma. 1.185).
ਅਪਰੇਪਿ ਪਨ੍ਨਰਸ ਧਮ੍ਮਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯਾ – ਸਦ੍ਧਾਪਞ੍ਚਮਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਾ ਦੁਕ੍ਖਸਞ੍ਞਾ ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਪਹਾਨਸਞ੍ਞਾ વਿਰਾਗਸਞ੍ਞਾਤਿ ਇਮਾ ਪਞ੍ਚ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾ ਸਞ੍ਞਾ, ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾ ਸੀਲਸਂવਰੋ ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਤਾ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋ ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਪਞ੍ਞਾਤਿ। ਤੇਸੁ વਿਨੇਯ੍ਯਦਮਨਕੁਸਲੋ ਸਤ੍ਥਾ વਿਨੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਮੇਘਿਯਤ੍ਥੇਰਸ੍ਸ ਅਜ੍ਝਾਸਯવਸੇਨ ਇਧ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾਦਯੋ વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਰਿਪਾਚਨੀਯੇ ਧਮ੍ਮੇ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਪਞ੍ਚ ਧਮ੍ਮਾ ਪਰਿਪਾਕਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਨ੍ਤੀ’’ਤਿ વਤ੍વਾ ਤੇ વਿਤ੍ਥਾਰੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਇਧ, ਮੇਘਿਯ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤੀ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ।
Aparepi pannarasa dhammā vimuttiparipācanīyā – saddhāpañcamāni indriyāni, aniccasaññā dukkhasaññā anattasaññā pahānasaññā virāgasaññāti imā pañca nibbedhabhāgiyā saññā, kalyāṇamittatā sīlasaṃvaro abhisallekhatā vīriyārambho nibbedhikapaññāti. Tesu vineyyadamanakusalo satthā vineyyassa meghiyattherassa ajjhāsayavasena idha kalyāṇamittatādayo vimuttiparipācanīye dhamme dassento ‘‘pañca dhammā paripākāya saṃvattantī’’ti vatvā te vitthārento ‘‘idha, meghiya, bhikkhu kalyāṇamitto hotī’’tiādimāha.
ਤਤ੍ਥ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣੋ ਭਦ੍ਦੋ ਸੁਨ੍ਦਰੋ ਮਿਤ੍ਤੋ ਏਤਸ੍ਸਾਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ। ਯਸ੍ਸ ਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ‘‘ਅਘਸ੍ਸ ਘਾਤਾ, ਹਿਤਸ੍ਸ વਿਧਾਤਾ’’ਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਾਕਾਰੇਨ ਉਪਕਾਰੋ ਮਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋવ। ਯਥਾવੁਤ੍ਤੇਹਿ ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਗ੍ਗਲੇਹੇવ ਸਬ੍ਬਿਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਸਹ ਅਯਤਿ ਪવਤ੍ਤਤਿ, ਨ વਿਨਾ ਤੇਹੀਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਸਹਾਯੋ।ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਗ੍ਗਲੇਸੁ ਏવ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਚੇવ ਕਾਯੇਨ ਚ ਨਿਨ੍ਨਪੋਣਪਬ੍ਭਾਰਭਾવੇਨ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਕਲ੍ਯਾਣਸਮ੍ਪવਙ੍ਕੋ। ਪਦਤ੍ਤਯੇਨ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸਂਸਗ੍ਗੇ ਆਦਰਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ।
Tattha kalyāṇamittoti kalyāṇo bhaddo sundaro mitto etassāti kalyāṇamitto. Yassa sīlādiguṇasampanno ‘‘aghassa ghātā, hitassa vidhātā’’ti evaṃ sabbākārena upakāro mitto hoti, so puggalo kalyāṇamittova. Yathāvuttehi kalyāṇapuggaleheva sabbiriyāpathesu saha ayati pavattati, na vinā tehīti kalyāṇasahāyo.Kalyāṇapuggalesu eva cittena ceva kāyena ca ninnapoṇapabbhārabhāvena pavattatīti kalyāṇasampavaṅko. Padattayena kalyāṇamittasaṃsagge ādaraṃ uppādeti.
ਤਤ੍ਰਿਦਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ – ਇਧ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਹੋਤਿ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸੁਤਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਚਾਗਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ વੀਰਿਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਤਤ੍ਥ ਸਦ੍ਧਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਦ੍ਦਹਤਿ ਤਥਾਗਤਸ੍ਸ ਬੋਧਿਂ ਕਮ੍ਮਫਲਞ੍ਚ, ਤੇਨ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੋਧਿਹੇਤੁਭੂਤਂ ਸਤ੍ਤੇਸੁ ਹਿਤੇਸਿਤਂ ਨ ਪਰਿਚ੍ਚਜਤਿ। ਸੀਲਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਂ ਪਿਯੋ ਹੋਤਿ ਮਨਾਪੋ ਗਰੁ ਭਾવਨੀਯੋ ਚੋਦਕੋ ਪਾਪਗਰਹੀ વਤ੍ਤਾ વਚਨਕ੍ਖਮੋ, ਸੁਤਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਚ੍ਚਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾਨਂ ਗਮ੍ਭੀਰਾਨਂ ਕਥਾਨਂ ਕਤ੍ਤਾ ਹੋਤਿ, ਚਾਗਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਹੋਤਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਪવਿવਿਤ੍ਤੋ ਅਸਂਸਟ੍ਠੋ, વੀਰਿਯਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ ਹੋਤਿ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਪ੍ਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਸਤਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿ ਹੋਤਿ, ਸਮਾਧਿਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਹੋਤਿ ਸਮਾਹਿਤਚਿਤ੍ਤੋ, ਪਞ੍ਞਾਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਅવਿਪਰੀਤਂ ਜਾਨਾਤਿ। ਸੋ ਸਤਿਯਾ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਗਤਿਯੋ ਸਮਨ੍વੇਸਮਾਨੋ ਪਞ੍ਞਾਯ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਹਿਤਾਹਿਤਂ ਯਥਾਭੂਤਂ ਜਾਨਿਤ੍વਾ, ਸਮਾਧਿਨਾ ਤਤ੍ਥ ਏਕਗ੍ਗਚਿਤ੍ਤੋ ਹੁਤ੍વਾ, વੀਰਿਯੇਨ ਸਤ੍ਤੇ ਅਹਿਤਾ ਨਿਸੇਧੇਤ੍વਾ ਹਿਤੇ ਨਿਯੋਜੇਤਿ। ਤੇਨਾਹ –
Tatridaṃ kalyāṇamittalakkhaṇaṃ – idha kalyāṇamitto saddhāsampanno hoti sīlasampanno sutasampanno cāgasampanno vīriyasampanno satisampanno samādhisampanno paññāsampanno. Tattha saddhāsampattiyā saddahati tathāgatassa bodhiṃ kammaphalañca, tena sammāsambodhihetubhūtaṃ sattesu hitesitaṃ na pariccajati. Sīlasampattiyā sabrahmacārīnaṃ piyo hoti manāpo garu bhāvanīyo codako pāpagarahī vattā vacanakkhamo, sutasampattiyā saccapaṭiccasamuppādādipaṭisaṃyuttānaṃ gambhīrānaṃ kathānaṃ kattā hoti, cāgasampattiyā appiccho hoti santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho, vīriyasampattiyā āraddhavīriyo hoti sattānaṃ hitappaṭipattiyā, satisampattiyā upaṭṭhitassati hoti, samādhisampattiyā avikkhitto hoti samāhitacitto, paññāsampattiyā aviparītaṃ jānāti. So satiyā kusalānaṃ dhammānaṃ gatiyo samanvesamāno paññāya sattānaṃ hitāhitaṃ yathābhūtaṃ jānitvā, samādhinā tattha ekaggacitto hutvā, vīriyena satte ahitā nisedhetvā hite niyojeti. Tenāha –
‘‘ਪਿਯੋ ਗਰੁ ਭਾવਨੀਯੋ, વਤ੍ਤਾ ਚ વਚਨਕ੍ਖਮੋ।
‘‘Piyo garu bhāvanīyo, vattā ca vacanakkhamo;
ਗਮ੍ਭੀਰਞ੍ਚ ਕਥਂ ਕਤ੍ਤਾ, ਨੋ ਚਟ੍ਠਾਨੇ ਨਿਯੋਜਯੇ’’ਤਿ॥ (ਅ॰ ਨਿ॰ ੭.੩੭)।
Gambhīrañca kathaṃ kattā, no caṭṭhāne niyojaye’’ti. (a. ni. 7.37);
ਅਯਂ ਪਠਮੋ ਧਮ੍ਮੋ ਪਰਿਪਾਕਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤੀਤਿ, ਅਯਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾਸਙ੍ਖਾਤੋ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯવਾਸਸ੍ਸ ਆਦਿਭਾવਤੋ, ਸਬ੍ਬੇਸਞ੍ਚ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਬਹੁਕਾਰਤਾਯ ਪਧਾਨਭਾવਤੋ ਚ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਆਦਿਤੋ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਪਠਮੋ ਅਨવਜ੍ਜਧਮ੍ਮੋ ਅવਿਸੁਦ੍ਧਾਨਂ ਸਦ੍ਧਾਦੀਨਂ વਿਸੁਦ੍ਧਿਕਰਣવਸੇਨ ਚੇਤੋવਿਮੁਤ੍ਤਿਯਾ ਪਰਿਪਾਕਾਯ ਸਂવਤ੍ਤਤਿ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਬਹੁਕਾਰਤਾ ਪਧਾਨਤਾ ਚ ‘‘ਉਪਡ੍ਢਮਿਦਂ, ਭਨ੍ਤੇ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਸ੍ਸ ਯਦਿਦਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾ’’ਤਿ વਦਨ੍ਤਂ ਧਮ੍ਮਭਣ੍ਡਾਗਾਰਿਕਂ, ‘‘ਮਾ ਹੇવਂ, ਆਨਨ੍ਦਾ’’ਤਿ ਦ੍વਿਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਪਟਿਸੇਧੇਤ੍વਾ, ‘‘ਸਕਲਮੇવ ਹਿਦਂ, ਆਨਨ੍ਦ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਯਦਿਦਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾ ਕਲ੍ਯਾਣਸਹਾਯਤਾ’’ਤਿਆਦਿਸੁਤ੍ਤਪਦੇਹਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੧੨੯; ੫.੨) વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Ayaṃ paṭhamo dhammo paripākāya saṃvattatīti, ayaṃ kalyāṇamittatāsaṅkhāto brahmacariyavāsassa ādibhāvato, sabbesañca kusalānaṃ dhammānaṃ bahukāratāya padhānabhāvato ca imesu pañcasu dhammesu ādito vuttattā paṭhamo anavajjadhammo avisuddhānaṃ saddhādīnaṃ visuddhikaraṇavasena cetovimuttiyā paripākāya saṃvattati. Ettha ca kalyāṇamittassa bahukāratā padhānatā ca ‘‘upaḍḍhamidaṃ, bhante, brahmacariyassa yadidaṃ kalyāṇamittatā’’ti vadantaṃ dhammabhaṇḍāgārikaṃ, ‘‘mā hevaṃ, ānandā’’ti dvikkhattuṃ paṭisedhetvā, ‘‘sakalameva hidaṃ, ānanda, brahmacariyaṃ, yadidaṃ kalyāṇamittatā kalyāṇasahāyatā’’tiādisuttapadehi (saṃ. ni. 1.129; 5.2) veditabbā.
ਪੁਨ ਚਪਰਨ੍ਤਿ ਪੁਨ ਚ ਅਪਰਂ ਧਮ੍ਮਜਾਤਂ। ਸੀਲવਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ ਸੀਲਂ? ਸੀਲਨਟ੍ਠੇਨ ਸੀਲਂ। ਕਿਮਿਦਂ ਸੀਲਨਂ ਨਾਮ? ਸਮਾਧਾਨਂ, ਕਾਯਕਮ੍ਮਾਦੀਨਂ ਸੁਸੀਲ੍ਯવਸੇਨ ਅવਿਪ੍ਪਕਿਣ੍ਣਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਅਥ વਾ ਉਪਧਾਰਣਂ, ਝਾਨਾਦਿਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਨવਸੇਨ ਆਧਾਰਭਾવੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਤਸ੍ਮਾ ਸੀਲੇਤਿ ਸੀਲਤੀਤਿ વਾ ਸੀਲਂ। ਅਯਂ ਤਾવ ਸਦ੍ਦਲਕ੍ਖਣਨਯੇਨ ਸੀਲਤ੍ਥੋ। ਅਪਰੇ ਪਨ ‘‘ਸਿਰਟ੍ਠੋ ਸੀਤਲਟ੍ਠੋ ਸੀਲਟ੍ਠੋ ਸਂવਰਟ੍ਠੋ’’ਤਿ ਨਿਰੁਤ੍ਤਿਨਯੇਨ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤਿ। ਤਯਿਦਂ ਪਾਰਿਪੂਰਿਤੋ ਅਤਿਸਯਤੋ વਾ ਸੀਲਂ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਸੀਲવਾ, ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Puna caparanti puna ca aparaṃ dhammajātaṃ. Sīlavāti ettha kenaṭṭhena sīlaṃ? Sīlanaṭṭhena sīlaṃ. Kimidaṃ sīlanaṃ nāma? Samādhānaṃ, kāyakammādīnaṃ susīlyavasena avippakiṇṇatāti attho. Atha vā upadhāraṇaṃ, jhānādikusalānaṃ dhammānaṃ patiṭṭhānavasena ādhārabhāvoti attho. Tasmā sīleti sīlatīti vā sīlaṃ. Ayaṃ tāva saddalakkhaṇanayena sīlattho. Apare pana ‘‘siraṭṭho sītalaṭṭho sīlaṭṭho saṃvaraṭṭho’’ti niruttinayena atthaṃ vaṇṇenti. Tayidaṃ pāripūrito atisayato vā sīlaṃ assa atthīti sīlavā, sīlasampannoti attho.
ਯਥਾ ਚ ਸੀਲવਾ ਹੋਤਿ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਸੀਲਂ। ਤਞ੍ਹਿ ਯੋ ਨਂ ਪਾਤਿ ਰਕ੍ਖਤਿ, ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਮੋਚੇਤਿ ਆਪਾਯਿਕਾਦੀਹਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਸਂવਰਣਂ ਸਂવਰੋ, ਕਾਯવਾਚਾਹਿ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਮੇવ ਸਂવਰੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੋ, ਤੇਨ ਸਂવੁਤੋ ਪਿਹਿਤਕਾਯવਾਚੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ, ਇਦਮਸ੍ਸ ਤਸ੍ਮਿਂ ਸੀਲੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। વਿਹਰਤੀਤਿ ਤਦਨੁਰੂਪવਿਹਾਰਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ ਹੇਟ੍ਠਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸ੍ਸ, ਉਪਰਿ વਿਸੇਸਾਨਂ ਯੋਗਸ੍ਸ ਚ ਉਪਕਾਰਕਧਮ੍ਮਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸੀਲਤੋ ਅਚવਨਧਮ੍ਮਤਾਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਸਮਾਦਾਯਾਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦਾਨਂ ਅਨવਸੇਸਤੋ ਆਦਾਨਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਸਿਕ੍ਖਤੀਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਯ ਸਮਙ੍ਗਿਭਾવਪਰਿਦੀਪਨਂ। ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੂਤਿ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਧਮ੍ਮਪਰਿਦੀਪਨਂ।
Yathā ca sīlavā hoti sīlasampanno, taṃ dassetuṃ ‘‘pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’tiādimāha. Tattha pātimokkhanti sikkhāpadasīlaṃ. Tañhi yo naṃ pāti rakkhati, taṃ mokkheti moceti āpāyikādīhi dukkhehīti pātimokkhaṃ. Saṃvaraṇaṃ saṃvaro, kāyavācāhi avītikkamo. Pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro, tena saṃvuto pihitakāyavācoti pātimokkhasaṃvarasaṃvuto, idamassa tasmiṃ sīle patiṭṭhitabhāvaparidīpanaṃ. Viharatīti tadanurūpavihārasamaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Ācāragocarasampannoti heṭṭhā pātimokkhasaṃvarassa, upari visesānaṃ yogassa ca upakārakadhammaparidīpanaṃ. Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti pātimokkhasīlato acavanadhammatāparidīpanaṃ. Samādāyāti sikkhāpadānaṃ anavasesato ādānaparidīpanaṃ. Sikkhatīti sikkhāya samaṅgibhāvaparidīpanaṃ. Sikkhāpadesūti sikkhitabbadhammaparidīpanaṃ.
ਅਪਰੋ ਨਯੋ – ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਬਲવਭਾવਤੋ, ਪਾਪਕਿਰਿਯਾਯ ਸੁਕਰਭਾવਤੋ, ਪੁਞ੍ਞਕਿਰਿਯਾਯ ਚ ਦੁਕ੍ਕਰਭਾવਤੋ ਬਹੁਕ੍ਖਤ੍ਤੁਂ ਅਪਾਯੇਸੁ ਪਤਨਸੀਲੋਤਿ ਪਾਤੀ, ਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ। ਅਨਿਚ੍ਚਤਾਯ વਾ ਭવਾਦੀਸੁ ਕਮ੍ਮવੇਗਕ੍ਖਿਤ੍ਤੋ ਘਟੀਯਨ੍ਤਂ વਿਯ ਅਨવਟ੍ਠਾਨੇਨ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਤੋ ਗਮਨਸੀਲੋਤਿ ਪਾਤੀ, ਮਰਣવਸੇਨ વਾ ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਅਤ੍ਤਭਾવਸ੍ਸ ਪਤਨਸੀਲੋਤਿ વਾ ਪਾਤੀ, ਸਤ੍ਤਸਨ੍ਤਾਨੋ ਚਿਤ੍ਤਮੇવ વਾ। ਤਂ ਪਾਤਿਨਂ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖਤੋ ਮੋਕ੍ਖੇਤੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਹਿ વਿਮੋਕ੍ਖੇਨ ਸਤ੍ਤੋ ‘‘વਿਮੁਤ੍ਤੋ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤવੋਦਾਨਾ ਸਤ੍ਤਾ વਿਸੁਜ੍ਝਨ੍ਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੧੦੦), ‘‘ਅਨੁਪਾਦਾਯ ਆਸવੇਹਿ ਚਿਤ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੨੮) ਚ।
Aparo nayo – kilesānaṃ balavabhāvato, pāpakiriyāya sukarabhāvato, puññakiriyāya ca dukkarabhāvato bahukkhattuṃ apāyesu patanasīloti pātī, puthujjano. Aniccatāya vā bhavādīsu kammavegakkhitto ghaṭīyantaṃ viya anavaṭṭhānena paribbhamanato gamanasīloti pātī, maraṇavasena vā tamhi tamhi sattanikāye attabhāvassa patanasīloti vā pātī, sattasantāno cittameva vā. Taṃ pātinaṃ saṃsāradukkhato mokkhetīti pātimokkhaṃ. Cittassa hi vimokkhena satto ‘‘vimutto’’ti vuccati. Vuttañhi ‘‘cittavodānā sattā visujjhantī’’ti (saṃ. ni. 3.100), ‘‘anupādāya āsavehi cittaṃ vimutta’’nti (mahāva. 28) ca.
ਅਥ વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਦਿਹੇਤੁਨਾ ਸਂਸਾਰੇ ਪਤਤਿ ਗਚ੍ਛਤਿ ਪવਤ੍ਤਤੀਤਿ ਪਾਤਿ, ‘‘ਅવਿਜ੍ਜਾਨੀવਰਣਾਨਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਣ੍ਹਾਸਂਯੋਜਨਾਨਂ ਸਨ੍ਧਾવਤਂ ਸਂਸਰਤ’’ਨ੍ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੨੪) ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਪਾਤਿਨੋ ਸਤ੍ਤਸ੍ਸ ਤਣ੍ਹਾਦਿਸਂਕਿਲੇਸਤ੍ਤਯਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ, ‘‘ਕਣ੍ਠੇਕਾਲੋ’’ਤਿਆਦੀਨਂ વਿਯ ਸਮਾਸਸਿਦ੍ਧਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ।
Atha vā avijjādihetunā saṃsāre patati gacchati pavattatīti pāti, ‘‘avijjānīvaraṇānaṃ sattānaṃ taṇhāsaṃyojanānaṃ sandhāvataṃ saṃsarata’’nti (saṃ. ni. 2.124) hi vuttaṃ. Tassa pātino sattassa taṇhādisaṃkilesattayato mokkho etenāti pātimokkho, ‘‘kaṇṭhekālo’’tiādīnaṃ viya samāsasiddhi veditabbā.
ਅਥ વਾ ਪਾਤੇਤਿ વਿਨਿਪਾਤੇਤਿ ਦੁਕ੍ਖੇਹੀਤਿ ਪਾਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ ‘‘ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਨਿਯ੍ਯਤੀ ਲੋਕੋ, ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਪਰਿਕਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੬੨)। ਤਸ੍ਸ ਪਾਤਿਨੋ ਮੋਕ੍ਖੋ ਏਤੇਨਾਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਪਤਤਿ વਾ ਏਤੇਨ ਅਪਾਯਦੁਕ੍ਖੇ ਸਂਸਾਰਦੁਕ੍ਖੇ ਚਾਤਿ ਪਾਤਿ, ਤਣ੍ਹਾਦਿਸਂਕਿਲੇਸਾ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ – ‘‘ਤਣ੍ਹਾ ਜਨੇਤਿ ਪੁਰਿਸਂ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੧.੫੫-੫੭), ਤਣ੍ਹਾਦੁਤਿਯੋ ਪੁਰਿਸੋ’’ਤਿ (ਇਤਿવੁ॰ ੧੫, ੧੦੫) ਚਾਦਿ। ਤਤੋ ਪਾਤਿਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ।
Atha vā pāteti vinipāteti dukkhehīti pāti, cittaṃ. Vuttañhi ‘‘cittena niyyatī loko, cittena parikassatī’’ti (saṃ. ni. 1.62). Tassa pātino mokkho etenāti pātimokkho. Patati vā etena apāyadukkhe saṃsāradukkhe cāti pāti, taṇhādisaṃkilesā. Vuttañhi – ‘‘taṇhā janeti purisaṃ (saṃ. ni. 1.55-57), taṇhādutiyo puriso’’ti (itivu. 15, 105) cādi. Tato pātito mokkhoti pātimokkho.
ਅਥ વਾ ਪਤਤਿ ਏਤ੍ਥਾਤਿ ਪਾਤਿ, ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹਿ – ‘‘ਛਸੁ ਲੋਕੋ ਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੋ, ਛਸੁ ਕੁਬ੍ਬਤਿ ਸਨ੍ਥવ’’ਨ੍ਤਿ (ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੭੧)। ਤਤੋ ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਬਾਹਿਰਾਯਤਨਸਙ੍ਖਾਤਪਾਤਿਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਅਥ વਾ ਪਾਤੋ વਿਨਿਪਾਤੋ ਅਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੀਤਿ ਪਾਤੀ, ਸਂਸਾਰੋ। ਤਤੋ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ।
Atha vā patati etthāti pāti, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni. Vuttañhi – ‘‘chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhava’’nti (su. ni. 171). Tato cha ajjhattikabāhirāyatanasaṅkhātapātito mokkhoti pātimokkho. Atha vā pāto vinipāto assa atthīti pātī, saṃsāro. Tato mokkhoti pātimokkho.
ਅਥ વਾ ਸਬ੍ਬਲੋਕਾਧਿਪਤਿਭਾવਤੋ ਧਮ੍ਮਿਸ੍ਸਰੋ ਭਗવਾ ਪਤੀਤਿ વੁਚ੍ਚਤਿ, ਮੁਚ੍ਚਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਮੋਕ੍ਖੋ। ਪਤਿਨੋ ਮੋਕ੍ਖੋ ਤੇਨ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਤ੍ਤਾਤਿ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ ਏવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸਬ੍ਬਗੁਣਾਨਂ વਾ ਤਮ੍ਮੂਲਭਾવਤੋ ਉਤ੍ਤਮਟ੍ਠੇਨ ਪਤਿ ਚ, ਸੋ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਟ੍ਠੇਨ ਮੋਕ੍ਖੋ ਚਾਤਿ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ ਏવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਤਥਾ ਹਿ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿਆਦਿਮੇਤਂ ਮੁਖਮੇਤ’’ਨ੍ਤਿ વਿਤ੍ਥਾਰੋ।
Atha vā sabbalokādhipatibhāvato dhammissaro bhagavā patīti vuccati, muccati etenāti mokkho. Patino mokkho tena paññattattāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Sabbaguṇānaṃ vā tammūlabhāvato uttamaṭṭhena pati ca, so yathāvuttaṭṭhena mokkho cāti patimokkho, patimokkho eva pātimokkho. Tathā hi vuttaṃ ‘‘pātimokkhantiādimetaṃ mukhameta’’nti vitthāro.
ਅਥ વਾ ਪਇਤਿ ਪਕਾਰੇ, ਅਤੀਤਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਤ੍ਥੇ ਨਿਪਾਤੋ, ਤਸ੍ਮਾ ਪਕਾਰੇਹਿ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਇਦਞ੍ਹਿ ਸੀਲਂ ਸਯਂ ਤਦਙ੍ਗવਸੇਨ, ਸਮਾਧਿਸਹਿਤਂ ਪਞ੍ਞਾਸਹਿਤਞ੍ਚ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਸੇਨ ਚ ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਂ ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਮੋਚੇਤੀਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਂ। ਪਤਿ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ વਾ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ, ਤਮ੍ਹਾ ਤਮ੍ਹਾ વੀਤਿਕ੍ਕਮਦੋਸਤੋ ਪਚ੍ਚੇਕਂ ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ ਏવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਮੋਕ੍ਖੋਤਿ વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ, ਤਸ੍ਸ ਮੋਕ੍ਖਸ੍ਸ ਪਟਿਬਿਮ੍ਬਭੂਤੋਤਿ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਸੀਲਸਂવਰੋ ਹਿ ਸੂਰਿਯਸ੍ਸ ਅਰੁਣੁਗ੍ਗਮਨਂ વਿਯ ਨਿਬ੍ਬਾਨਸ੍ਸ ਉਦਯਭੂਤੋ ਤਪ੍ਪਟਿਭਾਗੋ ਚ ਯਥਾਰਹਂ ਸਂਕਿਲੇਸਨਿਬ੍ਬਾਪਨਤੋ। ਪਤਿਮੋਕ੍ਖੋ ਏવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖੋ। ਪਤਿવਤ੍ਤਤਿ ਮੋਕ੍ਖੇਤਿ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વਾ ਪਤਿਮੋਕ੍ਖਂ, ਪਤਿਮੋਕ੍ਖਮੇવ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਏવਂ ਤਾવੇਤ੍ਥ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਦ੍ਦਸ੍ਸ ਅਤ੍ਥੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ।
Atha vā paiti pakāre, atīti accantatthe nipāto, tasmā pakārehi accantaṃ mokkhetīti pātimokkhaṃ. Idañhi sīlaṃ sayaṃ tadaṅgavasena, samādhisahitaṃ paññāsahitañca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantaṃ mokkheti mocetīti pātimokkhaṃ. Pati mokkhoti vā patimokkho, tamhā tamhā vītikkamadosato paccekaṃ mokkhoti attho. Patimokkho eva pātimokkho. Mokkhoti vā nibbānaṃ, tassa mokkhassa paṭibimbabhūtoti patimokkho. Sīlasaṃvaro hi sūriyassa aruṇuggamanaṃ viya nibbānassa udayabhūto tappaṭibhāgo ca yathārahaṃ saṃkilesanibbāpanato. Patimokkho eva pātimokkho. Pativattati mokkheti dukkhanti vā patimokkhaṃ, patimokkhameva pātimokkhanti evaṃ tāvettha pātimokkhasaddassa attho veditabbo.
ਸਂવਰਤਿ ਪਿਦਹਤਿ ਏਤੇਨਾਤਿ ਸਂવਰੋ, ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਮੇવ ਸਂવਰੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੋ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਪਨ ਤਤੋ ਤਤੋ વੀਤਿਕ੍ਕਮਿਤਬ੍ਬਤੋ વਿਰਤਿਯੋ ਚੇਤਨਾ ਚ। ਤੇਨ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਉਪੇਤੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋਤਿ વੁਤ੍ਤੋ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ વਿਭਙ੍ਗੇ –
Saṃvarati pidahati etenāti saṃvaro, pātimokkhameva saṃvaro pātimokkhasaṃvaro. Atthato pana tato tato vītikkamitabbato viratiyo cetanā ca. Tena pātimokkhasaṃvarena upeto samannāgato pātimokkhasaṃvarasaṃvutoti vutto. Vuttañhetaṃ vibhaṅge –
‘‘ਇਮਿਨਾ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰੇਨ ਉਪੇਤੋ ਹੋਤਿ ਸਮੁਪੇਤੋ ਉਪਾਗਤੋ ਸਮੁਪਾਗਤੋ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਸਮੁਪਪਨ੍ਨੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ, ਤੇਨ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ’’ਤਿ (વਿਭ॰ ੫੧੧)।
‘‘Iminā pātimokkhasaṃvarena upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato, tena vuccati pātimokkhasaṃvarasaṃvuto’’ti (vibha. 511).
વਿਹਰਤੀਤਿ ਇਰਿਯਾਪਥવਿਹਾਰੇਨ વਿਹਰਤਿ ਇਰੀਯਤਿ વਤ੍ਤਤਿ।
Viharatīti iriyāpathavihārena viharati irīyati vattati.
ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋਤਿ વੇਲ਼ੁਦਾਨਾਦਿਮਿਚ੍ਛਾਜੀવਸ੍ਸ ਕਾਯਪਾਗਬ੍ਭਿਯਾਦੀਨਞ੍ਚ ਅਕਰਣੇਨ ਸਬ੍ਬਸੋ ਅਨਾਚਾਰਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ‘‘ਕਾਯਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ વਾਚਸਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ ਕਾਯਿਕવਾਚਸਿਕੋ ਅવੀਤਿਕ੍ਕਮੋ’’ਤਿ ਏવਂ વੁਤ੍ਤਭਿਕ੍ਖੁਸਾਰੁਪ੍ਪਆਚਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, વੇਸਿਯਾਦਿਅਗੋਚਰਂ વਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਦਿਅਤ੍ਥਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤੁਂ ਯੁਤ੍ਤਟ੍ਠਾਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ ਗੋਚਰੇਨ ਚ ਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ।
Ācāragocarasampannoti veḷudānādimicchājīvassa kāyapāgabbhiyādīnañca akaraṇena sabbaso anācāraṃ vajjetvā ‘‘kāyiko avītikkamo vācasiko avītikkamo kāyikavācasiko avītikkamo’’ti evaṃ vuttabhikkhusāruppaācārasampattiyā, vesiyādiagocaraṃ vajjetvā piṇḍapātādiatthaṃ upasaṅkamituṃ yuttaṭṭhānasaṅkhātena gocarena ca sampannattā ācāragocarasampanno.
ਅਪਿਚ ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸਤ੍ਥਰਿ ਸਗਾਰવੋ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸੋ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਸੁ ਸਗਾਰવੋ ਸਪ੍ਪਤਿਸ੍ਸੋ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਸੁਨਿવਤ੍ਥੋ ਸੁਪਾਰੁਤੋ ਪਾਸਾਦਿਕੇਨ ਅਭਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ ਪਟਿਕ੍ਕਨ੍ਤੇਨ ਆਲੋਕਿਤੇਨ વਿਲੋਕਿਤੇਨ ਸਮਿਞ੍ਜਿਤੇਨ ਪਸਾਰਿਤੇਨ ਇਰਿਯਾਪਥਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸੁ ਗੁਤ੍ਤਦ੍વਾਰੋ ਭੋਜਨੇ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ ਜਾਗਰਿਯਮਨੁਯੁਤ੍ਤੋ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਪવਿવਿਤ੍ਤੋ ਅਸਂਸਟ੍ਠੋ ਆਭਿਸਮਾਚਾਰਿਕੇਸੁ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰੀ ਗਰੁਚਿਤ੍ਤੀਕਾਰਬਹੁਲੋ વਿਹਰਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਆਚਾਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ।
Apica yo bhikkhu satthari sagāravo sappatisso sabrahmacārīsu sagāravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supāruto pāsādikena abhikkantena paṭikkantena ālokitena vilokitena samiñjitena pasāritena iriyāpathasampanno indriyesu guttadvāro bhojane mattaññū jāgariyamanuyutto satisampajaññena samannāgato appiccho santuṭṭho pavivitto asaṃsaṭṭho ābhisamācārikesu sakkaccakārī garucittīkārabahulo viharati, ayaṃ vuccati ācārasampanno.
ਗੋਚਰੋ ਪਨ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਗੋਚਰੋ ਆਰਕ੍ਖਗੋਚਰੋ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਗੋਚਰੋਤਿ ਤਿવਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਯੋ ਦਸਕਥਾવਤ੍ਥੁਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ વੁਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੋ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤੋ, ਯਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਅਸੁਤਂ ਸੁਣਾਤਿ, ਸੁਤਂ ਪਰਿਯੋਦਾਪੇਤਿ, ਕਙ੍ਖਂ વਿਤਰਤਿ, ਦਿਟ੍ਠਿਂ ਉਜੁਂ ਕਰੋਤਿ, ਚਿਤ੍ਤਂ ਪਸਾਦੇਤਿ, ਯਞ੍ਚ ਅਨੁਸਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ ਸਦ੍ਧਾਯ વਡ੍ਢਤਿ , ਸੀਲੇਨ, ਸੁਤੇਨ, ਚਾਗੇਨ, ਪਞ੍ਞਾਯ વਡ੍ਢਤਿ, ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਗੋਚਰੋ।
Gocaro pana upanissayagocaro ārakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho. Tattha yo dasakathāvatthuguṇasamannāgato vuttalakkhaṇo kalyāṇamitto, yaṃ nissāya asutaṃ suṇāti, sutaṃ pariyodāpeti, kaṅkhaṃ vitarati, diṭṭhiṃ ujuṃ karoti, cittaṃ pasādeti, yañca anusikkhanto saddhāya vaḍḍhati , sīlena, sutena, cāgena, paññāya vaḍḍhati, ayaṃ vuccati upanissayagocaro.
ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨ੍ਤਰਘਰਂ ਪવਿਟ੍ਠੋ વੀਥਿਂ ਪਟਿਪਨ੍ਨੋ ਓਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚਕ੍ਖੁ ਯੁਗਮਤ੍ਤਦਸ੍ਸਾવੀ ਚਕ੍ਖੁਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਂવੁਤੋવ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਹਤ੍ਥਿਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਅਸ੍ਸਂ, ਨ ਰਥਂ, ਨ ਪਤ੍ਤਿਂ, ਨ ਇਤ੍ਥਿਂ, ਨ ਪੁਰਿਸਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਉਦ੍ਧਂ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਅਧੋ ਓਲੋਕੇਨ੍ਤੋ, ਨ ਦਿਸਾવਿਦਿਸਂ ਪੇਕ੍ਖਮਾਨੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਆਰਕ੍ਖਗੋਚਰੋ।
Yo bhikkhu antaragharaṃ paviṭṭho vīthiṃ paṭipanno okkhittacakkhu yugamattadassāvī cakkhundriyasaṃvutova gacchati, na hatthiṃ olokento, na assaṃ, na rathaṃ, na pattiṃ, na itthiṃ, na purisaṃ olokento, na uddhaṃ olokento, na adho olokento, na disāvidisaṃ pekkhamāno gacchati, ayaṃ ārakkhagocaro.
ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਗੋਚਰੋ ਪਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ, ਯਤ੍ਥ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਤ੍ਤਨੋ ਚਿਤ੍ਤਂ ਉਪਨਿਬਨ੍ਧਤਿ, વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ ਭਗવਤਾ –
Upanibandhagocaro pana cattāro satipaṭṭhānā, yattha bhikkhu attano cittaṃ upanibandhati, vuttañhetaṃ bhagavatā –
‘‘ਕੋ ਚ, ਭਿਕ੍ਖવੇ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਗੋਚਰੋ ਸਕੋ ਪੇਤ੍ਤਿਕੋ વਿਸਯੋ, ਯਦਿਦਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਾ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੫.੩੭੨)।
‘‘Ko ca, bhikkhave, bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaṃ cattāro satipaṭṭhānā’’ti (saṃ. ni. 5.372).
ਤਤ੍ਥ ਉਪਨਿਸ੍ਸਯਗੋਚਰਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇ વੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਇਤਰੇਸਂ વਸੇਨੇਤ੍ਥ ਗੋਚਰੋ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਇਤਿ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ ਆਚਾਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ, ਇਮਾਯ ਚ ਗੋਚਰਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਯਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਆਚਾਰਗੋਚਰਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ।
Tattha upanissayagocarassa pubbe vuttattā itaresaṃ vasenettha gocaro veditabbo. Iti yathāvuttāya ācārasampattiyā, imāya ca gocarasampattiyā samannāgatattā ācāragocarasampanno.
ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀਤਿ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤਕਤ੍ਤਾ ਅਣੁਪ੍ਪਮਾਣੇਸੁ ਅਸ੍ਸਤਿਯਾ ਅਸਞ੍ਚਿਚ੍ਚ ਆਪਨ੍ਨਸੇਖਿਯਅਕੁਸਲਚਿਤ੍ਤੁਪ੍ਪਾਦਾਦਿਭੇਦੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਨਸੀਲੋ। ਯੋ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਰਮਾਣੁਮਤ੍ਤਂ વਜ੍ਜਂ ਅਟ੍ਠਸਟ੍ਠਿਯੋਜਨਪਮਾਣਾਧਿਕਯੋਜਨਸਤਸਹਸ੍ਸੁਬ੍ਬੇਧਸਿਨੇਰੁਪਬ੍ਬਤਰਾਜਸਦਿਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਯੋਪਿ ਸਬ੍ਬਲਹੁਕਂ ਦੁਬ੍ਭਾਸਿਤਮਤ੍ਤਂ ਪਾਰਾਜਿਕਸਦਿਸਂ ਕਤ੍વਾ ਪਸ੍ਸਤਿ, ਅਯਮ੍ਪਿ ਅਣੁਮਤ੍ਤੇਸੁ વਜ੍ਜੇਸੁ ਭਯਦਸ੍ਸਾવੀ ਨਾਮ। ਸਮਾਦਾਯ ਸਿਕ੍ਖਤਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੂਤਿ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਸਿਕ੍ਖਾਪਦੇਸੁ ਸਿਕ੍ਖਿਤਬ੍ਬਂ, ਤਂ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਂ ਅਨવਸੇਸਂ ਸਮ੍ਮਾ ਆਦਿਯਿਤ੍વਾ ਸਿਕ੍ਖਤਿ, ਪવਤ੍ਤਤਿ ਪਰਿਪੂਰੇਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Aṇumattesu vajjesu bhayadassāvīti appamattakattā aṇuppamāṇesu assatiyā asañcicca āpannasekhiyaakusalacittuppādādibhedesu vajjesu bhayadassanasīlo. Yo hi bhikkhu paramāṇumattaṃ vajjaṃ aṭṭhasaṭṭhiyojanapamāṇādhikayojanasatasahassubbedhasinerupabbatarājasadisaṃ katvā passati, yopi sabbalahukaṃ dubbhāsitamattaṃ pārājikasadisaṃ katvā passati, ayampi aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī nāma. Samādāya sikkhati sikkhāpadesūti yaṃkiñci sikkhāpadesu sikkhitabbaṃ, taṃ sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ anavasesaṃ sammā ādiyitvā sikkhati, pavattati paripūretīti attho.
ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਿਕਾਤਿ ਅਤਿવਿਯ ਕਿਲੇਸਾਨਂ ਸਲ੍ਲੇਖਨੀ, ਤੇਸਂ ਤਨੁਭਾવਾਯ ਪਹਾਨਾਯ ਯੁਤ੍ਤਰੂਪਾ। ਚੇਤੋવਿવਰਣਸਪ੍ਪਾਯਾਤਿ ਚੇਤਸੋ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦਕਾਨਂ ਨੀવਰਣਾਨਂ ਦੂਰੀਭਾવਕਰਣੇਨ ਚੇਤੋવਿવਰਣਸਙ੍ਖਾਤਾਨਂ ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਸਪ੍ਪਾਯਾ, ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવ વਾ વਿવਰਣਾਯ ਪਾਕਟੀਕਰਣਾਯ વਾ ਸਪ੍ਪਾਯਾ ਉਪਕਾਰਿਕਾਤਿ ਚੇਤੋવਿવਰਣਸਪ੍ਪਾਯਾ।
Abhisallekhikāti ativiya kilesānaṃ sallekhanī, tesaṃ tanubhāvāya pahānāya yuttarūpā. Cetovivaraṇasappāyāti cetaso paṭicchādakānaṃ nīvaraṇānaṃ dūrībhāvakaraṇena cetovivaraṇasaṅkhātānaṃ samathavipassanānaṃ sappāyā, samathavipassanācittasseva vā vivaraṇāya pākaṭīkaraṇāya vā sappāyā upakārikāti cetovivaraṇasappāyā.
ਇਦਾਨਿ ਯੇਨ ਨਿਬ੍ਬਿਦਾਦਿਆવਹਨੇਨ ਅਯਂ ਕਥਾ ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਿਕਾ ਚੇਤੋવਿવਰਣਸਪ੍ਪਾਯਾ ਚ ਨਾਮ ਹੋਤਿ, ਤਂ ਦਸ੍ਸੇਤੁਂ ‘‘ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯਾ’’ਤਿਆਦਿ વੁਤ੍ਤਂ। ਤਤ੍ਥ ਏਕਨ੍ਤਨਿਬ੍ਬਿਦਾਯਾਤਿ ਏਕਂਸੇਨੇવ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਤੋ ਨਿਬ੍ਬਿਨ੍ਦਨਤ੍ਥਾਯ। વਿਰਾਗਾਯ ਨਿਰੋਧਾਯਾਤਿ ਤਸ੍ਸੇવ વਿਰਜ੍ਜਨਤ੍ਥਾਯ ਚ ਨਿਰੁਜ੍ਝਨਤ੍ਥਾਯ ਚ। ਉਪਸਮਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਕਿਲੇਸੂਪਸਮਾਯ। ਅਭਿਞ੍ਞਾਯਾਤਿ ਸਬ੍ਬਸ੍ਸਾਪਿ ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਸ੍ਸ ਅਭਿਜਾਨਨਾਯ। ਸਮ੍ਬੋਧਾਯਾਤਿ ਚਤੁਮਗ੍ਗਸਮ੍ਬੋਧਾਯ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯਾਤਿ ਅਨੁਪਾਦਿਸੇਸਨਿਬ੍ਬਾਨਾਯ। ਏਤੇਸੁ ਹਿ ਆਦਿਤੋ ਤੀਹਿ ਪਦੇਹਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾ વੁਤ੍ਤਾ, ਦ੍વੀਹਿ ਮਗ੍ਗੋ, ਦ੍વੀਹਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ વੁਤ੍ਤਂ। ਸਮਥવਿਪਸ੍ਸਨਾ ਆਦਿਂ ਕਤ੍વਾ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪਰਿਯੋਸਾਨੋ ਅਯਂ ਸਬ੍ਬੋ ਉਤ੍ਤਰਿਮਨੁਸ੍ਸਧਮ੍ਮੋ ਦਸਕਥਾવਤ੍ਥੁਲਾਭਿਨੋ ਸਿਜ੍ਝਤੀਤਿ ਦਸ੍ਸੇਤਿ।
Idāni yena nibbidādiāvahanena ayaṃ kathā abhisallekhikā cetovivaraṇasappāyā ca nāma hoti, taṃ dassetuṃ ‘‘ekantanibbidāyā’’tiādi vuttaṃ. Tattha ekantanibbidāyāti ekaṃseneva vaṭṭadukkhato nibbindanatthāya. Virāgāya nirodhāyāti tasseva virajjanatthāya ca nirujjhanatthāya ca. Upasamāyāti sabbakilesūpasamāya. Abhiññāyāti sabbassāpi abhiññeyyassa abhijānanāya. Sambodhāyāti catumaggasambodhāya. Nibbānāyāti anupādisesanibbānāya. Etesu hi ādito tīhi padehi vipassanā vuttā, dvīhi maggo, dvīhi nibbānaṃ vuttaṃ. Samathavipassanā ādiṃ katvā nibbānapariyosāno ayaṃ sabbo uttarimanussadhammo dasakathāvatthulābhino sijjhatīti dasseti.
ਇਦਾਨਿ ਤਂ ਕਥਂ વਿਭਜਿਤ੍વਾ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ‘‘ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਕਥਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋਤਿ ਨ ਇਚ੍ਛੋ, ਤਸ੍ਸ ਕਥਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਕਥਾ, ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਭਾવਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਕਥਾ વਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਕਥਾ। ਏਤ੍ਥ ਚ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛੋ ਪਾਪਿਚ੍ਛੋ ਮਹਿਚ੍ਛੋ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋਤਿ ਇਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਪੁਗ੍ਗਲਾ। ਤੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨਾ ਯਥਾਲਦ੍ਧੇਨ ਲਾਭੇਨ ਅਤਿਤ੍ਤੋ ਉਪਰੂਪਰਿ ਲਾਭਂ ਇਚ੍ਛਨ੍ਤੋ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛੋ ਨਾਮ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ –
Idāni taṃ kathaṃ vibhajitvā dassento ‘‘appicchakathā’’tiādimāha. Tattha appicchoti na iccho, tassa kathā appicchakathā, appicchabhāvappaṭisaṃyuttā kathā vā appicchakathā. Ettha ca atriccho pāpiccho mahiccho appicchoti icchāvasena cattāro puggalā. Tesu attanā yathāladdhena lābhena atitto uparūpari lābhaṃ icchanto atriccho nāma. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ਚਤੁਬ੍ਭਿ ਅਟ੍ਠਜ੍ਝਗਮਾ, ਅਟ੍ਠਭਿ ਚਾਪਿ ਸੋਲ਼ਸ।
‘‘Catubbhi aṭṭhajjhagamā, aṭṭhabhi cāpi soḷasa;
ਸੋਲ਼ਸਭਿ ਚ ਦ੍વਤ੍ਤਿਂਸ, ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਂ ਚਕ੍ਕਮਾਸਦੋ।
Soḷasabhi ca dvattiṃsa, atricchaṃ cakkamāsado;
ਇਚ੍ਛਾਹਤਸ੍ਸ ਪੋਸਸ੍ਸ, ਚਕ੍ਕਂ ਭਮਤਿ ਮਤ੍ਥਕੇ’’ਤਿ॥ (ਜਾ॰ ੧.੫.੧੦੩)।
Icchāhatassa posassa, cakkaṃ bhamati matthake’’ti. (jā. 1.5.103);
‘‘ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਾ ਅਤਿਲੋਭੇਨ, ਅਤਿਲੋਭਮਦੇਨ ਚਾ’’ਤਿ ਚ॥ (ਜਾ॰ ੧.੨.੧੬੮)।
‘‘Atricchā atilobhena, atilobhamadena cā’’ti ca. (jā. 1.2.168);
ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਸਿਲੋਕਨਿਕਾਮਯਤਾਯ ਅਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਪਾਪਿਚ੍ਛੋ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ –
Lābhasakkārasilokanikāmayatāya asantaguṇasambhāvanādhippāyo pāpiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ਤਤ੍ਥ ਕਤਮਾ ਕੁਹਨਾ? ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਸਿਲੋਕਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਸ੍ਸ ਪਾਪਿਚ੍ਛਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਾਪਕਤਸ੍ਸ ਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਟਿਸੇવਨਸਙ੍ਖਾਤੇਨ વਾ ਸਾਮਨ੍ਤਜਪ੍ਪਿਤੇਨ વਾ ਇਰਿਯਾਪਥਸ੍ਸ વਾ ਅਠਪਨਾ’’ਤਿਆਦਿ (વਿਭ॰ ੮੬੧)।
‘‘Tattha katamā kuhanā? Lābhasakkārasilokasannissitassa pāpicchassa icchāpakatassa paccayappaṭisevanasaṅkhātena vā sāmantajappitena vā iriyāpathassa vā aṭhapanā’’tiādi (vibha. 861).
ਸਨ੍ਤਗੁਣਸਮ੍ਭਾવਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਅਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ ਮਹਿਚ੍ਛੋ। ਯਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ –
Santaguṇasambhāvanādhippāyo paṭiggahaṇe amattaññū mahiccho. Yaṃ sandhāya vuttaṃ –
‘‘ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਸਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ‘ਸਦ੍ਧੋਤਿ ਮਂ ਜਨੋ ਜਾਨਾਤੂ’ਤਿ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਸੀਲવਾ ਸਮਾਨੋ ‘ਸੀਲવਾਤਿ ਮਂ ਜਨੋ ਜਾਨਾਤੂ’ਤਿ ਇਚ੍ਛਤੀ’’ਤਿਆਦਿ (વਿਭ॰ ੮੫੧)।
‘‘Idhekacco saddho samāno ‘saddhoti maṃ jano jānātū’ti icchati, sīlavā samāno ‘sīlavāti maṃ jano jānātū’ti icchatī’’tiādi (vibha. 851).
ਦੁਤ੍ਤਪ੍ਪਿਯਤਾਯ ਹਿਸ੍ਸ વਿਜਾਤਮਾਤਾਪਿ ਚਿਤ੍ਤਂ ਗਹੇਤੁਂ ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ। ਤੇਨੇਤਂ વੁਚ੍ਚਤਿ –
Duttappiyatāya hissa vijātamātāpi cittaṃ gahetuṃ na sakkoti. Tenetaṃ vuccati –
‘‘ਅਗ੍ਗਿਕ੍ਖਨ੍ਧੋ ਸਮੁਦ੍ਦੋ ਚ, ਮਹਿਚ੍ਛੋ ਚਾਪਿ ਪੁਗ੍ਗਲੋ।
‘‘Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cāpi puggalo;
ਸਕਟੇਹਿ ਪਚ੍ਚਯੇ ਦੇਨ੍ਤੁ, ਤਯੋਪੇਤੇ ਅਤਪ੍ਪਿਯਾ’’ਤਿ॥
Sakaṭehi paccaye dentu, tayopete atappiyā’’ti.
ਏਤੇ ਪਨ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾਦਯੋ ਦੋਸੇ ਆਰਕਾ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤ੍વਾ ਸਨ੍ਤਗੁਣਨਿਗੂਹਨਾਧਿਪ੍ਪਾਯੋ ਪਟਿਗ੍ਗਹਣੇ ਚ ਮਤ੍ਤਞ੍ਞੂ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ। ਸੋ ਅਤ੍ਤਨਿ વਿਜ੍ਜਮਾਨਮ੍ਪਿ ਗੁਣਂ ਪਟਿਚ੍ਛਾਦੇਤੁਕਾਮਤਾਯ ਸਦ੍ਧੋ ਸਮਾਨੋ ‘‘ਸਦ੍ਧੋਤਿ ਮਂ ਜਨੋ ਜਾਨਾਤੂ’’ਤਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਸੀਲવਾ, ਬਹੁਸ੍ਸੁਤੋ, ਪવਿવਿਤ੍ਤੋ, ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋ, ਉਪਟ੍ਠਿਤਸ੍ਸਤਿ, ਸਮਾਹਿਤੋ, ਪਞ੍ਞવਾ ਸਮਾਨੋ ‘‘ਪਞ੍ਞવਾਤਿ ਮਂ ਜਨੋ ਜਾਨਾਤੂ’’ਤਿ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ।
Ete pana atricchatādayo dose ārakā parivajjetvā santaguṇanigūhanādhippāyo paṭiggahaṇe ca mattaññū appiccho. So attani vijjamānampi guṇaṃ paṭicchādetukāmatāya saddho samāno ‘‘saddhoti maṃ jano jānātū’’ti na icchati, sīlavā, bahussuto, pavivitto, āraddhavīriyo, upaṭṭhitassati, samāhito, paññavā samāno ‘‘paññavāti maṃ jano jānātū’’ti na icchati.
ਸ੍વਾਯਂ ਪਚ੍ਚਯਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਧੁਤਙ੍ਗਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਅਧਿਗਮਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋਤਿ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ। ਤਤ੍ਥ ਚਤੂਸੁ ਪਚ੍ਚਯੇਸੁ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਪਚ੍ਚਯਦਾਯਕਂ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਂ ਅਤ੍ਤਨੋ ਥਾਮਞ੍ਚ ਓਲੋਕੇਤ੍વਾ ਸਚੇਪਿ ਹਿ ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੋ ਬਹੁ ਹੋਤਿ, ਦਾਯਕੋ ਅਪ੍ਪਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ, ਦਾਯਕਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮੇવ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੋ ਚੇ ਅਪ੍ਪੋ, ਦਾਯਕੋ ਬਹੁਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ, ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮਸ੍ਸ વਸੇਨ ਅਪ੍ਪਮੇવ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਦੇਯ੍ਯਧਮ੍ਮੋਪਿ ਚੇ ਬਹੁ, ਦਾਯਕੋਪਿ ਬਹੁਂ ਦਾਤੁਕਾਮੋ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਥਾਮਂ ਞਤ੍વਾ ਪਮਾਣਯੁਤ੍ਤਮੇવ ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਏવਰੂਪੋ ਹਿ ਭਿਕ੍ਖੁ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਲਾਭਂ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਿ, ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਲਾਭਂ ਥਾવਰਂ ਕਰੋਤਿ, ਦਾਯਕਾਨਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਆਰਾਧੇਤਿ। ਧੁਤਙ੍ਗਸਮਾਦਾਨਸ੍ਸ ਪਨ ਅਤ੍ਤਨਿ ਅਤ੍ਥਿਭਾવਂ ਨ ਜਾਨਾਪੇਤੁਕਾਮੋ ਧੁਤਙ੍ਗਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ। ਯੋ ਅਤ੍ਤਨੋ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਭਾવਂ ਜਾਨਾਪੇਤੁਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਪਰਿਯਤ੍ਤਿਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ। ਯੋ ਪਨ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦੀਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰੋ ਹੁਤ੍વਾ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਨਮ੍ਪਿ ਅਤ੍ਤਨੋ ਸੋਤਾਪਨ੍ਨਾਦਿਭਾવਂ ਜਾਨਾਪੇਤੁਂ ਨ ਇਚ੍ਛਤਿ, ਅਯਂ ਅਧਿਗਮਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ। ਏવਮੇਤੇਸਂ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਾਨਂ ਯਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾ, ਤਸ੍ਸਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਾਦਿવਿਧਿਨਾ ਅਨੇਕਾਕਾਰવੋਕਾਰਆਨਿਸਂਸવਿਭਾવਨવਸੇਨ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਾਚਾਰਸ੍ਸ ਆਦੀਨવવਿਭਾવਨવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਕਥਾ।
Svāyaṃ paccayappiccho dhutaṅgappiccho pariyattiappiccho adhigamappicchoti catubbidho. Tattha catūsu paccayesu appiccho paccayadāyakaṃ deyyadhammaṃ attano thāmañca oloketvā sacepi hi deyyadhammo bahu hoti, dāyako appaṃ dātukāmo, dāyakassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammo ce appo, dāyako bahuṃ dātukāmo, deyyadhammassa vasena appameva gaṇhāti. Deyyadhammopi ce bahu, dāyakopi bahuṃ dātukāmo, attano thāmaṃ ñatvā pamāṇayuttameva gaṇhāti. Evarūpo hi bhikkhu anuppannaṃ lābhaṃ uppādeti, uppannaṃ lābhaṃ thāvaraṃ karoti, dāyakānaṃ cittaṃ ārādheti. Dhutaṅgasamādānassa pana attani atthibhāvaṃ na jānāpetukāmo dhutaṅgappiccho. Yo attano bahussutabhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ pariyattiappiccho. Yo pana sotāpannādīsu aññataro hutvā sabrahmacārīnampi attano sotāpannādibhāvaṃ jānāpetuṃ na icchati, ayaṃ adhigamappiccho. Evametesaṃ appicchānaṃ yā appicchatā, tassā saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena, tappaṭipakkhassa atricchādibhedassa icchācārassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā appicchakathā.
ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਕਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੀਤਿ ਸਕੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ ਲਦ੍ਧੇਨ ਤੁਟ੍ਠਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿ। ਅਥ વਾ વਿਸਮਂ ਪਚ੍ਚਯਿਚ੍ਛਂ ਪਹਾਯ ਸਮਂ ਤੁਟ੍ਠਿ, ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿ। ਸਨ੍ਤੇਨ વਾ વਿਜ੍ਜਮਾਨੇਨ ਤੁਟ੍ਠਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਚੇਤਂ –
Santuṭṭhikathāti ettha santuṭṭhīti sakena attanā laddhena tuṭṭhi santuṭṭhi. Atha vā visamaṃ paccayicchaṃ pahāya samaṃ tuṭṭhi, santuṭṭhi. Santena vā vijjamānena tuṭṭhi santuṭṭhi. Vuttañcetaṃ –
‘‘ਅਤੀਤਂ ਨਾਨੁਸੋਚਨ੍ਤੋ, ਨਪ੍ਪਜਪ੍ਪਮਨਾਗਤਂ।
‘‘Atītaṃ nānusocanto, nappajappamanāgataṃ;
ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਨ ਯਾਪੇਨ੍ਤੋ, ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੀ’’ਤਿ॥
Paccuppannena yāpento, santuṭṭhoti pavuccatī’’ti.
ਸਮ੍ਮਾ વਾ ਞਾਯੇਨ ਭਗવਤਾ ਅਨੁਞ੍ਞਾਤવਿਧਿਨਾ ਪਚ੍ਚਯੇਹਿ ਤੁਟ੍ਠਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿ। ਅਤ੍ਥਤੋ ਇਤਰੀਤਰਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸੋ , ਸੋ ਦ੍વਾਦਸવਿਧੋ ਹੋਤਿ। ਕਥਂ ? ਚੀવਰੇ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੋ, ਯਥਾਬਲਸਨ੍ਤੋਸੋ, ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਸਨ੍ਤੋਸੋਤਿ ਤਿવਿਧੋ, ਏવਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਾਦੀਸੁ।
Sammā vā ñāyena bhagavatā anuññātavidhinā paccayehi tuṭṭhi santuṭṭhi. Atthato itarītarapaccayasantoso , so dvādasavidho hoti. Kathaṃ ? Cīvare yathālābhasantoso, yathābalasantoso, yathāsāruppasantosoti tividho, evaṃ piṇḍapātādīsu.
ਤਤ੍ਰਾਯਂ ਪਭੇਦવਣ੍ਣਨਾ – ਇਧ ਭਿਕ੍ਖੁ ਚੀવਰਂ ਲਭਤਿ ਸੁਨ੍ਦਰਂ વਾ ਅਸੁਨ੍ਦਰਂ વਾ, ਸੋ ਤੇਨੇવ ਯਾਪੇਤਿ, ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਪਤ੍ਥੇਤਿ, ਲਭਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਚੀવਰੇ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਅਥ ਪਨ ਪਕਤਿਦੁਬ੍ਬਲੋ વਾ ਹੋਤਿ ਆਬਾਧਜਰਾਭਿਭੂਤੋ વਾ, ਗਰੁਂ ਚੀવਰਂ ਪਾਰੁਪਨ੍ਤੋ ਕਿਲਮਤਿ, ਸੋ ਸਭਾਗੇਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਤਂ ਪਰਿવਤ੍ਤੇਤ੍વਾ ਲਹੁਕੇਨ ਯਾਪੇਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਚੀવਰੇ ਯਥਾਬਲਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਅਪਰੋ ਪਟ੍ਟਚੀવਰਾਦੀਨਂ ਅਞ੍ਞਤਰਂ ਮਹਗ੍ਘਚੀવਰਂ ਲਭਿਤ੍વਾ ‘‘ਇਦਂ ਥੇਰਾਨਂ ਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾਨਂ, ਇਦਂ ਬਹੁਸ੍ਸੁਤਾਨਂ ਅਨੁਰੂਪਂ, ਇਦਂ ਗਿਲਾਨਾਨਂ ਦੁਬ੍ਬਲਾਨਂ, ਇਦਂ ਅਪ੍ਪਲਾਭੀਨਂ વਾ ਹੋਤੂ’’ਤਿ ਤੇਸਂ ਦਤ੍વਾ ਅਤ੍ਤਨਾ ਸਙ੍ਕਾਰਕੂਟਾਦਿਤੋ ਨਨ੍ਤਕਾਨਿ ਉਚ੍ਚਿਨਿਤ੍વਾ ਸਙ੍ਘਾਟਿਂ ਕਤ੍વਾ ਤੇਸਂ વਾ ਪੁਰਾਣਚੀવਰਾਨਿ ਗਹੇਤ੍વਾ ਧਾਰੇਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਚੀવਰੇ ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਸਨ੍ਤੋਸੋ।
Tatrāyaṃ pabhedavaṇṇanā – idha bhikkhu cīvaraṃ labhati sundaraṃ vā asundaraṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa cīvare yathālābhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vā hoti ābādhajarābhibhūto vā, garuṃ cīvaraṃ pārupanto kilamati, so sabhāgena bhikkhunā saddhiṃ taṃ parivattetvā lahukena yāpentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathābalasantoso. Aparo paṭṭacīvarādīnaṃ aññataraṃ mahagghacīvaraṃ labhitvā ‘‘idaṃ therānaṃ cirapabbajitānaṃ, idaṃ bahussutānaṃ anurūpaṃ, idaṃ gilānānaṃ dubbalānaṃ, idaṃ appalābhīnaṃ vā hotū’’ti tesaṃ datvā attanā saṅkārakūṭādito nantakāni uccinitvā saṅghāṭiṃ katvā tesaṃ vā purāṇacīvarāni gahetvā dhārentopi santuṭṭhova hoti, ayamassa cīvare yathāsāruppasantoso.
ਇਧ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਲਭਤਿ ਲੂਖਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ, ਸੋ ਤੇਨੇવ ਯਾਪੇਤਿ, ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਪਤ੍ਥੇਤਿ, ਲਭਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਅਥ ਪਨ ਆਬਾਧਿਕੋ ਹੋਤਿ, ਲੂਖਂ ਪਕਤਿવਿਰੁਦ੍ਧਂ વਾ ਬ੍ਯਾਧਿવਿਰੁਦ੍ਧਂ વਾ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਗਾਲ਼੍ਹਂ ਰੋਗਾਤਙ੍ਕਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਸੋ ਸਭਾਗਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਦਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਸਪ੍ਪਾਯਭੋਜਨਂ ਭੁਞ੍ਜਿਤ੍વਾ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇ ਯਥਾਬਲਸਨ੍ਤੋਸੋ । ਅਪਰੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਪਣੀਤਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤਂ ਲਭਤਿ, ਸੋ ‘‘ਅਯਂ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੋ ਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾਦੀਨਂ ਅਨੁਰੂਪੋ’’ਤਿ ਚੀવਰਂ વਿਯ ਤੇਸਂ ਦਤ੍વਾ, ਤੇਸਂ વਾ ਸਨ੍ਤਕਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਅਤ੍ਤਨਾ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਚਰਿਤ੍વਾ, ਮਿਸ੍ਸਕਾਹਾਰਂ વਾ ਪਰਿਭੁਞ੍ਜਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ। ਅਯਮਸ੍ਸ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇ ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਸਨ੍ਤੋਸੋ।
Idha pana bhikkhu piṇḍapātaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva yāpeti, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa piṇḍapāte yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti, lūkhaṃ pakativiruddhaṃ vā byādhiviruddhaṃ vā piṇḍapātaṃ bhuñjitvā gāḷhaṃ rogātaṅkaṃ pāpuṇāti, so sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa hatthato sappāyabhojanaṃ bhuñjitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa piṇḍapāte yathābalasantoso. Aparo bhikkhu paṇītaṃ piṇḍapātaṃ labhati, so ‘‘ayaṃ piṇḍapāto cirapabbajitādīnaṃ anurūpo’’ti cīvaraṃ viya tesaṃ datvā, tesaṃ vā santakaṃ gahetvā, attanā piṇḍāya caritvā, missakāhāraṃ vā paribhuñjantopi santuṭṭhova hoti. Ayamassa piṇḍapāte yathāsāruppasantoso.
ਇਧ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸੇਨਾਸਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ ਮਨਾਪਂ વਾ ਅਮਨਾਪਂ વਾ ਅਨ੍ਤਮਸੋ ਤਿਣਕੁਟਿਕਾਪਿ ਤਿਣਸਨ੍ਥਾਰਕਮ੍ਪਿ, ਸੋ ਤੇਨੇવ ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਤਿ, ਪੁਨ ਅਞ੍ਞਂ ਸੁਨ੍ਦਰਤਰਂ વਾ ਪਾਪੁਣਾਤਿ, ਤਂ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਸੇਨਾਸਨੇ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਅਥ ਪਨ ਆਬਾਧਿਕੋ ਹੋਤਿ ਦੁਬ੍ਬਲੋ વਾ, ਸੋ ਬ੍ਯਾਧਿવਿਰੁਦ੍ਧਂ વਾ ਪਕਤਿવਿਰੁਦ੍ਧਂ વਾ ਸੇਨਾਸਨਂ ਲਭਤਿ, ਯਤ੍ਥਸ੍ਸ વਸਤੋ ਅਫਾਸੁ ਹੋਤਿ, ਸੋ ਤਂ ਸਭਾਗਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਦਤ੍વਾ ਤਸ੍ਸ ਸਨ੍ਤਕੇ ਸਪ੍ਪਾਯਸੇਨਾਸਨੇ વਸਿਤ੍વਾ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਸੇਨਾਸਨੇ ਯਥਾਬਲਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਅਪਰੋ ਸੁਨ੍ਦਰਂ ਸੇਨਾਸਨਂ ਪਤ੍ਤਮ੍ਪਿ ਨ ਸਮ੍ਪਟਿਚ੍ਛਤਿ ‘‘ਪਣੀਤਸੇਨਾਸਨਂ ਪਮਾਦਟ੍ਠਾਨ’’ਨ੍ਤਿ, ਮਹਾਪੁਞ੍ਞਤਾਯ વਾ ਲੇਣਮਣ੍ਡਪਕੂਟਾਗਾਰਾਦੀਨਿ ਪਣੀਤਸੇਨਾਸਨਾਨਿ ਲਭਤਿ, ਸੋ ਤਾਨਿ ਚੀવਰਾਦੀਨਿ વਿਯ ਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾਦੀਨਂ ਦਤ੍વਾ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ વਸਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਸੇਨਾਸਨੇ ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਸਨ੍ਤੋਸੋ।
Idha pana bhikkhuno senāsanaṃ pāpuṇāti manāpaṃ vā amanāpaṃ vā antamaso tiṇakuṭikāpi tiṇasanthārakampi, so teneva santussati, puna aññaṃ sundarataraṃ vā pāpuṇāti, taṃ na gaṇhāti, ayamassa senāsane yathālābhasantoso. Atha pana ābādhiko hoti dubbalo vā, so byādhiviruddhaṃ vā pakativiruddhaṃ vā senāsanaṃ labhati, yatthassa vasato aphāsu hoti, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā tassa santake sappāyasenāsane vasitvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathābalasantoso. Aparo sundaraṃ senāsanaṃ pattampi na sampaṭicchati ‘‘paṇītasenāsanaṃ pamādaṭṭhāna’’nti, mahāpuññatāya vā leṇamaṇḍapakūṭāgārādīni paṇītasenāsanāni labhati, so tāni cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā yattha katthaci vasantopi santuṭṭhova hoti, ayamassa senāsane yathāsāruppasantoso.
ਇਧ ਪਨ ਭਿਕ੍ਖੁ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਲਭਤਿ ਲੂਖਂ વਾ ਪਣੀਤਂ વਾ, ਸੋ ਤੇਨੇવ ਤੁਸ੍ਸਤਿ, ਅਞ੍ਞਂ ਨ ਪਤ੍ਥੇਤਿ, ਲਭਨ੍ਤੋਪਿ ਨ ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯੇ ਯਥਾਲਾਭਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਅਥ ਪਨ ਤੇਲੇਨ ਅਤ੍ਥਿਕੋ ਫਾਣਿਤਂ ਲਭਤਿ, ਸੋ ਤਂ ਸਭਾਗਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਦਤ੍વਾ, ਤਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਤੋ ਤੇਲਂ ਗਹੇਤ੍વਾ, ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਕਤ੍વਾ ਸਮਣਧਮ੍ਮਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯੇ ਯਥਾਬਲਸਨ੍ਤੋਸੋ। ਅਪਰੋ ਮਹਾਪੁਞ੍ਞੋ ਬਹੁਂ ਤੇਲਮਧੁਫਾਣਿਤਾਦਿਪਣੀਤਭੇਸਜ੍ਜਂ ਲਭਤਿ, ਸੋ ਤਂ ਚੀવਰਾਦੀਨਿ વਿਯ ਚਿਰਪਬ੍ਬਜਿਤਾਦੀਨਂ ਦਤ੍વਾ ਤੇਸਂ ਆਭਤੇਨ ਯੇਨ ਕੇਨਚਿ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋਪਿ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ। ਯੋ ਪਨ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਭਾਜਨੇ ਮੁਤ੍ਤਹਰੀਤਕਂ, ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਚਤੁਮਧੁਰਂ ਠਪੇਤ੍વਾ ‘‘ਗਣ੍ਹਥ, ਭਨ੍ਤੇ, ਯਦਿਚ੍ਛਸੀ’’ਤਿ વੁਚ੍ਚਮਾਨੋ ਸਚਸ੍ਸ ਤੇਸੁ ਅਞ੍ਞਤਰੇਨਪਿ ਰੋਗੋ વੂਪਸਮ੍ਮਤਿ , ‘‘ਮੁਤ੍ਤਹਰੀਤਕਂ ਨਾਮ ਬੁਦ੍ਧਾਦੀਹਿ વਣ੍ਣਿਤਂ, ਪੂਤਿਮੁਤ੍ਤਭੇਸਜ੍ਜਂ ਨਿਸ੍ਸਾਯ ਪਬ੍ਬਜ੍ਜਾ, ਤਤ੍ਥ ਤੇ ਯਾવਜੀવਂ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਕਰਣੀਯੋ’’ਤਿ (ਮਹਾવ॰ ੧੨੮) વਚਨਮਨੁਸ੍ਸਰਨ੍ਤੋ ਚਤੁਮਧੁਰਂ ਪਟਿਕ੍ਖਿਪਿਤ੍વਾ ਮੁਤ੍ਤਹਰੀਤਕੇਨ ਭੇਸਜ੍ਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤੋ ਪਰਮਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋવ ਹੋਤਿ, ਅਯਮਸ੍ਸ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯੇ ਯਥਾਸਾਰੁਪ੍ਪਸਨ੍ਤੋਸੋ।
Idha pana bhikkhu bhesajjaṃ labhati lūkhaṃ vā paṇītaṃ vā, so teneva tussati, aññaṃ na pattheti, labhantopi na gaṇhāti, ayamassa gilānapaccaye yathālābhasantoso. Atha pana telena atthiko phāṇitaṃ labhati, so taṃ sabhāgassa bhikkhuno datvā, tassa hatthato telaṃ gahetvā, bhesajjaṃ katvā samaṇadhammaṃ karontopi santuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathābalasantoso. Aparo mahāpuñño bahuṃ telamadhuphāṇitādipaṇītabhesajjaṃ labhati, so taṃ cīvarādīni viya cirapabbajitādīnaṃ datvā tesaṃ ābhatena yena kenaci bhesajjaṃ karontopi santuṭṭhova hoti. Yo pana ekasmiṃ bhājane muttaharītakaṃ, ekasmiṃ catumadhuraṃ ṭhapetvā ‘‘gaṇhatha, bhante, yadicchasī’’ti vuccamāno sacassa tesu aññatarenapi rogo vūpasammati , ‘‘muttaharītakaṃ nāma buddhādīhi vaṇṇitaṃ, pūtimuttabhesajjaṃ nissāya pabbajjā, tattha te yāvajīvaṃ ussāho karaṇīyo’’ti (mahāva. 128) vacanamanussaranto catumadhuraṃ paṭikkhipitvā muttaharītakena bhesajjaṃ karonto paramasantuṭṭhova hoti, ayamassa gilānapaccaye yathāsāruppasantoso.
ਸੋ ਏવਂਪਭੇਦੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਸਨ੍ਤੋਸੋ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੀਤਿ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਤ੍ਥਤੋ ਇਤਰੀਤਰਪਚ੍ਚਯਸਨ੍ਤੋਸੋ’’ਤਿ। ਇਤਰੀਤਰਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਯਾ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਾਦਿવਿਧਿਨਾ ਆਨਿਸਂਸવਿਭਾવਨવਸੇਨ, ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਸ੍ਸ ਅਤ੍ਰਿਚ੍ਛਤਾਦਿਭੇਦਸ੍ਸ ਇਚ੍ਛਾਪਕਤਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਦੀਨવવਿਭਾવਨવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਕਥਾ। ਇਤੋ ਪਰਾਸੁਪਿ ਕਥਾਸੁ ਏਸੇવ ਨਯੋ, વਿਸੇਸਮਤ੍ਤਮੇવ વਕ੍ਖਾਮ।
So evaṃpabhedo sabbopi santoso santuṭṭhīti pavuccati. Tena vuttaṃ ‘‘atthato itarītarapaccayasantoso’’ti. Itarītarasantuṭṭhiyā saddhiṃ sandassanādividhinā ānisaṃsavibhāvanavasena, tappaṭipakkhassa atricchatādibhedassa icchāpakatattassa ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā santuṭṭhikathā. Ito parāsupi kathāsu eseva nayo, visesamattameva vakkhāma.
ਪવਿવੇਕਕਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਕਾਯવਿવੇਕੋ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ ਉਪਧਿવਿવੇਕੋਤਿ ਤਯੋ વਿવੇਕਾ। ਤੇਸੁ ਏਕੋ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਏਕੋ ਤਿਟ੍ਠਤਿ, ਏਕੋ ਨਿਸੀਦਤਿ, ਏਕੋ ਸੇਯ੍ਯਂ ਕਪ੍ਪੇਤਿ, ਏਕੋ ਗਾਮਂ ਪਿਣ੍ਡਾਯ ਪવਿਸਤਿ, ਏਕੋ ਪਟਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਏਕੋ ਅਭਿਕ੍ਕਮਤਿ, ਏਕੋ ਚਙ੍ਕਮਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਤਿ, ਏਕੋ ਚਰਤਿ, ਏਕੋ વਿਹਰਤੀਤਿ ਏવਂ ਸਬ੍ਬਿਰਿਯਾਪਥੇਸੁ ਸਬ੍ਬਕਿਚ੍ਚੇਸੁ ਗਣਸਙ੍ਗਣਿਕਂ ਪਹਾਯ વਿવਿਤ੍ਤવਾਸੋ ਕਾਯવਿવੇਕੋ ਨਾਮ। ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਪਨ ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ ਨਾਮ। ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ ਨਾਮ। વੁਤ੍ਤਞ੍ਹੇਤਂ –
Pavivekakathāti ettha kāyaviveko cittaviveko upadhivivekoti tayo vivekā. Tesu eko gacchati, eko tiṭṭhati, eko nisīdati, eko seyyaṃ kappeti, eko gāmaṃ piṇḍāya pavisati, eko paṭikkamati, eko abhikkamati, eko caṅkamaṃ adhiṭṭhāti, eko carati, eko viharatīti evaṃ sabbiriyāpathesu sabbakiccesu gaṇasaṅgaṇikaṃ pahāya vivittavāso kāyaviveko nāma. Aṭṭha samāpattiyo pana cittaviveko nāma. Nibbānaṃ upadhiviveko nāma. Vuttañhetaṃ –
‘‘ਕਾਯવਿવੇਕੋ ਚ વਿવੇਕਟ੍ਠਕਾਯਾਨਂ ਨੇਕ੍ਖਮ੍ਮਾਭਿਰਤਾਨਂ, ਚਿਤ੍ਤવਿવੇਕੋ ਚ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਚਿਤ੍ਤਾਨਂ ਪਰਮવੋਦਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤਾਨਂ, ਉਪਧਿવਿવੇਕੋ ਚ ਨਿਰੁਪਧੀਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਾਨਂ વਿਸਙ੍ਖਾਰਗਤਾਨ’’ਨ੍ਤਿ (ਮਹਾਨਿ॰ ੫੭)।
‘‘Kāyaviveko ca vivekaṭṭhakāyānaṃ nekkhammābhiratānaṃ, cittaviveko ca parisuddhacittānaṃ paramavodānappattānaṃ, upadhiviveko ca nirupadhīnaṃ puggalānaṃ visaṅkhāragatāna’’nti (mahāni. 57).
વਿવੇਕੋਯੇવ ਪવਿવੇਕੋ, ਪવਿવੇਕਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਪવਿવੇਕਕਥਾ।
Vivekoyeva paviveko, pavivekappaṭisaṃyuttā kathā pavivekakathā.
ਅਸਂਸਗ੍ਗਕਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ ਸવਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਦਸ੍ਸਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਸਮੁਲ੍ਲਪਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਸਮ੍ਭੋਗਸਂਸਗ੍ਗੋ ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗੋਤਿ ਪਞ੍ਚ ਸਂਸਗ੍ਗਾ। ਤੇਸੁ ਇਧੇਕਚ੍ਚੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁਣਾਤਿ ‘‘ਅਸੁਕਸ੍ਮਿਂ ਗਾਮੇ વਾ ਨਿਗਮੇ વਾ ਇਤ੍ਥੀ ਅਭਿਰੂਪਾ ਦਸ੍ਸਨੀਯਾ ਪਾਸਾਦਿਕਾ ਪਰਮਾਯ વਣ੍ਣਪੋਕ੍ਖਰਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ’’ਤਿ, ਸੋ ਤਂ ਸੁਤ੍વਾ ਸਂਸੀਦਤਿ વਿਸੀਦਤਿ, ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤੁਂ, ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਹੀਨਾਯਾવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ વਿਸਭਾਗਾਰਮ੍ਮਣਸવਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲੇਸਸਨ੍ਥવੋ ਸવਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਨ ਹੇવ ਖੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੁਣਾਤਿ, ਅਪਿਚ ਖੋ ਸਾਮਂ ਪਸ੍ਸਤਿ ਇਤ੍ਥਿਂ ਅਭਿਰੂਪਂ ਦਸ੍ਸਨੀਯਂ ਪਾਸਾਦਿਕਂ ਪਰਮਾਯ વਣ੍ਣਪੋਕ੍ਖਰਤਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਂ, ਸੋ ਤਂ ਦਿਸ੍વਾ ਸਂਸੀਦਤਿ વਿਸੀਦਤਿ, ਨ ਸਕ੍ਕੋਤਿ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ ਸਨ੍ਧਾਰੇਤੁਂ, ਸਿਕ੍ਖਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਾਯ ਹੀਨਾਯਾવਤ੍ਤਤਿ, ਏવਂ વਿਸਭਾਗਾਰਮ੍ਮਣਦਸ੍ਸਨੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲੇਸਸਨ੍ਥવੋ ਦਸ੍ਸਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਦਿਸ੍વਾ ਪਨ ਅਞ੍ਞਮਞ੍ਞਂ ਆਲਾਪਸਲ੍ਲਾਪવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੋ ਕਿਲੇਸਸਨ੍ਥવੋ ਸਮੁਲ੍ਲਪਨਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਸਹਜਗ੍ਘਨਾਦੀਨਿਪਿ ਏਤੇਨੇવ ਸਙ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ। ਅਤ੍ਤਨੋ ਪਨ ਸਨ੍ਤਕਂ ਯਂਕਿਞ੍ਚਿ ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸ ਦਤ੍વਾ વਾ ਅਦਤ੍વਾ વਾ ਤੇਨ ਦਿਨ੍ਨਸ੍ਸ વਨਭਙ੍ਗਿਯਾਦਿਨੋ ਪਰਿਭੋਗવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲੇਸਸਨ੍ਥવੋ ਸਮ੍ਭੋਗਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਮਾਤੁਗਾਮਸ੍ਸ ਹਤ੍ਥਗ੍ਗਾਹਾਦਿવਸੇਨ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕਿਲੇਸਸਨ੍ਥવੋ ਕਾਯਸਂਸਗ੍ਗੋ ਨਾਮ। ਯੋਪਿ ਚੇਸ –
Asaṃsaggakathāti ettha savanasaṃsaggo dassanasaṃsaggo samullapanasaṃsaggo sambhogasaṃsaggo kāyasaṃsaggoti pañca saṃsaggā. Tesu idhekacco bhikkhu suṇāti ‘‘asukasmiṃ gāme vā nigame vā itthī abhirūpā dassanīyā pāsādikā paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā’’ti, so taṃ sutvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇasavanena uppannakilesasanthavo savanasaṃsaggo nāma. Na heva kho bhikkhu suṇāti, apica kho sāmaṃ passati itthiṃ abhirūpaṃ dassanīyaṃ pāsādikaṃ paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgataṃ, so taṃ disvā saṃsīdati visīdati, na sakkoti brahmacariyaṃ sandhāretuṃ, sikkhaṃ paccakkhāya hīnāyāvattati, evaṃ visabhāgārammaṇadassanena uppannakilesasanthavo dassanasaṃsaggo nāma. Disvā pana aññamaññaṃ ālāpasallāpavasena uppanno kilesasanthavo samullapanasaṃsaggo nāma. Sahajagghanādīnipi eteneva saṅgaṇhāti. Attano pana santakaṃ yaṃkiñci mātugāmassa datvā vā adatvā vā tena dinnassa vanabhaṅgiyādino paribhogavasena uppannakilesasanthavo sambhogasaṃsaggo nāma. Mātugāmassa hatthaggāhādivasena uppannakilesasanthavo kāyasaṃsaggo nāma. Yopi cesa –
‘‘ਗਿਹੀਹਿ ਸਂਸਟ੍ਠੋ વਿਹਰਤਿ ਅਨਨੁਲੋਮਿਕੇਨ ਸਂਸਗ੍ਗੇਨ ਸਹਸੋਕੀ ਸਹਨਨ੍ਦੀ ਸੁਖਿਤੇਸੁ ਸੁਖਿਤੋ, ਦੁਕ੍ਖਿਤੇਸੁ ਦੁਕ੍ਖਿਤੋ , ਉਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਕਿਚ੍ਚਕਰਣੀਯੇਸੁ ਅਤ੍ਤਨਾ ਉਯ੍ਯੋਗਂ ਆਪਜ੍ਜਤੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੩.੩; ਮਹਾਨਿ॰ ੧੬੪) –
‘‘Gihīhi saṃsaṭṭho viharati ananulomikena saṃsaggena sahasokī sahanandī sukhitesu sukhito, dukkhitesu dukkhito , uppannesu kiccakaraṇīyesu attanā uyyogaṃ āpajjatī’’ti (saṃ. ni. 3.3; mahāni. 164) –
ਏવਂ વੁਤ੍ਤੋ ਅਨਨੁਲੋਮਿਕੋ ਗਿਹਿਸਂਸਗ੍ਗੋ, ਯੋ ਚ ਸਬ੍ਰਹ੍ਮਚਾਰੀਹਿਪਿ ਕਿਲੇਸੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਹੇਤੁਭੂਤੋ ਸਂਸਗ੍ਗੋ, ਤਂ ਸਬ੍ਬਂ ਪਹਾਯ ਯ੍વਾਯਂ ਸਂਸਾਰੇ ਥਿਰਤਰਂ ਸਂવੇਗਂ, ਸਙ੍ਖਾਰੇਸੁ ਤਿਬ੍ਬਂ ਭਯਸਞ੍ਞਂ, ਸਰੀਰੇ ਪਟਿਕੂਲਸਞ੍ਞਂ, ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲੇਸੁ ਜਿਗੁਚ੍ਛਾਪੁਬ੍ਬਙ੍ਗਮਂ ਹਿਰੋਤ੍ਤਪ੍ਪਂ, ਸਬ੍ਬਕਿਰਿਯਾਸੁ ਸਤਿਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਨ੍ਤਿ ਸਬ੍ਬਂ ਪਚ੍ਚੁਪਟ੍ਠਪੇਤ੍વਾ ਕਮਲਦਲੇ ਜਲਬਿਨ੍ਦੁ વਿਯ ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਅਲਗ੍ਗਭਾવੋ, ਅਯਂ ਸਬ੍ਬਸਂਸਗ੍ਗਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤਾਯ ਅਸਂਸਗ੍ਗੋ। ਤਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਕਥਾ ਅਸਂਸਗ੍ਗਕਥਾ।
Evaṃ vutto ananulomiko gihisaṃsaggo, yo ca sabrahmacārīhipi kilesuppattihetubhūto saṃsaggo, taṃ sabbaṃ pahāya yvāyaṃ saṃsāre thirataraṃ saṃvegaṃ, saṅkhāresu tibbaṃ bhayasaññaṃ, sarīre paṭikūlasaññaṃ, sabbākusalesu jigucchāpubbaṅgamaṃ hirottappaṃ, sabbakiriyāsu satisampajaññanti sabbaṃ paccupaṭṭhapetvā kamaladale jalabindu viya sabbattha alaggabhāvo, ayaṃ sabbasaṃsaggappaṭipakkhatāya asaṃsaggo. Tappaṭisaṃyuttā kathā asaṃsaggakathā.
વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਕਥਾਤਿ ਏਤ੍ਥ વੀਰਸ੍ਸ ਭਾવੋ, ਕਮ੍ਮਨ੍ਤਿ વਾ વੀਰਿਯਂ, વਿਧਿਨਾ ਈਰਯਿਤਬ੍ਬਂ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਨ੍ਤਿ વਾ વੀਰਿਯਂ, વੀਰਿਯਞ੍ਚ ਤਂ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯ ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਯ ਆਰਮ੍ਭਨਂ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭੋ। ਸ੍વਾਯਂ ਕਾਯਿਕੋ ਚੇਤਸਿਕੋ ਚਾਤਿ ਦੁવਿਧੋ, ਆਰਮ੍ਭਧਾਤੁ, ਨਿਕ੍ਕਮਧਾਤੁ, ਪਰਕ੍ਕਮਧਾਤੁ ਚਾਤਿ ਤਿવਿਧੋ; ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨવਸੇਨ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧੋ। ਸੋ ਸਬ੍ਬੋਪਿ ਯੋ ਭਿਕ੍ਖੁ ਗਮਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕਿਲੇਸਂ ਠਾਨਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ; ਠਾਨੇ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨਿਸਜ੍ਜਂ, ਨਿਸਜ੍ਜਾਯ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਂ ਸਯਨਂ ਪਾਪੁਣਿਤੁਂ ਨ ਦੇਤਿ, ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥੇવ ਅਜਪਦੇਨ ਦਣ੍ਡੇਨ ਕਣ੍ਹਸਪ੍ਪਂ ਉਪ੍ਪੀਲ਼ੇਤ੍વਾ ਗਣ੍ਹਨ੍ਤੋ વਿਯ, ਤਿਖਿਣੇਨ ਅਸਿਨਾ ਅਮਿਤ੍ਤਂ ਗੀવਾਯ ਪਹਰਨ੍ਤੋ વਿਯ ਚ ਸੀਸਂ ਉਕ੍ਖਿਪਿਤੁਂ ਅਦਤ੍વਾ વੀਰਿਯਬਲੇਨ ਨਿਗ੍ਗਣ੍ਹਾਤਿ, ਤਸ੍ਸੇવਂ ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯਸ੍ਸ વਸੇਨ વੇਦਿਤਬ੍ਬੋ। ਤਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਕਥਾ વੀਰਿਯਾਰਮ੍ਭਕਥਾ।
Vīriyārambhakathāti ettha vīrassa bhāvo, kammanti vā vīriyaṃ, vidhinā īrayitabbaṃ pavattetabbanti vā vīriyaṃ, vīriyañca taṃ akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāya kusalānaṃ dhammānaṃ upasampadāya ārambhanaṃ vīriyārambho. Svāyaṃ kāyiko cetasiko cāti duvidho, ārambhadhātu, nikkamadhātu, parakkamadhātu cāti tividho; sammappadhānavasena catubbidho. So sabbopi yo bhikkhu gamane uppannaṃ kilesaṃ ṭhānaṃ pāpuṇituṃ na deti; ṭhāne uppannaṃ nisajjaṃ, nisajjāya uppannaṃ sayanaṃ pāpuṇituṃ na deti, tattha tattheva ajapadena daṇḍena kaṇhasappaṃ uppīḷetvā gaṇhanto viya, tikhiṇena asinā amittaṃ gīvāya paharanto viya ca sīsaṃ ukkhipituṃ adatvā vīriyabalena niggaṇhāti, tassevaṃ āraddhavīriyassa vasena veditabbo. Tappaṭisaṃyuttā kathā vīriyārambhakathā.
ਸੀਲਕਥਾਦੀਸੁ ਦੁવਿਧਂ ਸੀਲਂ ਲੋਕਿਯਂ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਞ੍ਚ। ਤਤ੍ਥ ਲੋਕਿਯਂ ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਾਦਿ ਚਤੁਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਸੀਲਂ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਂ ਮਗ੍ਗਸੀਲਂ ਫਲਸੀਲਞ੍ਚ। ਤਥਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਾਦਕਭੂਤਾ ਸਹ ਉਪਚਾਰੇਨ ਅਟ੍ਠ ਸਮਾਪਤ੍ਤਿਯੋ ਲੋਕਿਯੋ ਸਮਾਧਿ, ਮਗ੍ਗਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ ਲੋਕੁਤ੍ਤਰੋ ਸਮਾਧਿ ਨਾਮ। ਤਥਾ ਪਞ੍ਞਾਪਿ ਲੋਕਿਯਾ ਸੁਤਮਯਾ ਚਿਨ੍ਤਾਮਯਾ ਝਾਨਸਮ੍ਪਯੁਤ੍ਤਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਞਾਣਞ੍ਚ। વਿਸੇਸਤੋ ਪਨੇਤ੍ਥ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾ ਗਹੇਤਬ੍ਬਾ, ਲੋਕੁਤ੍ਤਰਾ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾ ਫਲਪਞ੍ਞਾ ਚ। વਿਮੁਤ੍ਤੀਪਿ ਅਰਿਯਫਲવਿਮੁਤ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ। ਅਪਰੇ ਪਨ ਤਦਙ੍ਗવਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨਸਮੁਚ੍ਛੇਦવਿਮੁਤ੍ਤੀਨਮ੍ਪਿ વਸੇਨੇਤ੍ਥ ਅਤ੍ਥਂ વਣ੍ਣੇਨ੍ਤਿ। વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਮ੍ਪਿ ਏਕੂਨવੀਸਤਿવਿਧਂ ਪਚ੍ਚવੇਕ੍ਖਣਞਾਣਂ। ਇਤਿ ਇਮੇਸਂ ਸੀਲਾਦੀਨਂ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਨ੍ਦਸ੍ਸਨਾਦਿવਿਧਿਨਾ ਅਨੇਕਾਕਾਰવੋਕਾਰਆਨਿਸਂਸવਿਭਾવਨવਸੇਨ ਚੇવ ਤਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਾਨਂ ਦੁਸ੍ਸੀਲ੍ਯਾਦੀਨਂ ਆਦੀਨવવਿਭਾવਨવਸੇਨ ਚ ਪવਤ੍ਤਾ ਕਥਾ, ਤਪ੍ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤਾ ਕਥਾ વਾ ਸੀਲਾਦਿਕਥਾ ਨਾਮ।
Sīlakathādīsu duvidhaṃ sīlaṃ lokiyaṃ lokuttarañca. Tattha lokiyaṃ pātimokkhasaṃvarādi catupārisuddhisīlaṃ, lokuttaraṃ maggasīlaṃ phalasīlañca. Tathā vipassanāya pādakabhūtā saha upacārena aṭṭha samāpattiyo lokiyo samādhi, maggasampayutto panettha lokuttaro samādhi nāma. Tathā paññāpi lokiyā sutamayā cintāmayā jhānasampayuttā vipassanāñāṇañca. Visesato panettha vipassanāpaññā gahetabbā, lokuttarā maggapaññā phalapaññā ca. Vimuttīpi ariyaphalavimutti nibbānañca. Apare pana tadaṅgavikkhambhanasamucchedavimuttīnampi vasenettha atthaṃ vaṇṇenti. Vimuttiñāṇadassanampi ekūnavīsatividhaṃ paccavekkhaṇañāṇaṃ. Iti imesaṃ sīlādīnaṃ saddhiṃ sandassanādividhinā anekākāravokāraānisaṃsavibhāvanavasena ceva tappaṭipakkhānaṃ dussīlyādīnaṃ ādīnavavibhāvanavasena ca pavattā kathā, tappaṭisaṃyuttā kathā vā sīlādikathā nāma.
ਏਤ੍ਥ ਚ ‘‘ਅਤ੍ਤਨਾ ਚ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛੋ ਹੋਤਿ, ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਕਥਞ੍ਚ ਪਰੇਸਂ ਕਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਮ॰ ਨਿ॰ ੧.੨੫੨; ਅ॰ ਨਿ॰ ੧੦.੭੦) ‘‘ਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠੋ ਹੋਤਿ ਇਤਰੀਤਰੇਨ ਚੀવਰੇਨ, ਇਤਰੀਤਰਚੀવਰਸਨ੍ਤੁਟ੍ਠਿਯਾ ਚ વਣ੍ਣવਾਦੀ’’ਤਿ (ਸਂ॰ ਨਿ॰ ੨.੧੪੪; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਖਗ੍ਗવਿਸਾਣਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸ ੧੨੮) ਚ ਆਦਿવਚਨਤੋ ਸਯਞ੍ਚ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਤਾਦਿਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ ਪਰੇਸਮ੍ਪਿ ਤਦਤ੍ਥਾਯ ਹਿਤਜ੍ਝਾਸਯੇਨ ਪવਤ੍ਤੇਤਬ੍ਬਾ ਤਥਾਰੂਪੀ ਕਥਾ, ਯਾ ਇਧ ਅਭਿਸਲ੍ਲੇਖਿਕਾਦਿਭਾવੇਨ વਿਸੇਸੇਤ੍વਾ વੁਤ੍ਤਾ ਅਪ੍ਪਿਚ੍ਛਕਥਾਦੀਤਿ વੇਦਿਤਬ੍ਬਾ। ਕਾਰਕਸ੍ਸੇવ ਹਿ ਕਥਾ વਿਸੇਸਤੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਤ੍ਥਸਾਧਿਨੀ। ਤਥਾ ਹਿ વਕ੍ਖਤਿ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ, ਮੇਘਿਯ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਂ…ਪੇ॰ … ਅਕਸਿਰਲਾਭੀ’’ਤਿ।
Ettha ca ‘‘attanā ca appiccho hoti, appicchakathañca paresaṃ kattā’’ti (ma. ni. 1.252; a. ni. 10.70) ‘‘santuṭṭho hoti itarītarena cīvarena, itarītaracīvarasantuṭṭhiyā ca vaṇṇavādī’’ti (saṃ. ni. 2.144; cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 128) ca ādivacanato sayañca appicchatādiguṇasamannāgatena paresampi tadatthāya hitajjhāsayena pavattetabbā tathārūpī kathā, yā idha abhisallekhikādibhāvena visesetvā vuttā appicchakathādīti veditabbā. Kārakasseva hi kathā visesato adhippetatthasādhinī. Tathā hi vakkhati ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkhaṃ…pe. … akasiralābhī’’ti.
ਏવਰੂਪਾਯਾਤਿ ਈਦਿਸਾਯ, ਯਥਾવੁਤ੍ਤਾਯ। ਨਿਕਾਮਲਾਭੀਤਿ ਯਥਿਚ੍ਛਿਤਲਾਭੀ ਯਥਾਰੁਚਿਲਾਭੀ, ਸਬ੍ਬਕਾਲਂ ਇਮਾ ਕਥਾ ਸੋਤੁਂ વਿਚਾਰੇਤੁਞ੍ਚ ਯਥਾਸੁਖਂ ਲਭਨ੍ਤੋ। ਅਕਿਚ੍ਛਲਾਭੀਤਿ ਨਿਦ੍ਦੁਕ੍ਖਲਾਭੀ। ਅਕਸਿਰਲਾਭੀਤਿ વਿਪੁਲਲਾਭੀ।
Evarūpāyāti īdisāya, yathāvuttāya. Nikāmalābhīti yathicchitalābhī yathārucilābhī, sabbakālaṃ imā kathā sotuṃ vicāretuñca yathāsukhaṃ labhanto. Akicchalābhīti niddukkhalābhī. Akasiralābhīti vipulalābhī.
ਆਰਦ੍ਧવੀਰਿਯੋਤਿ ਪਗ੍ਗਹਿਤવੀਰਿਯੋ। ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਹਾਨਾਯਾਤਿ ਅਕੋਸਲ੍ਲਸਮ੍ਭੂਤਟ੍ਠੇਨ ਅਕੁਸਲਾਨਂ ਪਾਪਧਮ੍ਮਾਨਂ ਪਜਹਨਤ੍ਥਾਯ। ਕੁਸਲਾਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਨ੍ਤਿ ਕੁਚ੍ਛਿਤਾਨਂ ਸਲਨਾਦਿਅਤ੍ਥੇਨ ਅਨવਜ੍ਜਟ੍ਠੇਨ ਚ ਕੁਸਲਾਨਂ ਸਹવਿਪਸ੍ਸਨਾਨਂ ਮਗ੍ਗਫਲਧਮ੍ਮਾਨਂ। ਉਪਸਮ੍ਪਦਾਯਾਤਿ ਸਮ੍ਪਾਦਨਾਯ, ਅਤ੍ਤਨੋ ਸਨ੍ਤਾਨੇ ਉਪ੍ਪਾਦਨਾਯ। ਥਾਮવਾਤਿ ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹਿਸਙ੍ਖਾਤੇਨ વੀਰਿਯਥਾਮੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਦਲ਼੍ਹਪਰਕ੍ਕਮੋਤਿ ਥਿਰਪਰਕ੍ਕਮੋ ਅਸਿਥਿਲવੀਰਿਯੋ। ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰੋਤਿ ਅਨੋਰੋਹਿਤਧੁਰੋ ਅਨੋਸਕ੍ਕਿਤવੀਰਿਯੋ।
Āraddhavīriyoti paggahitavīriyo. Akusalānaṃ dhammānaṃ pahānāyāti akosallasambhūtaṭṭhena akusalānaṃ pāpadhammānaṃ pajahanatthāya. Kusalānaṃ dhammānanti kucchitānaṃ salanādiatthena anavajjaṭṭhena ca kusalānaṃ sahavipassanānaṃ maggaphaladhammānaṃ. Upasampadāyāti sampādanāya, attano santāne uppādanāya. Thāmavāti ussoḷhisaṅkhātena vīriyathāmena samannāgato. Daḷhaparakkamoti thiraparakkamo asithilavīriyo. Anikkhittadhuroti anorohitadhuro anosakkitavīriyo.
ਪਞ੍ਞવਾਤਿ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਯ ਪਞ੍ਞવਾ। ਉਦਯਤ੍ਥਗਾਮਿਨਿਯਾਤਿ ਪਞ੍ਚਨ੍ਨਂ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਉਦਯਞ੍ਚ વਯਞ੍ਚ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤਿਯਾ। ਅਰਿਯਾਯਾਤਿ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭਨવਸੇਨ ਕਿਲੇਸੇਹਿ ਆਰਕਾ ਦੂਰੇ ਠਿਤਾਯ ਨਿਦ੍ਦੋਸਾਯ। ਨਿਬ੍ਬੇਧਿਕਾਯਾਤਿ ਨਿਬ੍ਬੇਧਭਾਗਿਯਾਯ। ਸਮ੍ਮਾ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਗਾਮਿਨਿਯਾਤਿ વਟ੍ਟਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਖੇਪਨਤੋ ‘‘ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯੋ’’ਤਿ ਲਦ੍ਧਨਾਮਂ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਂ ਸਮ੍ਮਾ ਹੇਤੁਨਾ ਞਾਯੇਨ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿਯਾ।
Paññavāti vipassanāpaññāya paññavā. Udayatthagāminiyāti pañcannaṃ khandhānaṃ udayañca vayañca paṭivijjhantiyā. Ariyāyāti vikkhambhanavasena kilesehi ārakā dūre ṭhitāya niddosāya. Nibbedhikāyāti nibbedhabhāgiyāya. Sammā dukkhakkhayagāminiyāti vaṭṭadukkhassa khepanato ‘‘dukkhakkhayo’’ti laddhanāmaṃ ariyamaggaṃ sammā hetunā ñāyena gacchantiyā.
ਇਮੇਸੁ ਚ ਪਨ ਪਞ੍ਚਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਸੀਲਂ વੀਰਿਯਂ ਪਞ੍ਞਾ ਚ ਯੋਗਿਨੋ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਂ ਅਙ੍ਗਂ, ਇਤਰਦ੍વਯਂ ਬਾਹਿਰਂ ਅਙ੍ਗਂ। ਤਥਾਪਿ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨੇવ ਸੇਸਂ ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ ਇਜ੍ਝਤਿ, ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇવੇਤ੍ਥ ਬਹੂਪਕਾਰਤਂ ਦਸ੍ਸੇਨ੍ਤੋ ਸਤ੍ਥਾ ‘‘ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸੇਤਂ, ਮੇਘਿਯ, ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿਆਦਿਨਾ ਦੇਸਨਂ વਡ੍ਢੇਤਿ। ਤਤ੍ਥ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਨ੍ਤਿ ਏਕਂਸੇਨ ਇਚ੍ਛਿਤਬ੍ਬਂ, ਅવਸ੍ਸਂਭਾવੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਯਨ੍ਤਿ ਕਿਰਿਯਾਪਰਾਮਸਨਂ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ‘‘ਸੀਲવਾ ਭવਿਸ੍ਸਤੀ’’ਤਿ ਏਤ੍ਥ ਯਦੇਤਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸੀਲવਨ੍ਤਤਾਯ ਭવਨਂ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਂ, ਤਸ੍ਸ ਭਿਕ੍ਖੁਨੋ ਸੀਲਸਮ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਤਾ ਏਤਂ ਤਸ੍ਸ ਪਾਟਿਕਙ੍ਖਂ, ਅવਸ੍ਸਂਭਾવੀ ਏਕਂਸੇਨੇવ ਤਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਨਿਯੋਜਨਤੋਤਿ ਅਧਿਪ੍ਪਾਯੋ। ਪਾਤਿਮੋਕ੍ਖਸਂવਰਸਂવੁਤੋ વਿਹਰਿਸ੍ਸਤੀਤਿਆਦੀਸੁਪਿ ਏਸੇવ ਨਯੋ।
Imesu ca pana pañcasu dhammesu sīlaṃ vīriyaṃ paññā ca yogino ajjhattikaṃ aṅgaṃ, itaradvayaṃ bāhiraṃ aṅgaṃ. Tathāpi kalyāṇamittasannissayeneva sesaṃ catubbidhaṃ ijjhati, kalyāṇamittassevettha bahūpakārataṃ dassento satthā ‘‘kalyāṇamittassetaṃ, meghiya, bhikkhuno pāṭikaṅkha’’ntiādinā desanaṃ vaḍḍheti. Tattha pāṭikaṅkhanti ekaṃsena icchitabbaṃ, avassaṃbhāvīti attho. Yanti kiriyāparāmasanaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti – ‘‘sīlavā bhavissatī’’ti ettha yadetaṃ kalyāṇamittassa bhikkhuno sīlavantatāya bhavanaṃ sīlasampannattaṃ, tassa bhikkhuno sīlasampannattā etaṃ tassa pāṭikaṅkhaṃ, avassaṃbhāvī ekaṃseneva tassa tattha niyojanatoti adhippāyo. Pātimokkhasaṃvarasaṃvuto viharissatītiādīsupi eseva nayo.
ਏવਂ ਭਗવਾ ਸਦੇવਕੇ ਲੋਕੇ ਉਤ੍ਤਮਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਤਸ੍ਸ ਅਤ੍ਤਨੋ વਚਨਂ ਅਨਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਤਂ વਨਸਣ੍ਡਂ ਪવਿਸਿਤ੍વਾ ਤਾਦਿਸਂ વਿਪ੍ਪਕਾਰਂ ਪਤ੍ਤਸ੍ਸ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਮੇਘਿਯਸ੍ਸ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਤਾਦਿਨਾ ਸਕਲਂ ਸਾਸਨਸਮ੍ਪਤ੍ਤਿਂ ਦਸ੍ਸੇਤ੍વਾ, ਇਦਾਨਿਸ੍ਸ ਤਤ੍ਥ ਆਦਰਜਾਤਸ੍ਸ ਪੁਬ੍ਬੇ ਯੇਹਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦੀਹਿ ਉਪਦ੍ਦੁਤਤ੍ਤਾ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਨ ਸਮ੍ਪਜ੍ਜਿ, ਤਸ੍ਸ ਤੇਸਂ ਉਜੁવਿਪਚ੍ਚਨੀਕਭੂਤਤ੍ਤਾ ਚ ਭਾવਨਾਨਯਂ ਪਕਾਸੇਤ੍વਾ, ਤਤੋ ਪਰਂ ਅਰਹਤ੍ਤਸ੍ਸ ਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ ਆਚਿਕ੍ਖਨ੍ਤੋ, ‘‘ਤੇਨ ਚ ਪਨ, ਮੇਘਿਯ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਾ ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਧਮ੍ਮਾ ਉਤ੍ਤਰਿ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ’’ਤਿਆਦਿਮਾਹ। ਤਤ੍ਥ ਤੇਨਾਤਿ ਏવਂ ਕਲ੍ਯਾਣਮਿਤ੍ਤਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਯੇਨ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਸੀਲਾਦਿਗੁਣਸਮਨ੍ਨਾਗਤੇਨ। ਤੇਨੇવਾਹ ‘‘ਇਮੇਸੁ ਪਞ੍ਚਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਪਤਿਟ੍ਠਾਯਾ’’ਤਿ। ਉਤ੍ਤਰੀਤਿ ਆਰਦ੍ਧਤਰੁਣવਿਪਸ੍ਸਨਸ੍ਸ ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਸ੍ਸਯਾ ਚੇ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜੇਯ੍ਯੁਂ, ਤੇਸਂ વਿਸੋਧਨਤ੍ਥਂ ਤਤੋ ਉਦ੍ਧਂ ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਧਮ੍ਮਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਉਪ੍ਪਾਦੇਤਬ੍ਬਾ વਡ੍ਢੇਤਬ੍ਬਾ ਚ।
Evaṃ bhagavā sadevake loke uttamakalyāṇamittasaṅkhātassa attano vacanaṃ anādiyitvā taṃ vanasaṇḍaṃ pavisitvā tādisaṃ vippakāraṃ pattassa āyasmato meghiyassa kalyāṇamittatādinā sakalaṃ sāsanasampattiṃ dassetvā, idānissa tattha ādarajātassa pubbe yehi kāmavitakkādīhi upaddutattā kammaṭṭhānaṃ na sampajji, tassa tesaṃ ujuvipaccanīkabhūtattā ca bhāvanānayaṃ pakāsetvā, tato paraṃ arahattassa kammaṭṭhānaṃ ācikkhanto, ‘‘tena ca pana, meghiya, bhikkhunā imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāya cattāro dhammā uttari bhāvetabbā’’tiādimāha. Tattha tenāti evaṃ kalyāṇamittasannissayena yathāvuttasīlādiguṇasamannāgatena. Tenevāha ‘‘imesu pañcasu dhammesu patiṭṭhāyā’’ti. Uttarīti āraddhataruṇavipassanassa rāgādiparissayā ce uppajjeyyuṃ, tesaṃ visodhanatthaṃ tato uddhaṃ cattāro dhammā bhāvetabbā uppādetabbā vaḍḍhetabbā ca.
ਅਸੁਭਾਤਿ ਏਕਾਦਸਸੁ ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇਸੁ ਯਥਾਰਹਂ ਯਤ੍ਥ ਕਤ੍ਥਚਿ ਅਸੁਭਭਾવਨਾ। ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾਤਿ ਕਾਮਰਾਗਸ੍ਸ ਪਜਹਨਤ੍ਥਾਯ। ਅਯਮਤ੍ਥੋ ਸਾਲਿਲਾਯਕੋਪਮਾਯ વਿਭਾવੇਤਬ੍ਬੋ – ਏਕੋ ਹਿ ਪੁਰਿਸੋ ਅਸਿਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਕੋਟਿਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਾਲਿਖੇਤ੍ਤੇ ਸਾਲਿਯੋ ਲਾਯਤਿ, ਅਥਸ੍ਸ વਤਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਾવੋ ਪવਿਸਿਂਸੁ। ਸੋ ਅਸਿਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਯਟ੍ਠਿਂ ਆਦਾਯ, ਤੇਨੇવ ਮਗ੍ਗੇਨ ਗਾવੋ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ, વਤਿਂ ਪਾਕਤਿਕਂ ਕਤ੍વਾ, ਪੁਨ ਅਸਿਤਂ ਗਹੇਤ੍વਾ ਸਾਲਿਯੋ ਲਾਯਿ। ਤਤ੍ਥ ਸਾਲਿਖੇਤ੍ਤਂ વਿਯ ਬੁਦ੍ਧਸਾਸਨਂ ਦਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਸਾਲਿਲਾਯਕੋ વਿਯ ਯੋਗਾવਚਰੋ, ਅਸਿਤਂ વਿਯ ਪਞ੍ਞਾ, ਲਾਯਨਕਾਲੋ વਿਯ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਕਰਣਕਾਲੋ, ਯਟ੍ਠਿ વਿਯ ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ, વਤਿ વਿਯ ਸਂવਰੋ , વਤਿਂ ਭਿਨ੍ਦਿਤ੍વਾ ਗਾવੀਨਂ ਪવਿਸਨਂ વਿਯ ਸਹਸਾ ਅਪ੍ਪਟਿਸਙ੍ਖਾਯ ਪਮਾਦਂ ਆਗਮ੍ਮ ਰਾਗਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਂ, ਅਸਿਤਂ ਠਪੇਤ੍વਾ, ਯਟ੍ਠਿਂ ਆਦਾਯ, ਪવਿਟ੍ਠਮਗ੍ਗੇਨੇવ ਗਾવੋ ਨੀਹਰਿਤ੍વਾ, વਤਿਂ ਪਟਿਪਾਕਤਿਕਂ ਕਤ੍વਾ, ਪੁਨ ਠਿਤਟ੍ਠਾਨਤੋ ਪਟ੍ਠਾਯ ਸਾਲਿਲਾਯਨਂ વਿਯ ਅਸੁਭਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨੇਨ ਰਾਗਂ વਿਕ੍ਖਮ੍ਭੇਤ੍વਾ, ਪੁਨ વਿਪਸ੍ਸਨਾਯ ਕਮ੍ਮਕਰਣਕਾਲੋਤਿ ਇਦਮੇਤ੍ਥ ਉਪਮਾਸਂਸਨ੍ਦਨਂ। ਏવਂਭੂਤਂ ਭਾવਨਾવਿਧਿਂ ਸਨ੍ਧਾਯ વੁਤ੍ਤਂ ‘‘ਅਸੁਭਾ ਭਾવੇਤਬ੍ਬਾ ਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾ’’ਤਿ।
Asubhāti ekādasasu asubhakammaṭṭhānesu yathārahaṃ yattha katthaci asubhabhāvanā. Rāgassa pahānāyāti kāmarāgassa pajahanatthāya. Ayamattho sālilāyakopamāya vibhāvetabbo – eko hi puriso asitaṃ gahetvā koṭito paṭṭhāya sālikhette sāliyo lāyati, athassa vatiṃ bhinditvā gāvo pavisiṃsu. So asitaṃ ṭhapetvā, yaṭṭhiṃ ādāya, teneva maggena gāvo nīharitvā, vatiṃ pākatikaṃ katvā, puna asitaṃ gahetvā sāliyo lāyi. Tattha sālikhettaṃ viya buddhasāsanaṃ daṭṭhabbaṃ, sālilāyako viya yogāvacaro, asitaṃ viya paññā, lāyanakālo viya vipassanāya kammakaraṇakālo, yaṭṭhi viya asubhakammaṭṭhānaṃ, vati viya saṃvaro , vatiṃ bhinditvā gāvīnaṃ pavisanaṃ viya sahasā appaṭisaṅkhāya pamādaṃ āgamma rāgassa uppajjanaṃ, asitaṃ ṭhapetvā, yaṭṭhiṃ ādāya, paviṭṭhamaggeneva gāvo nīharitvā, vatiṃ paṭipākatikaṃ katvā, puna ṭhitaṭṭhānato paṭṭhāya sālilāyanaṃ viya asubhakammaṭṭhānena rāgaṃ vikkhambhetvā, puna vipassanāya kammakaraṇakāloti idamettha upamāsaṃsandanaṃ. Evaṃbhūtaṃ bhāvanāvidhiṃ sandhāya vuttaṃ ‘‘asubhā bhāvetabbā rāgassa pahānāyā’’ti.
ਮੇਤ੍ਤਾਤਿ ਮੇਤ੍ਤਾਕਮ੍ਮਟ੍ਠਾਨਂ। ਬ੍ਯਾਪਾਦਸ੍ਸ ਪਹਾਨਾਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਕੋਪਸ੍ਸ ਪਜਹਨਤ੍ਥਾਯ। ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤੀਤਿ ਸੋਲ਼ਸવਤ੍ਥੁਕਾ ਆਨਾਪਾਨਸ੍ਸਤਿ। વਿਤਕ੍ਕੁਪਚ੍ਛੇਦਾਯਾਤਿ વੁਤ੍ਤਨਯੇਨੇવ ਉਪ੍ਪਨ੍ਨਾਨਂ વਿਤਕ੍ਕਾਨਂ ਉਪਚ੍ਛੇਦਨਤ੍ਥਾਯ। ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਸਮੁਗ੍ਘਾਤਾਯਾਤਿ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਸ੍ਸ ਨવવਿਧਸ੍ਸ ਮਾਨਸ੍ਸ ਸਮੁਚ੍ਛੇਦਨਤ੍ਥਾਯ। ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਿਨੋਤਿ ਹੁਤ੍વਾ ਅਭਾવਤੋ ਉਦਯਬ੍ਬਯવਨ੍ਤਤੋ ਪਭਙ੍ਗੁਤੋ ਤਾવਕਾਲਿਕਤੋ ਨਿਚ੍ਚਪ੍ਪਟਿਪਕ੍ਖਤੋ ਚ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੭; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਹੇਮਕਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੫੬) ਪવਤ੍ਤਅਨਿਚ੍ਚਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾવਸੇਨ ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਿਨੋ। ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਸਣ੍ਠਾਤੀਤਿ ਅਸਾਰਕਤੋ ਅવਸવਤ੍ਤਨਤੋ ਪਰਤੋ ਰਿਤ੍ਤਤੋ ਤੁਚ੍ਛਤੋ ਸੁਞ੍ਞਤੋ ਚ ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ (ਧ॰ ਪ॰ ੨੭੯; ਚੂਲ਼ਨਿ॰ ਹੇਮਕਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸ ੫੬) ਏવਂ ਪવਤ੍ਤਾ ਅਨਤ੍ਤਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਙ੍ਖਾਤਾ ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਚਿਤ੍ਤੇ ਸਣ੍ਠਹਤਿ, ਅਤਿਦਲ਼੍ਹਂ ਪਤਿਟ੍ਠਾਤਿ। ਅਨਿਚ੍ਚਲਕ੍ਖਣੇ ਹਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣਂ ਦਿਟ੍ਠਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤੀਸੁ ਹਿ ਲਕ੍ਖਣੇਸੁ ਏਕਸ੍ਮਿਂ ਦਿਟ੍ਠੇ ਇਤਰਦ੍વਯਂ ਦਿਟ੍ਠਮੇવ ਹੋਤਿ। ਤੇਨ વੁਤ੍ਤਂ – ‘‘ਅਨਿਚ੍ਚਸਞ੍ਞਿਨੋ ਹਿ, ਮੇਘਿਯ, ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞਾ ਸਣ੍ਠਾਤੀ’’ਤਿ। ਅਨਤ੍ਤਲਕ੍ਖਣੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਅਸ੍ਮੀਤਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਨਕਮਾਨੋ ਸੁਪ੍ਪਜਹੋવ ਹੋਤੀਤਿ ਆਹ – ‘‘ਅਨਤ੍ਤਸਞ੍ਞੀ ਅਸ੍ਮਿਮਾਨਸਮੁਗ੍ਘਾਤਂ ਪਾਪੁਣਾਤੀ’’ਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇਯੇવ ਧਮ੍ਮੇ ਇਮਸ੍ਮਿਂਯੇવ ਅਤ੍ਤਭਾવੇ ਅਪਚ੍ਚਯਪਰਿਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਪਾਪੁਣਾਤਿ। ਅਯਮੇਤ੍ਥ ਸਙ੍ਖੇਪੋ, વਿਤ੍ਥਾਰਤੋ ਪਨ ਅਸੁਭਾਦਿਭਾવਨਾਨਯੋ વਿਸੁਦ੍ਧਿਮਗ੍ਗੇ (વਿਸੁਦ੍ਧਿ॰ ੧.੧੦੨) વੁਤ੍ਤਨਯੇਨ ਗਹੇਤਬ੍ਬੋ।
Mettāti mettākammaṭṭhānaṃ. Byāpādassa pahānāyāti vuttanayeneva uppannakopassa pajahanatthāya. Ānāpānassatīti soḷasavatthukā ānāpānassati. Vitakkupacchedāyāti vuttanayeneva uppannānaṃ vitakkānaṃ upacchedanatthāya. Asmimānasamugghātāyāti asmīti uppajjanakassa navavidhassa mānassa samucchedanatthāya. Aniccasaññinoti hutvā abhāvato udayabbayavantato pabhaṅguto tāvakālikato niccappaṭipakkhato ca ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti (dha. pa. 277; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 56) pavattaaniccānupassanāvasena aniccasaññino. Anattasaññā saṇṭhātīti asārakato avasavattanato parato rittato tucchato suññato ca ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti (dha. pa. 279; cūḷani. hemakamāṇavapucchāniddesa 56) evaṃ pavattā anattānupassanāsaṅkhātā anattasaññā citte saṇṭhahati, atidaḷhaṃ patiṭṭhāti. Aniccalakkhaṇe hi diṭṭhe anattalakkhaṇaṃ diṭṭhameva hoti. Tīsu hi lakkhaṇesu ekasmiṃ diṭṭhe itaradvayaṃ diṭṭhameva hoti. Tena vuttaṃ – ‘‘aniccasaññino hi, meghiya, anattasaññā saṇṭhātī’’ti. Anattalakkhaṇe diṭṭhe asmīti uppajjanakamāno suppajahova hotīti āha – ‘‘anattasaññī asmimānasamugghātaṃ pāpuṇātī’’ti diṭṭheva dhamme nibbānanti diṭṭheyeva dhamme imasmiṃyeva attabhāve apaccayaparinibbānaṃ pāpuṇāti. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato pana asubhādibhāvanānayo visuddhimagge (visuddhi. 1.102) vuttanayena gahetabbo.
ਏਤਮਤ੍ਥਂ વਿਦਿਤ੍વਾਤਿ ਏਤਂ ਆਯਸ੍ਮਤੋ ਮੇਘਿਯਸ੍ਸ ਮਿਚ੍ਛਾવਿਤਕ੍ਕਚੋਰੇਹਿ ਕੁਸਲਭਣ੍ਡੁਪਚ੍ਛੇਦਸਙ੍ਖਾਤਂ ਅਤ੍ਥਂ ਜਾਨਿਤ੍વਾ। ਇਮਂ ਉਦਾਨਨ੍ਤਿ ਇਮਂ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦੀਨਂ ਅવਿਨੋਦਨੇ વਿਨੋਦਨੇ ਚ ਆਦੀਨવਾਨਿਸਂਸਦੀਪਕਂ ਉਦਾਨਂ ਉਦਾਨੇਸਿ।
Etamatthaṃviditvāti etaṃ āyasmato meghiyassa micchāvitakkacorehi kusalabhaṇḍupacchedasaṅkhātaṃ atthaṃ jānitvā. Imaṃ udānanti imaṃ kāmavitakkādīnaṃ avinodane vinodane ca ādīnavānisaṃsadīpakaṃ udānaṃ udānesi.
ਤਤ੍ਥ ਖੁਦ੍ਦਾਤਿ ਹੀਨਾ ਲਾਮਕਾ। વਿਤਕ੍ਕਾਤਿ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ ਤਯੋ ਪਾਪવਿਤਕ੍ਕਾ। ਤੇ ਹਿ ਸਬ੍ਬવਿਤਕ੍ਕੇਹਿ ਪਤਿਕਿਟ੍ਠਤਾਯ ਇਧ ਖੁਦ੍ਦਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ ‘‘ਨ ਚ ਖੁਦ੍ਦਮਾਚਰੇ’’ਤਿਆਦੀਸੁ (ਖੁ॰ ਪਾ॰ ੯.੩; ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੧੪੫) વਿਯ। ਸੁਖੁਮਾਤਿ ਞਾਤਿવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ ਅਧਿਪ੍ਪੇਤਾ। ਞਾਤਿવਿਤਕ੍ਕੋ ਜਨਪਦવਿਤਕ੍ਕੋ ਅਮਰਾવਿਤਕ੍ਕੋ ਪਰਾਨੁਦ੍ਦਯਤਾਯ ਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਲਾਭਸਕ੍ਕਾਰਸਿਲੋਕਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋ ਅਨવਞ੍ਞਤ੍ਤਿਪਟਿਸਂਯੁਤ੍ਤੋ વਿਤਕ੍ਕੋਤਿ ਏਤੇ ਹਿ વਿਤਕ੍ਕਾ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਯੋ વਿਯ ਦਾਰੁਣਾ ਨ ਹੋਨ੍ਤੀਤਿ ਅਨੋਲ਼ਾਰਿਕਸਭਾવਤਾਯ ਸੁਖੁਮਾਤਿ વੁਤ੍ਤਾ। ਅਨੁਗਤਾਤਿ ਚਿਤ੍ਤੇਨ ਅਨੁવਤ੍ਤਿਤਾ। વਿਤਕ੍ਕੇ ਹਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਮਾਨੇ ਚਿਤ੍ਤਂ ਤਦਨੁਗਤਮੇવ ਹੋਤਿ ਤਸ੍ਸ ਆਰਮ੍ਮਣਾਭਿਨਿਰੋਪਨਤੋ। ‘‘ਅਨੁਗ੍ਗਤਾ’’ਤਿਪਿ ਪਾਲ਼ਿ, ਅਨੁਉਟ੍ਠਿਤਾਤਿ ਅਤ੍ਥੋ। ਮਨਸੋ ਉਪ੍ਪਿਲਾવਾਤਿ ਚੇਤਸੋ ਉਪ੍ਪਿਲਾવਿਤਤ੍ਤਕਰਾ।
Tattha khuddāti hīnā lāmakā. Vitakkāti kāmavitakkādayo tayo pāpavitakkā. Te hi sabbavitakkehi patikiṭṭhatāya idha khuddāti vuttā ‘‘na ca khuddamācare’’tiādīsu (khu. pā. 9.3; su. ni. 145) viya. Sukhumāti ñātivitakkādayo adhippetā. Ñātivitakko janapadavitakko amarāvitakko parānuddayatāya paṭisaṃyutto vitakko lābhasakkārasilokapaṭisaṃyutto vitakko anavaññattipaṭisaṃyutto vitakkoti ete hi vitakkā kāmavitakkādayo viya dāruṇā na hontīti anoḷārikasabhāvatāya sukhumāti vuttā. Anugatāti cittena anuvattitā. Vitakke hi uppajjamāne cittaṃ tadanugatameva hoti tassa ārammaṇābhiniropanato. ‘‘Anuggatā’’tipi pāḷi, anuuṭṭhitāti attho. Manaso uppilāvāti cetaso uppilāvitattakarā.
ਏਤੇ ਅવਿਦ੍વਾ ਮਨਸੋ વਿਤਕ੍ਕੇਤਿ ਏਤੇ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਮਨੋવਿਤਕ੍ਕੇ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦੀਨવਨਿਸ੍ਸਰਣਤੋ ਞਾਤਤੀਰਣਪਹਾਨਪਰਿਞ੍ਞਾਹਿ ਯਥਾਭੂਤਂ ਅਜਾਨਨ੍ਤੋ। ਹੁਰਾ ਹੁਰਂ ਧਾવਤਿ ਭਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਅਪ੍ਪਹੀਨਮਿਚ੍ਛਾવਿਤਕ੍ਕਤ੍ਤਾ ਅਨવਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ‘‘ਕਦਾਚਿ ਰੂਪੇ, ਕਦਾਚਿ ਸਦ੍ਦੇ’’ਤਿਆਦਿਨਾ ਤਸ੍ਮਿਂ ਤਸ੍ਮਿਂ ਆਰਮ੍ਮਣੇ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਿવਸੇਨ ਅਪਰਾਪਰਂ ਧਾવਤਿ ਪਰਿਬ੍ਭਮਤਿ। ਅਥ વਾ ਹੁਰਾ ਹੁਰਂ ਧਾવਤਿ ਭਨ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋਤਿ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤવਿਤਕ੍ਕਤ੍ਤਾ ਤਨ੍ਨਿਮਿਤ੍ਤਾਨਂ ਅવਿਜ੍ਜਾਤਣ੍ਹਾਨਂ વਸੇਨ ਪਰਿਬ੍ਭਮਨਮਾਨਸੋ ਇਧਲੋਕਤੋ ਪਰਲੋਕਂ ਆਦਾਨਨਿਕ੍ਖੇਪੇਹਿ ਅਪਰਾਪਰਂ ਧਾવਤਿ ਸਂਸਰਤੀਤਿ ਅਤ੍ਥੋ।
Ete avidvā manaso vitakketi ete kāmavitakkādike manovitakke assādādīnavanissaraṇato ñātatīraṇapahānapariññāhi yathābhūtaṃ ajānanto. Hurā huraṃ dhāvati bhantacittoti appahīnamicchāvitakkattā anavaṭṭhitacitto ‘‘kadāci rūpe, kadāci sadde’’tiādinā tasmiṃ tasmiṃ ārammaṇe assādādivasena aparāparaṃ dhāvati paribbhamati. Atha vā hurā huraṃ dhāvati bhantacittoti apariññātavitakkattā tannimittānaṃ avijjātaṇhānaṃ vasena paribbhamanamānaso idhalokato paralokaṃ ādānanikkhepehi aparāparaṃ dhāvati saṃsaratīti attho.
ਏਤੇ ਚ વਿਦ੍વਾ ਮਨਸੋ વਿਤਕ੍ਕੇਤਿ ਏਤੇ ਯਥਾવੁਤ੍ਤਪ੍ਪਭੇਦੇ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਮਨੋવਿਤਕ੍ਕੇ ਅਸ੍ਸਾਦਾਦਿਤੋ ਯਥਾਭੂਤਂ ਜਾਨਨ੍ਤੋ। ਆਤਾਪਿਯੋਤਿ વੀਰਿਯવਾ। ਸਂવਰਤੀਤਿ ਪਿਦਹਤਿ। ਸਤਿਮਾਤਿ ਸਤਿਸਮ੍ਪਨ੍ਨੋ। ਅਨੁਗ੍ਗਤੇਤਿ ਦੁਲ੍ਲਭવਸੇਨ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ। ਇਦਂ વੁਤ੍ਤਂ ਹੋਤਿ – ਏਤੇ વੁਤ੍ਤਪ੍ਪਕਾਰੇ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਮਨੋવਿਤਕ੍ਕੇ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਉਪ੍ਪਿਲਾવਿਤਹੇਤੁਤਾਯ ਮਨਸੋ ਉਪ੍ਪਿਲਾવੇ વਿਦ੍વਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾਪਞ੍ਞਾਸਹਿਤਾਯ ਮਗ੍ਗਪਞ੍ਞਾਯ ਸਮ੍ਮਦੇવ ਜਾਨਨ੍ਤੋ, ਤਸ੍ਸ ਸਹਾਯਭੂਤਾਨਂ ਸਮ੍ਮਾવਾਯਾਮਸਤੀਨਂ ਅਤ੍ਥਿਤਾਯ ਆਤਾਪਿਯੋ ਸਤਿਮਾ ਤੇ ਅਰਿਯਮਗ੍ਗਭਾવਨਾਯ ਆਯਤਿਂ ਉਪ੍ਪਤ੍ਤਿਰਹੇ ਅਨੁਗ੍ਗਤੇ ਅਨੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਏવ ਮਗ੍ਗਕ੍ਖਣੇ ਸਂવਰਤਿ, ਞਾਣਸਂવਰવਸੇਨ ਪਿਦਹਤਿ, ਆਗਮਨਪਥਂ ਪਚ੍ਛਿਨ੍ਦਤਿ, ਏવਂਭੂਤੋ ਚ ਚਤੁਸਚ੍ਚਪ੍ਪਬੋਧੇਨ ਬੁਦ੍ਧੋ ਅਰਿਯਸਾવਕੋ ਅਰਹਤ੍ਤਾਧਿਗਮੇਨ ਅਸੇਸਂ, ਅਨવਸੇਸਂ ਏਤੇ ਕਾਮવਿਤਕ੍ਕਾਦਿਕੇ ਪਜਹਾਸਿ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਦੀਤਿ। ਏਤ੍ਥਾਪਿ ‘‘ਅਨੁਗਤੇ’’ਤਿਪਿ ਪਠਨ੍ਤਿ। ਤਸ੍ਸਤ੍ਥੋ ਹੇਟ੍ਠਾ વੁਤ੍ਤੋਯੇવ।
Ete ca vidvā manaso vitakketi ete yathāvuttappabhede kāmavitakkādike manovitakke assādādito yathābhūtaṃ jānanto. Ātāpiyoti vīriyavā. Saṃvaratīti pidahati. Satimāti satisampanno. Anuggateti dullabhavasena anuppanne. Idaṃ vuttaṃ hoti – ete vuttappakāre kāmavitakkādike manovitakke cittassa uppilāvitahetutāya manaso uppilāve vidvā vipassanāpaññāsahitāya maggapaññāya sammadeva jānanto, tassa sahāyabhūtānaṃ sammāvāyāmasatīnaṃ atthitāya ātāpiyo satimā te ariyamaggabhāvanāya āyatiṃ uppattirahe anuggate anuppanne eva maggakkhaṇe saṃvarati, ñāṇasaṃvaravasena pidahati, āgamanapathaṃ pacchindati, evaṃbhūto ca catusaccappabodhena buddho ariyasāvako arahattādhigamena asesaṃ, anavasesaṃ ete kāmavitakkādike pajahāsi samucchindīti. Etthāpi ‘‘anugate’’tipi paṭhanti. Tassattho heṭṭhā vuttoyeva.
ਪਠਮਸੁਤ੍ਤવਣ੍ਣਨਾ ਨਿਟ੍ਠਿਤਾ।
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ਤਿਪਿਟਕ (ਮੂਲ) • Tipiṭaka (Mūla) / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ • Suttapiṭaka / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ • Khuddakanikāya / ਉਦਾਨਪਾਲ਼ਿ • Udānapāḷi / ੧. ਮੇਘਿਯਸੁਤ੍ਤਂ • 1. Meghiyasuttaṃ