| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๖. เมฬชินเตฺถรคาถาวณฺณนา
6. Meḷajinattheragāthāvaṇṇanā
ยทาหํ ธมฺมมโสฺสสินฺติอาทิกา อายสฺมโต เมฬชินเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต สุเมธสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เอกทิวสํ ภควนฺตํ ปิณฺฑาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา ปสนฺนมานโส มธุรํ อาโมทผลํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท พาราณสิยํ ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺติตฺวา เมฬชิโนติ ลทฺธนาโม วิชฺชาสิเปฺปสุ นิปฺผตฺติํ คโต ปณฺฑิโต พฺยโตฺต ทิสาสุ ปากโฎ อโหสิฯ โส ภควติ พาราณสิยํ อิสิปตเน วิหรเนฺต วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา ตทเหว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๕๑.๕๗-๖๒) –
Yadāhaṃdhammamassosintiādikā āyasmato meḷajinattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto sumedhassa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ bhagavantaṃ piṇḍāya gacchantaṃ disvā pasannamānaso madhuraṃ āmodaphalaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde bārāṇasiyaṃ khattiyakule nibbattitvā meḷajinoti laddhanāmo vijjāsippesu nipphattiṃ gato paṇḍito byatto disāsu pākaṭo ahosi. So bhagavati bārāṇasiyaṃ isipatane viharante vihāraṃ gantvā satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā tadaheva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.51.57-62) –
‘‘สหสฺสรํสี ภควา, สยมฺภู อปราชิโต;
‘‘Sahassaraṃsī bhagavā, sayambhū aparājito;
วิเวกา วุฎฺฐหิตฺวาน, โคจรายาภินิกฺขมิฯ
Vivekā vuṭṭhahitvāna, gocarāyābhinikkhami.
‘‘ผลหโตฺถ อหํ ทิสฺวา, อุปคจฺฉิํ นราสภํ;
‘‘Phalahattho ahaṃ disvā, upagacchiṃ narāsabhaṃ;
ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, อวฎํ อททิํ ผลํฯ
Pasannacitto sumano, avaṭaṃ adadiṃ phalaṃ.
‘‘จตุนฺนวุติโต กเปฺป, ยํ ผลํ อททิํ ตทา;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ phalaṃ adadiṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ผลทานสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, phaladānassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อปรภาเค ภิกฺขูหิ, ‘‘อาวุโส, กิํ ตยา อุตฺตริมนุสฺสธโมฺม อธิคโต’’ติ ปุโฎฺฐ สีหนาทํ นทโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā aparabhāge bhikkhūhi, ‘‘āvuso, kiṃ tayā uttarimanussadhammo adhigato’’ti puṭṭho sīhanādaṃ nadanto –
๑๓๑.
131.
‘‘ยทาหํ ธมฺมมโสฺสสิํ, ภาสมานสฺส สตฺถุโน;
‘‘Yadāhaṃ dhammamassosiṃ, bhāsamānassa satthuno;
น กงฺขมภิชานามิ, สพฺพญฺญู อปราชิเตฯ
Na kaṅkhamabhijānāmi, sabbaññū aparājite.
๑๓๒.
132.
‘‘สตฺถวาเห มหาวีเร, สารถีนํ วรุตฺตเม;
‘‘Satthavāhe mahāvīre, sārathīnaṃ varuttame;
มเคฺค ปฎิปทายํ วา, กงฺขา มยฺหํ น วิชฺชตี’’ติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;
Magge paṭipadāyaṃ vā, kaṅkhā mayhaṃ na vijjatī’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
ตตฺถ ยทาติ ยสฺมิํ กาเลฯ อหนฺติ อตฺตานํ นิทฺทิสติฯ ธมฺมนฺติ จตุสจฺจธมฺมํฯ อโสฺสสินฺติ สุณิํฯ สตฺถุโนติ ทิฎฺฐธมฺมิกาทิอเตฺถหิ เวเนยฺยานํ สาสนเฎฺฐน สตฺถุโนฯ กงฺขนฺติ สํสยํฯ สงฺขตมสงฺขตญฺจ อนวเสสโต ชานนเฎฺฐน สพฺพญฺญูฯ กุโตจิปิ ปราชิตา ภาเวน อปราชิเตฯ เวเนยฺยสตฺตานํ สํสารกนฺตารโต นิพฺพานํ ปฎิวาหนเฎฺฐน สตฺถวาเหฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยโต ปภุติ อหํ สตฺถุโน ธมฺมํ เทเสนฺตสฺส จตุสจฺจธมฺมํ อโสฺสสิํ โสตทฺวารานุสาเรน อุปธาเรสิํ อุปลภิํ, ตโต ปฎฺฐาย อนวเสสสงฺขตาสงฺขตสมฺมุติธมฺมานํ สยมฺภูญาเณน ชานนโต สพฺพญฺญู อนาวรณทสฺสาวิมฺหิ, ปญฺจนฺนมฺปิ มารานํ อภิภวนโต เตหิ อปราชิตตฺตา สเทวเก โลเก อปฺปฎิหตธมฺมจกฺกตฺตา จ อปราชิเต, เวเนยฺยสตฺตานํ โลภกนฺตาราทิโต วาหนเฎฺฐน สตฺถวาเห, มหาวิกฺกนฺตตาย มหาวีเร, อเญฺญหิ ทุทฺทมานํ ปุริสทมฺมานํ สรณโต อจฺจนฺติเกน ทมเถน ทมนโต สารถีนํ ปวรภูเต อุตฺตเม สมฺมาสมฺพุเทฺธ , ‘‘พุโทฺธ นุ โข โน นุ โข’’ติ กงฺขํ นาภิชานามิ อปรปฺปจฺจยภาวโตฯ ตถารูเป เทสิเต อริยมเคฺค ตทุปาทายภูตาย จ สีลาทิปฎิปทาย ‘‘นิยฺยานิโก นุ โข น นุ โข’’ติ กงฺขา วิจิกิจฺฉา น วิชฺชติ นตฺถีติฯ เอตฺถ จ อริยธเมฺม สํสยาภาวกถเนน อริยสเงฺฆปิ สํสยาภาโว กถิโตเยวาติ ทฎฺฐพฺพํ ตตฺถ ปติฎฺฐิตสฺส อนญฺญถาภาวโตติฯ
Tattha yadāti yasmiṃ kāle. Ahanti attānaṃ niddisati. Dhammanti catusaccadhammaṃ. Assosinti suṇiṃ. Satthunoti diṭṭhadhammikādiatthehi veneyyānaṃ sāsanaṭṭhena satthuno. Kaṅkhanti saṃsayaṃ. Saṅkhatamasaṅkhatañca anavasesato jānanaṭṭhena sabbaññū. Kutocipi parājitā bhāvena aparājite. Veneyyasattānaṃ saṃsārakantārato nibbānaṃ paṭivāhanaṭṭhena satthavāhe. Idaṃ vuttaṃ hoti – yato pabhuti ahaṃ satthuno dhammaṃ desentassa catusaccadhammaṃ assosiṃ sotadvārānusārena upadhāresiṃ upalabhiṃ, tato paṭṭhāya anavasesasaṅkhatāsaṅkhatasammutidhammānaṃ sayambhūñāṇena jānanato sabbaññū anāvaraṇadassāvimhi, pañcannampi mārānaṃ abhibhavanato tehi aparājitattā sadevake loke appaṭihatadhammacakkattā ca aparājite, veneyyasattānaṃ lobhakantārādito vāhanaṭṭhena satthavāhe, mahāvikkantatāya mahāvīre, aññehi duddamānaṃ purisadammānaṃ saraṇato accantikena damathena damanato sārathīnaṃ pavarabhūte uttame sammāsambuddhe , ‘‘buddho nu kho no nu kho’’ti kaṅkhaṃ nābhijānāmi aparappaccayabhāvato. Tathārūpe desite ariyamagge tadupādāyabhūtāya ca sīlādipaṭipadāya ‘‘niyyāniko nu kho na nu kho’’ti kaṅkhā vicikicchā na vijjati natthīti. Ettha ca ariyadhamme saṃsayābhāvakathanena ariyasaṅghepi saṃsayābhāvo kathitoyevāti daṭṭhabbaṃ tattha patiṭṭhitassa anaññathābhāvatoti.
เมฬชินเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Meḷajinattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๖. เมฬชินเตฺถรคาถา • 6. Meḷajinattheragāthā
