| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
៧. មេត្តាភាវនាសុត្តវណ្ណនា
7. Mettābhāvanāsuttavaṇṇanā
២៧. សត្តមេ យានិ កានិចីតិ អនវសេសបរិយាទានំ។ ឱបធិកានិ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនីតិ
27. Sattame yāni kānicīti anavasesapariyādānaṃ. Opadhikāni puññakiriyavatthūnīti
តេសំ និយមនំ។ តត្ថ ឧបធិ វុច្ចន្តិ ខន្ធា, ឧបធិស្ស ករណំ សីលំ ឯតេសំ, ឧបធិប្បយោជនានិ វា ឱបធិកានិ។ សម្បត្តិភវេ អត្តភាវជនកានិ បដិសន្ធិបវត្តិវិបាកទាយកានិ។ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនីតិ បុញ្ញកិរិយា ច តា តេសំ តេសំ ផលានិសំសានំ វត្ថូនិ ចាតិ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ។ តានិ បន សង្ខេបតោ ទានមយំ, សីលមយំ, ភាវនាមយន្តិ តិវិធានិ ហោន្តិ។ តត្ថ យំ វត្តព្ពំ, តំ បរតោ តិកនិបាតវណ្ណនាយំ អាវិ ភវិស្សតិ។ មេត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយាតិ មេត្តាភាវនាវសេន បដិលទ្ធតិកចតុក្កជ្ឈានសមាបត្តិយា។ ‘‘មេត្តា’’តិ ហិ វុត្តេ ឧបចារោបិ លព្ភតិ អប្បនាបិ, ‘‘ចេតោវិមុត្តី’’តិ បន វុត្តេ អប្បនាឈានមេវ លព្ភតិ។ តញ្ហិ នីវរណាទិបច្ចនីកធម្មតោ ចិត្តស្ស សុដ្ឋុ វិមុត្តិភាវេន ចេតោវិមុត្តីតិ វុច្ចតិ។ កលំ នាគ្ឃន្តិ សោឡសិន្តិ មេត្តាព្រហ្មវិហារស្ស សោឡសភាគំ ឱបធិកានិ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ ន អគ្ឃន្តិ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – មេត្តាយ ចេតោវិមុត្តិយា យោ វិបាកោ, តំ សោឡស កោដ្ឋាសេ កត្វា តតោ ឯកំ បុន សោឡស កោដ្ឋាសេ កត្វា តត្ថ យោ ឯកកោដ្ឋាសោ, ន តំ អញ្ញានិ ឱបធិកានិ បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ អគ្ឃន្តីតិ។ អធិគ្គហេត្វាតិ អភិភវិត្វា។ ភាសតេតិ ឧបក្កិលេសវិសុទ្ធិយា ទិប្បតិ។ តបតេតិ តតោ ឯវ អនវសេសេ បដិបក្ខធម្មេ សន្តបតិ។ វិរោចតីតិ ឧភយសម្បត្តិយា វិរោចតិ។ មេត្តា ហិ ចេតោវិមុត្តិ ចន្ទាលោកសង្ខាតា វិគតូបក្កិលេសា ជុណ្ហា វិយ ទិប្បតិ, អាតបោ វិយ អន្ធការំ បច្ចនីកធម្មេ វិធមន្តី តបតិ, ឱសធិតារកា វិយ វិជ្ជោតមានា វិរោចតិ ច។
Tesaṃ niyamanaṃ. Tattha upadhi vuccanti khandhā, upadhissa karaṇaṃ sīlaṃ etesaṃ, upadhippayojanāni vā opadhikāni. Sampattibhave attabhāvajanakāni paṭisandhipavattivipākadāyakāni. Puññakiriyavatthūnīti puññakiriyā ca tā tesaṃ tesaṃ phalānisaṃsānaṃ vatthūni cāti puññakiriyavatthūni. Tāni pana saṅkhepato dānamayaṃ, sīlamayaṃ, bhāvanāmayanti tividhāni honti. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato tikanipātavaṇṇanāyaṃ āvi bhavissati. Mettāya cetovimuttiyāti mettābhāvanāvasena paṭiladdhatikacatukkajjhānasamāpattiyā. ‘‘Mettā’’ti hi vutte upacāropi labbhati appanāpi, ‘‘cetovimuttī’’ti pana vutte appanājhānameva labbhati. Tañhi nīvaraṇādipaccanīkadhammato cittassa suṭṭhu vimuttibhāvena cetovimuttīti vuccati. Kalaṃ nāgghanti soḷasinti mettābrahmavihārassa soḷasabhāgaṃ opadhikāni puññakiriyavatthūni na agghanti. Idaṃ vuttaṃ hoti – mettāya cetovimuttiyā yo vipāko, taṃ soḷasa koṭṭhāse katvā tato ekaṃ puna soḷasa koṭṭhāse katvā tattha yo ekakoṭṭhāso, na taṃ aññāni opadhikāni puññakiriyavatthūni agghantīti. Adhiggahetvāti abhibhavitvā. Bhāsateti upakkilesavisuddhiyā dippati. Tapateti tato eva anavasese paṭipakkhadhamme santapati. Virocatīti ubhayasampattiyā virocati. Mettā hi cetovimutti candālokasaṅkhātā vigatūpakkilesā juṇhā viya dippati, ātapo viya andhakāraṃ paccanīkadhamme vidhamantī tapati, osadhitārakā viya vijjotamānā virocati ca.
សេយ្យថាបីតិ ឱបម្មទស្សនត្ថេ និបាតោ។ តារករូបានន្តិ ជោតីនំ។ ចន្ទិយាតិ ចន្ទស្ស អយន្តិ ចន្ទី, តស្សា ចន្ទិយា, បភាយ ជុណ្ហាយាតិ អត្ថោ។ វស្សានន្តិ វស្សានំ ពហុវសេន លទ្ធវោហារស្ស ឧតុនោ។ បច្ឆិមេ មាសេតិ កត្តិកមាសេ។ សរទសមយេតិ សរទកាលេ។ អស្សយុជកត្តិកមាសា ហិ លោកេ ‘‘សរទឧតូ’’តិ វុច្ចន្តិ។ វិទ្ធេតិ ឧព្ពិទ្ធេ, មេឃវិគមេន ទូរីភូតេតិ អត្ថោ។ តេនេវាហ ‘‘វិគតវលាហកេ’’តិ។ ទេវេតិ អាកាសេ។ នភំ អព្ភុស្សក្កមានោតិ ឧទយដ្ឋានតោ អាកាសំ ឧល្លង្ឃន្តោ។ តមគតន្តិ តមំ។ អភិវិហច្ចាតិ អភិហន្ត្វា វិធមិត្វា។ ឱសធិតារកាតិ ឧស្សន្នា បភា ឯតាយ ធីយតិ, ឱសធីនំ វា អនុពលប្បទាយិកត្តា ឱសធីតិ លទ្ធនាមា តារកា។
Seyyathāpīti opammadassanatthe nipāto. Tārakarūpānanti jotīnaṃ. Candiyāti candassa ayanti candī, tassā candiyā, pabhāya juṇhāyāti attho. Vassānanti vassānaṃ bahuvasena laddhavohārassa utuno. Pacchime māseti kattikamāse. Saradasamayeti saradakāle. Assayujakattikamāsā hi loke ‘‘saradautū’’ti vuccanti. Viddheti ubbiddhe, meghavigamena dūrībhūteti attho. Tenevāha ‘‘vigatavalāhake’’ti. Deveti ākāse. Nabhaṃ abbhussakkamānoti udayaṭṭhānato ākāsaṃ ullaṅghanto. Tamagatanti tamaṃ. Abhivihaccāti abhihantvā vidhamitvā. Osadhitārakāti ussannā pabhā etāya dhīyati, osadhīnaṃ vā anubalappadāyikattā osadhīti laddhanāmā tārakā.
ឯត្ថាហ – កស្មា បន ភគវតា សមានេបិ ឱបធិកភាវេ មេត្តា ឥតរេហិ ឱបធិកបុញ្ញេហិ វិសេសេត្វា វុត្តាតិ? វុច្ចតេ – សេដ្ឋដ្ឋេន និទ្ទោសភាវេន ច សត្តេសុ សុប្បដិបត្តិភាវតោ។ សេដ្ឋា ហិ ឯតេ វិហារា, សព្ពសត្តេសុ សម្មាបដិបត្តិភូតានិ យទិទំ មេត្តាឈានានិ។ យថា ច ព្រហ្មានោ និទ្ទោសចិត្តា វិហរន្តិ, ឯវំ ឯតេហិ សមន្នាគតា យោគិនោ ព្រហ្មសមាវ ហុត្វា វិហរន្តិ។ តថា ហិមេ ‘‘ព្រហ្មវិហារា’’តិ វុច្ចន្តិ។ ឥតិ សេដ្ឋដ្ឋេន និទ្ទោសភាវេន ច សត្តេសុ សុប្បដិបត្តិភាវតោ មេត្តាវ ឥតរេហិ ឱបធិកបុញ្ញេហិ វិសេសេត្វា វុត្តា។
Etthāha – kasmā pana bhagavatā samānepi opadhikabhāve mettā itarehi opadhikapuññehi visesetvā vuttāti? Vuccate – seṭṭhaṭṭhena niddosabhāvena ca sattesu suppaṭipattibhāvato. Seṭṭhā hi ete vihārā, sabbasattesu sammāpaṭipattibhūtāni yadidaṃ mettājhānāni. Yathā ca brahmāno niddosacittā viharanti, evaṃ etehi samannāgatā yogino brahmasamāva hutvā viharanti. Tathā hime ‘‘brahmavihārā’’ti vuccanti. Iti seṭṭhaṭṭhena niddosabhāvena ca sattesu suppaṭipattibhāvato mettāva itarehi opadhikapuññehi visesetvā vuttā.
ឯវម្បិ កស្មា មេត្តាវ ឯវំ វិសេសេត្វា វុត្តា? ឥតរេសំ ព្រហ្មវិហារានំ អធិដ្ឋានភាវតោ ទានាទីនំ សព្ពេសំ កល្យាណធម្មានំ បរិបូរិកត្តា ច។ អយញ្ហិ សត្តេសុ ហិតាការប្បវត្តិលក្ខណា មេត្តា, ហិតូបសំហារសា, អាឃាតវិនយបច្ចុបដ្ឋានា។ យទិ អនោធិសោ ភាវិតា ពហុលីកតា, អថ សុខេនេវ ករុណាទិភាវនា សម្បជ្ជន្តីតិ មេត្តា ឥតរេសំ ព្រហ្មវិហារានំ អធិដ្ឋានំ។ តថា ហិ សត្តេសុ ហិតជ្ឈាសយតាយ សតិ នេសំ ទុក្ខាសហនតា, សម្បត្តិវិសេសានំ ចិរដ្ឋិតិកាមតា, បក្ខបាតាភាវេន សព្ពត្ថ សមប្បវត្តចិត្តតា ច សុខេនេវ ឥជ្ឈន្តិ។ ឯវញ្ច សកលលោកហិតសុខវិធានាធិមុត្តា មហាពោធិសត្តា ‘‘ឥមស្ស ទាតព្ពំ, ឥមស្ស ន ទាតព្ព’’ន្តិ ឧត្តមវិចយវសេន វិភាគំ អកត្វា សព្ពសត្តានំ និរវសេសសុខនិទានំ ទានំ ទេន្តិ, ហិតសុខត្ថមេវ នេសំ សីលំ សមាទិយន្តិ, សីលបរិបូរណត្ថំ នេក្ខម្មំ ភជន្តិ, តេសំ ហិតសុខេសុ អសម្មោហត្ថាយ បញ្ញំ បរិយោទបេន្តិ, ហិតសុខាភិវឌ្ឍនត្ថមេវ ទឡ្ហំ វីរិយមារភន្តិ, ឧត្តមវីរិយវសេន វីរភាវំ បត្តាបិ សត្តានំ នានប្បការំ ហិតជ្ឈាសយេនេវ អបរាធំ ខមន្តិ, ‘‘ឥទំ វោ ទស្សាម, ករិស្សាមា’’តិអាទិនា កតំ បដិញ្ញាតំ ន វិសំវាទេន្តិ, តេសំ ហិតសុខាយេវ អចលាធិដ្ឋានា ហោន្តិ។ តេសុ អចលាយ មេត្តាយ បុព្ពការិនោ ហិតជ្ឈាសយេនេវ នេសំ វិប្បការេ ឧទាសីនា ហោន្តិ, បុព្ពការិតាយបិ ន បច្ចុបការមាសិសន្តីតិ។ ឯវំ តេ បារមិយោ បូរេត្វា យាវ ទសពលចតុ-វេសារជ្ជ-ឆអសាធារណញាណ-អដ្ឋារសាវេណិកពុទ្ធធម្មប្បភេទេ សព្ពេបិ កល្យាណធម្មេ បរិបូរេន្តិ។ ឯវំ ទានាទីនំ សព្ពេសំ កល្យាណធម្មានំ បារិបូរិកា មេត្តាតិ ច ឥមស្ស វិសេសស្ស ទស្សនត្ថំ សា ឥតរេហិ វិសេសេត្វា វុត្តា។
Evampi kasmā mettāva evaṃ visesetvā vuttā? Itaresaṃ brahmavihārānaṃ adhiṭṭhānabhāvato dānādīnaṃ sabbesaṃ kalyāṇadhammānaṃ paripūrikattā ca. Ayañhi sattesu hitākārappavattilakkhaṇā mettā, hitūpasaṃhārasā, āghātavinayapaccupaṭṭhānā. Yadi anodhiso bhāvitā bahulīkatā, atha sukheneva karuṇādibhāvanā sampajjantīti mettā itaresaṃ brahmavihārānaṃ adhiṭṭhānaṃ. Tathā hi sattesu hitajjhāsayatāya sati nesaṃ dukkhāsahanatā, sampattivisesānaṃ ciraṭṭhitikāmatā, pakkhapātābhāvena sabbattha samappavattacittatā ca sukheneva ijjhanti. Evañca sakalalokahitasukhavidhānādhimuttā mahābodhisattā ‘‘imassa dātabbaṃ, imassa na dātabba’’nti uttamavicayavasena vibhāgaṃ akatvā sabbasattānaṃ niravasesasukhanidānaṃ dānaṃ denti, hitasukhatthameva nesaṃ sīlaṃ samādiyanti, sīlaparipūraṇatthaṃ nekkhammaṃ bhajanti, tesaṃ hitasukhesu asammohatthāya paññaṃ pariyodapenti, hitasukhābhivaḍḍhanatthameva daḷhaṃ vīriyamārabhanti, uttamavīriyavasena vīrabhāvaṃ pattāpi sattānaṃ nānappakāraṃ hitajjhāsayeneva aparādhaṃ khamanti, ‘‘idaṃ vo dassāma, karissāmā’’tiādinā kataṃ paṭiññātaṃ na visaṃvādenti, tesaṃ hitasukhāyeva acalādhiṭṭhānā honti. Tesu acalāya mettāya pubbakārino hitajjhāsayeneva nesaṃ vippakāre udāsīnā honti, pubbakāritāyapi na paccupakāramāsisantīti. Evaṃ te pāramiyo pūretvā yāva dasabalacatu-vesārajja-chaasādhāraṇañāṇa-aṭṭhārasāveṇikabuddhadhammappabhede sabbepi kalyāṇadhamme paripūrenti. Evaṃ dānādīnaṃ sabbesaṃ kalyāṇadhammānaṃ pāripūrikā mettāti ca imassa visesassa dassanatthaṃ sā itarehi visesetvā vuttā.
អបិច មេត្តាយ ឥតរេហិ ឱបធិកបុញ្ញេហិ មហានុភាវតា វេលាមសុត្តេន ទីបេតព្ពា។ តត្ថ ហិ យថា នាម មហតា វេលាមស្ស ទានតោ ឯកស្ស សោតាបន្នស្ស ទានំ មហប្ផលតរំ វុត្តំ, ឯវំ សោតាបន្នសតតោ ឯកស្ស សកទាគាមិស្ស ទានំ…បេ.… បច្ចេកពុទ្ធសតតោ ភគវតោ, តតោបិ ពុទ្ធប្បមុខស្ស សង្ឃស្ស ទានំ, តតោបិ ចាតុទ្ទិសស្ស សង្ឃស្ស វិហារទានំ, តតោបិ សរណគមនំ, តតោបិ សីលសមាទានំ, តតោបិ គទ្ទូហនមត្តំ កាលំ មេត្តាភាវនា មហប្ផលតរា វុត្តា។ យថាហ –
Apica mettāya itarehi opadhikapuññehi mahānubhāvatā velāmasuttena dīpetabbā. Tattha hi yathā nāma mahatā velāmassa dānato ekassa sotāpannassa dānaṃ mahapphalataraṃ vuttaṃ, evaṃ sotāpannasatato ekassa sakadāgāmissa dānaṃ…pe… paccekabuddhasatato bhagavato, tatopi buddhappamukhassa saṅghassa dānaṃ, tatopi cātuddisassa saṅghassa vihāradānaṃ, tatopi saraṇagamanaṃ, tatopi sīlasamādānaṃ, tatopi gaddūhanamattaṃ kālaṃ mettābhāvanā mahapphalatarā vuttā. Yathāha –
‘‘យំ គហបតិ វេលាមោ ព្រាហ្មណោ ទានំ អទាសិ មហាទានំ។ យោ ចេកំ ទិដ្ឋិសម្បន្នំ ភោជេយ្យ, ឥទំ តតោ មហប្ផលតរំ។ យោ ច សតំ ទិដ្ឋិសម្បន្នំ ភោជេយ្យ…បេ.… សុរាមេរយមជ្ជប្បមាទដ្ឋានា វេរមណិំ។ យោ ច អន្តមសោ គទ្ទូហនមត្តម្បិ មេត្តចិត្តំ ភាវេយ្យ, ឥទំ តតោ មហប្ផលតរ’’ន្តិ (អ. និ. ៩.២០)។
‘‘Yaṃ gahapati velāmo brāhmaṇo dānaṃ adāsi mahādānaṃ. Yo cekaṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya, idaṃ tato mahapphalataraṃ. Yo ca sataṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya…pe… surāmerayamajjappamādaṭṭhānā veramaṇiṃ. Yo ca antamaso gaddūhanamattampi mettacittaṃ bhāveyya, idaṃ tato mahapphalatara’’nti (a. ni. 9.20).
មហគ្គតបុញ្ញភាវេន បនស្សា បរិត្តបុញ្ញតោ សាតិសយតាយ វត្តព្ពមេវ នត្ថិ។ វុត្តញ្ហេតំ ‘‘យំ បមាណកតំ កម្មំ, ន តំ តត្រាវសិស្សតិ, ន តំ តត្រាវតិដ្ឋតី’’តិ (ទី. និ. ១.៥៥៦; សំ. និ. ៤.៣៦០)។ កាមាវចរកម្មញ្ហិ បមាណកតំ នាម, មហគ្គតកម្មំ បន បមាណំ អតិក្កមិត្វា ឱធិសកានោធិសកផរណវសេន វឌ្ឍិត្វា កតត្តា អប្បមាណកតំ នាម។ កាមាវចរកម្មំ តស្ស មហគ្គតកម្មស្ស អន្តរា លគ្គិតុំ វា តំ កម្មំ អភិភវិត្វា អត្តនោ វិបាកស្ស ឱកាសំ គហេត្វា ឋាតុំ វា ន សក្កោតិ, អថ ខោ មហគ្គតកម្មមេវ តំ បរិត្តកម្មំ មហោឃោ វិយ បរិត្តំ ឧទកំ អភិភវិត្វា អត្តនោ ឱកាសំ គហេត្វា តិដ្ឋតិ, តស្ស វិបាកំ បដិពាហិត្វា សយមេវ ព្រហ្មសហព្យតំ ឧបនេតីតិ អយញ្ហិ តស្ស អត្ថោតិ។
Mahaggatapuññabhāvena panassā parittapuññato sātisayatāya vattabbameva natthi. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ pamāṇakataṃ kammaṃ, na taṃ tatrāvasissati, na taṃ tatrāvatiṭṭhatī’’ti (dī. ni. 1.556; saṃ. ni. 4.360). Kāmāvacarakammañhi pamāṇakataṃ nāma, mahaggatakammaṃ pana pamāṇaṃ atikkamitvā odhisakānodhisakapharaṇavasena vaḍḍhitvā katattā appamāṇakataṃ nāma. Kāmāvacarakammaṃ tassa mahaggatakammassa antarā laggituṃ vā taṃ kammaṃ abhibhavitvā attano vipākassa okāsaṃ gahetvā ṭhātuṃ vā na sakkoti, atha kho mahaggatakammameva taṃ parittakammaṃ mahogho viya parittaṃ udakaṃ abhibhavitvā attano okāsaṃ gahetvā tiṭṭhati, tassa vipākaṃ paṭibāhitvā sayameva brahmasahabyataṃ upanetīti ayañhi tassa atthoti.
គាថាសុ យោតិ យោ កោចិ គហដ្ឋោ វា បព្ពជិតោ វា។ មេត្តន្តិ មេត្តាឈានំ។ អប្បមាណន្តិ ភាវនាវសេន អារម្មណវសេន ច អប្បមាណំ។ អសុភភាវនាទយោ វិយ ហិ អារម្មណេ ឯកទេសគ្គហណំ អកត្វា អនវសេសផរណវសេន អនោធិសោផរណវសេន ច អប្បមាណារម្មណតាយ បគុណភាវនាវសេន អប្បមាណំ។ តនូ សំយោជនា ហោន្តីតិ មេត្តាឈានំ បាទកំ កត្វា សម្មសិត្វា ហេដ្ឋិមេ អរិយមគ្គេ អធិគច្ឆន្តស្ស សុខេនេវ បដិឃសំយោជនាទយោ បហីយមានា តនូ ហោន្តិ។ តេនាហ ‘‘បស្សតោ ឧបធិក្ខយ’’ន្តិ។ ‘‘ឧបធិក្ខយោ’’តិ ហិ និព្ពានំ វុច្ចតិ។ តញ្ចស្ស សច្ឆិកិរិយាភិសមយវសេន មគ្គញាណេន បស្សតិ។ អថ វា តនូ សំយោជនា ហោន្តីតិ មេត្តាឈានបទដ្ឋានាយ វិបស្សនាយ អនុក្កមេន ឧបធិក្ខយសង្ខាតំ អរហត្តំ បត្វា តំ បស្សតោ បគេវ ទសបិ សំយោជនា តនូ ហោន្តិ, បហីយន្តីតិ អត្ថោ។ អថ វា តនូ សំយោជនា ហោន្តីតិ បដិឃោ ចេវ បដិឃសម្បយុត្តសំយោជនា ច តនុកា ហោន្តិ។ បស្សតោ ឧបធិក្ខយន្តិ តេសំយេវ កិលេសូបធីនំ ខយសង្ខាតំ មេត្តំ អធិគមវសេន បស្សន្ត ស្សាតិ ឯវមេត្ថ អត្ថោ ទដ្ឋព្ពោ។
Gāthāsu yoti yo koci gahaṭṭho vā pabbajito vā. Mettanti mettājhānaṃ. Appamāṇanti bhāvanāvasena ārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Asubhabhāvanādayo viya hi ārammaṇe ekadesaggahaṇaṃ akatvā anavasesapharaṇavasena anodhisopharaṇavasena ca appamāṇārammaṇatāya paguṇabhāvanāvasena appamāṇaṃ. Tanū saṃyojanā hontīti mettājhānaṃ pādakaṃ katvā sammasitvā heṭṭhime ariyamagge adhigacchantassa sukheneva paṭighasaṃyojanādayo pahīyamānā tanū honti. Tenāha ‘‘passato upadhikkhaya’’nti. ‘‘Upadhikkhayo’’ti hi nibbānaṃ vuccati. Tañcassa sacchikiriyābhisamayavasena maggañāṇena passati. Atha vā tanū saṃyojanā hontīti mettājhānapadaṭṭhānāya vipassanāya anukkamena upadhikkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ patvā taṃ passato pageva dasapi saṃyojanā tanū honti, pahīyantīti attho. Atha vā tanū saṃyojanā hontīti paṭigho ceva paṭighasampayuttasaṃyojanā ca tanukā honti. Passato upadhikkhayanti tesaṃyeva kilesūpadhīnaṃ khayasaṅkhātaṃ mettaṃ adhigamavasena passanta ssāti evamettha attho daṭṭhabbo.
ឯវំ កិលេសប្បហានំ និព្ពានាធិគមញ្ច មេត្តាភាវនាយ សិខាប្បត្តមានិសំសំ ទស្សេត្វា ឥទានិ អញ្ញេ អានិសំសេ ទស្សេតុំ ‘‘ឯកម្បិ ចេ’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ អទុដ្ឋចិត្តោតិ មេត្តាពលេន សុដ្ឋុ វិក្ខម្ភិតព្យាបាទតាយ ព្យាបាទេន អទូសិតចិត្តោ។ មេត្តាយតីតិ ហិតផរណវសេន មេត្តំ ករោតិ។ កុសលោតិ អតិសយេន កុសលវា មហាបុញ្ញោ, បដិឃាទិអនត្ថវិគមេន វោ។ ខេមី តេនាតិ តេន មេត្តាយិតេន។ សព្ពេ ច បាណេតិ ចសទ្ទោ ព្យតិរេកេ។ មនសានុកម្បន្តិ ចិត្តេន អនុកម្បន្តោ។ ឥទំ វុត្តំ ហោតិ – ឯកសត្តវិសយាបិ តាវ មេត្តា មហាកុសលរាសិ, សព្ពេ បន បាណេ អត្តនោ បិយបុត្តំ វិយ ហិតផរណេន មនសា អនុកម្បន្តោ បហូតំ ពហុំ អនប្បកំ អបរិយន្តំ ចតុសដ្ឋិមហាកប្បេបិ អត្តនោ វិបាកប្បពន្ធំ បវត្តេតុំ សមត្ថំ ឧឡារបុញ្ញំ អរិយោ បរិសុទ្ធចិត្តោ បុគ្គលោ បករោតិ និប្ផាទេតិ។
Evaṃ kilesappahānaṃ nibbānādhigamañca mettābhāvanāya sikhāppattamānisaṃsaṃ dassetvā idāni aññe ānisaṃse dassetuṃ ‘‘ekampi ce’’tiādimāha. Tattha aduṭṭhacittoti mettābalena suṭṭhu vikkhambhitabyāpādatāya byāpādena adūsitacitto. Mettāyatīti hitapharaṇavasena mettaṃ karoti. Kusaloti atisayena kusalavā mahāpuñño, paṭighādianatthavigamena vo. Khemī tenāti tena mettāyitena. Sabbe ca pāṇeti casaddo byatireke. Manasānukampanti cittena anukampanto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekasattavisayāpi tāva mettā mahākusalarāsi, sabbe pana pāṇe attano piyaputtaṃ viya hitapharaṇena manasā anukampanto pahūtaṃ bahuṃ anappakaṃ apariyantaṃ catusaṭṭhimahākappepi attano vipākappabandhaṃ pavattetuṃ samatthaṃ uḷārapuññaṃ ariyo parisuddhacitto puggalo pakaroti nipphādeti.
សត្តសណ្ឌន្តិ សត្តសង្ខាតេន សណ្ឌេន សមន្នាគតំ ភរិតំ, សត្តេហិ អវិរឡំ អាកិណ្ណមនុស្សន្តិ អត្ថោ។ វិជិត្វាតិ អទណ្ឌេន អសត្ថេន ធម្មេនេវ វិជិនិត្វា។ រាជិសយោតិ ឥសិសទិសា ធម្មិករាជានោ។ យជមានាតិ ទានានិ ទទមានា។ អនុបរិយគាតិ វិចរិំសុ។
Sattasaṇḍanti sattasaṅkhātena saṇḍena samannāgataṃ bharitaṃ, sattehi aviraḷaṃ ākiṇṇamanussanti attho. Vijitvāti adaṇḍena asatthena dhammeneva vijinitvā. Rājisayoti isisadisā dhammikarājāno. Yajamānāti dānāni dadamānā. Anupariyagāti vicariṃsu.
អស្សមេធន្តិអាទីសុ បោរាណករាជកាលេ កិរ សស្សមេធំ, បុរិសមេធំ, សម្មាបាសំ, វាចាបេយ្យន្តិ ចត្តារិ សង្គហវត្ថូនិ អហេសុំ, យេហិ រាជានោ លោកំ សង្គណ្ហិំសុ។ តត្ថ និប្ផន្នសស្សតោ ទសមភាគគ្គហណំ សស្សមេធំ នាម, សស្សសម្បាទនេ, មេធាវិតាតិ អត្ថោ។ មហាយោធានំ ឆមាសិកំ ភត្តវេតនានុប្បទានំ បុរិសមេធំ នាម, បុរិសសង្គណ្ហនេ មេធាវិតាតិ អត្ថោ។ ទលិទ្ទមនុស្សានំ បោត្ថកេ លេខំ គហេត្វា តីណិ វស្សានិ វិនា វឌ្ឍិយា សហស្សទ្វិសហស្សមត្តធនានុប្បទានំ សម្មាបាសំ នាម។ តញ្ហិ សម្មា មនុស្សេ បាសេតិ ហទយេ ពន្ធិត្វា វិយ ឋបេតិ, តស្មា ‘‘សម្មាបាស’’ន្តិ វុច្ចតិ។ ‘‘តាត មាតុលា’’តិអាទិនា បន សណ្ហវាចាយ សង្គហណំ វាចាបេយ្យំ នាម, បេយ្យវជ្ជំ បិយវាចតាតិ អត្ថោ។ ឯវំ ចតូហិ សង្គហវត្ថូហិ សង្គហិតំ រដ្ឋំ ឥទ្ធញ្ចេវ ហោតិ ផីតញ្ច បហូតអន្នបានំ ខេមំ និរព្ពុទំ។ មនុស្សា មុទា មោទមានា ឧរេ បុត្តេ នច្ចេន្តា អបារុតឃរា វិហរន្តិ ។ ឥទំ ឃរទ្វារេសុ អគ្គឡានំ អភាវតោ ‘‘និរគ្គឡ’’ន្តិ វុច្ចតិ។ អយំ បោរាណិកា បវេណិ, អយំ បោរាណិកា បកតិ។
Assamedhantiādīsu porāṇakarājakāle kira sassamedhaṃ, purisamedhaṃ, sammāpāsaṃ, vācāpeyyanti cattāri saṅgahavatthūni ahesuṃ, yehi rājāno lokaṃ saṅgaṇhiṃsu. Tattha nipphannasassato dasamabhāgaggahaṇaṃ sassamedhaṃ nāma, sassasampādane, medhāvitāti attho. Mahāyodhānaṃ chamāsikaṃ bhattavetanānuppadānaṃ purisamedhaṃ nāma, purisasaṅgaṇhane medhāvitāti attho. Daliddamanussānaṃ potthake lekhaṃ gahetvā tīṇi vassāni vinā vaḍḍhiyā sahassadvisahassamattadhanānuppadānaṃ sammāpāsaṃ nāma. Tañhi sammā manusse pāseti hadaye bandhitvā viya ṭhapeti, tasmā ‘‘sammāpāsa’’nti vuccati. ‘‘Tāta mātulā’’tiādinā pana saṇhavācāya saṅgahaṇaṃ vācāpeyyaṃ nāma, peyyavajjaṃ piyavācatāti attho. Evaṃ catūhi saṅgahavatthūhi saṅgahitaṃ raṭṭhaṃ iddhañceva hoti phītañca pahūtaannapānaṃ khemaṃ nirabbudaṃ. Manussā mudā modamānā ure putte naccentā apārutagharā viharanti . Idaṃ gharadvāresu aggaḷānaṃ abhāvato ‘‘niraggaḷa’’nti vuccati. Ayaṃ porāṇikā paveṇi, ayaṃ porāṇikā pakati.
អបរភាគេ បន ឱក្កាករាជកាលេ ព្រាហ្មណា ឥមានិ ចត្តារិ សង្គហវត្ថូនិ ឥមញ្ច រដ្ឋសម្បត្តិំ បរិវត្តេន្តា ឧទ្ធម្មូលំ កត្វា អស្សមេធំ បុរិសមេធន្តិអាទិកេ បញ្ច យញ្ញេ នាម អកំសុ។ វុត្តញ្ហេតំ ភគវតា ព្រាហ្មណធម្មិយសុត្តេ –
Aparabhāge pana okkākarājakāle brāhmaṇā imāni cattāri saṅgahavatthūni imañca raṭṭhasampattiṃ parivattentā uddhammūlaṃ katvā assamedhaṃ purisamedhantiādike pañca yaññe nāma akaṃsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā brāhmaṇadhammiyasutte –
‘‘តេសំ អាសិ វិបល្លាសោ, ទិស្វាន អណុតោ អណុំ…បេ.…។
‘‘Tesaṃ āsi vipallāso, disvāna aṇuto aṇuṃ…pe….
‘‘តេ តត្ថ មន្តេ គន្ថេត្វា, ឱក្កាកំ តទុបាគមុ’’ន្តិ។ (សុ. និ. ៣០១-៣០៤);
‘‘Te tattha mante ganthetvā, okkākaṃ tadupāgamu’’nti. (su. ni. 301-304);
តត្ថ អស្សមេត្ថ មេធន្តិ ពាធេន្តីតិ អស្សមេធោ។ ទ្វីហិ បរិយញ្ញេហិ យជិតព្ពស្ស ឯកវីសតិយូបស្ស ឯកស្មិំ បច្ឆិមទិវសេ ឯវ សត្តនវុតិបញ្ចបសុសតឃាតភីសនស្ស ឋបេត្វា ភូមិញ្ច បុរិសេ ច អវសេសសព្ពវិភវទក្ខិណស្ស យញ្ញស្សេតំ អធិវចនំ។ បុរិសមេត្ថ មេធន្តិ ពាធេន្តីតិ បុរិសមេធោ។ ចតូហិ បរិយញ្ញេហិ យជិតព្ពស្ស សទ្ធិំភូមិយា អស្សមេធេ វុត្តវិភវទក្ខិណស្ស យញ្ញស្សេតំ អធិវចនំ។ សម្មមេត្ថ បាសន្តិ ខិបន្តីតិ សម្មាបាសោ។ យុគច្ឆិគ្គឡេ បវេសនទណ្ឌកសង្ខាតំ សម្មំ ខិបិត្វា តស្ស បតិតោកាសេ វេទិំ កត្វា សំហារិមេហិ យូបាទីហិ សរស្សតិនទិយា និមុគ្គោកាសតោ បភុតិ បដិលោមំ គច្ឆន្តេន យជិតព្ពស្ស សត្រយាគស្សេតំ អធិវចនំ វាជមេត្ថ បិវន្តីតិ វាជបេយ្យោ។ ឯកេន បរិយញ្ញេន សត្តរសហិ បសូហិ យជិតព្ពស្ស ពេឡុវយូបស្ស សត្តរសកទក្ខិណស្ស យញ្ញស្សេតំ អធិវចនំ។ នត្ថិ ឯត្ថ អគ្គឡោតិ និរគ្គឡោ។ នវហិ បរិយញ្ញេហិ យជិតព្ពស្ស សទ្ធិំ ភូមិយា បុរិសេហិ ច អស្សមេធេ វុត្តវិភវទក្ខិណស្ស សព្ពមេធបរិយាយនាមស្ស អស្សមេធវិកប្បស្សេតំ អធិវចនំ។
Tattha assamettha medhanti bādhentīti assamedho. Dvīhi pariyaññehi yajitabbassa ekavīsatiyūpassa ekasmiṃ pacchimadivase eva sattanavutipañcapasusataghātabhīsanassa ṭhapetvā bhūmiñca purise ca avasesasabbavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Purisamettha medhanti bādhentīti purisamedho. Catūhi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃbhūmiyā assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Sammamettha pāsanti khipantīti sammāpāso. Yugacchiggaḷe pavesanadaṇḍakasaṅkhātaṃ sammaṃ khipitvā tassa patitokāse vediṃ katvā saṃhārimehi yūpādīhi sarassatinadiyā nimuggokāsato pabhuti paṭilomaṃ gacchantena yajitabbassa satrayāgassetaṃ adhivacanaṃ vājamettha pivantīti vājapeyyo. Ekena pariyaññena sattarasahi pasūhi yajitabbassa beḷuvayūpassa sattarasakadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Natthi ettha aggaḷoti niraggaḷo. Navahi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā purisehi ca assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa sabbamedhapariyāyanāmassa assamedhavikappassetaṃ adhivacanaṃ.
ចន្ទប្បភាតិ ចន្ទប្បភាយ។ តារគណាវ សព្ពេតិ យថា សព្ពេបិ តារាគណា ចន្ទិមសោភាយ សោឡសិម្បិ កលំ នាគ្ឃន្តិ, ឯវំ តេ អស្សមេធាទយោ យញ្ញា មេត្តចិត្តស្ស វុត្តលក្ខណេន សុភាវិតស្ស សោឡសិម្បិ កលំ នានុភវន្តិ, ន បាបុណន្តិ, នាគ្ឃន្តីតិ អត្ថោ។
Candappabhāti candappabhāya. Tāragaṇāva sabbeti yathā sabbepi tārāgaṇā candimasobhāya soḷasimpi kalaṃ nāgghanti, evaṃ te assamedhādayo yaññā mettacittassa vuttalakkhaṇena subhāvitassa soḷasimpi kalaṃ nānubhavanti, na pāpuṇanti, nāgghantīti attho.
ឥទានិ អបរេបិ ទិដ្ឋធម្មិកសម្បរាយិកេ មេត្តាភាវនាយ អានិសំសេ ទស្សេតុំ ‘‘យោ ន ហន្តី’’តិអាទិ វុត្តំ។ តត្ថ យោតិ មេត្តាព្រហ្មវិហារភាវនានុយុត្តោ បុគ្គលោ។ ន ហន្តីតិ តេនេវ មេត្តាភាវនានុភាវេន ទូរវិក្ខម្ភិតព្យាបាទតាយ ន កញ្ចិ សត្តំ ហិំសតិ, លេឌ្ឌុទណ្ឌាទីហិ ន វិពាធតិ វា។ ន ឃាតេតីតិ បរំ សមាទបេត្វា ន សត្តេ ហនាបេតិ ន វិពាធាបេតិ ច។ ន ជិនាតីតិ សារម្ភវិគ្គាហិកកថាទិវសេន ន កញ្ចិ ជិនាតិ សារម្ភស្សេវ អភាវតោ, ជានិករណវសេន វា អឌ្ឌករណាទិនា ន កញ្ចិ ជិនាតិ។ ន ជាបយេតិ បរេបិ បយោជេត្វា បរេសំ ធនជានិំ ន ការាបេយ្យ។ មេត្តំសោតិ មេត្តាមយចិត្តកោដ្ឋាសោ, មេត្តាយ វា អំសោ អវិជហនដ្ឋេន អវយវភូតោតិ មេត្តំសោ។ សព្ពភូតេសូតិ សព្ពសត្តេសុ។ តតោ ឯវ វេរំ តស្ស ន កេនចីតិ អកុសលវេរំ តស្ស កេនចិបិ ការណេន នត្ថិ, បុគ្គលវេរសង្ខាតោ វិរោធោ កេនចិ បុរិសេន សទ្ធិំ តស្ស មេត្តាវិហារិស្ស នត្ថីតិ។
Idāni aparepi diṭṭhadhammikasamparāyike mettābhāvanāya ānisaṃse dassetuṃ ‘‘yo na hantī’’tiādi vuttaṃ. Tattha yoti mettābrahmavihārabhāvanānuyutto puggalo. Na hantīti teneva mettābhāvanānubhāvena dūravikkhambhitabyāpādatāya na kañci sattaṃ hiṃsati, leḍḍudaṇḍādīhi na vibādhati vā. Na ghātetīti paraṃ samādapetvā na satte hanāpeti na vibādhāpeti ca. Na jinātīti sārambhaviggāhikakathādivasena na kañci jināti sārambhasseva abhāvato, jānikaraṇavasena vā aḍḍakaraṇādinā na kañci jināti. Na jāpayeti parepi payojetvā paresaṃ dhanajāniṃ na kārāpeyya. Mettaṃsoti mettāmayacittakoṭṭhāso, mettāya vā aṃso avijahanaṭṭhena avayavabhūtoti mettaṃso. Sabbabhūtesūti sabbasattesu. Tato eva veraṃ tassa na kenacīti akusalaveraṃ tassa kenacipi kāraṇena natthi, puggalaverasaṅkhāto virodho kenaci purisena saddhiṃ tassa mettāvihārissa natthīti.
ឯវមេតស្មិំ ឯកកនិបាតេ បដិបាដិយា តេរសសុ សុត្តេសុ សិក្ខាសុត្តទ្វយេ ចាតិ បន្នរសសុ សុត្តេសុ វិវដ្ដំ កថិតំ, នីវរណសុត្តំ សំយោជនសុត្តំ អប្បមាទសុត្តំ អដ្ឋិសញ្ចយសុត្តន្តិ ឯតេសុ ចតូសុ សុត្តេសុ វដ្ដវិវដ្ដំ កថិតំ។ ឥតរេសុ បន វដ្ដមេវ កថិតន្តិ។
Evametasmiṃ ekakanipāte paṭipāṭiyā terasasu suttesu sikkhāsuttadvaye cāti pannarasasu suttesu vivaṭṭaṃ kathitaṃ, nīvaraṇasuttaṃ saṃyojanasuttaṃ appamādasuttaṃ aṭṭhisañcayasuttanti etesu catūsu suttesu vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ. Itaresu pana vaṭṭameva kathitanti.
សត្តមសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
បរមត្ថទីបនិយា
Paramatthadīpaniyā
ខុទ្ទកនិកាយ-អដ្ឋកថាយ
Khuddakanikāya-aṭṭhakathāya
ឥតិវុត្តកស្ស ឯកកនិបាតវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Itivuttakassa ekakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ៧. មេត្តាភាវនាសុត្តំ • 7. Mettābhāvanāsuttaṃ
