Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / ഇതിവുത്തക-അട്ഠകഥാ • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
൭. മേത്താഭാവനാസുത്തവണ്ണനാ
7. Mettābhāvanāsuttavaṇṇanā
൨൭. സത്തമേ യാനി കാനിചീതി അനവസേസപരിയാദാനം. ഓപധികാനി പുഞ്ഞകിരിയവത്ഥൂനീതി
27. Sattame yāni kānicīti anavasesapariyādānaṃ. Opadhikāni puññakiriyavatthūnīti
തേസം നിയമനം. തത്ഥ ഉപധി വുച്ചന്തി ഖന്ധാ, ഉപധിസ്സ കരണം സീലം ഏതേസം, ഉപധിപ്പയോജനാനി വാ ഓപധികാനി. സമ്പത്തിഭവേ അത്തഭാവജനകാനി പടിസന്ധിപവത്തിവിപാകദായകാനി. പുഞ്ഞകിരിയവത്ഥൂനീതി പുഞ്ഞകിരിയാ ച താ തേസം തേസം ഫലാനിസംസാനം വത്ഥൂനി ചാതി പുഞ്ഞകിരിയവത്ഥൂനി. താനി പന സങ്ഖേപതോ ദാനമയം, സീലമയം, ഭാവനാമയന്തി തിവിധാനി ഹോന്തി. തത്ഥ യം വത്തബ്ബം, തം പരതോ തികനിപാതവണ്ണനായം ആവി ഭവിസ്സതി. മേത്തായ ചേതോവിമുത്തിയാതി മേത്താഭാവനാവസേന പടിലദ്ധതികചതുക്കജ്ഝാനസമാപത്തിയാ. ‘‘മേത്താ’’തി ഹി വുത്തേ ഉപചാരോപി ലബ്ഭതി അപ്പനാപി, ‘‘ചേതോവിമുത്തീ’’തി പന വുത്തേ അപ്പനാഝാനമേവ ലബ്ഭതി. തഞ്ഹി നീവരണാദിപച്ചനീകധമ്മതോ ചിത്തസ്സ സുട്ഠു വിമുത്തിഭാവേന ചേതോവിമുത്തീതി വുച്ചതി. കലം നാഗ്ഘന്തി സോളസിന്തി മേത്താബ്രഹ്മവിഹാരസ്സ സോളസഭാഗം ഓപധികാനി പുഞ്ഞകിരിയവത്ഥൂനി ന അഗ്ഘന്തി. ഇദം വുത്തം ഹോതി – മേത്തായ ചേതോവിമുത്തിയാ യോ വിപാകോ, തം സോളസ കോട്ഠാസേ കത്വാ തതോ ഏകം പുന സോളസ കോട്ഠാസേ കത്വാ തത്ഥ യോ ഏകകോട്ഠാസോ, ന തം അഞ്ഞാനി ഓപധികാനി പുഞ്ഞകിരിയവത്ഥൂനി അഗ്ഘന്തീതി. അധിഗ്ഗഹേത്വാതി അഭിഭവിത്വാ. ഭാസതേതി ഉപക്കിലേസവിസുദ്ധിയാ ദിപ്പതി. തപതേതി തതോ ഏവ അനവസേസേ പടിപക്ഖധമ്മേ സന്തപതി. വിരോചതീതി ഉഭയസമ്പത്തിയാ വിരോചതി. മേത്താ ഹി ചേതോവിമുത്തി ചന്ദാലോകസങ്ഖാതാ വിഗതൂപക്കിലേസാ ജുണ്ഹാ വിയ ദിപ്പതി, ആതപോ വിയ അന്ധകാരം പച്ചനീകധമ്മേ വിധമന്തീ തപതി, ഓസധിതാരകാ വിയ വിജ്ജോതമാനാ വിരോചതി ച.
Tesaṃ niyamanaṃ. Tattha upadhi vuccanti khandhā, upadhissa karaṇaṃ sīlaṃ etesaṃ, upadhippayojanāni vā opadhikāni. Sampattibhave attabhāvajanakāni paṭisandhipavattivipākadāyakāni. Puññakiriyavatthūnīti puññakiriyā ca tā tesaṃ tesaṃ phalānisaṃsānaṃ vatthūni cāti puññakiriyavatthūni. Tāni pana saṅkhepato dānamayaṃ, sīlamayaṃ, bhāvanāmayanti tividhāni honti. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ parato tikanipātavaṇṇanāyaṃ āvi bhavissati. Mettāya cetovimuttiyāti mettābhāvanāvasena paṭiladdhatikacatukkajjhānasamāpattiyā. ‘‘Mettā’’ti hi vutte upacāropi labbhati appanāpi, ‘‘cetovimuttī’’ti pana vutte appanājhānameva labbhati. Tañhi nīvaraṇādipaccanīkadhammato cittassa suṭṭhu vimuttibhāvena cetovimuttīti vuccati. Kalaṃ nāgghanti soḷasinti mettābrahmavihārassa soḷasabhāgaṃ opadhikāni puññakiriyavatthūni na agghanti. Idaṃ vuttaṃ hoti – mettāya cetovimuttiyā yo vipāko, taṃ soḷasa koṭṭhāse katvā tato ekaṃ puna soḷasa koṭṭhāse katvā tattha yo ekakoṭṭhāso, na taṃ aññāni opadhikāni puññakiriyavatthūni agghantīti. Adhiggahetvāti abhibhavitvā. Bhāsateti upakkilesavisuddhiyā dippati. Tapateti tato eva anavasese paṭipakkhadhamme santapati. Virocatīti ubhayasampattiyā virocati. Mettā hi cetovimutti candālokasaṅkhātā vigatūpakkilesā juṇhā viya dippati, ātapo viya andhakāraṃ paccanīkadhamme vidhamantī tapati, osadhitārakā viya vijjotamānā virocati ca.
സേയ്യഥാപീതി ഓപമ്മദസ്സനത്ഥേ നിപാതോ. താരകരൂപാനന്തി ജോതീനം. ചന്ദിയാതി ചന്ദസ്സ അയന്തി ചന്ദീ, തസ്സാ ചന്ദിയാ, പഭായ ജുണ്ഹായാതി അത്ഥോ. വസ്സാനന്തി വസ്സാനം ബഹുവസേന ലദ്ധവോഹാരസ്സ ഉതുനോ. പച്ഛിമേ മാസേതി കത്തികമാസേ. സരദസമയേതി സരദകാലേ. അസ്സയുജകത്തികമാസാ ഹി ലോകേ ‘‘സരദഉതൂ’’തി വുച്ചന്തി. വിദ്ധേതി ഉബ്ബിദ്ധേ, മേഘവിഗമേന ദൂരീഭൂതേതി അത്ഥോ. തേനേവാഹ ‘‘വിഗതവലാഹകേ’’തി. ദേവേതി ആകാസേ. നഭം അബ്ഭുസ്സക്കമാനോതി ഉദയട്ഠാനതോ ആകാസം ഉല്ലങ്ഘന്തോ. തമഗതന്തി തമം. അഭിവിഹച്ചാതി അഭിഹന്ത്വാ വിധമിത്വാ. ഓസധിതാരകാതി ഉസ്സന്നാ പഭാ ഏതായ ധീയതി, ഓസധീനം വാ അനുബലപ്പദായികത്താ ഓസധീതി ലദ്ധനാമാ താരകാ.
Seyyathāpīti opammadassanatthe nipāto. Tārakarūpānanti jotīnaṃ. Candiyāti candassa ayanti candī, tassā candiyā, pabhāya juṇhāyāti attho. Vassānanti vassānaṃ bahuvasena laddhavohārassa utuno. Pacchime māseti kattikamāse. Saradasamayeti saradakāle. Assayujakattikamāsā hi loke ‘‘saradautū’’ti vuccanti. Viddheti ubbiddhe, meghavigamena dūrībhūteti attho. Tenevāha ‘‘vigatavalāhake’’ti. Deveti ākāse. Nabhaṃ abbhussakkamānoti udayaṭṭhānato ākāsaṃ ullaṅghanto. Tamagatanti tamaṃ. Abhivihaccāti abhihantvā vidhamitvā. Osadhitārakāti ussannā pabhā etāya dhīyati, osadhīnaṃ vā anubalappadāyikattā osadhīti laddhanāmā tārakā.
ഏത്ഥാഹ – കസ്മാ പന ഭഗവതാ സമാനേപി ഓപധികഭാവേ മേത്താ ഇതരേഹി ഓപധികപുഞ്ഞേഹി വിസേസേത്വാ വുത്താതി? വുച്ചതേ – സേട്ഠട്ഠേന നിദ്ദോസഭാവേന ച സത്തേസു സുപ്പടിപത്തിഭാവതോ. സേട്ഠാ ഹി ഏതേ വിഹാരാ, സബ്ബസത്തേസു സമ്മാപടിപത്തിഭൂതാനി യദിദം മേത്താഝാനാനി. യഥാ ച ബ്രഹ്മാനോ നിദ്ദോസചിത്താ വിഹരന്തി, ഏവം ഏതേഹി സമന്നാഗതാ യോഗിനോ ബ്രഹ്മസമാവ ഹുത്വാ വിഹരന്തി. തഥാ ഹിമേ ‘‘ബ്രഹ്മവിഹാരാ’’തി വുച്ചന്തി. ഇതി സേട്ഠട്ഠേന നിദ്ദോസഭാവേന ച സത്തേസു സുപ്പടിപത്തിഭാവതോ മേത്താവ ഇതരേഹി ഓപധികപുഞ്ഞേഹി വിസേസേത്വാ വുത്താ.
Etthāha – kasmā pana bhagavatā samānepi opadhikabhāve mettā itarehi opadhikapuññehi visesetvā vuttāti? Vuccate – seṭṭhaṭṭhena niddosabhāvena ca sattesu suppaṭipattibhāvato. Seṭṭhā hi ete vihārā, sabbasattesu sammāpaṭipattibhūtāni yadidaṃ mettājhānāni. Yathā ca brahmāno niddosacittā viharanti, evaṃ etehi samannāgatā yogino brahmasamāva hutvā viharanti. Tathā hime ‘‘brahmavihārā’’ti vuccanti. Iti seṭṭhaṭṭhena niddosabhāvena ca sattesu suppaṭipattibhāvato mettāva itarehi opadhikapuññehi visesetvā vuttā.
ഏവമ്പി കസ്മാ മേത്താവ ഏവം വിസേസേത്വാ വുത്താ? ഇതരേസം ബ്രഹ്മവിഹാരാനം അധിട്ഠാനഭാവതോ ദാനാദീനം സബ്ബേസം കല്യാണധമ്മാനം പരിപൂരികത്താ ച. അയഞ്ഹി സത്തേസു ഹിതാകാരപ്പവത്തിലക്ഖണാ മേത്താ, ഹിതൂപസംഹാരസാ, ആഘാതവിനയപച്ചുപട്ഠാനാ. യദി അനോധിസോ ഭാവിതാ ബഹുലീകതാ, അഥ സുഖേനേവ കരുണാദിഭാവനാ സമ്പജ്ജന്തീതി മേത്താ ഇതരേസം ബ്രഹ്മവിഹാരാനം അധിട്ഠാനം. തഥാ ഹി സത്തേസു ഹിതജ്ഝാസയതായ സതി നേസം ദുക്ഖാസഹനതാ, സമ്പത്തിവിസേസാനം ചിരട്ഠിതികാമതാ, പക്ഖപാതാഭാവേന സബ്ബത്ഥ സമപ്പവത്തചിത്തതാ ച സുഖേനേവ ഇജ്ഝന്തി. ഏവഞ്ച സകലലോകഹിതസുഖവിധാനാധിമുത്താ മഹാബോധിസത്താ ‘‘ഇമസ്സ ദാതബ്ബം, ഇമസ്സ ന ദാതബ്ബ’’ന്തി ഉത്തമവിചയവസേന വിഭാഗം അകത്വാ സബ്ബസത്താനം നിരവസേസസുഖനിദാനം ദാനം ദേന്തി, ഹിതസുഖത്ഥമേവ നേസം സീലം സമാദിയന്തി, സീലപരിപൂരണത്ഥം നേക്ഖമ്മം ഭജന്തി, തേസം ഹിതസുഖേസു അസമ്മോഹത്ഥായ പഞ്ഞം പരിയോദപേന്തി, ഹിതസുഖാഭിവഡ്ഢനത്ഥമേവ ദള്ഹം വീരിയമാരഭന്തി, ഉത്തമവീരിയവസേന വീരഭാവം പത്താപി സത്താനം നാനപ്പകാരം ഹിതജ്ഝാസയേനേവ അപരാധം ഖമന്തി, ‘‘ഇദം വോ ദസ്സാമ, കരിസ്സാമാ’’തിആദിനാ കതം പടിഞ്ഞാതം ന വിസംവാദേന്തി, തേസം ഹിതസുഖായേവ അചലാധിട്ഠാനാ ഹോന്തി. തേസു അചലായ മേത്തായ പുബ്ബകാരിനോ ഹിതജ്ഝാസയേനേവ നേസം വിപ്പകാരേ ഉദാസീനാ ഹോന്തി, പുബ്ബകാരിതായപി ന പച്ചുപകാരമാസിസന്തീതി. ഏവം തേ പാരമിയോ പൂരേത്വാ യാവ ദസബലചതു-വേസാരജ്ജ-ഛഅസാധാരണഞാണ-അട്ഠാരസാവേണികബുദ്ധധമ്മപ്പഭേദേ സബ്ബേപി കല്യാണധമ്മേ പരിപൂരേന്തി. ഏവം ദാനാദീനം സബ്ബേസം കല്യാണധമ്മാനം പാരിപൂരികാ മേത്താതി ച ഇമസ്സ വിസേസസ്സ ദസ്സനത്ഥം സാ ഇതരേഹി വിസേസേത്വാ വുത്താ.
Evampi kasmā mettāva evaṃ visesetvā vuttā? Itaresaṃ brahmavihārānaṃ adhiṭṭhānabhāvato dānādīnaṃ sabbesaṃ kalyāṇadhammānaṃ paripūrikattā ca. Ayañhi sattesu hitākārappavattilakkhaṇā mettā, hitūpasaṃhārasā, āghātavinayapaccupaṭṭhānā. Yadi anodhiso bhāvitā bahulīkatā, atha sukheneva karuṇādibhāvanā sampajjantīti mettā itaresaṃ brahmavihārānaṃ adhiṭṭhānaṃ. Tathā hi sattesu hitajjhāsayatāya sati nesaṃ dukkhāsahanatā, sampattivisesānaṃ ciraṭṭhitikāmatā, pakkhapātābhāvena sabbattha samappavattacittatā ca sukheneva ijjhanti. Evañca sakalalokahitasukhavidhānādhimuttā mahābodhisattā ‘‘imassa dātabbaṃ, imassa na dātabba’’nti uttamavicayavasena vibhāgaṃ akatvā sabbasattānaṃ niravasesasukhanidānaṃ dānaṃ denti, hitasukhatthameva nesaṃ sīlaṃ samādiyanti, sīlaparipūraṇatthaṃ nekkhammaṃ bhajanti, tesaṃ hitasukhesu asammohatthāya paññaṃ pariyodapenti, hitasukhābhivaḍḍhanatthameva daḷhaṃ vīriyamārabhanti, uttamavīriyavasena vīrabhāvaṃ pattāpi sattānaṃ nānappakāraṃ hitajjhāsayeneva aparādhaṃ khamanti, ‘‘idaṃ vo dassāma, karissāmā’’tiādinā kataṃ paṭiññātaṃ na visaṃvādenti, tesaṃ hitasukhāyeva acalādhiṭṭhānā honti. Tesu acalāya mettāya pubbakārino hitajjhāsayeneva nesaṃ vippakāre udāsīnā honti, pubbakāritāyapi na paccupakāramāsisantīti. Evaṃ te pāramiyo pūretvā yāva dasabalacatu-vesārajja-chaasādhāraṇañāṇa-aṭṭhārasāveṇikabuddhadhammappabhede sabbepi kalyāṇadhamme paripūrenti. Evaṃ dānādīnaṃ sabbesaṃ kalyāṇadhammānaṃ pāripūrikā mettāti ca imassa visesassa dassanatthaṃ sā itarehi visesetvā vuttā.
അപിച മേത്തായ ഇതരേഹി ഓപധികപുഞ്ഞേഹി മഹാനുഭാവതാ വേലാമസുത്തേന ദീപേതബ്ബാ. തത്ഥ ഹി യഥാ നാമ മഹതാ വേലാമസ്സ ദാനതോ ഏകസ്സ സോതാപന്നസ്സ ദാനം മഹപ്ഫലതരം വുത്തം, ഏവം സോതാപന്നസതതോ ഏകസ്സ സകദാഗാമിസ്സ ദാനം…പേ॰… പച്ചേകബുദ്ധസതതോ ഭഗവതോ, തതോപി ബുദ്ധപ്പമുഖസ്സ സങ്ഘസ്സ ദാനം, തതോപി ചാതുദ്ദിസസ്സ സങ്ഘസ്സ വിഹാരദാനം, തതോപി സരണഗമനം, തതോപി സീലസമാദാനം, തതോപി ഗദ്ദൂഹനമത്തം കാലം മേത്താഭാവനാ മഹപ്ഫലതരാ വുത്താ. യഥാഹ –
Apica mettāya itarehi opadhikapuññehi mahānubhāvatā velāmasuttena dīpetabbā. Tattha hi yathā nāma mahatā velāmassa dānato ekassa sotāpannassa dānaṃ mahapphalataraṃ vuttaṃ, evaṃ sotāpannasatato ekassa sakadāgāmissa dānaṃ…pe… paccekabuddhasatato bhagavato, tatopi buddhappamukhassa saṅghassa dānaṃ, tatopi cātuddisassa saṅghassa vihāradānaṃ, tatopi saraṇagamanaṃ, tatopi sīlasamādānaṃ, tatopi gaddūhanamattaṃ kālaṃ mettābhāvanā mahapphalatarā vuttā. Yathāha –
‘‘യം ഗഹപതി വേലാമോ ബ്രാഹ്മണോ ദാനം അദാസി മഹാദാനം. യോ ചേകം ദിട്ഠിസമ്പന്നം ഭോജേയ്യ, ഇദം തതോ മഹപ്ഫലതരം. യോ ച സതം ദിട്ഠിസമ്പന്നം ഭോജേയ്യ…പേ॰… സുരാമേരയമജ്ജപ്പമാദട്ഠാനാ വേരമണിം. യോ ച അന്തമസോ ഗദ്ദൂഹനമത്തമ്പി മേത്തചിത്തം ഭാവേയ്യ, ഇദം തതോ മഹപ്ഫലതര’’ന്തി (അ॰ നി॰ ൯.൨൦).
‘‘Yaṃ gahapati velāmo brāhmaṇo dānaṃ adāsi mahādānaṃ. Yo cekaṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya, idaṃ tato mahapphalataraṃ. Yo ca sataṃ diṭṭhisampannaṃ bhojeyya…pe… surāmerayamajjappamādaṭṭhānā veramaṇiṃ. Yo ca antamaso gaddūhanamattampi mettacittaṃ bhāveyya, idaṃ tato mahapphalatara’’nti (a. ni. 9.20).
മഹഗ്ഗതപുഞ്ഞഭാവേന പനസ്സാ പരിത്തപുഞ്ഞതോ സാതിസയതായ വത്തബ്ബമേവ നത്ഥി. വുത്തഞ്ഹേതം ‘‘യം പമാണകതം കമ്മം, ന തം തത്രാവസിസ്സതി, ന തം തത്രാവതിട്ഠതീ’’തി (ദീ॰ നി॰ ൧.൫൫൬; സം॰ നി॰ ൪.൩൬൦). കാമാവചരകമ്മഞ്ഹി പമാണകതം നാമ, മഹഗ്ഗതകമ്മം പന പമാണം അതിക്കമിത്വാ ഓധിസകാനോധിസകഫരണവസേന വഡ്ഢിത്വാ കതത്താ അപ്പമാണകതം നാമ. കാമാവചരകമ്മം തസ്സ മഹഗ്ഗതകമ്മസ്സ അന്തരാ ലഗ്ഗിതും വാ തം കമ്മം അഭിഭവിത്വാ അത്തനോ വിപാകസ്സ ഓകാസം ഗഹേത്വാ ഠാതും വാ ന സക്കോതി, അഥ ഖോ മഹഗ്ഗതകമ്മമേവ തം പരിത്തകമ്മം മഹോഘോ വിയ പരിത്തം ഉദകം അഭിഭവിത്വാ അത്തനോ ഓകാസം ഗഹേത്വാ തിട്ഠതി, തസ്സ വിപാകം പടിബാഹിത്വാ സയമേവ ബ്രഹ്മസഹബ്യതം ഉപനേതീതി അയഞ്ഹി തസ്സ അത്ഥോതി.
Mahaggatapuññabhāvena panassā parittapuññato sātisayatāya vattabbameva natthi. Vuttañhetaṃ ‘‘yaṃ pamāṇakataṃ kammaṃ, na taṃ tatrāvasissati, na taṃ tatrāvatiṭṭhatī’’ti (dī. ni. 1.556; saṃ. ni. 4.360). Kāmāvacarakammañhi pamāṇakataṃ nāma, mahaggatakammaṃ pana pamāṇaṃ atikkamitvā odhisakānodhisakapharaṇavasena vaḍḍhitvā katattā appamāṇakataṃ nāma. Kāmāvacarakammaṃ tassa mahaggatakammassa antarā laggituṃ vā taṃ kammaṃ abhibhavitvā attano vipākassa okāsaṃ gahetvā ṭhātuṃ vā na sakkoti, atha kho mahaggatakammameva taṃ parittakammaṃ mahogho viya parittaṃ udakaṃ abhibhavitvā attano okāsaṃ gahetvā tiṭṭhati, tassa vipākaṃ paṭibāhitvā sayameva brahmasahabyataṃ upanetīti ayañhi tassa atthoti.
ഗാഥാസു യോതി യോ കോചി ഗഹട്ഠോ വാ പബ്ബജിതോ വാ. മേത്തന്തി മേത്താഝാനം. അപ്പമാണന്തി ഭാവനാവസേന ആരമ്മണവസേന ച അപ്പമാണം. അസുഭഭാവനാദയോ വിയ ഹി ആരമ്മണേ ഏകദേസഗ്ഗഹണം അകത്വാ അനവസേസഫരണവസേന അനോധിസോഫരണവസേന ച അപ്പമാണാരമ്മണതായ പഗുണഭാവനാവസേന അപ്പമാണം. തനൂ സംയോജനാ ഹോന്തീതി മേത്താഝാനം പാദകം കത്വാ സമ്മസിത്വാ ഹേട്ഠിമേ അരിയമഗ്ഗേ അധിഗച്ഛന്തസ്സ സുഖേനേവ പടിഘസംയോജനാദയോ പഹീയമാനാ തനൂ ഹോന്തി. തേനാഹ ‘‘പസ്സതോ ഉപധിക്ഖയ’’ന്തി. ‘‘ഉപധിക്ഖയോ’’തി ഹി നിബ്ബാനം വുച്ചതി. തഞ്ചസ്സ സച്ഛികിരിയാഭിസമയവസേന മഗ്ഗഞാണേന പസ്സതി. അഥ വാ തനൂ സംയോജനാ ഹോന്തീതി മേത്താഝാനപദട്ഠാനായ വിപസ്സനായ അനുക്കമേന ഉപധിക്ഖയസങ്ഖാതം അരഹത്തം പത്വാ തം പസ്സതോ പഗേവ ദസപി സംയോജനാ തനൂ ഹോന്തി, പഹീയന്തീതി അത്ഥോ. അഥ വാ തനൂ സംയോജനാ ഹോന്തീതി പടിഘോ ചേവ പടിഘസമ്പയുത്തസംയോജനാ ച തനുകാ ഹോന്തി. പസ്സതോ ഉപധിക്ഖയന്തി തേസംയേവ കിലേസൂപധീനം ഖയസങ്ഖാതം മേത്തം അധിഗമവസേന പസ്സന്ത സ്സാതി ഏവമേത്ഥ അത്ഥോ ദട്ഠബ്ബോ.
Gāthāsu yoti yo koci gahaṭṭho vā pabbajito vā. Mettanti mettājhānaṃ. Appamāṇanti bhāvanāvasena ārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Asubhabhāvanādayo viya hi ārammaṇe ekadesaggahaṇaṃ akatvā anavasesapharaṇavasena anodhisopharaṇavasena ca appamāṇārammaṇatāya paguṇabhāvanāvasena appamāṇaṃ. Tanū saṃyojanā hontīti mettājhānaṃ pādakaṃ katvā sammasitvā heṭṭhime ariyamagge adhigacchantassa sukheneva paṭighasaṃyojanādayo pahīyamānā tanū honti. Tenāha ‘‘passato upadhikkhaya’’nti. ‘‘Upadhikkhayo’’ti hi nibbānaṃ vuccati. Tañcassa sacchikiriyābhisamayavasena maggañāṇena passati. Atha vā tanū saṃyojanā hontīti mettājhānapadaṭṭhānāya vipassanāya anukkamena upadhikkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ patvā taṃ passato pageva dasapi saṃyojanā tanū honti, pahīyantīti attho. Atha vā tanū saṃyojanā hontīti paṭigho ceva paṭighasampayuttasaṃyojanā ca tanukā honti. Passato upadhikkhayanti tesaṃyeva kilesūpadhīnaṃ khayasaṅkhātaṃ mettaṃ adhigamavasena passanta ssāti evamettha attho daṭṭhabbo.
ഏവം കിലേസപ്പഹാനം നിബ്ബാനാധിഗമഞ്ച മേത്താഭാവനായ സിഖാപ്പത്തമാനിസംസം ദസ്സേത്വാ ഇദാനി അഞ്ഞേ ആനിസംസേ ദസ്സേതും ‘‘ഏകമ്പി ചേ’’തിആദിമാഹ. തത്ഥ അദുട്ഠചിത്തോതി മേത്താബലേന സുട്ഠു വിക്ഖമ്ഭിതബ്യാപാദതായ ബ്യാപാദേന അദൂസിതചിത്തോ. മേത്തായതീതി ഹിതഫരണവസേന മേത്തം കരോതി. കുസലോതി അതിസയേന കുസലവാ മഹാപുഞ്ഞോ, പടിഘാദിഅനത്ഥവിഗമേന വോ. ഖേമീ തേനാതി തേന മേത്തായിതേന. സബ്ബേ ച പാണേതി ചസദ്ദോ ബ്യതിരേകേ. മനസാനുകമ്പന്തി ചിത്തേന അനുകമ്പന്തോ. ഇദം വുത്തം ഹോതി – ഏകസത്തവിസയാപി താവ മേത്താ മഹാകുസലരാസി, സബ്ബേ പന പാണേ അത്തനോ പിയപുത്തം വിയ ഹിതഫരണേന മനസാ അനുകമ്പന്തോ പഹൂതം ബഹും അനപ്പകം അപരിയന്തം ചതുസട്ഠിമഹാകപ്പേപി അത്തനോ വിപാകപ്പബന്ധം പവത്തേതും സമത്ഥം ഉളാരപുഞ്ഞം അരിയോ പരിസുദ്ധചിത്തോ പുഗ്ഗലോ പകരോതി നിപ്ഫാദേതി.
Evaṃ kilesappahānaṃ nibbānādhigamañca mettābhāvanāya sikhāppattamānisaṃsaṃ dassetvā idāni aññe ānisaṃse dassetuṃ ‘‘ekampi ce’’tiādimāha. Tattha aduṭṭhacittoti mettābalena suṭṭhu vikkhambhitabyāpādatāya byāpādena adūsitacitto. Mettāyatīti hitapharaṇavasena mettaṃ karoti. Kusaloti atisayena kusalavā mahāpuñño, paṭighādianatthavigamena vo. Khemī tenāti tena mettāyitena. Sabbe ca pāṇeti casaddo byatireke. Manasānukampanti cittena anukampanto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekasattavisayāpi tāva mettā mahākusalarāsi, sabbe pana pāṇe attano piyaputtaṃ viya hitapharaṇena manasā anukampanto pahūtaṃ bahuṃ anappakaṃ apariyantaṃ catusaṭṭhimahākappepi attano vipākappabandhaṃ pavattetuṃ samatthaṃ uḷārapuññaṃ ariyo parisuddhacitto puggalo pakaroti nipphādeti.
സത്തസണ്ഡന്തി സത്തസങ്ഖാതേന സണ്ഡേന സമന്നാഗതം ഭരിതം, സത്തേഹി അവിരളം ആകിണ്ണമനുസ്സന്തി അത്ഥോ. വിജിത്വാതി അദണ്ഡേന അസത്ഥേന ധമ്മേനേവ വിജിനിത്വാ. രാജിസയോതി ഇസിസദിസാ ധമ്മികരാജാനോ. യജമാനാതി ദാനാനി ദദമാനാ. അനുപരിയഗാതി വിചരിംസു.
Sattasaṇḍanti sattasaṅkhātena saṇḍena samannāgataṃ bharitaṃ, sattehi aviraḷaṃ ākiṇṇamanussanti attho. Vijitvāti adaṇḍena asatthena dhammeneva vijinitvā. Rājisayoti isisadisā dhammikarājāno. Yajamānāti dānāni dadamānā. Anupariyagāti vicariṃsu.
അസ്സമേധന്തിആദീസു പോരാണകരാജകാലേ കിര സസ്സമേധം, പുരിസമേധം, സമ്മാപാസം, വാചാപേയ്യന്തി ചത്താരി സങ്ഗഹവത്ഥൂനി അഹേസും, യേഹി രാജാനോ ലോകം സങ്ഗണ്ഹിംസു. തത്ഥ നിപ്ഫന്നസസ്സതോ ദസമഭാഗഗ്ഗഹണം സസ്സമേധം നാമ, സസ്സസമ്പാദനേ, മേധാവിതാതി അത്ഥോ. മഹായോധാനം ഛമാസികം ഭത്തവേതനാനുപ്പദാനം പുരിസമേധം നാമ, പുരിസസങ്ഗണ്ഹനേ മേധാവിതാതി അത്ഥോ. ദലിദ്ദമനുസ്സാനം പോത്ഥകേ ലേഖം ഗഹേത്വാ തീണി വസ്സാനി വിനാ വഡ്ഢിയാ സഹസ്സദ്വിസഹസ്സമത്തധനാനുപ്പദാനം സമ്മാപാസം നാമ. തഞ്ഹി സമ്മാ മനുസ്സേ പാസേതി ഹദയേ ബന്ധിത്വാ വിയ ഠപേതി, തസ്മാ ‘‘സമ്മാപാസ’’ന്തി വുച്ചതി. ‘‘താത മാതുലാ’’തിആദിനാ പന സണ്ഹവാചായ സങ്ഗഹണം വാചാപേയ്യം നാമ, പേയ്യവജ്ജം പിയവാചതാതി അത്ഥോ. ഏവം ചതൂഹി സങ്ഗഹവത്ഥൂഹി സങ്ഗഹിതം രട്ഠം ഇദ്ധഞ്ചേവ ഹോതി ഫീതഞ്ച പഹൂതഅന്നപാനം ഖേമം നിരബ്ബുദം. മനുസ്സാ മുദാ മോദമാനാ ഉരേ പുത്തേ നച്ചേന്താ അപാരുതഘരാ വിഹരന്തി . ഇദം ഘരദ്വാരേസു അഗ്ഗളാനം അഭാവതോ ‘‘നിരഗ്ഗള’’ന്തി വുച്ചതി. അയം പോരാണികാ പവേണി, അയം പോരാണികാ പകതി.
Assamedhantiādīsu porāṇakarājakāle kira sassamedhaṃ, purisamedhaṃ, sammāpāsaṃ, vācāpeyyanti cattāri saṅgahavatthūni ahesuṃ, yehi rājāno lokaṃ saṅgaṇhiṃsu. Tattha nipphannasassato dasamabhāgaggahaṇaṃ sassamedhaṃ nāma, sassasampādane, medhāvitāti attho. Mahāyodhānaṃ chamāsikaṃ bhattavetanānuppadānaṃ purisamedhaṃ nāma, purisasaṅgaṇhane medhāvitāti attho. Daliddamanussānaṃ potthake lekhaṃ gahetvā tīṇi vassāni vinā vaḍḍhiyā sahassadvisahassamattadhanānuppadānaṃ sammāpāsaṃ nāma. Tañhi sammā manusse pāseti hadaye bandhitvā viya ṭhapeti, tasmā ‘‘sammāpāsa’’nti vuccati. ‘‘Tāta mātulā’’tiādinā pana saṇhavācāya saṅgahaṇaṃ vācāpeyyaṃ nāma, peyyavajjaṃ piyavācatāti attho. Evaṃ catūhi saṅgahavatthūhi saṅgahitaṃ raṭṭhaṃ iddhañceva hoti phītañca pahūtaannapānaṃ khemaṃ nirabbudaṃ. Manussā mudā modamānā ure putte naccentā apārutagharā viharanti . Idaṃ gharadvāresu aggaḷānaṃ abhāvato ‘‘niraggaḷa’’nti vuccati. Ayaṃ porāṇikā paveṇi, ayaṃ porāṇikā pakati.
അപരഭാഗേ പന ഓക്കാകരാജകാലേ ബ്രാഹ്മണാ ഇമാനി ചത്താരി സങ്ഗഹവത്ഥൂനി ഇമഞ്ച രട്ഠസമ്പത്തിം പരിവത്തേന്താ ഉദ്ധമ്മൂലം കത്വാ അസ്സമേധം പുരിസമേധന്തിആദികേ പഞ്ച യഞ്ഞേ നാമ അകംസു. വുത്തഞ്ഹേതം ഭഗവതാ ബ്രാഹ്മണധമ്മിയസുത്തേ –
Aparabhāge pana okkākarājakāle brāhmaṇā imāni cattāri saṅgahavatthūni imañca raṭṭhasampattiṃ parivattentā uddhammūlaṃ katvā assamedhaṃ purisamedhantiādike pañca yaññe nāma akaṃsu. Vuttañhetaṃ bhagavatā brāhmaṇadhammiyasutte –
‘‘തേസം ആസി വിപല്ലാസോ, ദിസ്വാന അണുതോ അണും…പേ॰….
‘‘Tesaṃ āsi vipallāso, disvāna aṇuto aṇuṃ…pe….
‘‘തേ തത്ഥ മന്തേ ഗന്ഥേത്വാ, ഓക്കാകം തദുപാഗമു’’ന്തി. (സു॰ നി॰ ൩൦൧-൩൦൪);
‘‘Te tattha mante ganthetvā, okkākaṃ tadupāgamu’’nti. (su. ni. 301-304);
തത്ഥ അസ്സമേത്ഥ മേധന്തി ബാധേന്തീതി അസ്സമേധോ. ദ്വീഹി പരിയഞ്ഞേഹി യജിതബ്ബസ്സ ഏകവീസതിയൂപസ്സ ഏകസ്മിം പച്ഛിമദിവസേ ഏവ സത്തനവുതിപഞ്ചപസുസതഘാതഭീസനസ്സ ഠപേത്വാ ഭൂമിഞ്ച പുരിസേ ച അവസേസസബ്ബവിഭവദക്ഖിണസ്സ യഞ്ഞസ്സേതം അധിവചനം. പുരിസമേത്ഥ മേധന്തി ബാധേന്തീതി പുരിസമേധോ. ചതൂഹി പരിയഞ്ഞേഹി യജിതബ്ബസ്സ സദ്ധിംഭൂമിയാ അസ്സമേധേ വുത്തവിഭവദക്ഖിണസ്സ യഞ്ഞസ്സേതം അധിവചനം. സമ്മമേത്ഥ പാസന്തി ഖിപന്തീതി സമ്മാപാസോ. യുഗച്ഛിഗ്ഗളേ പവേസനദണ്ഡകസങ്ഖാതം സമ്മം ഖിപിത്വാ തസ്സ പതിതോകാസേ വേദിം കത്വാ സംഹാരിമേഹി യൂപാദീഹി സരസ്സതിനദിയാ നിമുഗ്ഗോകാസതോ പഭുതി പടിലോമം ഗച്ഛന്തേന യജിതബ്ബസ്സ സത്രയാഗസ്സേതം അധിവചനം വാജമേത്ഥ പിവന്തീതി വാജപേയ്യോ. ഏകേന പരിയഞ്ഞേന സത്തരസഹി പസൂഹി യജിതബ്ബസ്സ ബേളുവയൂപസ്സ സത്തരസകദക്ഖിണസ്സ യഞ്ഞസ്സേതം അധിവചനം. നത്ഥി ഏത്ഥ അഗ്ഗളോതി നിരഗ്ഗളോ. നവഹി പരിയഞ്ഞേഹി യജിതബ്ബസ്സ സദ്ധിം ഭൂമിയാ പുരിസേഹി ച അസ്സമേധേ വുത്തവിഭവദക്ഖിണസ്സ സബ്ബമേധപരിയായനാമസ്സ അസ്സമേധവികപ്പസ്സേതം അധിവചനം.
Tattha assamettha medhanti bādhentīti assamedho. Dvīhi pariyaññehi yajitabbassa ekavīsatiyūpassa ekasmiṃ pacchimadivase eva sattanavutipañcapasusataghātabhīsanassa ṭhapetvā bhūmiñca purise ca avasesasabbavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Purisamettha medhanti bādhentīti purisamedho. Catūhi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃbhūmiyā assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Sammamettha pāsanti khipantīti sammāpāso. Yugacchiggaḷe pavesanadaṇḍakasaṅkhātaṃ sammaṃ khipitvā tassa patitokāse vediṃ katvā saṃhārimehi yūpādīhi sarassatinadiyā nimuggokāsato pabhuti paṭilomaṃ gacchantena yajitabbassa satrayāgassetaṃ adhivacanaṃ vājamettha pivantīti vājapeyyo. Ekena pariyaññena sattarasahi pasūhi yajitabbassa beḷuvayūpassa sattarasakadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Natthi ettha aggaḷoti niraggaḷo. Navahi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā purisehi ca assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa sabbamedhapariyāyanāmassa assamedhavikappassetaṃ adhivacanaṃ.
ചന്ദപ്പഭാതി ചന്ദപ്പഭായ. താരഗണാവ സബ്ബേതി യഥാ സബ്ബേപി താരാഗണാ ചന്ദിമസോഭായ സോളസിമ്പി കലം നാഗ്ഘന്തി, ഏവം തേ അസ്സമേധാദയോ യഞ്ഞാ മേത്തചിത്തസ്സ വുത്തലക്ഖണേന സുഭാവിതസ്സ സോളസിമ്പി കലം നാനുഭവന്തി, ന പാപുണന്തി, നാഗ്ഘന്തീതി അത്ഥോ.
Candappabhāti candappabhāya. Tāragaṇāva sabbeti yathā sabbepi tārāgaṇā candimasobhāya soḷasimpi kalaṃ nāgghanti, evaṃ te assamedhādayo yaññā mettacittassa vuttalakkhaṇena subhāvitassa soḷasimpi kalaṃ nānubhavanti, na pāpuṇanti, nāgghantīti attho.
ഇദാനി അപരേപി ദിട്ഠധമ്മികസമ്പരായികേ മേത്താഭാവനായ ആനിസംസേ ദസ്സേതും ‘‘യോ ന ഹന്തീ’’തിആദി വുത്തം. തത്ഥ യോതി മേത്താബ്രഹ്മവിഹാരഭാവനാനുയുത്തോ പുഗ്ഗലോ. ന ഹന്തീതി തേനേവ മേത്താഭാവനാനുഭാവേന ദൂരവിക്ഖമ്ഭിതബ്യാപാദതായ ന കഞ്ചി സത്തം ഹിംസതി, ലേഡ്ഡുദണ്ഡാദീഹി ന വിബാധതി വാ. ന ഘാതേതീതി പരം സമാദപേത്വാ ന സത്തേ ഹനാപേതി ന വിബാധാപേതി ച. ന ജിനാതീതി സാരമ്ഭവിഗ്ഗാഹികകഥാദിവസേന ന കഞ്ചി ജിനാതി സാരമ്ഭസ്സേവ അഭാവതോ, ജാനികരണവസേന വാ അഡ്ഡകരണാദിനാ ന കഞ്ചി ജിനാതി. ന ജാപയേതി പരേപി പയോജേത്വാ പരേസം ധനജാനിം ന കാരാപേയ്യ. മേത്തംസോതി മേത്താമയചിത്തകോട്ഠാസോ, മേത്തായ വാ അംസോ അവിജഹനട്ഠേന അവയവഭൂതോതി മേത്തംസോ. സബ്ബഭൂതേസൂതി സബ്ബസത്തേസു. തതോ ഏവ വേരം തസ്സ ന കേനചീതി അകുസലവേരം തസ്സ കേനചിപി കാരണേന നത്ഥി, പുഗ്ഗലവേരസങ്ഖാതോ വിരോധോ കേനചി പുരിസേന സദ്ധിം തസ്സ മേത്താവിഹാരിസ്സ നത്ഥീതി.
Idāni aparepi diṭṭhadhammikasamparāyike mettābhāvanāya ānisaṃse dassetuṃ ‘‘yo na hantī’’tiādi vuttaṃ. Tattha yoti mettābrahmavihārabhāvanānuyutto puggalo. Na hantīti teneva mettābhāvanānubhāvena dūravikkhambhitabyāpādatāya na kañci sattaṃ hiṃsati, leḍḍudaṇḍādīhi na vibādhati vā. Na ghātetīti paraṃ samādapetvā na satte hanāpeti na vibādhāpeti ca. Na jinātīti sārambhaviggāhikakathādivasena na kañci jināti sārambhasseva abhāvato, jānikaraṇavasena vā aḍḍakaraṇādinā na kañci jināti. Na jāpayeti parepi payojetvā paresaṃ dhanajāniṃ na kārāpeyya. Mettaṃsoti mettāmayacittakoṭṭhāso, mettāya vā aṃso avijahanaṭṭhena avayavabhūtoti mettaṃso. Sabbabhūtesūti sabbasattesu. Tato eva veraṃ tassa na kenacīti akusalaveraṃ tassa kenacipi kāraṇena natthi, puggalaverasaṅkhāto virodho kenaci purisena saddhiṃ tassa mettāvihārissa natthīti.
ഏവമേതസ്മിം ഏകകനിപാതേ പടിപാടിയാ തേരസസു സുത്തേസു സിക്ഖാസുത്തദ്വയേ ചാതി പന്നരസസു സുത്തേസു വിവട്ടം കഥിതം, നീവരണസുത്തം സംയോജനസുത്തം അപ്പമാദസുത്തം അട്ഠിസഞ്ചയസുത്തന്തി ഏതേസു ചതൂസു സുത്തേസു വട്ടവിവട്ടം കഥിതം. ഇതരേസു പന വട്ടമേവ കഥിതന്തി.
Evametasmiṃ ekakanipāte paṭipāṭiyā terasasu suttesu sikkhāsuttadvaye cāti pannarasasu suttesu vivaṭṭaṃ kathitaṃ, nīvaraṇasuttaṃ saṃyojanasuttaṃ appamādasuttaṃ aṭṭhisañcayasuttanti etesu catūsu suttesu vaṭṭavivaṭṭaṃ kathitaṃ. Itaresu pana vaṭṭameva kathitanti.
സത്തമസുത്തവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Sattamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
പരമത്ഥദീപനിയാ
Paramatthadīpaniyā
ഖുദ്ദകനികായ-അട്ഠകഥായ
Khuddakanikāya-aṭṭhakathāya
ഇതിവുത്തകസ്സ ഏകകനിപാതവണ്ണനാ നിട്ഠിതാ.
Itivuttakassa ekakanipātavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / ഇതിവുത്തകപാളി • Itivuttakapāḷi / ൭. മേത്താഭാവനാസുത്തം • 7. Mettābhāvanāsuttaṃ