Library / Tipiṭaka / ਤਿਪਿਟਕ • Tipiṭaka / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸਪਾਲ਼ਿ • Cūḷaniddesapāḷi

    ੪. ਮੇਤ੍ਤਗੂਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ

    4. Mettagūmāṇavapucchāniddeso

    ੧੮.

    18.

    ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ ਭਗવਾ ਬ੍ਰੂਹਿ ਮੇਤਂ, [ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਮੇਤ੍ਤਗੂ]

    Pucchāmitaṃ bhagavā brūhi metaṃ, [iccāyasmā mettagū]

    ਮਞ੍ਞਾਮਿ ਤਂ વੇਦਗੂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਂ।

    Maññāmi taṃ vedagū bhāvitattaṃ;

    ਕੁਤੋ ਨੁ ਦੁਕ੍ਖਾ ਸਮੁਦਾਗਤਾ ਇਮੇ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਮਨੇਕਰੂਪਾ॥

    Kuto nu dukkhā samudāgatā ime, ye keci lokasmimanekarūpā.

    ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ ਭਗવਾ ਬ੍ਰੂਹਿ ਮੇਤਨ੍ਤਿ। ਪੁਚ੍ਛਾਮੀਤਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ, ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ, વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਤਮਾ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ? ਪਕਤਿਯਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਅਞ੍ਞਾਤਂ ਹੋਤਿ ਅਦਿਟ੍ਠਂ ਅਤੁਲਿਤਂ ਅਤੀਰਿਤਂ ਅવਿਭੂਤਂ ਅવਿਭਾવਿਤਂ। ਤਸ੍ਸ ਞਾਣਾਯ ਦਸ੍ਸਨਾਯ ਤੁਲਨਾਯ ਤੀਰਣਾਯ વਿਭੂਤਤ੍ਥਾਯ વਿਭਾવਨਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ – ਅਯਂ ਅਦਿਟ੍ਠਜੋਤਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ।

    Pucchāmitaṃ bhagavā brūhi metanti. Pucchāmīti tisso pucchā – adiṭṭhajotanā pucchā, diṭṭhasaṃsandanā pucchā, vimaticchedanā pucchā. Katamā adiṭṭhajotanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ aññātaṃ hoti adiṭṭhaṃ atulitaṃ atīritaṃ avibhūtaṃ avibhāvitaṃ. Tassa ñāṇāya dassanāya tulanāya tīraṇāya vibhūtatthāya vibhāvanatthāya pañhaṃ pucchati – ayaṃ adiṭṭhajotanā pucchā.

    ਕਤਮਾ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ? ਪਕਤਿਯਾ ਲਕ੍ਖਣਂ ਞਾਤਂ ਹੋਤਿ ਦਿਟ੍ਠਂ ਤੁਲਿਤਂ ਤੀਰਿਤਂ વਿਭੂਤਂ વਿਭਾવਿਤਂ। ਅਞ੍ਞੇਹਿ ਪਣ੍ਡਿਤੇਹਿ ਸਦ੍ਧਿਂ ਸਂਸਨ੍ਦਨਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ – ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਸਂਸਨ੍ਦਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ।

    Katamā diṭṭhasaṃsandanā pucchā? Pakatiyā lakkhaṇaṃ ñātaṃ hoti diṭṭhaṃ tulitaṃ tīritaṃ vibhūtaṃ vibhāvitaṃ. Aññehi paṇḍitehi saddhiṃ saṃsandanatthāya pañhaṃ pucchati – ayaṃ diṭṭhasaṃsandanā pucchā.

    ਕਤਮਾ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ? ਪਕਤਿਯਾ ਸਂਸਯਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਹੋਤਿ વਿਮਤਿਪਕ੍ਖਨ੍ਦੋ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਜਾਤੋ – ‘‘ਏવਂ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ? ਸੋ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਤ੍ਥਾਯ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ – ਅਯਂ વਿਮਤਿਚ੍ਛੇਦਨਾ ਪੁਚ੍ਛਾ। ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ।

    Katamā vimaticchedanā pucchā? Pakatiyā saṃsayapakkhando hoti vimatipakkhando dveḷhakajāto – ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti? So vimaticchedanatthāya pañhaṃ pucchati – ayaṃ vimaticchedanā pucchā. Imā tisso pucchā.

    ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਮਨੁਸ੍ਸਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਮਨੁਸ੍ਸਪੁਚ੍ਛਾ, ਨਿਮ੍ਮਿਤਪੁਚ੍ਛਾ। ਕਤਮਾ ਮਨੁਸ੍ਸਪੁਚ੍ਛਾ? ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਬੁਦ੍ਧਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਭਿਕ੍ਖੁਨਿਯੋ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਉਪਾਸਕਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਉਪਾਸਿਕਾਯੋ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਰਾਜਾਨੋ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, વੇਸ੍ਸਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸੁਦ੍ਦਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਗਹਟ੍ਠਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ – ਅਯਂ ਮਨੁਸ੍ਸਪੁਚ੍ਛਾ।

    Aparāpi tisso pucchā – manussapucchā, amanussapucchā, nimmitapucchā. Katamā manussapucchā? Manussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, bhikkhū pucchanti, bhikkhuniyo pucchanti, upāsakā pucchanti, upāsikāyo pucchanti, rājāno pucchanti khattiyā pucchanti, brāhmaṇā pucchanti, vessā pucchanti, suddā pucchanti, gahaṭṭhā pucchanti, pabbajitā pucchanti – ayaṃ manussapucchā.

    ਕਤਮਾ ਅਮਨੁਸ੍ਸਪੁਚ੍ਛਾ? ਅਮਨੁਸ੍ਸਾ ਬੁਦ੍ਧਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਨਾਗਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਸੁਪਣ੍ਣਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਯਕ੍ਖਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਅਸੁਰਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਗਨ੍ਧਬ੍ਬਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਮਹਾਰਾਜਾਨੋ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਇਨ੍ਦਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਦੇવਾ ਪੁਚ੍ਛਨ੍ਤਿ – ਅਯਂ ਅਮਨੁਸ੍ਸਪੁਚ੍ਛਾ।

    Katamā amanussapucchā? Amanussā buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanti, nāgā pucchanti, supaṇṇā pucchanti, yakkhā pucchanti, asurā pucchanti, gandhabbā pucchanti, mahārājāno pucchanti, indā pucchanti, brahmā pucchanti, devā pucchanti – ayaṃ amanussapucchā.

    ਕਤਮਾ ਨਿਮ੍ਮਿਤਪੁਚ੍ਛਾ? ਭਗવਾ ਰੂਪਂ ਅਭਿਨਿਮ੍ਮਿਨਾਤਿ ਮਨੋਮਯਂ ਸਬ੍ਬਙ੍ਗਪਚ੍ਚਙ੍ਗਂ ਅਹੀਨਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ। ਸੋ ਨਿਮ੍ਮਿਤੋ ਬੁਦ੍ਧਂ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਉਪਸਙ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਪਞ੍ਹਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ। ਭਗવਾ વਿਸਜ੍ਜੇਤਿ। ਅਯਂ ਨਿਮ੍ਮਿਤਪੁਚ੍ਛਾ। ਇਮਾ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ।

    Katamā nimmitapucchā? Bhagavā rūpaṃ abhinimmināti manomayaṃ sabbaṅgapaccaṅgaṃ ahīnindriyaṃ. So nimmito buddhaṃ bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchati. Bhagavā visajjeti. Ayaṃ nimmitapucchā. Imā tisso pucchā.

    ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਅਤ੍ਤਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ, ਪਰਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ, ਉਭਯਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ…ਪੇ॰… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਦਿਟ੍ਠਧਮ੍ਮਿਕਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ, ਸਮ੍ਪਰਾਯਿਕਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ , ਪਰਮਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਅਨવਜ੍ਜਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ, ਨਿਕ੍ਕਿਲੇਸਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ, વੋਦਾਨਤ੍ਥਪੁਚ੍ਛਾ… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਅਤੀਤਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਨਾਗਤਪੁਚ੍ਛਾ, ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਪੁਚ੍ਛਾ… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਪੁਚ੍ਛਾ, ਬਹਿਦ੍ਧਾਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਬਹਿਦ੍ਧਾਪੁਚ੍ਛਾ… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਕੁਸਲਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਕੁਸਲਪੁਚ੍ਛਾ, ਅਬ੍ਯਾਕਤਪੁਚ੍ਛਾ… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਖਨ੍ਧਪੁਚ੍ਛਾ, ਧਾਤੁਪੁਚ੍ਛਾ ਆਯਤਨਪੁਚ੍ਛਾ… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਪੁਚ੍ਛਾ, ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨਪੁਚ੍ਛਾ, ਇਦ੍ਧਿਪਾਦਪੁਚ੍ਛਾ… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪੁਚ੍ਛਾ, ਬਲਪੁਚ੍ਛਾ, ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗਪੁਚ੍ਛਾ… ਅਪਰਾਪਿ ਤਿਸ੍ਸੋ ਪੁਚ੍ਛਾ – ਮਗ੍ਗਪੁਚ੍ਛਾ, ਫਲਪੁਚ੍ਛਾ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਪੁਚ੍ਛਾ…।

    Aparāpi tisso pucchā – attatthapucchā, paratthapucchā, ubhayatthapucchā…pe… aparāpi tisso pucchā – diṭṭhadhammikatthapucchā, samparāyikatthapucchā , paramatthapucchā… aparāpi tisso pucchā – anavajjatthapucchā, nikkilesatthapucchā, vodānatthapucchā… aparāpi tisso pucchā – atītapucchā, anāgatapucchā, paccuppannapucchā… aparāpi tisso pucchā – ajjhattapucchā, bahiddhāpucchā, ajjhattabahiddhāpucchā… aparāpi tisso pucchā – kusalapucchā, akusalapucchā, abyākatapucchā… aparāpi tisso pucchā – khandhapucchā, dhātupucchā āyatanapucchā… aparāpi tisso pucchā – satipaṭṭhānapucchā, sammappadhānapucchā, iddhipādapucchā… aparāpi tisso pucchā – indriyapucchā, balapucchā, bojjhaṅgapucchā… aparāpi tisso pucchā – maggapucchā, phalapucchā, nibbānapucchā….

    ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਨ੍ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ ਯਾਚਾਮਿ ਤਂ ਅਜ੍ਝੇਸਾਮਿ ਤਂ ਪਸਾਦੇਮਿ ਤਂ ‘‘ਕਥਯਸ੍ਸੁ ਮੇ’’ਤਿ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ। ਭਗવਾਤਿ ਗਾਰવਾਧਿવਚਨਮੇਤਂ…ਪੇ॰… ਸਚ੍ਛਿਕਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ – ਯਦਿਦਂ ਭਗવਾਤਿ। ਬ੍ਰੂਹਿ ਮੇਤਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰੂਹਿ ਆਚਿਕ੍ਖਾਹਿ ਦੇਸੇਹਿ ਪਞ੍ਞਪੇਹਿ ਪਟ੍ਠਪੇਹਿ વਿવਰਾਹਿ વਿਭਜਾਹਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਹਿ ਪਕਾਸੇਹੀਤਿ – ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ ਭਗવਾ ਬ੍ਰੂਹਿ ਮੇਤਂ।

    Pucchāmi tanti pucchāmi taṃ yācāmi taṃ ajjhesāmi taṃ pasādemi taṃ ‘‘kathayassu me’’ti pucchāmi taṃ. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti – yadidaṃ bhagavāti. Brūhi metanti brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ.

    ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਇਚ੍ਚਾਤਿ ਪਦਸਨ੍ਧਿ…ਪੇ॰… ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਮੇਤ੍ਤਗੂ।

    Iccāyasmā mettagūti iccāti padasandhi…pe… iccāyasmā mettagū.

    ਮਞ੍ਞਾਮਿ ਤਂ વੇਦਗੂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। વੇਦਗੂਤਿ ਤਂ ਮਞ੍ਞਾਮਿ, ਭਾવਿਤਤ੍ਤੋਤਿ ਤਂ ਮਞ੍ਞਾਮਿ, ਏવਂ ਜਾਨਾਮਿ, ਏવਂ ਆਜਾਨਾਮਿ ਏવਂ ਪਟਿਜਾਨਾਮਿ ਏવਂ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਾਮਿ। વੇਦਗੂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤੋਤਿ ਕਥਞ੍ਚ ਭਗવਾ વੇਦਗੂ? વੇਦਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪਞ੍ਞਾ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲਂ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ વੀਮਂਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਭਗવਾ ਤੇਹਿ વੇਦੇਹਿ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਗਤੋ ਅਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਕੋਟਿਗਤੋ ਕੋਟਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤਗਤੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વੋਸਾਨਗਤੋ વੋਸਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਤਾਣਗਤੋ ਤਾਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਲੇਣਗਤੋ ਲੇਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਰਣਗਤੋ ਸਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਭਯਗਤੋ ਅਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਚ੍ਚੁਤਗਤੋ ਅਚ੍ਚੁਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਮਤਗਤੋ ਅਮਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। વੇਦਾਨਂ વਾ ਅਨ੍ਤਗਤੋਤਿ વੇਦਗੂ; વੇਦੇਹਿ વਾ ਅਨ੍ਤਗਤੋਤਿ વੇਦਗੂ; ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ વਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਦਿਤਤ੍ਤਾ વੇਦਗੂ; ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ વਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ વਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ વਿਦਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਰਾਗੋ ਦੋਸੋ ਮੋਹੋ ਮਾਨੋ વਿਦਿਤੋ ਹੋਤਿ, વਿਦਿਤਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਂਕਿਲੇਸਿਕਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ ਸਦਰਾ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਾ ਆਯਤਿਂ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਿਯਾ।

    Maññāmi taṃ vedagū bhāvitattanti. Vedagūti taṃ maññāmi, bhāvitattoti taṃ maññāmi, evaṃ jānāmi, evaṃ ājānāmi evaṃ paṭijānāmi evaṃ paṭivijjhāmi. Vedagū bhāvitattoti kathañca bhagavā vedagū? Vedā vuccanti catūsu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ…pe… dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi. Bhagavā tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto leṇagato leṇappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagatoti vedagū; vedehi vā antagatoti vedagū; sattannaṃ vā dhammānaṃ viditattā vedagū; sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā viditā hoti, sīlabbataparāmāso vidito hoti, rāgo doso moho māno vidito hoti, viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.

    વੇਦਾਨਿ વਿਚੇਯ੍ਯ ਕੇવਲਾਨਿ, [ਸਭਿਯਾਤਿ ਭਗવਾ]

    Vedāni viceyya kevalāni, [sabhiyāti bhagavā]

    ਸਮਣਾਨਂ ਯਾਨੀਧਤ੍ਥਿ 1 ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ।

    Samaṇānaṃ yānīdhatthi 2 brāhmaṇānaṃ;

    ਸਬ੍ਬવੇਦਨਾਸੁ વੀਤਰਾਗੋ।

    Sabbavedanāsu vītarāgo;

    ਸਬ੍ਬਂ વੇਦਮਤਿਚ੍ਚ વੇਦਗੂ ਸੋਤਿ॥

    Sabbaṃ vedamaticca vedagū soti.

    ਏવਂ ਭਗવਾ વੇਦਗੂ।

    Evaṃ bhagavā vedagū.

    ਕਥਂ ਭਗવਾ ਭਾવਿਤਤ੍ਤੋ? ਭਗવਾ ਭਾવਿਤਕਾਯੋ ਭਾવਿਤਸੀਲੋ ਭਾવਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭਾવਿਤਪਞ੍ਞੋ ਭਾવਿਤਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੋ ਭਾવਿਤਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੋ ਭਾવਿਤਇਦ੍ਧਿਪਾਦੋ ਭਾવਿਤਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋ ਭਾવਿਤਬਲੋ ਭਾવਿਤਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ ਭਾવਿਤਮਗ੍ਗੋ, ਪਹੀਨਕਿਲੇਸੋ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾਕੁਪ੍ਪੋ ਸਚ੍ਛਿਕਤਨਿਰੋਧੋ। ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਸਮੁਦਯੋ ਪਹੀਨੋ, ਮਗ੍ਗੋ ਭਾવਿਤੋ, ਨਿਰੋਧੋ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ, ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਪਹੀਨਂ, ਭਾવੇਤਬ੍ਬਂ ਭਾવਿਤਂ, ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਂ, ਅਪਰਿਤ੍ਤੋ ਮਹਨ੍ਤੋ ਗਮ੍ਭੀਰੋ ਅਪ੍ਪਮੇਯ੍ਯੋ ਦੁਪ੍ਪਰਿਯੋਗਾਲ਼੍ਹੋ ਬਹੁਰਤਨੋ ਸਾਗਰੂਪਮੋ 3 ਛਲ਼ਙ੍ਗੁਪੇਕ੍ਖਾਯ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਹੋਤਿ।

    Kathaṃ bhagavā bhāvitatto? Bhagavā bhāvitakāyo bhāvitasīlo bhāvitacitto bhāvitapañño bhāvitasatipaṭṭhāno bhāvitasammappadhāno bhāvitaiddhipādo bhāvitaindriyo bhāvitabalo bhāvitabojjhaṅgo bhāvitamaggo, pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho. Dukkhaṃ tassa pariññātaṃ, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato, abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ, aparitto mahanto gambhīro appameyyo duppariyogāḷho bahuratano sāgarūpamo 4 chaḷaṅgupekkhāya samannāgato hoti.

    ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਨੇવ ਸੁਮਨੋ ਹੋਤਿ ਨ ਦੁਮ੍ਮਨੋ; ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ। ਸੋਤੇਨ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ, ਘਾਨੇਨ ਗਨ੍ਧਂ ਘਾਯਿਤ੍વਾ, ਜਿવ੍ਹਾਯ ਰਸਂ ਸਾਯਿਤ੍વਾ, ਕਾਯੇਨ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਫੁਸਿਤ੍વਾ, ਮਨਸਾ ਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਯ ਨੇવ ਸੁਮਨੋ ਹੋਤਿ ਨ ਦੁਮ੍ਮਨੋ; ਉਪੇਕ੍ਖਕੋ વਿਹਰਤਿ ਸਤੋ ਸਮ੍ਪਜਾਨੋ।

    Cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hoti na dummano; upekkhako viharati sato sampajāno. Sotena saddaṃ sutvā, ghānena gandhaṃ ghāyitvā, jivhāya rasaṃ sāyitvā, kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā, manasā dhammaṃ viññāya neva sumano hoti na dummano; upekkhako viharati sato sampajāno.

    ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਨਾਪਂ ਰੂਪਂ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝਤਿ ਨਾਭਿਹਂਸਤਿ 5 ਨ ਰਾਗਂ ਜਨੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਠਿਤੋવ ਕਾਯੋ ਹੋਤਿ, ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਂ। ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਖੋ ਪਨੇવ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਅਮਨਾਪਂ ਨ ਮਙ੍ਕੁ ਹੋਤਿ ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤੋ 6 ਅਲੀਨਮਨਸੋ 7 ਅਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨਚੇਤਸੋ। ਤਸ੍ਸ ਠਿਤੋવ ਕਾਯੋ ਹੋਤਿ ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਂ। ਸੋਤੇਨ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਘਾਨੇਨ ਗਨ੍ਧਂ ਘਾਯਿਤ੍વਾ… ਜਿવ੍ਹਾਯ ਰਸਂ ਸਾਯਿਤ੍વਾ… ਕਾਯੇਨ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ ਫੁਸਿਤ੍વਾ… ਮਨਸਾ ਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਯ ਮਨਾਪਂ ਨਾਭਿਗਿਜ੍ਝਤਿ ਨਾਭਿਹਂਸਤਿ ਨ ਰਾਗਂ ਜਨੇਤਿ। ਤਸ੍ਸ ਠਿਤੋવ ਕਾਯੋ ਹੋਤਿ ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਂ। ਮਨਸਾਯੇવ ਖੋ ਪਨ ਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਯ ਅਮਨਾਪਂ ਨ ਮਙ੍ਕੁ ਹੋਤਿ। ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਚਿਤ੍ਤੋ ਅਲੀਨਮਨਸੋ ਅਬ੍ਯਾਪਨ੍ਨਚੇਤਸੋ ਤਸ੍ਸ ਠਿਤੋવ ਕਾਯੋ ਹੋਤਿ ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਂ।

    Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpaṃ rūpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati 8 na rāgaṃ janeti. Tassa ṭhitova kāyo hoti, ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ. Cakkhunā kho paneva rūpaṃ disvā amanāpaṃ na maṅku hoti appatiṭṭhitacitto 9 alīnamanaso 10 abyāpannacetaso. Tassa ṭhitova kāyo hoti ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ. Sotena saddaṃ sutvā…pe… ghānena gandhaṃ ghāyitvā… jivhāya rasaṃ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaṃ phusitvā… manasā dhammaṃ viññāya manāpaṃ nābhigijjhati nābhihaṃsati na rāgaṃ janeti. Tassa ṭhitova kāyo hoti ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ. Manasāyeva kho pana dhammaṃ viññāya amanāpaṃ na maṅku hoti. Appatiṭṭhitacitto alīnamanaso abyāpannacetaso tassa ṭhitova kāyo hoti ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ.

    ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਮਨਾਪਾਮਨਾਪੇਸੁ ਰੂਪੇਸੁ ਠਿਤੋવ ਕਾਯੋ ਹੋਤਿ ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਂ। ਸੋਤੇਨ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਮਨਸਾ ਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਯ ਮਨਾਪਾਮਨਾਪੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਠਿਤੋવ ਕਾਯੋ ਹੋਤਿ ਠਿਤਂ ਚਿਤ੍ਤਂ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਸੁਸਣ੍ਠਿਤਂ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਂ।

    Cakkhunā rūpaṃ disvā manāpāmanāpesu rūpesu ṭhitova kāyo hoti ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ. Sotena saddaṃ sutvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya manāpāmanāpesu dhammesu ṭhitova kāyo hoti ṭhitaṃ cittaṃ ajjhattaṃ susaṇṭhitaṃ suvimuttaṃ.

    ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ ਦਿਸ੍વਾ ਰਜਨੀਯੇ ਨ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਦੁਸ੍ਸਨੀਯੇ 11 ਨ ਦੁਸ੍ਸਤਿ, ਮੋਹਨੀਯੇ ਨ ਮੁਯ੍ਹਤਿ, ਕੋਪਨੀਯੇ ਨ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ਮਦਨੀਯੇ ਨ ਮਜ੍ਜਤਿ, ਕਿਲੇਸਨੀਯੇ ਨ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ। ਸੋਤੇਨ ਸਦ੍ਦਂ ਸੁਤ੍વਾ…ਪੇ॰… ਮਨਸਾ ਧਮ੍ਮਂ વਿਞ੍ਞਾਯ ਰਜਨੀਯੇ ਨ ਰਜ੍ਜਤਿ, ਦੁਸ੍ਸਨੀਯੇ ਨ ਦੁਸ੍ਸਤਿ, ਮੋਹਨੀਯੇ ਨ ਮੁਯ੍ਹਤਿ, ਕੋਪਨੀਯੇ ਨ ਕੁਪ੍ਪਤਿ, ਮਦਨੀਯੇ ਨ ਮਜ੍ਜਤਿ, ਕਿਲੇਸਨੀਯੇ ਨ ਕਿਲਿਸ੍ਸਤਿ।

    Cakkhunā rūpaṃ disvā rajanīye na rajjati, dussanīye 12 na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati. Sotena saddaṃ sutvā…pe… manasā dhammaṃ viññāya rajanīye na rajjati, dussanīye na dussati, mohanīye na muyhati, kopanīye na kuppati, madanīye na majjati, kilesanīye na kilissati.

    ਦਿਟ੍ਠੇ ਦਿਟ੍ਠਮਤ੍ਤੋ, ਸੁਤੇ ਸੁਤਮਤ੍ਤੋ, ਮੁਤੇ ਮੁਤਮਤ੍ਤੋ, વਿਞ੍ਞਾਤੇ વਿਞ੍ਞਾਤਮਤ੍ਤੋ। ਦਿਟ੍ਠੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ, ਸੁਤੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ, ਮੁਤੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ, વਿਞ੍ਞਾਤੇ ਨ ਲਿਮ੍ਪਤਿ। ਦਿਟ੍ਠੇ ਅਨੂਪਯੋ 13 ਅਨਪਾਯੋ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧੋ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ વਿਮਰਿਯਾਦਿਕਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਤਿ। ਸੁਤੇ…ਪੇ॰… ਮੁਤੇ … વਿਞ੍ਞਾਤੇ ਅਨੂਪਯੋ 14 ਅਨਪਾਯੋ ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ ਅਪ੍ਪਟਿਬਦ੍ਧੋ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤੋ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ વਿਮਰਿਯਾਦਿਕਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਤਿ।

    Diṭṭhe diṭṭhamatto, sute sutamatto, mute mutamatto, viññāte viññātamatto. Diṭṭhe na limpati, sute na limpati, mute na limpati, viññāte na limpati. Diṭṭhe anūpayo 15 anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharati. Sute…pe… mute … viññāte anūpayo 16 anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaññutto vimariyādikatena cetasā viharati.

    ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ ਭਗવਤੋ ਚਕ੍ਖੁ, ਪਸ੍ਸਤਿ ਭਗવਾ ਚਕ੍ਖੁਨਾ ਰੂਪਂ, ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭਗવਾ। ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ ਭਗવਤੋ ਸੋਤਂ, ਸੁਣਾਤਿ ਭਗવਾ ਸੋਤੇਨ ਸਦ੍ਦਂ, ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭਗવਾ। ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ ਭਗવਤੋ ਘਾਨਂ, ਘਾਯਤਿ ਭਗવਾ ਘਾਨੇਨ ਗਨ੍ਧਂ, ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭਗવਾ। ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ ਭਗવਤੋ ਜਿવ੍ਹਾ, ਸਾਯਤਿ ਭਗવਾ ਜਿવ੍ਹਾਯ ਰਸਂ, ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭਗવਾ। ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ ਭਗવਤੋ ਕਾਯੋ, ਫੁਸਤਿ ਭਗવਾ ਕਾਯੇਨ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਂ, ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭਗવਾ। ਸਂવਿਜ੍ਜਤਿ ਭਗવਤੋ ਮਨੋ, વਿਜਾਨਾਤਿ ਭਗવਾ ਮਨਸਾ ਧਮ੍ਮਂ, ਛਨ੍ਦਰਾਗੋ ਭਗવਤੋ ਨਤ੍ਥਿ, ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਭਗવਾ।

    Saṃvijjati bhagavato cakkhu, passati bhagavā cakkhunā rūpaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato sotaṃ, suṇāti bhagavā sotena saddaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato ghānaṃ, ghāyati bhagavā ghānena gandhaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato jivhā, sāyati bhagavā jivhāya rasaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato kāyo, phusati bhagavā kāyena phoṭṭhabbaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā. Saṃvijjati bhagavato mano, vijānāti bhagavā manasā dhammaṃ, chandarāgo bhagavato natthi, suvimuttacitto bhagavā.

    ਚਕ੍ਖੁ ਰੂਪਾਰਾਮਂ ਰੂਪਰਤਂ ਰੂਪਸਮ੍ਮੁਦਿਤਂ, ਤਂ ਭਗવਤੋ 17 ਦਨ੍ਤਂ ਗੁਤ੍ਤਂ ਰਕ੍ਖਿਤਂ ਸਂવੁਤਂ; ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਂવਰਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਸੋਤਂ ਸਦ੍ਦਾਰਾਮਂ ਸਦ੍ਦਰਤਂ…ਪੇ॰… ਘਾਨਂ ਗਨ੍ਧਾਰਾਮਂ ਗਨ੍ਧਰਤਂ… ਜਿવ੍ਹਾ ਰਸਾਰਾਮਾ ਰਸਰਤਾ ਰਸਸਮ੍ਮੁਦਿਤਾ, ਸਾ ਭਗવਤੋ ਦਨ੍ਤਾ ਗੁਤ੍ਤਾ ਰਕ੍ਖਿਤਾ ਸਂવੁਤਾ; ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਂવਰਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ। ਕਾਯੋ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਾਰਾਮੋ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਰਤੋ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬਸਮ੍ਮੁਦਿਤੋ… ਮਨੋ ਧਮ੍ਮਾਰਾਮੋ ਧਮ੍ਮਰਤੋ ਧਮ੍ਮਸਮ੍ਮੁਦਿਤੋ, ਸੋ ਭਗવਤੋ ਦਨ੍ਤੋ ਗੁਤ੍ਤੋ ਰਕ੍ਖਿਤੋ ਸਂવੁਤੋ; ਤਸ੍ਸ ਚ ਸਂવਰਾਯ ਧਮ੍ਮਂ ਦੇਸੇਤਿ –

    Cakkhu rūpārāmaṃ rūparataṃ rūpasammuditaṃ, taṃ bhagavato 18 dantaṃ guttaṃ rakkhitaṃ saṃvutaṃ; tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti. Sotaṃ saddārāmaṃ saddarataṃ…pe… ghānaṃ gandhārāmaṃ gandharataṃ… jivhā rasārāmā rasaratā rasasammuditā, sā bhagavato dantā guttā rakkhitā saṃvutā; tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti. Kāyo phoṭṭhabbārāmo phoṭṭhabbarato phoṭṭhabbasammudito… mano dhammārāmo dhammarato dhammasammudito, so bhagavato danto gutto rakkhito saṃvuto; tassa ca saṃvarāya dhammaṃ deseti –

    ‘‘ਦਨ੍ਤਂ ਨਯਨ੍ਤਿ ਸਮਿਤਿਂ, ਦਨ੍ਤਂ ਰਾਜਾਭਿਰੂਹਤਿ।

    ‘‘Dantaṃ nayanti samitiṃ, dantaṃ rājābhirūhati;

    ਦਨ੍ਤੋ ਸੇਟ੍ਠੋ ਮਨੁਸ੍ਸੇਸੁ, ਯੋਤਿવਾਕ੍ਯਂ ਤਿਤਿਕ੍ਖਤਿ॥

    Danto seṭṭho manussesu, yotivākyaṃ titikkhati.

    ‘‘વਰਮਸ੍ਸਤਰਾ ਦਨ੍ਤਾ, ਆਜਾਨੀਯਾ ਚ 19 ਸਿਨ੍ਧવਾ।

    ‘‘Varamassatarā dantā, ājānīyā ca 20 sindhavā;

    ਕੁਞ੍ਜਰਾ ਚ 21 ਮਹਾਨਾਗਾ, ਅਤ੍ਤਦਨ੍ਤੋ ਤਤੋ વਰਂ॥

    Kuñjarā ca 22 mahānāgā, attadanto tato varaṃ.

    ‘‘ਨ ਹਿ ਏਤੇਹਿ ਯਾਨੇਹਿ, ਗਚ੍ਛੇਯ੍ਯ ਅਗਤਂ ਦਿਸਂ।

    ‘‘Na hi etehi yānehi, gaccheyya agataṃ disaṃ;

    ਯਥਾਤ੍ਤਨਾ ਸੁਦਨ੍ਤੇਨ, ਦਨ੍ਤੋ ਦਨ੍ਤੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ॥

    Yathāttanā sudantena, danto dantena gacchati.

    ‘‘વਿਧਾਸੁ ਨ વਿਕਮ੍ਪਨ੍ਤਿ, વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਾ ਪੁਨਬ੍ਭવਾ।

    ‘‘Vidhāsu na vikampanti, vippamuttā punabbhavā;

    ਦਨ੍ਤਭੂਮਿਂ ਅਨੁਪ੍ਪਤ੍ਤਾ, ਤੇ ਲੋਕੇ વਿਜਿਤਾવਿਨੋ॥

    Dantabhūmiṃ anuppattā, te loke vijitāvino.

    ‘‘ਯਸ੍ਸਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ ਭਾવਿਤਾਨਿ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਞ੍ਚ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇ।

    ‘‘Yassindriyāni bhāvitāni, ajjhattañca bahiddhā ca sabbaloke;

    ਨਿਬ੍ਬਿਜ੍ਝ ਇਮਂ ਪਰਞ੍ਚ ਲੋਕਂ, ਕਾਲਂ ਕਙ੍ਖਤਿ ਭਾવਿਤੋ ਸ ਦਨ੍ਤੋ’’ਤਿ 23

    Nibbijjha imaṃ parañca lokaṃ, kālaṃ kaṅkhati bhāvito sa danto’’ti 24.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਭਾવਿਤਤ੍ਤੋਤਿ।

    Evaṃ bhagavā bhāvitattoti.

    ਮਞ੍ਞਾਮਿ ਤਂ વੇਦਗੂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਂ, ਕੁਤੋ ਨੁ ਦੁਕ੍ਖਾ ਸਮੁਦਾਗਤਾ ਇਮੇਤਿ। ਕੁਤੋ ਨੂਤਿ ਸਂਸਯਪੁਚ੍ਛਾ વਿਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਪੁਚ੍ਛਾ ਅਨੇਕਂਸਪੁਚ੍ਛਾ – ‘‘ਏવਂ ਨੁ ਖੋ, ਨ ਨੁ ਖੋ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ – ਕੁਤੋ ਨੁ। ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਂ, ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਂ, ਬ੍ਯਾਧਿਦੁਕ੍ਖਂ, ਮਰਣਦੁਕ੍ਖਂ, ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਦੁਕ੍ਖਂ, ਬ੍ਯਸਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਨੇਰਯਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਿਰਚ੍ਛਾਨਯੋਨਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਪੇਤ੍ਤਿવਿਸਯਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਮਾਨੁਸਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਗਬ੍ਭੋਕ੍ਕਨ੍ਤਿਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਗਬ੍ਭਟ੍ਠਿਤਿਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਗਬ੍ਭવੁਟ੍ਠਾਨਮੂਲਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਜਾਤਸ੍ਸੂਪਨਿਬਨ੍ਧਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਜਾਤਸ੍ਸ ਪਰਾਧੇਯ੍ਯਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਅਤ੍ਤੂਪਕ੍ਕਮਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਪਰੂਪਕ੍ਕਮਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਦੁਕ੍ਖਦੁਕ੍ਖਂ, ਸਙ੍ਖਾਰਦੁਕ੍ਖਂ, વਿਪਰਿਣਾਮਦੁਕ੍ਖਂ , ਚਕ੍ਖੁਰੋਗੋ ਸੋਤਰੋਗੋ ਘਾਨਰੋਗੋ ਜਿવ੍ਹਾਰੋਗੋ ਕਾਯਰੋਗੋ ਸੀਸਰੋਗੋ ਕਣ੍ਣਰੋਗੋ ਮੁਖਰੋਗੋ ਦਨ੍ਤਰੋਗੋ ਕਾਸੋ ਸਾਸੋ ਪਿਨਾਸੋ ਡਾਹੋ ਜਰੋ ਕੁਚ੍ਛਿਰੋਗੋ ਮੁਚ੍ਛਾ ਪਕ੍ਖਨ੍ਦਿਕਾ ਸੂਲਾ વਿਸੂਚਿਕਾ ਕੁਟ੍ਠਂ ਗਣ੍ਡੋ ਕਿਲਾਸੋ ਸੋਸੋ ਅਪਮਾਰੋ ਦਦ੍ਦੁ ਕਣ੍ਡੁ ਕਚ੍ਛੁ ਰਖਸਾ વਿਤਚ੍ਛਿਕਾ ਲੋਹਿਤਪਿਤ੍ਤਂ ਮਧੁਮੇਹੋ ਅਂਸਾ ਪਿਲ਼ਕਾ ਭਗਨ੍ਦਲਾ ਪਿਤ੍ਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਆਬਾਧਾ ਸੇਮ੍ਹਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਆਬਾਧਾ વਾਤਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾ ਆਬਾਧਾ ਸਨ੍ਨਿਪਾਤਿਕਾ ਆਬਾਧਾ ਉਤੁਪਰਿਣਾਮਜਾ ਆਬਾਧਾ વਿਸਮਪਰਿਹਾਰਜਾ ਆਬਾਧਾ ਓਪਕ੍ਕਮਿਕਾ ਆਬਾਧਾ ਕਮ੍ਮવਿਪਾਕਜਾ ਆਬਾਧਾ ਸੀਤਂ ਉਣ੍ਹਂ ਜਿਘਚ੍ਛਾ ਪਿਪਾਸਾ ਉਚ੍ਚਾਰੋ ਪਸ੍ਸਾવੋ ਡਂਸਮਕਸવਾਤਾਤਪਸਰੀਸਪਸਮ੍ਫਸ੍ਸਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਮਾਤੁਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ , ਪਿਤੁਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਾਤੁਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭਗਿਨਿਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਪੁਤ੍ਤਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਧੀਤੁਮਰਣਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਰੋਗਬ੍ਯਸਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਭੋਗਬ੍ਯਸਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਸੀਲਬ੍ਯਸਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ; ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਦਿਤੋ ਸਮੁਦਾਗਮਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਤੋ ਨਿਰੋਧੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਕਮ੍ਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ વਿਪਾਕੋ, વਿਪਾਕਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਨਾਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਾਮਂ, ਜਾਤਿਯਾ ਅਨੁਗਤਂ, ਜਰਾਯ ਅਨੁਸਟਂ, ਬ੍ਯਾਧਿਨਾ ਅਭਿਭੂਤਂ, ਮਰਣੇਨ ਅਬ੍ਭਾਹਤਂ, ਦੁਕ੍ਖੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ, ਅਤਾਣਂ ਅਲੇਣਂ ਅਸਰਣਂ ਅਸਰਣੀਭੂਤਂ – ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ। ਇਮੇ ਦੁਕ੍ਖਾ ਕੁਤੋ ਸਮੁਦਾਗਤਾ ਕੁਤੋ ਜਾਤਾ ਕੁਤੋ ਸਞ੍ਜਾਤਾ ਕੁਤੋ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਕੁਤੋ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਾ ਕੁਤੋ ਪਾਤੁਭੂਤਾ ਕਿਂਨਿਦਾਨਾ ਕਿਂਸਮੁਦਯਾ ਕਿਂਜਾਤਿਕਾ ਕਿਂਪਭવਾਤਿ, ਇਮੇਸਂ ਦੁਕ੍ਖਾਨਂ ਮੂਲਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਹੇਤੁਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਨਿਦਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਸਮ੍ਭવਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਪਭવਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਆਹਾਰਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਪਚ੍ਚਯਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਸਮੁਦਯਂ ਪੁਚ੍ਛਤਿ ਪਪੁਚ੍ਛਤਿ ਯਾਚਤਿ ਅਜ੍ਝੇਸਤਿ ਪਸਾਦੇਤੀਤਿ – ਕੁਤੋ ਨੁ ਦੁਕ੍ਖਾ ਸਮੁਦਾਗਤਾ ਇਮੇ।

    Maññāmi taṃ vedagū bhāvitattaṃ, kuto nu dukkhā samudāgatā imeti. Kuto nūti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā anekaṃsapucchā – ‘‘evaṃ nu kho, na nu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti – kuto nu. Dukkhāti jātidukkhaṃ, jarādukkhaṃ, byādhidukkhaṃ, maraṇadukkhaṃ, sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ, byasanaṃ dukkhaṃ, nerayikaṃ dukkhaṃ, tiracchānayonikaṃ dukkhaṃ, pettivisayikaṃ dukkhaṃ, mānusikaṃ dukkhaṃ, gabbhokkantimūlakaṃ dukkhaṃ, gabbhaṭṭhitimūlakaṃ dukkhaṃ, gabbhavuṭṭhānamūlakaṃ dukkhaṃ, jātassūpanibandhakaṃ dukkhaṃ, jātassa parādheyyakaṃ dukkhaṃ, attūpakkamaṃ dukkhaṃ, parūpakkamaṃ dukkhaṃ, dukkhadukkhaṃ, saṅkhāradukkhaṃ, vipariṇāmadukkhaṃ , cakkhurogo sotarogo ghānarogo jivhārogo kāyarogo sīsarogo kaṇṇarogo mukharogo dantarogo kāso sāso pināso ḍāho jaro kucchirogo mucchā pakkhandikā sūlā visūcikā kuṭṭhaṃ gaṇḍo kilāso soso apamāro daddu kaṇḍu kacchu rakhasā vitacchikā lohitapittaṃ madhumeho aṃsā piḷakā bhagandalā pittasamuṭṭhānā ābādhā semhasamuṭṭhānā ābādhā vātasamuṭṭhānā ābādhā sannipātikā ābādhā utupariṇāmajā ābādhā visamaparihārajā ābādhā opakkamikā ābādhā kammavipākajā ābādhā sītaṃ uṇhaṃ jighacchā pipāsā uccāro passāvo ḍaṃsamakasavātātapasarīsapasamphassaṃ dukkhaṃ, mātumaraṇaṃ dukkhaṃ , pitumaraṇaṃ dukkhaṃ, bhātumaraṇaṃ dukkhaṃ, bhaginimaraṇaṃ dukkhaṃ, puttamaraṇaṃ dukkhaṃ, dhītumaraṇaṃ dukkhaṃ, ñātibyasanaṃ dukkhaṃ, rogabyasanaṃ dukkhaṃ, bhogabyasanaṃ dukkhaṃ, sīlabyasanaṃ dukkhaṃ, diṭṭhibyasanaṃ dukkhaṃ; yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ paññāyati, atthaṅgamato nirodho paññāyati, kammasannissito vipāko, vipākasannissitaṃ kammaṃ, nāmasannissitaṃ rūpaṃ, rūpasannissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ, byādhinā abhibhūtaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ aleṇaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtaṃ – ime vuccanti dukkhā. Ime dukkhā kuto samudāgatā kuto jātā kuto sañjātā kuto nibbattā kuto abhinibbattā kuto pātubhūtā kiṃnidānā kiṃsamudayā kiṃjātikā kiṃpabhavāti, imesaṃ dukkhānaṃ mūlaṃ pucchati hetuṃ pucchati nidānaṃ pucchati sambhavaṃ pucchati pabhavaṃ pucchati samuṭṭhānaṃ pucchati āhāraṃ pucchati ārammaṇaṃ pucchati paccayaṃ pucchati samudayaṃ pucchati papucchati yācati ajjhesati pasādetīti – kuto nu dukkhā samudāgatā ime.

    ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਮਨੇਕਰੂਪਾਤਿ। ਯੇ ਕੇਚੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਂ ਅਸੇਸਂ ਨਿਸ੍ਸੇਸਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਨવਚਨਮੇਤਂ – ਯੇ ਕੇਚੀਤਿ। ਲੋਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਦੇવਲੋਕੇ ਖਨ੍ਧਲੋਕੇ ਧਾਤੁਲੋਕੇ ਆਯਤਨਲੋਕੇ। ਅਨੇਕਰੂਪਾਤਿ ਅਨੇਕવਿਧਾ ਨਾਨਾਪ੍ਪਕਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ – ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਮਨੇਕਰੂਪਾ। ਤੇਨਾਹ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ –

    Ye keci lokasmimanekarūpāti. Ye kecīti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ – ye kecīti. Lokasminti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Anekarūpāti anekavidhā nānāppakārā dukkhāti – ye keci lokasmimanekarūpā. Tenāha so brāhmaṇo –

    ‘‘ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਤਂ ਭਗવਾ ਬ੍ਰੂਹਿ ਮੇਤਂ, [ਇਚ੍ਚਾਯਸ੍ਮਾ ਮੇਤ੍ਤਗੂ]

    ‘‘Pucchāmi taṃ bhagavā brūhi metaṃ, [iccāyasmā mettagū]

    ਮਞ੍ਞਾਮਿ ਤਂ વੇਦਗੂ ਭਾવਿਤਤ੍ਤਂ।

    Maññāmi taṃ vedagū bhāvitattaṃ;

    ਕੁਤੋ ਨੁ ਦੁਕ੍ਖਾ ਸਮੁਦਾਗਤਾ ਇਮੇ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਮਨੇਕਰੂਪਾ’’ਤਿ॥

    Kuto nu dukkhā samudāgatā ime, ye keci lokasmimanekarūpā’’ti.

    ੧੯.

    19.

    ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વੇ ਮਂ ਪਭવਂ ਅਪੁਚ੍ਛਸਿ, [ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ]

    Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi, [mettagūti bhagavā]

    ਤਂ ਤੇ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਯਥਾ ਪਜਾਨਂ।

    Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ;

    ਉਪਧਿਨਿਦਾਨਾ ਪਭવਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਮਨੇਕਰੂਪਾ॥

    Upadhinidānā pabhavanti dukkhā, ye keci lokasmimanekarūpā.

    ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વੇ ਮਂ ਪਭવਂ ਅਪੁਚ੍ਛਸੀਤਿ। ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਧਿਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮਰਣਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਪਭવਂ ਅਪੁਚ੍ਛਸੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮੂਲਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਹੇਤੁਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਨਿਦਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਸਮ੍ਭવਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਪਭવਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਆਹਾਰਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਪਚ੍ਚਯਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਸਮੁਦਯਂ ਪੁਚ੍ਛਸਿ ਯਾਚਸਿ ਅਜ੍ਝੇਸਸਿ ਪਸਾਦੇਸੀਤਿ – ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વੇ ਮਂ ਪਭવਂ ਅਪੁਚ੍ਛਸਿ। ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਨਾਮੇਨ ਆਲਪਤਿ। ਭਗવਾਤਿ ਗਾਰવਾਧਿવਚਨਮੇਤਂ…ਪੇ॰… ਸਚ੍ਛਿਕਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਭਗવਾਤਿ – ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ।

    Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasīti. Dukkhassāti jātidukkhassa jarādukkhassa byādhidukkhassa maraṇadukkhassa sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhassa. Pabhavaṃ apucchasīti dukkhassa mūlaṃ pucchasi hetuṃ pucchasi nidānaṃ pucchasi sambhavaṃ pucchasi pabhavaṃ pucchasi samuṭṭhānaṃ pucchasi āhāraṃ pucchasi ārammaṇaṃ pucchasi paccayaṃ pucchasi samudayaṃ pucchasi yācasi ajjhesasi pasādesīti – dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi. Mettagūti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – mettagūti bhagavā.

    ਤਂ ਤੇ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਯਥਾ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ। ਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮੂਲਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਹੇਤੁਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਨਿਦਾਨਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਸਮ੍ਭવਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਪਭવਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਆਹਾਰਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਆਰਮ੍ਮਣਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਪਚ੍ਚਯਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਸਮੁਦਯਂ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਿ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮਿ ਪਟ੍ਠਪੇਸ੍ਸਾਮਿ વਿવਰਿਸ੍ਸਾਮਿ વਿਭਜਿਸ੍ਸਾਮਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਪਕਾਸੇਸ੍ਸਾਮੀਤਿ – ਤਂ ਤੇ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ। ਯਥਾ ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ ਯਥਾ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਆਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ। ਨ ਇਤਿਹੀਤਿਹਂ ਨ ਇਤਿਕਿਰਾਯ ਨ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਨ ਪਿਟਕਸਮ੍ਪਦਾਯ 25 ਨ ਤਕ੍ਕਹੇਤੁ ਨ ਨਯਹੇਤੁ ਨ ਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੇਨ ਨ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਯਾ ਸਾਮਂ ਸਯਮਭਿਞ੍ਞਾਤਂ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਧਮ੍ਮਂ ਤਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ – ਤਂ ਤੇ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਯਥਾ ਪਜਾਨਂ।

    Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānanti. Tanti dukkhassa mūlaṃ pavakkhāmi hetuṃ pavakkhāmi nidānaṃ pavakkhāmi sambhavaṃ pavakkhāmi pabhavaṃ pavakkhāmi samuṭṭhānaṃ pavakkhāmi āhāraṃ pavakkhāmi ārammaṇaṃ pavakkhāmi paccayaṃ pavakkhāmi samudayaṃ pavakkhāmi ācikkhissāmi desessāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsessāmīti – taṃ te pavakkhāmi. Yathā pajānanti yathā pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto. Na itihītihaṃ na itikirāya na paramparāya na piṭakasampadāya 26 na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakkhantiyā sāmaṃ sayamabhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ taṃ kathayissāmīti – taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ.

    ਉਪਧਿਨਿਦਾਨਾ ਪਭવਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ। ਉਪਧੀਤਿ ਦਸ ਉਪਧੀ – ਤਣ੍ਹੂਪਧਿ, ਦਿਟ੍ਠੂਪਧਿ, ਕਿਲੇਸੂਪਧਿ, ਕਮ੍ਮੂਪਧਿ, ਦੁਚ੍ਚਰਿਤੂਪਧਿ, ਆਹਾਰੂਪਧਿ, ਪਟਿਘੂਪਧਿ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਧਾਤੁਯੋ ਉਪਧੀ, ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਉਪਧੀ, ਛ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯਾ ਉਪਧੀ, ਸਬ੍ਬਮ੍ਪਿ ਦੁਕ੍ਖਂ ਦੁਕ੍ਖਮਨਟ੍ਠੇਨ 27 ਉਪਧਿ। ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਦਸ ਉਪਧੀ। ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਂ ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਂ ਬ੍ਯਾਧਿਦੁਕ੍ਖਂ ਮਰਣਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਦੁਕ੍ਖਂ ਨੇਰਯਿਕਂ ਦੁਕ੍ਖਂ…ਪੇ॰… ਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨਂ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਯੇਸਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਆਦਿਤੋ ਸਮੁਦਾਗਮਨਂ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਅਤ੍ਥਙ੍ਗਮਤੋ ਨਿਰੋਧੋ ਪਞ੍ਞਾਯਤਿ, ਕਮ੍ਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤੋ વਿਪਾਕੋ, વਿਪਾਕਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਕਮ੍ਮਂ, ਨਾਮਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਰੂਪਂ, ਰੂਪਸਨ੍ਨਿਸ੍ਸਿਤਂ ਨਾਮਂ, ਜਾਤਿਯਾ ਅਨੁਗਤਂ, ਜਰਾਯ ਅਨੁਸਟਂ, ਬ੍ਯਾਧਿਨਾ ਅਭਿਭੂਤਂ, ਮਰਣੇਨ ਅਬ੍ਭਾਹਤਂ, ਦੁਕ੍ਖੇ ਪਤਿਟ੍ਠਿਤਂ, ਅਤਾਣਂ ਅਲੇਣਂ ਅਸਰਣਂ ਅਸਰਣੀਭੂਤਂ – ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ। ਇਮੇ ਦੁਕ੍ਖਾ ਉਪਧਿਨਿਦਾਨਾ ਉਪਧਿਹੇਤੁਕਾ ਉਪਧਿਪਚ੍ਚਯਾ ਉਪਧਿਕਾਰਣਾ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਭવਨ੍ਤਿ ਸਮ੍ਭવਨ੍ਤਿ ਜਾਯਨ੍ਤਿ ਸਞ੍ਜਾਯਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਪਾਤੁਭવਨ੍ਤੀਤਿ – ਉਪਧਿਨਿਦਾਨਾ ਪਭવਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ।

    Upadhinidānā pabhavanti dukkhāti. Upadhīti dasa upadhī – taṇhūpadhi, diṭṭhūpadhi, kilesūpadhi, kammūpadhi, duccaritūpadhi, āhārūpadhi, paṭighūpadhi, catasso upādinnadhātuyo upadhī, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhī, cha viññāṇakāyā upadhī, sabbampi dukkhaṃ dukkhamanaṭṭhena 28 upadhi. Ime vuccanti dasa upadhī. Dukkhāti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ byādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ nerayikaṃ dukkhaṃ…pe… diṭṭhibyasanaṃ dukkhaṃ. Yesaṃ dhammānaṃ ādito samudāgamanaṃ paññāyati, atthaṅgamato nirodho paññāyati, kammasannissito vipāko, vipākasannissitaṃ kammaṃ, nāmasannissitaṃ rūpaṃ, rūpasannissitaṃ nāmaṃ, jātiyā anugataṃ, jarāya anusaṭaṃ, byādhinā abhibhūtaṃ, maraṇena abbhāhataṃ, dukkhe patiṭṭhitaṃ, atāṇaṃ aleṇaṃ asaraṇaṃ asaraṇībhūtaṃ – ime vuccanti dukkhā. Ime dukkhā upadhinidānā upadhihetukā upadhipaccayā upadhikāraṇā honti pabhavanti sambhavanti jāyanti sañjāyanti nibbattanti pātubhavantīti – upadhinidānā pabhavanti dukkhā.

    ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਮਨੇਕਰੂਪਾਤਿ। ਯੇ ਕੇਚੀਤਿ ਸਬ੍ਬੇਨ ਸਬ੍ਬਂ ਸਬ੍ਬਥਾ ਸਬ੍ਬਂ ਅਸੇਸਂ ਨਿਸ੍ਸੇਸਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਨવਚਨਮੇਤਂ – ਯੇ ਕੇਚੀਤਿ। ਲੋਕਸ੍ਮਿਨ੍ਤਿ ਅਪਾਯਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਦੇવਲੋਕੇ ਖਨ੍ਧਲੋਕੇ ਧਾਤੁਲੋਕੇ ਆਯਤਨਲੋਕੇ। ਅਨੇਕਰੂਪਾਤਿ ਅਨੇਕવਿਧਾ ਨਾਨਪ੍ਪਕਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾਤਿ – ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਮਨੇਕਰੂਪਾ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    Ye keci lokasmimanekarūpāti. Ye kecīti sabbena sabbaṃ sabbathā sabbaṃ asesaṃ nissesaṃ pariyādiyanavacanametaṃ – ye kecīti. Lokasminti apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Anekarūpāti anekavidhā nānappakārā dukkhāti – ye keci lokasmimanekarūpā. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ વੇ ਮਂ ਪਭવਂ ਅਪੁਚ੍ਛਸਿ, [ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ]

    ‘‘Dukkhassa ve maṃ pabhavaṃ apucchasi, [mettagūti bhagavā]

    ਤਂ ਤੇ ਪવਕ੍ਖਾਮਿ ਯਥਾ ਪਜਾਨਂ।

    Taṃ te pavakkhāmi yathā pajānaṃ;

    ਉਪਧਿਨਿਦਾਨਾ ਪਭવਨ੍ਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ, ਯੇ ਕੇਚਿ ਲੋਕਸ੍ਮਿਮਨੇਕਰੂਪਾ’’ਤਿ॥

    Upadhinidānā pabhavanti dukkhā, ye keci lokasmimanekarūpā’’ti.

    ੨੦.

    20.

    ਯੋ વੇ ਅવਿਦ੍વਾ ਉਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਦੁਕ੍ਖਮੁਪੇਤਿ ਮਨ੍ਦੋ।

    Yo ve avidvā upadhiṃ karoti, punappunaṃ dukkhamupeti mando;

    ਤਸ੍ਮਾ ਪਜਾਨਂ ਉਪਧਿਂ ਨ ਕਯਿਰਾ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜਾਤਿਪ੍ਪਭવਾਨੁਪਸ੍ਸੀ॥

    Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā, dukkhassa jātippabhavānupassī.

    ਯੋ વੇ ਅવਿਦ੍વਾ ਉਪਧਿਂ ਕਰੋਤੀਤਿ। ਯੋਤਿ ਯੋ ਯਾਦਿਸੋ ਯਥਾਯੁਤ੍ਤੋ ਯਥਾવਿਹਿਤੋ ਯਥਾਪਕਾਰੋ ਯਂਠਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਯਂਧਮ੍ਮਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਖਤ੍ਤਿਯੋ વਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ વਾ વੇਸ੍ਸੋ વਾ ਸੁਦ੍ਦੋ વਾ ਗਹਟ੍ਠੋ વਾ ਪਬ੍ਬਜਿਤੋ વਾ ਦੇવੋ વਾ ਮਨੁਸ੍ਸੋ વਾ। ਅવਿਦ੍વਾਤਿ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞਾਣੀ ਅવਿਭਾવੀ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋ। ਉਪਧਿਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਤਣ੍ਹੂਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਦਿਟ੍ਠੂਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਕਿਲੇਸੂਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਕਮ੍ਮੂਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਦੁਚ੍ਚਰਿਤੂਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਆਹਾਰੂਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਪਟਿਘੂਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਧਾਤੁਯੋ ਉਪਧੀ ਕਰੋਤਿ, ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਉਪਧੀ ਕਰੋਤਿ, ਛ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯੇ ਉਪਧੀ ਕਰੋਤਿ ਜਨੇਤਿ ਸਞ੍ਜਨੇਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਤੀਤਿ – ਅવਿਦ੍વਾ ਉਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ।

    Yove avidvā upadhiṃ karotīti. Yoti yo yādiso yathāyutto yathāvihito yathāpakāro yaṃṭhānappatto yaṃdhammasamannāgato khattiyo vā brāhmaṇo vā vesso vā suddo vā gahaṭṭho vā pabbajito vā devo vā manusso vā. Avidvāti avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppañño. Upadhiṃ karotīti taṇhūpadhiṃ karoti, diṭṭhūpadhiṃ karoti, kilesūpadhiṃ karoti, kammūpadhiṃ karoti, duccaritūpadhiṃ karoti, āhārūpadhiṃ karoti, paṭighūpadhiṃ karoti, catasso upādinnadhātuyo upadhī karoti, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhī karoti, cha viññāṇakāye upadhī karoti janeti sañjaneti nibbatteti abhinibbattetīti – avidvā upadhiṃ karoti.

    ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਦੁਕ੍ਖਮੁਪੇਤਿ ਮਨ੍ਦੋਤਿ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਂ ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਂ ਬ੍ਯਾਧਿਦੁਕ੍ਖਂ ਮਰਣਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਦੁਕ੍ਖਂ ਏਤਿ ਸਮੁਪੇਤਿ ਉਪਗਚ੍ਛਤਿ ਗਣ੍ਹਾਤਿ ਪਰਾਮਸਤਿ ਅਭਿਨਿવਿਸਤੀਤਿ – ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਦੁਕ੍ਖਮੁਪੇਤਿ। ਮਨ੍ਦੋਤਿ ਮਨ੍ਦੋ ਮੋਮੁਹੋ ਅવਿਦ੍વਾ ਅવਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਅਞ੍ਞਾਣੀ ਅવਿਭਾવੀ ਦੁਪ੍ਪਞ੍ਞੋਤਿ – ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਦੁਕ੍ਖਮੁਪੇਤਿ ਮਨ੍ਦੋ।

    Punappunaṃ dukkhamupeti mandoti punappunaṃ jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ byādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ eti samupeti upagacchati gaṇhāti parāmasati abhinivisatīti – punappunaṃ dukkhamupeti. Mandoti mando momuho avidvā avijjāgato aññāṇī avibhāvī duppaññoti – punappunaṃ dukkhamupeti mando.

    ਤਸ੍ਮਾ ਪਜਾਨਂ ਉਪਧਿਂ ਨ ਕਯਿਰਾਤਿ। ਤਸ੍ਮਾਤਿ ਤਂਕਾਰਣਾ ਤਂਹੇਤੁ ਤਪ੍ਪਚ੍ਚਯਾ ਤਂਨਿਦਾਨਾ ਏਤਂ ਆਦੀਨવਂ ਸਮ੍ਪਸ੍ਸਮਾਨੋ ਉਪਧੀਸੂਤਿ ਤਸ੍ਮਾ। ਪਜਾਨਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਆਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ, ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਆਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ , ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ ਪਜਾਨਨ੍ਤੋ ਆਜਾਨਨ੍ਤੋ વਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜਾਨਨ੍ਤੋ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਨ੍ਤੋ। ਉਪਧਿਂ ਨ ਕਯਿਰਾਤਿ ਤਣ੍ਹੂਪਧਿਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਦਿਟ੍ਠੂਪਧਿਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਕਿਲੇਸੂਪਧਿਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਦੁਚ੍ਚਰਿਤੂਪਧਿਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਆਹਾਰੂਪਧਿਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਪਟਿਘੂਪਧਿਂ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਚਤਸ੍ਸੋ ਉਪਾਦਿਨ੍ਨਧਾਤੁਯੋ ਉਪਧੀ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਛ ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਿਕਾਨਿ ਆਯਤਨਾਨਿ ਉਪਧੀ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਛ વਿਞ੍ਞਾਣਕਾਯੇ ਉਪਧੀ ਨ ਕਰੇਯ੍ਯ, ਨ ਜਨੇਯ੍ਯ ਨ ਸਞ੍ਜਨੇਯ੍ਯ ਨ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਯ੍ਯ ਨਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਤਸ੍ਮਾ ਪਜਾਨਂ ਉਪਧਿਂ ਨ ਕਯਿਰਾ।

    Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirāti. Tasmāti taṃkāraṇā taṃhetu tappaccayā taṃnidānā etaṃ ādīnavaṃ sampassamāno upadhīsūti tasmā. Pajānanti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto, ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto , ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti…pe… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti pajānanto ājānanto vijānanto paṭivijānanto paṭivijjhanto. Upadhiṃ na kayirāti taṇhūpadhiṃ na kareyya, diṭṭhūpadhiṃ na kareyya, kilesūpadhiṃ na kareyya, duccaritūpadhiṃ na kareyya, āhārūpadhiṃ na kareyya, paṭighūpadhiṃ na kareyya, catasso upādinnadhātuyo upadhī na kareyya, cha ajjhattikāni āyatanāni upadhī na kareyya, cha viññāṇakāye upadhī na kareyya, na janeyya na sañjaneyya na nibbatteyya nābhinibbatteyyāti – tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā.

    ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸਾਤਿ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਬ੍ਯਾਧਿਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮਰਣਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ। ਪਭવਾਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਮੂਲਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਹੇਤਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਨਿਦਾਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਸਮ੍ਭવਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਪਭવਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਸਮੁਟ੍ਠਾਨਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਆਹਾਰਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਆਰਮ੍ਮਣਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਪਚ੍ਚਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ ਸਮੁਦਯਾਨੁਪਸ੍ਸੀ। ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਞਾਣਂ। ਯਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਜਾਨਨਾ…ਪੇ॰… ਅਮੋਹੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਇਮਾਯ ਅਨੁਪਸ੍ਸਨਾਯ ਪਞ੍ਞਾਯ ਉਪੇਤੋ ਹੋਤਿ ਸਮੁਪੇਤੋ ਉਪਾਗਤੋ ਸਮੁਪਾਗਤੋ ਉਪਪਨ੍ਨੋ ਸਮੁਪਪਨ੍ਨੋ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ। ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਨੁਪਸ੍ਸੀਤਿ – ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜਾਤਿਪ੍ਪਭવਾਨੁਪਸ੍ਸੀ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    Dukkhassāti jātidukkhassa jarādukkhassa byādhidukkhassa maraṇadukkhassa sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhassa. Pabhavānupassīti dukkhassa mūlānupassī hetānupassī nidānānupassī sambhavānupassī pabhavānupassī samuṭṭhānānupassī āhārānupassī ārammaṇānupassī paccayānupassī samudayānupassī. Anupassanā vuccati ñāṇaṃ. Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Imāya anupassanāya paññāya upeto hoti samupeto upāgato samupāgato upapanno samupapanno samannāgato. So vuccati anupassīti – dukkhassa jātippabhavānupassī. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ਯੋ વੇ ਅવਿਦ੍વਾ ਉਪਧਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਦੁਕ੍ਖਮੁਪੇਤਿ ਮਨ੍ਦੋ।

    ‘‘Yo ve avidvā upadhiṃ karoti, punappunaṃ dukkhamupeti mando;

    ਤਸ੍ਮਾ ਪਜਾਨਂ ਉਪਧਿਂ ਨ ਕਯਿਰਾ, ਦੁਕ੍ਖਸ੍ਸ ਜਾਤਿਪ੍ਪਭવਾਨੁਪਸ੍ਸੀ’’ਤਿ॥

    Tasmā pajānaṃ upadhiṃ na kayirā, dukkhassa jātippabhavānupassī’’ti.

    ੨੧.

    21.

    ਯਂ ਤਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ ਅਕਿਤ੍ਤਯੀ ਨੋ, ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮ ਤਦਿਙ੍ਘ ਬ੍ਰੂਹਿ।

    Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no, aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi;

    ਕਥਂ ਨੁ ਧੀਰਾ વਿਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘਂ, ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ।

    Kathaṃ nu dhīrā vitaranti oghaṃ, jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca;

    ਤਂ ਮੇ ਮੁਨੀ ਸਾਧੁ વਿਯਾਕਰੋਹਿ, ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋ॥

    Taṃ me munī sādhu viyākarohi, tathā hi te vidito esa dhammo.

    ਯਂ ਤਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ ਅਕਿਤ੍ਤਯੀ ਨੋਤਿ ਯਂ ਤਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ ਅਯਾਚਿਮ੍ਹ ਅਜ੍ਝੇਸਿਮ੍ਹ ਪਸਾਦਯਿਮ੍ਹ। ਅਕਿਤ੍ਤਯੀ ਨੋਤਿ ਕਿਤ੍ਤਿਤਂ 29 ਪਕਿਤ੍ਤਿਤਂ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤਂ ਦੇਸਿਤਂ ਪਞ੍ਞਪਿਤਂ 30 ਪਟ੍ਠਪਿਤਂ વਿવਰਿਤਂ વਿਭਤ੍ਤਂ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਤਂ ਪਕਾਸਿਤਨ੍ਤਿ – ਯਂ ਤਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ ਅਕਿਤ੍ਤਯੀ ਨੋ।

    Yaṃ taṃ apucchimha akittayī noti yaṃ taṃ apucchimha ayācimha ajjhesimha pasādayimha. Akittayī noti kittitaṃ 31 pakittitaṃ ācikkhitaṃ desitaṃ paññapitaṃ 32 paṭṭhapitaṃ vivaritaṃ vibhattaṃ uttānīkataṃ pakāsitanti – yaṃ taṃ apucchimha akittayī no.

    ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮ ਤਦਿਙ੍ਘ ਬ੍ਰੂਹੀਤਿ ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮ, ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਯਾਚਾਮ, ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਅਜ੍ਝੇਸਾਮ, ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਪਸਾਦੇਮ, ਉਤ੍ਤਰਿ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮ। ਤਦਿਙ੍ਘ ਬ੍ਰੂਹੀਤਿ ਇਙ੍ਘ ਬ੍ਰੂਹਿ ਆਚਿਕ੍ਖਾਹਿ ਦੇਸੇਹਿ ਪਞ੍ਞਪੇਹਿ ਪਟ੍ਠਪੇਹਿ વਿવਰਾਹਿ વਿਭਜਾਹਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਹਿ ਪਕਾਸੇਹੀਤਿ – ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮ ਤਦਿਙ੍ਘ ਬ੍ਰੂਹਿ।

    Aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhīti aññaṃ taṃ pucchāma, aññaṃ taṃ yācāma, aññaṃ taṃ ajjhesāma, aññaṃ taṃ pasādema, uttari taṃ pucchāma. Tadiṅgha brūhīti iṅgha brūhi ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi.

    ਕਥਂ ਨੁ ਧੀਰਾ વਿਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘਂ, ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚਾਤਿ। ਕਥਂ ਨੂਤਿ ਸਂਸਯਪੁਚ੍ਛਾ વਿਮਤਿਪੁਚ੍ਛਾ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਪੁਚ੍ਛਾ ਅਨੇਕਂਸਪੁਚ੍ਛਾ – ‘‘ਏવਂ ਨੁ ਖੋ, ਨਨੁ ਖੋ, ਕਿਂ ਨੁ ਖੋ, ਕਥਂ ਨੁ ਖੋ’’ਤਿ – ਕਥਂ ਨੁ। ਧੀਰਾਤਿ ਧੀਰਾ ਪਣ੍ਡਿਤਾ ਪਞ੍ਞવਨ੍ਤੋ ਬੁਦ੍ਧਿਮਨ੍ਤੋ ਞਾਣਿਨੋ વਿਭਾવਿਨੋ ਮੇਧਾવਿਨੋ । ਓਘਨ੍ਤਿ ਕਾਮੋਘਂ ਭવੋਘਂ ਦਿਟ੍ਠੋਘਂ ਅવਿਜ੍ਜੋਘਂ। ਜਾਤੀਤਿ ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਜਾਤਿ ਸਞ੍ਜਾਤਿ ਓਕ੍ਕਨ੍ਤਿ ਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਅਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿ ਖਨ੍ਧਾਨਂ ਪਾਤੁਭਾવੋ ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋ। ਜਰਾਤਿ ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ ਤਮ੍ਹਿ ਤਮ੍ਹਿ ਸਤ੍ਤਨਿਕਾਯੇ ਜਰਾ ਜੀਰਣਤਾ ਖਣ੍ਡਿਚ੍ਚਂ ਪਾਲਿਚ੍ਚਂ વਲਿਤ੍ਤਚਤਾ ਆਯੁਨੋ ਸਂਹਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕੋ। ਸੋਕੋਤਿ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਭੋਗਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਰੋਗਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸੀਲਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸੋਕੋ ਸੋਚਨਾ ਸੋਚਿਤਤ੍ਤਂ ਅਨ੍ਤੋਸੋਕੋ ਅਨ੍ਤੋਪਰਿਸੋਕੋ ਅਨ੍ਤੋਡਾਹੋ ਅਨ੍ਤੋਪਰਿਡਾਹੋ ਚੇਤਸੋ ਪਰਿਜ੍ਝਾਯਨਾ ਦੋਮਨਸ੍ਸਂ ਸੋਕਸਲ੍ਲਂ। ਪਰਿਦੇવੋਤਿ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਭੋਗਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਰੋਗਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਸੀਲਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਦਿਟ੍ਠਿਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਸ੍ਸ ਅਞ੍ਞਤਰਞ੍ਞਤਰੇਨ ਦੁਕ੍ਖਧਮ੍ਮੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ ਆਦੇવੋ ਪਰਿਦੇવੋ ਆਦੇવਨਾ ਪਰਿਦੇવਨਾ ਆਦੇવਿਤਤ੍ਤਂ ਪਰਿਦੇવਿਤਤ੍ਤਂ વਾਚਾ ਪਲਾਪੋ 33 વਿਪ੍ਪਲਾਪੋ ਲਾਲਪ੍ਪੋ ਲਾਲਪ੍ਪਨਾ ਲਾਲਪ੍ਪਿਤਤ੍ਤਂ 34

    Kathaṃ nu dhīrā vitaranti oghaṃ, jātiṃ jaraṃ sokapariddavañcāti. Kathaṃ nūti saṃsayapucchā vimatipucchā dveḷhakapucchā anekaṃsapucchā – ‘‘evaṃ nu kho, nanu kho, kiṃ nu kho, kathaṃ nu kho’’ti – kathaṃ nu. Dhīrāti dhīrā paṇḍitā paññavanto buddhimanto ñāṇino vibhāvino medhāvino . Oghanti kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ. Jātīti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti nibbatti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo āyatanānaṃ paṭilābho. Jarāti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko. Sokoti ñātibyasanena vā phuṭṭhassa bhogabyasanena vā phuṭṭhassa rogabyasanena vā phuṭṭhassa sīlabyasanena vā phuṭṭhassa diṭṭhibyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena byasanena vā samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena vā phuṭṭhassa soko socanā socitattaṃ antosoko antoparisoko antoḍāho antopariḍāho cetaso parijjhāyanā domanassaṃ sokasallaṃ. Paridevoti ñātibyasanena vā phuṭṭhassa bhogabyasanena vā phuṭṭhassa rogabyasanena vā phuṭṭhassa sīlabyasanena vā phuṭṭhassa diṭṭhibyasanena vā phuṭṭhassa aññataraññatarena byasanena vā samannāgatassa aññataraññatarena dukkhadhammena vā phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaṃ paridevitattaṃ vācā palāpo 35 vippalāpo lālappo lālappanā lālappitattaṃ 36.

    ਕਥਂ ਨੁ ਧੀਰਾ વਿਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘਂ, ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚਾਤਿ ਧੀਰਾ ਕਥਂ ਓਘਞ੍ਚ ਜਾਤਿਞ੍ਚ ਜਰਞ੍ਚ ਸੋਕਞ੍ਚ ਪਰਿਦੇવਞ੍ਚ ਤਰਨ੍ਤਿ ਉਤ੍ਤਰਨ੍ਤਿ ਪਤਰਨ੍ਤਿ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਨ੍ਤਿ વੀਤਿવਤ੍ਤਨ੍ਤੀਤਿ – ਕਥਂ ਨੁ ਧੀਰਾ વਿਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘਂ, ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ।

    Kathaṃ nu dhīrā vitaranti oghaṃ, jātiṃ jaraṃ sokapariddavañcāti dhīrā kathaṃ oghañca jātiñca jarañca sokañca paridevañca taranti uttaranti pataranti samatikkamanti vītivattantīti – kathaṃ nu dhīrā vitaranti oghaṃ, jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca.

    ਤਂ ਮੇ ਮੁਨੀ ਸਾਧੁ વਿਯਾਕਰੋਹੀਤਿ। ਨ੍ਤਿ ਯਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮਿ ਯਂ ਯਾਚਾਮਿ ਯਂ ਅਜ੍ਝੇਸਾਮਿ ਯਂ ਪਸਾਦੇਮਿ। ਮੁਨੀਤਿ ਮੋਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਞਾਣਂ । ਯਾ ਪਞ੍ਞਾ ਪਜਾਨਨਾ…ਪੇ॰… ਅਮੋਹੋ ਧਮ੍ਮવਿਚਯੋ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ। ਭਗવਾ ਤੇਨ ਞਾਣੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਮੁਨਿ ਮੋਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਤੀਣਿ ਮੋਨੇਯ੍ਯਾਨਿ – ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ।

    Taṃ me munī sādhu viyākarohīti. Tanti yaṃ pucchāmi yaṃ yācāmi yaṃ ajjhesāmi yaṃ pasādemi. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ . Yā paññā pajānanā…pe… amoho dhammavicayo sammādiṭṭhi. Bhagavā tena ñāṇena samannāgato muni monappatto. Tīṇi moneyyāni – kāyamoneyyaṃ vacīmoneyyaṃ manomoneyyaṃ.

    ਕਤਮਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ? ਤਿવਿਧਾਨਂ ਕਾਯਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਂ ਪਹਾਨਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਤਿવਿਧਂ ਕਾਯਸੁਚਰਿਤਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਕਾਯਾਰਮ੍ਮਣੇ ਞਾਣਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਕਾਯਪਰਿਞ੍ਞਾ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਸਹਗਤੋ ਮਗ੍ਗੋ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਕਾਯੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ ਚਤੁਤ੍ਥਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਇਦਂ ਕਾਯਮੋਨੇਯ੍ਯਂ।

    Katamaṃ kāyamoneyyaṃ? Tividhānaṃ kāyaduccaritānaṃ pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Tividhaṃ kāyasucaritaṃ kāyamoneyyaṃ. Kāyārammaṇe ñāṇaṃ kāyamoneyyaṃ. Kāyapariññā kāyamoneyyaṃ. Pariññāsahagato maggo kāyamoneyyaṃ. Kāye chandarāgassa pahānaṃ kāyamoneyyaṃ. Kāyasaṅkhāranirodho catutthajjhānasamāpatti kāyamoneyyaṃ. Idaṃ kāyamoneyyaṃ.

    ਕਤਮਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ? ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਾਨਂ વਚੀਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਂ ਪਹਾਨਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਚਤੁਬ੍ਬਿਧਂ વਚੀਸੁਚਰਿਤਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। વਾਚਾਰਮ੍ਮਣੇ ਞਾਣਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। વਾਚਾਪਰਿਞ੍ਞਾ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਸਹਗਤੋ ਮਗ੍ਗੋ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। વਾਚਾਯ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। વਚੀਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ ਦੁਤਿਯਜ੍ਝਾਨਸਮਾਪਤ੍ਤਿ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਇਦਂ વਚੀਮੋਨੇਯ੍ਯਂ।

    Katamaṃ vacīmoneyyaṃ? Catubbidhānaṃ vacīduccaritānaṃ pahānaṃ vacīmoneyyaṃ. Catubbidhaṃ vacīsucaritaṃ vacīmoneyyaṃ. Vācārammaṇe ñāṇaṃ vacīmoneyyaṃ. Vācāpariññā vacīmoneyyaṃ. Pariññāsahagato maggo vacīmoneyyaṃ. Vācāya chandarāgassa pahānaṃ vacīmoneyyaṃ. Vacīsaṅkhāranirodho dutiyajjhānasamāpatti vacīmoneyyaṃ. Idaṃ vacīmoneyyaṃ.

    ਕਤਮਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ? ਤਿવਿਧਾਨਂ ਮਨੋਦੁਚ੍ਚਰਿਤਾਨਂ ਪਹਾਨਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਤਿવਿਧਂ ਮਨੋਸੁਚਰਿਤਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਚਿਤ੍ਤਾਰਮ੍ਮਣੇ ਞਾਣਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਚਿਤ੍ਤਪਰਿਞ੍ਞਾ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਪਰਿਞ੍ਞਾਸਹਗਤੋ ਮਗ੍ਗੋ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਚਿਤ੍ਤੇ ਛਨ੍ਦਰਾਗਸ੍ਸ ਪਹਾਨਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਚਿਤ੍ਤਸਙ੍ਖਾਰਨਿਰੋਧੋ ਸਞ੍ਞਾવੇਦਯਿਤਨਿਰੋਧਸਮਾਪਤ੍ਤਿ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ। ਇਦਂ ਮਨੋਮੋਨੇਯ੍ਯਂ ।

    Katamaṃ manomoneyyaṃ? Tividhānaṃ manoduccaritānaṃ pahānaṃ manomoneyyaṃ. Tividhaṃ manosucaritaṃ manomoneyyaṃ. Cittārammaṇe ñāṇaṃ manomoneyyaṃ. Cittapariññā manomoneyyaṃ. Pariññāsahagato maggo manomoneyyaṃ. Citte chandarāgassa pahānaṃ manomoneyyaṃ. Cittasaṅkhāranirodho saññāvedayitanirodhasamāpatti manomoneyyaṃ. Idaṃ manomoneyyaṃ .

    ਕਾਯਮੁਨਿਂ વਚੀਮੁਨਿਂ 37, ਮਨੋਮੁਨਿਮਨਾਸવਂ।

    Kāyamuniṃ vacīmuniṃ 38, manomunimanāsavaṃ;

    ਮੁਨਿਂ ਮੋਨੇਯ੍ਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਆਹੁ ਸਬ੍ਬਪ੍ਪਹਾਯਿਨਂ॥

    Muniṃ moneyyasampannaṃ, āhu sabbappahāyinaṃ.

    ਕਾਯਮੁਨਿਂ વਚੀਮੁਨਿਂ, ਮਨੋਮੁਨਿਮਨਾਸવਂ।

    Kāyamuniṃ vacīmuniṃ, manomunimanāsavaṃ;

    ਮੁਨਿਂ ਮੋਨੇਯ੍ਯਸਮ੍ਪਨ੍ਨਂ, ਆਹੁ ਨਿਨ੍ਹਾਤਪਾਪਕਨ੍ਤਿ॥

    Muniṃ moneyyasampannaṃ, āhu ninhātapāpakanti.

    ਇਮੇਹਿ ਤੀਹਿ ਮੋਨੇਯ੍ਯੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਾ। ਛ ਮੁਨਿਨੋ 39 – ਅਗਾਰਮੁਨਿਨੋ, ਅਨਗਾਰਮੁਨਿਨੋ, ਸੇਖਮੁਨਿਨੋ 40, ਅਸੇਖਮੁਨਿਨੋ, ਪਚ੍ਚੇਕਮੁਨਿਨੋ ਮੁਨਿਮੁਨਿਨੋਤਿ। ਕਤਮੇ ਅਗਾਰਮੁਨਿਨੋ? ਯੇ ਤੇ ਅਗਾਰਿਕਾ ਦਿਟ੍ਠਪਦਾ વਿਞ੍ਞਾਤਸਾਸਨਾ – ਇਮੇ ਅਗਾਰਮੁਨਿਨੋ। ਕਤਮੇ ਅਨਗਾਰਮੁਨਿਨੋ? ਯੇ ਤੇ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਦਿਟ੍ਠਪਦਾ વਿਞ੍ਞਾਤਸਾਸਨਾ – ਇਮੇ ਅਨਗਾਰਮੁਨਿਨੋ। ਸਤ੍ਤ ਸੇਖਾ ਸੇਖਮੁਨਿਨੋ। ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਅਸੇਖਮੁਨਿਨੋ। ਪਚ੍ਚੇਕਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ ਪਚ੍ਚੇਕਮੁਨਿਨੋ। ਤਥਾਗਤਾ ਅਰਹਨ੍ਤੋ ਸਮ੍ਮਾਸਮ੍ਬੁਦ੍ਧਾ ਮੁਨਿਮੁਨਿਨੋ।

    Imehi tīhi moneyyehi dhammehi samannāgatā. Cha munino 41 – agāramunino, anagāramunino, sekhamunino 42, asekhamunino, paccekamunino munimuninoti. Katame agāramunino? Ye te agārikā diṭṭhapadā viññātasāsanā – ime agāramunino. Katame anagāramunino? Ye te pabbajitā diṭṭhapadā viññātasāsanā – ime anagāramunino. Satta sekhā sekhamunino. Arahanto asekhamunino. Paccekasambuddhā paccekamunino. Tathāgatā arahanto sammāsambuddhā munimunino.

    ਨ ਮੋਨੇਨ ਮੁਨੀ 43 ਹੋਤਿ, ਮੂਲ਼੍ਹਰੂਪੋ ਅવਿਦ੍ਦਸੁ।

    Na monena munī 44 hoti, mūḷharūpo aviddasu;

    ਯੋ ਚ ਤੁਲਂવ ਪਗ੍ਗਯ੍ਹ, વਰਮਾਦਾਯ ਪਣ੍ਡਿਤੋ॥

    Yo ca tulaṃva paggayha, varamādāya paṇḍito.

    ਪਾਪਾਨਿ ਪਰਿવਜ੍ਜੇਤਿ, ਸ ਮੁਨੀ ਤੇਨ ਸੋ ਮੁਨਿ।

    Pāpāni parivajjeti, sa munī tena so muni;

    ਯੋ ਮੁਨਾਤਿ ਉਭੋ ਲੋਕੇ, ਮੁਨਿ ਤੇਨ ਪવੁਚ੍ਚਤਿ॥

    Yo munāti ubho loke, muni tena pavuccati.

    ਅਸਤਞ੍ਚ ਸਤਞ੍ਚ ਞਤ੍વਾ ਧਮ੍ਮਂ, ਅਜ੍ਝਤ੍ਤਂ ਬਹਿਦ੍ਧਾ ਚ ਸਬ੍ਬਲੋਕੇ।

    Asatañca satañca ñatvā dhammaṃ, ajjhattaṃ bahiddhā ca sabbaloke;

    ਦੇવਮਨੁਸ੍ਸੇਹਿ ਪੂਜਨੀਯੋ 45, ਸਙ੍ਗਜਾਲਮਤਿਚ੍ਚ 46 ਸੋ ਮੁਨੀਤਿ॥

    Devamanussehi pūjanīyo 47, saṅgajālamaticca 48 so munīti.

    ਸਾਧੁ વਿਯਾਕਰੋਹੀਤਿ ਤਂ ਸਾਧੁ ਆਚਿਕ੍ਖਾਹਿ ਦੇਸੇਹਿ ਪਞ੍ਞਪੇਹਿ ਪਟ੍ਠਪੇਹਿ વਿવਰਾਹਿ વਿਭਜਾਹਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਹਿ ਪਕਾਸੇਹੀਤਿ – ਤਂ ਮੇ ਮੁਨੀ ਸਾਧੁ વਿਯਾਕਰੋਹਿ। ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਤੁਲਿਤੋ ਤੀਰਿਤੋ વਿਭੂਤੋ વਿਭਾવਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋਤਿ – ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋ। ਤੇਨਾਹ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ –

    Sādhu viyākarohīti taṃ sādhu ācikkhāhi desehi paññapehi paṭṭhapehi vivarāhi vibhajāhi uttānīkarohi pakāsehīti – taṃ me munī sādhu viyākarohi. Tathā hi te vidito esadhammoti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammoti – tathā hi te vidito esa dhammo. Tenāha so brāhmaṇo –

    ‘‘ਯਂ ਤਂ ਅਪੁਚ੍ਛਿਮ੍ਹ ਅਕਿਤ੍ਤਯੀ ਨੋ, ਅਞ੍ਞਂ ਤਂ ਪੁਚ੍ਛਾਮ ਤਦਿਙ੍ਘ ਬ੍ਰੂਹਿ।

    ‘‘Yaṃ taṃ apucchimha akittayī no, aññaṃ taṃ pucchāma tadiṅgha brūhi;

    ਕਥਂ ਨੁ ਧੀਰਾ વਿਤਰਨ੍ਤਿ ਓਘਂ, ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ।

    Kathaṃ nu dhīrā vitaranti oghaṃ, jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca;

    ਤਂ ਮੇ ਮੁਨੀ ਸਾਧੁ વਿਯਾਕਰੋਹਿ, ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ॥

    Taṃ me munī sādhu viyākarohi, tathā hi te vidito esa dhammo’’ti.

    ੨੨.

    22.

    ਕਿਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮਂ, [ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ]

    Kittayissāmite dhammaṃ, [mettagūti bhagavā]

    ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਨੀਤਿਹਂ।

    Diṭṭhe dhamme anītihaṃ;

    ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਂ, ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਂ॥

    Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattikaṃ.

    ਕਿਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ। ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਆਦਿਕਲ੍ਯਾਣਂ ਮਜ੍ਝੇਕਲ੍ਯਾਣਂ ਪਰਿਯੋਸਾਨਕਲ੍ਯਾਣਂ ਸਾਤ੍ਥਂ ਸਬ੍ਯਞ੍ਜਨਂ ਕੇવਲਪਰਿਪੁਣ੍ਣਂ ਪਰਿਸੁਦ੍ਧਂ ਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯਂ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇ, ਚਤ੍ਤਾਰੋ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ , ਪਞ੍ਚਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ, ਪਞ੍ਚ ਬਲਾਨਿ, ਸਤ੍ਤ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ, ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਞ੍ਚ, ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਾਮਿਨਿਞ੍ਚ ਪਟਿਪਦਂ ਕਿਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਸ੍ਸਾਮਿ ਦੇਸੇਸ੍ਸਾਮਿ ਪਞ੍ਞਪੇਸ੍ਸਾਮਿ ਪਟ੍ਠਪੇਸ੍ਸਾਮਿ વਿવਰਿਸ੍ਸਾਮਿ વਿਭਜਿਸ੍ਸਾਮਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰਿਸ੍ਸਾਮਿ ਪਕਾਸਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ – ਕਿਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮਂ। ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਨਾਮੇਨ ਆਲਪਤਿ।

    Kittayissāmi te dhammanti. Dhammanti ādikalyāṇaṃ majjhekalyāṇaṃ pariyosānakalyāṇaṃ sātthaṃ sabyañjanaṃ kevalaparipuṇṇaṃ parisuddhaṃ brahmacariyaṃ, cattāro satipaṭṭhāne, cattāro sammappadhāne, cattāro iddhipāde , pañcindriyāni, pañca balāni, satta bojjhaṅge, ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ, nibbānañca, nibbānagāminiñca paṭipadaṃ kittayissāmi ācikkhissāmi desessāmi paññapessāmi paṭṭhapessāmi vivarissāmi vibhajissāmi uttānīkarissāmi pakāsissāmīti – kittayissāmi te dhammaṃ. Mettagūti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati.

    ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਨੀਤਿਹਨ੍ਤਿ। ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਞਾਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਤੁਲਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਤੀਰਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ વਿਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮੇ વਿਭਾવਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾਤਿ…ਪੇ॰… ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਞਾਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਤੁਲਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ ਤੀਰਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇ વਿਭੂਤੇ ਧਮ੍ਮੇ વਿਭਾવਿਤੇ ਧਮ੍ਮੇਤਿ – ਏવਮ੍ਪਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਅਥ વਾ, ਦੁਕ੍ਖੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਦੁਕ੍ਖਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਮੁਦਯੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਸਮੁਦਯਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਮਗ੍ਗੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਮਗ੍ਗਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮਿ, ਨਿਰੋਧੇ ਦਿਟ੍ਠੇ ਨਿਰੋਧਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ – ਏવਮ੍ਪਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮਿ। ਅਥ વਾ, ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਸਨ੍ਦਿਟ੍ਠਿਕਂ ਅਕਾਲਿਕਂ ਏਹਿਪਸ੍ਸਿਕਂ ਓਪਨੇਯ੍ਯਿਕਂ ਪਚ੍ਚਤ੍ਤਂ વੇਦਿਤਬ੍ਬਂ વਿਞ੍ਞੂਹੀਤਿ – ਏવਮ੍ਪਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ। ਅਨੀਤਿਹਨ੍ਤਿ ਨ ਇਤਿਹੀਤਿਹਂ ਨ ਇਤਿਕਿਰਾਯ ਨ ਪਰਮ੍ਪਰਾਯ ਨ ਪਿਟਕਸਮ੍ਪਦਾਯ ਨ ਤਕ੍ਕਹੇਤੁ ਨ ਨਯਹੇਤੁ ਨ ਆਕਾਰਪਰਿવਿਤਕ੍ਕੇਨ ਨ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿਜ੍ਝਾਨਕ੍ਖਨ੍ਤਿਯਾ, ਸਾਮਂ ਸਯਮਭਿਞ੍ਞਾਤਂ ਅਤ੍ਤਪਚ੍ਚਕ੍ਖਧਮ੍ਮਂ, ਤਂ ਕਥਯਿਸ੍ਸਾਮੀਤਿ – ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਨੀਤਿਹਂ।

    Diṭṭhe dhamme anītihanti. Diṭṭhe dhammeti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhamme sabbe saṅkhārā aniccāti…pe… yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhammanti diṭṭhe dhamme ñāte dhamme tulite dhamme tīrite dhamme vibhūte dhamme vibhāvite dhammeti – evampi diṭṭhe dhamme kathayissāmi. Atha vā, dukkhe diṭṭhe dukkhaṃ kathayissāmi, samudaye diṭṭhe samudayaṃ kathayissāmi, magge diṭṭhe maggaṃ kathayissāmi, nirodhe diṭṭhe nirodhaṃ kathayissāmīti – evampi diṭṭhe dhamme kathayissāmi. Atha vā, diṭṭhe dhamme sandiṭṭhikaṃ akālikaṃ ehipassikaṃ opaneyyikaṃ paccattaṃ veditabbaṃ viññūhīti – evampi diṭṭhe dhamme kathayissāmīti diṭṭhe dhamme. Anītihanti na itihītihaṃ na itikirāya na paramparāya na piṭakasampadāya na takkahetu na nayahetu na ākāraparivitakkena na diṭṭhinijjhānakkhantiyā, sāmaṃ sayamabhiññātaṃ attapaccakkhadhammaṃ, taṃ kathayissāmīti – diṭṭhe dhamme anītihaṃ.

    ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਨ੍ਤਿ ਯਂ વਿਦਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ, ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ વਿਦਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ, ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ… ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વਿਦਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਸਤੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸਤੋ – ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਸਤੋ…ਪੇ॰… ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਤੋ। ਚਰਨ੍ਤਿ ਚਰਨ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਇਰਿਯਨ੍ਤੋ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਪਾਲੇਨ੍ਤੋ ਯਪੇਨ੍ਤੋ ਯਾਪੇਨ੍ਤੋਤਿ – ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਂ।

    Yaṃviditvā sato caranti yaṃ viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato…pe… so vuccati sato. Caranti caranto viharanto iriyanto vattento pālento yapento yāpentoti – yaṃ viditvā sato caraṃ.

    ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ…ਪੇ॰… ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। વਿਸਤ੍ਤਿਕਾਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ? વਿਸਤਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਾਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਟਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਮਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਕ੍ਕਤੀਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਂਹਰਤੀਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਂવਾਦਿਕਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਮੂਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਫਲਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਪਰਿਭੋਗਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, વਿਸਾਲਾ વਾ ਪਨ ਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਰੂਪੇ ਸਦ੍ਦੇ ਗਨ੍ਧੇ ਰਸੇ ਫੋਟ੍ਠਬ੍ਬੇ ਕੁਲੇ ਗਣੇ ਆવਾਸੇ ਲਾਭੇ ਯਸੇ ਪਸਂਸਾਯ ਸੁਖੇ ਚੀવਰੇ ਪਿਣ੍ਡਪਾਤੇ ਸੇਨਾਸਨੇ ਗਿਲਾਨਪਚ੍ਚਯਭੇਸਜ੍ਜਪਰਿਕ੍ਖਾਰੇ ਕਾਮਧਾਤੁਯਾ ਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਅਰੂਪਧਾਤੁਯਾ ਕਾਮਭવੇ ਰੂਪਭવੇ ਅਰੂਪਭવੇ ਸਞ੍ਞਾਭવੇ ਅਸਞ੍ਞਾਭવੇ ਨੇવਸਞ੍ਞਾਨਾਸਞ੍ਞਾਭવੇ ਏਕવੋਕਾਰਭવੇ ਚਤੁવੋਕਾਰਭવੇ ਪਞ੍ਚવੋਕਾਰਭવੇ ਅਤੀਤੇ ਅਨਾਗਤੇ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇ ਦਿਟ੍ਠਸੁਤਮੁਤવਿਞ੍ਞਾਤਬ੍ਬੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ વਿਸਟਾ વਿਤ੍ਥਤਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। ਲੋਕੇਤਿ ਅਪਾਯਲੋਕੇ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ ਦੇવਲੋਕੇ ਖਨ੍ਧਲੋਕੇ ਧਾਤੁਲੋਕੇ ਆਯਤਨਲੋਕੇ। ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ વੇਸਾ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ 49, ਲੋਕੇ વੇਤਂ વਿਸਤ੍ਤਿਕਂ ਸਤੋ ਤਰੇਯ੍ਯ ਉਤ੍ਤਰੇਯ੍ਯ ਪਤਰੇਯ੍ਯ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ વੀਤਿવਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਂ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    Tare loke visattikanti visattikā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā? Visatāti visattikā, visālāti visattikā, visaṭāti visattikā, visamāti visattikā, visakkatīti visattikā, visaṃharatīti visattikā, visaṃvādikāti visattikā, visamūlāti visattikā, visaphalāti visattikā, visaparibhogāti visattikā, visālā vā pana sā taṇhā rūpe sadde gandhe rase phoṭṭhabbe kule gaṇe āvāse lābhe yase pasaṃsāya sukhe cīvare piṇḍapāte senāsane gilānapaccayabhesajjaparikkhāre kāmadhātuyā rūpadhātuyā arūpadhātuyā kāmabhave rūpabhave arūpabhave saññābhave asaññābhave nevasaññānāsaññābhave ekavokārabhave catuvokārabhave pañcavokārabhave atīte anāgate paccuppanne diṭṭhasutamutaviññātabbesu dhammesu visaṭā vitthatāti visattikā. Loketi apāyaloke manussaloke devaloke khandhaloke dhātuloke āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā 50, loke vetaṃ visattikaṃ sato tareyya uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyāti – tare loke visattikaṃ. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ਕਿਤ੍ਤਯਿਸ੍ਸਾਮਿ ਤੇ ਧਮ੍ਮਂ, [ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ]

    ‘‘Kittayissāmi te dhammaṃ, [mettagūti bhagavā]

    ਦਿਟ੍ਠੇ ਧਮ੍ਮੇ ਅਨੀਤਿਹਂ।

    Diṭṭhe dhamme anītihaṃ;

    ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਂ, ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattika’’nti.

    ੨੩.

    23.

    ਤਞ੍ਚਾਹਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ, ਮਹੇਸਿ ਧਮ੍ਮਮੁਤ੍ਤਮਂ।

    Tañcāhaṃ abhinandāmi, mahesi dhammamuttamaṃ;

    ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਂ, ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਂ॥

    Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattikaṃ.

    ਤਞ੍ਚਾਹਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਾਮੀਤਿ। ਨ੍ਤਿ ਤੁਯ੍ਹਂ વਚਨਂ ਬ੍ਯਪ੍ਪਥਂ 51 ਦੇਸਨਂ ਅਨੁਸਾਸਨਂ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਂ 52। ਨਨ੍ਦਾਮੀਤਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ ਮੋਦਾਮਿ ਅਨੁਮੋਦਾਮਿ ਇਚ੍ਛਾਮਿ ਸਾਦਿਯਾਮਿ ਯਾਚਾਮਿ ਪਤ੍ਥਯਾਮਿ ਪਿਹਯਾਮਿ ਅਭਿਜਪ੍ਪਾਮੀਤਿ – ਤਞ੍ਚਾਹਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ।

    Tañcāhaṃ abhinandāmīti. Tanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ 53 desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ 54. Nandāmīti abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi yācāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmīti – tañcāhaṃ abhinandāmi.

    ਮਹੇਸਿ ਧਮ੍ਮਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ। ਮਹੇਸੀਤਿ ਕਿਂ ਮਹੇਸਿ ਭਗવਾ, ਮਹਨ੍ਤਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ 55 ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਨ੍ਤਂ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ…ਪੇ॰… ਮਹਨ੍ਤਂ ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… ਮਹਨ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… ਮਹਨ੍ਤਂ વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਤਮੋਕਾਯਸ੍ਸ ਪਦਾਲਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ વਿਪਲ੍ਲਾਸਸ੍ਸ ਪਭੇਦਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਤਣ੍ਹਾਸਲ੍ਲਸ੍ਸ ਅਬ੍ਬਹਨਂ 56 ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਘਾਤਸ੍ਸ વਿਨਿવੇਠਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਮਾਨਧਜਸ੍ਸ ਪਪਾਤਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸ੍ਸ વੂਪਸਮਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਓਘਸ੍ਸ ਨਿਤ੍ਥਰਣਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਭਾਰਸ੍ਸ ਨਿਕ੍ਖੇਪਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਸਂਸਾਰવਟ੍ਟਸ੍ਸ ਉਪਚ੍ਛੇਦਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਸਨ੍ਤਾਪਸ੍ਸ ਨਿਬ੍ਬਾਪਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਪਰਿਲ਼ਾਹਸ੍ਸ ਪਟਿਪ੍ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਿਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਤੋ ਧਮ੍ਮਧਜਸ੍ਸ ਉਸ੍ਸਾਪਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹਨ੍ਤੇ ਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨੇ…ਪੇ॰… ਮਹਨ੍ਤੇ ਸਮ੍ਮਪ੍ਪਧਾਨੇ… ਮਹਨ੍ਤੇ ਇਦ੍ਧਿਪਾਦੇ… ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਿ… ਮਹਨ੍ਤਾਨਿ ਬਲਾਨਿ… ਮਹਨ੍ਤੇ ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੇ… ਮਹਨ੍ਤਂ ਅਰਿਯਂ ਅਟ੍ਠਙ੍ਗਿਕਂ ਮਗ੍ਗਂ… ਮਹਨ੍ਤਂ ਪਰਮਤ੍ਥਂ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ, ਮਹੇਸਕ੍ਖੇਹਿ ਸਤ੍ਤੇਹਿ ਏਸਿਤੋ ਗવੇਸਿਤੋ ਪਰਿਯੇਸਿਤੋ – ‘‘ਕਹਂ ਬੁਦ੍ਧੋ, ਕਹਂ ਭਗવਾ, ਕਹਂ ਦੇવਦੇવੋ, ਕਹਂ ਨਰਾਸਭੋ’’ਤਿ ਮਹੇਸਿ। ਧਮ੍ਮਮੁਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਧਮ੍ਮਮੁਤ੍ਤਂਮਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਯੋ ਸੋ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋ ਸਬ੍ਬੂਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯੋ વਿਰਾਗੋ ਨਿਰੋਧੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਉਤ੍ਤਮਨ੍ਤਿ ਅਗ੍ਗਂ ਸੇਟ੍ਠਂ વਿਸੇਟ੍ਠਂ ਪਾਮੋਕ੍ਖਂ ਉਤ੍ਤਮਂ ਪવਰਂ ਧਮ੍ਮਨ੍ਤਿ – ਮਹੇਸਿ ਧਮ੍ਮਮੁਤ੍ਤਮਂ।

    Mahesidhammamuttamanti. Mahesīti kiṃ mahesi bhagavā, mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esī gavesī 57 pariyesīti mahesi, mahantaṃ samādhikkhandhaṃ…pe… mahantaṃ paññākkhandhaṃ… mahantaṃ vimuttikkhandhaṃ… mahantaṃ vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato tamokāyassa padālanaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato vipallāsassa pabhedanaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato taṇhāsallassa abbahanaṃ 58 esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato diṭṭhisaṅghātassa viniveṭhanaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato mānadhajassa papātanaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato abhisaṅkhārassa vūpasamaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato oghassa nittharaṇaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato bhārassa nikkhepanaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato saṃsāravaṭṭassa upacchedaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato santāpassa nibbāpanaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato pariḷāhassa paṭippassaddhiṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahato dhammadhajassa ussāpanaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahante satipaṭṭhāne…pe… mahante sammappadhāne… mahante iddhipāde… mahantāni indriyāni… mahantāni balāni… mahante bojjhaṅge… mahantaṃ ariyaṃ aṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ… mahantaṃ paramatthaṃ amataṃ nibbānaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi, mahesakkhehi sattehi esito gavesito pariyesito – ‘‘kahaṃ buddho, kahaṃ bhagavā, kahaṃ devadevo, kahaṃ narāsabho’’ti mahesi. Dhammamuttamanti dhammamuttaṃmaṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. Uttamanti aggaṃ seṭṭhaṃ viseṭṭhaṃ pāmokkhaṃ uttamaṃ pavaraṃ dhammanti – mahesi dhammamuttamaṃ.

    ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਨ੍ਤਿ વਿਦਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ, ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਅਨਿਚ੍ਚਾ’’ਤਿ વਿਦਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ, ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਸਙ੍ਖਾਰਾ ਦੁਕ੍ਖਾ’’ਤਿ… ‘‘ਸਬ੍ਬੇ ਧਮ੍ਮਾ ਅਨਤ੍ਤਾ’’ਤਿ…ਪੇ॰… ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮੁਦਯਧਮ੍ਮਂ ਸਬ੍ਬਂ ਤਂ ਨਿਰੋਧਧਮ੍ਮ’’ਨ੍ਤਿ વਿਦਿਤਂ ਕਤ੍વਾ ਤੁਲਯਿਤ੍વਾ ਤੀਰਯਿਤ੍વਾ વਿਭਾવਯਿਤ੍વਾ વਿਭੂਤਂ ਕਤ੍વਾ। ਸਤੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸਤੋ – ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਸਤੋ, વੇਦਨਾਸੁ…ਪੇ॰… ਚਿਤ੍ਤੇ… ਧਮ੍ਮੇਸੁ… ਧਮ੍ਮਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ ਸਤੋ… ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਤੋ। ਚਰਨ੍ਤਿ ਚਰਨ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਇਰਿਯਨ੍ਤੋ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਪਾਲੇਨ੍ਤੋ ਯਪੇਨ੍ਤੋ ਯਾਪੇਨ੍ਤੋਤਿ – ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਂ।

    Yaṃ viditvā sato caranti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā aniccā’’ti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā, ‘‘sabbe saṅkhārā dukkhā’’ti… ‘‘sabbe dhammā anattā’’ti…pe… ‘‘yaṃ kiñci samudayadhammaṃ sabbaṃ taṃ nirodhadhamma’’nti viditaṃ katvā tulayitvā tīrayitvā vibhāvayitvā vibhūtaṃ katvā. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato, vedanāsu…pe… citte… dhammesu… dhammānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento sato… so vuccati sato. Caranti caranto viharanto iriyanto vattento pālento yapento yāpentoti – yaṃ viditvā sato caraṃ.

    ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ…ਪੇ॰… ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। વਿਸਤ੍ਤਿਕਾਤਿ ਕੇਨਟ੍ਠੇਨ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ…ਪੇ॰… વਿਸਟਾ વਿਤ੍ਥਤਾਤਿ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ। ਲੋਕੇਤਿ ਅਪਾਯਲੋਕੇ…ਪੇ॰… ਆਯਤਨਲੋਕੇ। ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਨ੍ਤਿ ਲੋਕੇ વੇਸਾ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ, ਲੋਕੇ વੇਤਂ વਿਸਤ੍ਤਿਕਂ ਸਤੋ ਤਰੇਯ੍ਯ ਉਤ੍ਤਰੇਯ੍ਯ ਪਤਰੇਯ੍ਯ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮੇਯ੍ਯ વੀਤਿવਤ੍ਤੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਂ। ਤੇਨਾਹ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ –

    Tareloke visattikanti visattikā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Visattikāti kenaṭṭhena visattikā…pe… visaṭā vitthatāti visattikā. Loketi apāyaloke…pe… āyatanaloke. Tare loke visattikanti loke vesā visattikā, loke vetaṃ visattikaṃ sato tareyya uttareyya patareyya samatikkameyya vītivatteyyāti – tare loke visattikaṃ. Tenāha so brāhmaṇo –

    ‘‘ਤਞ੍ਚਾਹਂ ਅਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ, ਮਹੇਸਿ ਧਮ੍ਮਮੁਤ੍ਤਮਂ।

    ‘‘Tañcāhaṃ abhinandāmi, mahesi dhammamuttamaṃ;

    ਯਂ વਿਦਿਤ੍વਾ ਸਤੋ ਚਰਂ, ਤਰੇ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Yaṃ viditvā sato caraṃ, tare loke visattika’’nti.

    ੨੪.

    24.

    ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨਾਸਿ, [ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ]

    Yaṃ kiñci sampajānāsi, [mettagūti bhagavā]

    ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇ।

    Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe;

    ਏਤੇਸੁ ਨਨ੍ਦਿਞ੍ਚ ਨਿવੇਸਨਞ੍ਚ, ਪਨੁਜ੍ਜ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਭવੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇ॥

    Etesu nandiñca nivesanañca, panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe.

    ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨਾਸੀਤਿ ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਪਜਾਨਾਸਿ ਆਜਾਨਾਸਿ વਿਜਾਨਾਸਿ ਪਟਿવਿਜਾਨਾਸਿ ਪਟਿવਿਜ੍ਝਸੀਤਿ – ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨਾਸਿ। ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ ਤਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ ਨਾਮੇਨ ਆਲਪਤਿ। ਭਗવਾਤਿ ਗਾਰવਾਧਿવਚਨਮੇਤਂ…ਪੇ॰… ਸਚ੍ਛਿਕਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਭਗવਾਤਿ – ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ।

    Yaṃ kiñci sampajānāsīti yaṃ kiñci pajānāsi ājānāsi vijānāsi paṭivijānāsi paṭivijjhasīti – yaṃ kiñci sampajānāsi. Mettagūti bhagavā taṃ brāhmaṇaṃ nāmena ālapati. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti – mettagūti bhagavā.

    ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ। ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਅਨਾਗਤਂ 59; ਅਧੋਤਿ ਅਤੀਤਂ; ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਪਚ੍ਚੁਪ੍ਪਨ੍ਨਂ। ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਦੇવਲੋਕੋ; ਅਧੋਤਿ ਨਿਰਯਲੋਕੋ; ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੋ। ਅਥ વਾ, ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ; ਅਧੋਤਿ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ; ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਅਬ੍ਯਾਕਤਾ ਧਮ੍ਮਾ। ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਅਰੂਪਧਾਤੁ; ਅਧੋਤਿ ਕਾਮਧਾਤੁ; ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਰੂਪਧਾਤੁ। ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਸੁਖਾ વੇਦਨਾ; ਅਧੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖਾ વੇਦਨਾ; ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ ਅਦੁਕ੍ਖਮਸੁਖਾ વੇਦਨਾ। ਉਦ੍ਧਨ੍ਤਿ ਉਦ੍ਧਂ ਪਾਦਤਲਾ; ਅਧੋਤਿ ਅਧੋ ਕੇਸਮਤ੍ਥਕਾ; ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇਤਿ વੇਮਜ੍ਝੇਤਿ – ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇ।

    Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjheti. Uddhanti anāgataṃ 60; adhoti atītaṃ; tiriyañcāpi majjheti paccuppannaṃ. Uddhanti devaloko; adhoti nirayaloko; tiriyañcāpi majjheti manussaloko. Atha vā, uddhanti kusalā dhammā; adhoti akusalā dhammā; tiriyañcāpi majjheti abyākatā dhammā. Uddhanti arūpadhātu; adhoti kāmadhātu; tiriyañcāpi majjheti rūpadhātu. Uddhanti sukhā vedanā; adhoti dukkhā vedanā; tiriyañcāpi majjheti adukkhamasukhā vedanā. Uddhanti uddhaṃ pādatalā; adhoti adho kesamatthakā; tiriyañcāpi majjheti vemajjheti – uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe.

    ਏਤੇਸੁ ਨਨ੍ਦਿਞ੍ਚ ਨਿવੇਸਨਞ੍ਚ, ਪਨੁਜ੍ਜ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਭવੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇਤਿ ਏਤੇਸੂਤਿ ਆਚਿਕ੍ਖਿਤੇਸੁ ਦੇਸਿਤੇਸੁ ਪਞ੍ਞਪਿਤੇਸੁ ਪਟ੍ਠਪਿਤੇਸੁ વਿવਰਿਤੇਸੁ વਿਭਜਿਤੇਸੁ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਤੇਸੁ ਪਕਾਸਿਤੇਸੁ। ਨਨ੍ਦੀ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ…ਪੇ॰… ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਨਿવੇਸਨਨ੍ਤਿ ਦ੍વੇ ਨਿવੇਸਨਾ – ਤਣ੍ਹਾਨਿવੇਸਨਾ ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿવੇਸਨਾ ਚ। ਕਤਮਾ ਤਣ੍ਹਾ ਨਿવੇਸਨਾ? ਯਾવਤਾ ਤਣ੍ਹਾਸਙ੍ਖਾਤੇਨ …ਪੇ॰… ਅਯਂ ਤਣ੍ਹਾਨਿવੇਸਨਾ। ਕਤਮਾ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿવੇਸਨਾ? વੀਸਤਿવਤ੍ਥੁਕਾ ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ …ਪੇ॰… ਅਯਂ ਦਿਟ੍ਠਿਨਿવੇਸਨਾ।

    Etesu nandiñca nivesanañca, panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭheti etesūti ācikkhitesu desitesu paññapitesu paṭṭhapitesu vivaritesu vibhajitesu uttānīkatesu pakāsitesu. Nandī vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Nivesananti dve nivesanā – taṇhānivesanā ca diṭṭhinivesanā ca. Katamā taṇhā nivesanā? Yāvatā taṇhāsaṅkhātena …pe… ayaṃ taṇhānivesanā. Katamā diṭṭhinivesanā? Vīsativatthukā sakkāyadiṭṭhi …pe… ayaṃ diṭṭhinivesanā.

    ਪਨੁਜ੍ਜ વਿਞ੍ਞਾਣਨ੍ਤਿ ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਹਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਹਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ, ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਹਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਂ। ਏਤੇਸੁ ਨਨ੍ਦਿਞ੍ਚ ਨਿવੇਸਨਞ੍ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਹਗਤਞ੍ਚ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਨੁਜ੍ਜ ਪਨੁਜ੍ਜ ਨੁਦ ਪਨੁਦ ਜਹ ਪਜਹ વਿਨੋਦੇਹਿ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੋਹਿ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਹੀਤਿ – ਏਤੇਸੁ ਨਨ੍ਦਿਞ੍ਚ ਨਿવੇਸਨਞ੍ਚ ਪਨੁਜ੍ਜ વਿਞ੍ਞਾਣਂ।

    Panujja viññāṇanti puññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, apuññābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ, āneñjābhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇaṃ. Etesu nandiñca nivesanañca abhisaṅkhārasahagatañca viññāṇaṃ nujja panujja nuda panuda jaha pajaha vinodehi byantīkarohi anabhāvaṃ gamehīti – etesu nandiñca nivesanañca panujja viññāṇaṃ.

    ਭવੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇਤਿ। ਭવਾਤਿ ਦ੍વੇ ਭવਾ – ਕਮ੍ਮਭવੋ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕੋ ਚ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ। ਕਤਮੋ ਕਮ੍ਮਭવੋ? ਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਅਪੁਞ੍ਞਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ ਆਨੇਞ੍ਜਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰੋ – ਅਯਂ ਕਮ੍ਮਭવੋ। ਕਤਮੋ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕੋ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ? ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਾ ਰੂਪਂ વੇਦਨਾ ਸਞ੍ਞਾ ਸਙ੍ਖਾਰਾ વਿਞ੍ਞਾਣਂ – ਅਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕੋ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ। ਭવੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇਤਿ ਨਨ੍ਦਿਞ੍ਚ ਨਿવੇਸਨਞ੍ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਹਗਤਂ વਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਭવਞ੍ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਞ੍ਚ ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤੋ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਨ੍ਤੋ ਕਮ੍ਮਭવੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯ ਨ ਸਨ੍ਤਿਟ੍ਠੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਪਨੁਜ੍ਜ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਭવੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    Bhave na tiṭṭheti. Bhavāti dve bhavā – kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo. Katamo kammabhavo? Puññābhisaṅkhāro apuññābhisaṅkhāro āneñjābhisaṅkhāro – ayaṃ kammabhavo. Katamo paṭisandhiko punabbhavo? Paṭisandhikā rūpaṃ vedanā saññā saṅkhārā viññāṇaṃ – ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo. Bhave na tiṭṭheti nandiñca nivesanañca abhisaṅkhārasahagataṃ viññāṇañca kammabhavañca paṭisandhikañca punabbhavaṃ pajahanto vinodento byantīkaronto anabhāvaṃ gamento kammabhave na tiṭṭheyya paṭisandhike punabbhave na tiṭṭheyya na santiṭṭheyyāti – panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ਯਂ ਕਿਞ੍ਚਿ ਸਮ੍ਪਜਾਨਾਸਿ, [ਮੇਤ੍ਤਗੂਤਿ ਭਗવਾ]

    ‘‘Yaṃ kiñci sampajānāsi, [mettagūti bhagavā]

    ਉਦ੍ਧਂ ਅਧੋ ਤਿਰਿਯਞ੍ਚਾਪਿ ਮਜ੍ਝੇ।

    Uddhaṃ adho tiriyañcāpi majjhe;

    ਏਤੇਸੁ ਨਨ੍ਦਿਞ੍ਚ ਨਿવੇਸਨਞ੍ਚ, ਪਨੁਜ੍ਜ વਿਞ੍ਞਾਣਂ ਭવੇ ਨ ਤਿਟ੍ਠੇ’’ਤਿ॥

    Etesu nandiñca nivesanañca, panujja viññāṇaṃ bhave na tiṭṭhe’’ti.

    ੨੫.

    25.

    ਏવਂવਿਹਾਰੀ ਸਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ,

    Evaṃvihārī sato appamatto,

    ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਰਂ ਹਿਤ੍વਾ ਮਮਾਯਿਤਾਨਿ।

    Bhikkhucaraṃ hitvā mamāyitāni;

    ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ, ਇਧੇવ વਿਦ੍વਾ ਪਜਹੇਯ੍ਯ ਦੁਕ੍ਖਂ॥

    Jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca, idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ.

    ਏવਂવਿਹਾਰੀ ਸਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ। ਏવਂવਿਹਾਰੀਤਿ ਨਨ੍ਦਿਞ੍ਚ ਨਿવੇਸਨਞ੍ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਸਹਗਤવਿਞ੍ਞਾਣਞ੍ਚ ਕਮ੍ਮਭવਞ੍ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕਞ੍ਚ ਪੁਨਬ੍ਭવਂ ਪਜਹਨ੍ਤੋ વਿਨੋਦੇਨ੍ਤੋ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੋਨ੍ਤੋ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਨ੍ਤੋਤਿ – ਏવਂવਿਹਾਰੀ। ਸਤੋਤਿ ਚਤੂਹਿ ਕਾਰਣੇਹਿ ਸਤੋ – ਕਾਯੇ ਕਾਯਾਨੁਪਸ੍ਸਨਾਸਤਿਪਟ੍ਠਾਨਂ ਭਾવੇਨ੍ਤੋ…ਪੇ॰… ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਸਤੋ। ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋਤਿ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਕਾਰੀ ਸਾਤਚ੍ਚਕਾਰੀ ਅਟ੍ਠਿਤਕਾਰੀ ਅਨੋਲੀਨવੁਤ੍ਤੀ 61 ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਚ੍ਛਨ੍ਦੋ ਅਨਿਕ੍ਖਿਤ੍ਤਧੁਰੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ – ‘‘ਕਥਾਹਂ 62 ਅਪਰਿਪੂਰਂ વਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਪੂਰੇਯ੍ਯਂ, ਪਰਿਪੂਰਂ વਾ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ ਚ વਾਯਾਮੋ ਚ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਚ ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹੀ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿવਾਨੀ 63 ਚ ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ ਆਤਪ੍ਪਂ ਪਧਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਯੋਗੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ‘‘ਕਥਾਹਂ ਅਪਰਿਪੂਰਂ વਾ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧਂ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਪਰਿਪੂਰੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਪੂਰਂ વਾ વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਤਤ੍ਥ ਤਤ੍ਥ ਪਞ੍ਞਾਯ ਅਨੁਗ੍ਗਣ੍ਹੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ ਚ વਾਯਾਮੋ ਚ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਚ ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹੀ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿવਾਨੀ ਚ ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ ਆਤਪ੍ਪਂ ਪਧਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਯੋਗੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ। ‘‘ਕਥਾਹਂ ਅਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ વਾ ਦੁਕ੍ਖਂ ਪਰਿਜਾਨੇਯ੍ਯਂ, ਅਪ੍ਪਹੀਨੇ વਾ ਕਿਲੇਸੇ ਪਜਹੇਯ੍ਯਂ , ਅਭਾવਿਤਂ વਾ ਮਗ੍ਗਂ ਭਾવੇਯ੍ਯਂ, ਅਸਚ੍ਛਿਕਤਂ વਾ ਨਿਰੋਧਂ ਸਚ੍ਛਿਕਰੇਯ੍ਯ’’ਨ੍ਤਿ ਯੋ ਤਤ੍ਥ ਛਨ੍ਦੋ ਚ વਾਯਾਮੋ ਚ ਉਸ੍ਸਾਹੋ ਚ ਉਸ੍ਸੋਲ਼੍ਹੀ ਚ ਅਪ੍ਪਟਿવਾਨੀ ਚ ਸਤਿ ਚ ਸਮ੍ਪਜਞ੍ਞਞ੍ਚ ਆਤਪ੍ਪਂ ਪਧਾਨਂ ਅਧਿਟ੍ਠਾਨਂ ਅਨੁਯੋਗੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ ਅਪ੍ਪਮਾਦੋ ਕੁਸਲੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੂਤਿ – ਏવਂવਿਹਾਰੀ ਸਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ।

    Evaṃvihārīsato appamattoti. Evaṃvihārīti nandiñca nivesanañca abhisaṅkhārasahagataviññāṇañca kammabhavañca paṭisandhikañca punabbhavaṃ pajahanto vinodento byantīkaronto anabhāvaṃ gamentoti – evaṃvihārī. Satoti catūhi kāraṇehi sato – kāye kāyānupassanāsatipaṭṭhānaṃ bhāvento…pe… so vuccati sato. Appamattoti sakkaccakārī sātaccakārī aṭṭhitakārī anolīnavuttī 64 anikkhittacchando anikkhittadhuro appamatto kusalesu dhammesu – ‘‘kathāhaṃ 65 aparipūraṃ vā sīlakkhandhaṃ paripūreyyaṃ, paripūraṃ vā sīlakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggaṇheyya’’nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī 66 ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesu. ‘‘Kathāhaṃ aparipūraṃ vā samādhikkhandhaṃ…pe… paññākkhandhaṃ… vimuttikkhandhaṃ… vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ paripūreyyaṃ paripūraṃ vā vimuttiñāṇadassanakkhandhaṃ tattha tattha paññāya anuggaṇheyya’’nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesu. ‘‘Kathāhaṃ apariññātaṃ vā dukkhaṃ parijāneyyaṃ, appahīne vā kilese pajaheyyaṃ , abhāvitaṃ vā maggaṃ bhāveyyaṃ, asacchikataṃ vā nirodhaṃ sacchikareyya’’nti yo tattha chando ca vāyāmo ca ussāho ca ussoḷhī ca appaṭivānī ca sati ca sampajaññañca ātappaṃ padhānaṃ adhiṭṭhānaṃ anuyogo appamatto appamādo kusalesu dhammesūti – evaṃvihārī sato appamatto.

    ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਰਂ ਹਿਤ੍વਾ ਮਮਾਯਿਤਾਨੀਤਿ। ਭਿਕ੍ਖੂਤਿ ਪੁਥੁਜ੍ਜਨਕਲ੍ਯਾਣਕੋ 67 વਾ ਭਿਕ੍ਖੁ ਸੇਕ੍ਖੋ વਾ ਭਿਕ੍ਖੁ। ਚਰਨ੍ਤਿ ਚਰਨ੍ਤੋ વਿਹਰਨ੍ਤੋ ਇਰਿਯਨ੍ਤੋ વਤ੍ਤੇਨ੍ਤੋ ਪਾਲੇਨ੍ਤੋ ਯਪੇਨ੍ਤੋ ਯਾਪੇਨ੍ਤੋ। ਮਮਤ੍ਤਾਤਿ ਦ੍વੇ ਮਮਤ੍ਤਾ – ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਞ੍ਚ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਞ੍ਚ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਂ…ਪੇ॰… ਇਦਂ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਂ… ਤਣ੍ਹਾਮਮਤ੍ਤਂ ਪਹਾਯ ਦਿਟ੍ਠਿਮਮਤ੍ਤਂ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਜ੍ਜਿਤ੍વਾ ਮਮਤ੍ਤੇ ਜਹਿਤ੍વਾ ਚਜਿਤ੍વਾ ਪਜਹਿਤ੍વਾ વਿਨੋਦੇਤ੍વਾ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰਿਤ੍વਾ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਤ੍વਾਤਿ – ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਰਂ ਹਿਤ੍વਾ ਮਮਾਯਿਤਾਨਿ।

    Bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitānīti. Bhikkhūti puthujjanakalyāṇako 68 vā bhikkhu sekkho vā bhikkhu. Caranti caranto viharanto iriyanto vattento pālento yapento yāpento. Mamattāti dve mamattā – taṇhāmamattañca diṭṭhimamattañca…pe… idaṃ taṇhāmamattaṃ…pe… idaṃ diṭṭhimamattaṃ… taṇhāmamattaṃ pahāya diṭṭhimamattaṃ paṭinissajjitvā mamatte jahitvā cajitvā pajahitvā vinodetvā byantīkaritvā anabhāvaṃ gametvāti – bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni.

    ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ, ਇਧੇવ વਿਦ੍વਾ ਪਜਹੇਯ੍ਯ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਜਾਤੀਤਿ ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਜਰਨ੍ਤਿ ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਸੋਕੋਤਿ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਪਰਿਦੇવੋਤਿ ਞਾਤਿਬ੍ਯਸਨੇਨ વਾ ਫੁਟ੍ਠਸ੍ਸ…ਪੇ॰… ਇਧਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ…ਪੇ॰… ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇ। વਿਦ੍વਾਤਿ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਞਾਣੀ વਿਭਾવੀ ਮੇਧਾવੀ। ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਂ…ਪੇ॰… ਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਦੁਕ੍ਖਂ। ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ, ਇਧੇવ વਿਦ੍વਾ ਪਜਹੇਯ੍ਯ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਞਾਣੀ વਿਭਾવੀ ਮੇਧਾવੀ ਇਧੇવ ਜਾਤਿਞ੍ਚ ਜਰਞ੍ਚ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ ਦੁਕ੍ਖਞ੍ਚ ਪਜਹੇਯ੍ਯ વਿਨੋਦੇਯ੍ਯ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੇਯ੍ਯ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ, ਇਧੇવ વਿਦ੍વਾ ਪਜਹੇਯ੍ਯ ਦੁਕ੍ਖਂ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    Jātiṃjaraṃ sokapariddavañca, idheva vidvā pajaheyya dukkhanti. Jātīti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… jaranti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… sokoti ñātibyasanena vā phuṭṭhassa…pe… paridevoti ñātibyasanena vā phuṭṭhassa…pe… idhāti imissā diṭṭhiyā…pe… imasmiṃ manussaloke. Vidvāti vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Dukkhanti jātidukkhaṃ…pe… domanassupāyāsadukkhaṃ. Jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca, idheva vidvā pajaheyya dukkhanti vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī idheva jātiñca jarañca sokapariddavañca dukkhañca pajaheyya vinodeyya byantīkareyya anabhāvaṃ gameyyāti – jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca, idheva vidvā pajaheyya dukkhaṃ. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ਏવਂવਿਹਾਰੀ ਸਤੋ ਅਪ੍ਪਮਤ੍ਤੋ, ਭਿਕ੍ਖੁ ਚਰਂ ਹਿਤ੍વਾ ਮਮਾਯਿਤਾਨਿ।

    ‘‘Evaṃvihārī sato appamatto, bhikkhu caraṃ hitvā mamāyitāni;

    ਜਾਤਿਂ ਜਰਂ ਸੋਕਪਰਿਦ੍ਦવਞ੍ਚ, ਇਧੇવ વਿਦ੍વਾ ਪਜਹੇਯ੍ਯ ਦੁਕ੍ਖ’’ਨ੍ਤਿ॥

    Jātiṃ jaraṃ sokapariddavañca, idheva vidvā pajaheyya dukkha’’nti.

    ੨੬.

    26.

    ਏਤਾਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ વਚੋ ਮਹੇਸਿਨੋ, ਸੁਕਿਤ੍ਤਿਤਂ ਗੋਤਮਨੂਪਧੀਕਂ।

    Etābhinandāmivaco mahesino, sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ;

    ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਭਗવਾ ਪਹਾਸਿ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋ॥

    Addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ, tathā hi te vidito esa dhammo.

    ਏਤਾਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ વਚੋ ਮਹੇਸਿਨੋਤਿ। ਏਤਨ੍ਤਿ ਤੁਯ੍ਹਂ વਚਨਂ ਬ੍ਯਪ੍ਪਥਂ ਦੇਸਨਂ ਅਨੁਸਾਸਨਂ ਅਨੁਸਿਟ੍ਠਂ ਨਨ੍ਦਾਮਿ ਅਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ ਮੋਦਾਮਿ ਅਨੁਮੋਦਾਮਿ ਇਚ੍ਛਾਮਿ ਸਾਦਿਯਾਮਿ ਪਤ੍ਥਯਾਮਿ ਪਿਹਯਾਮਿ ਅਭਿਜਪ੍ਪਾਮਿ। ਮਹੇਸਿਨੋਤਿ ਕਿਂ ਮਹੇਸਿ ਭਗવਾ? ਮਹਨ੍ਤਂ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧਂ ਏਸੀ ਗવੇਸੀ ਪਰਿਯੇਸੀਤਿ ਮਹੇਸਿ…ਪੇ॰… ਕਹਂ ਨਰਾਸਭੋਤਿ ਮਹੇਸੀਤਿ – ਏਤਾਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ વਚੋ ਮਹੇਸਿਨੋ।

    Etābhinandāmi vaco mahesinoti. Etanti tuyhaṃ vacanaṃ byappathaṃ desanaṃ anusāsanaṃ anusiṭṭhaṃ nandāmi abhinandāmi modāmi anumodāmi icchāmi sādiyāmi patthayāmi pihayāmi abhijappāmi. Mahesinoti kiṃ mahesi bhagavā? Mahantaṃ sīlakkhandhaṃ esī gavesī pariyesīti mahesi…pe… kahaṃ narāsabhoti mahesīti – etābhinandāmi vaco mahesino.

    ਸੁਕਿਤ੍ਤਿਤਂ ਗੋਤਮਨੂਪਧੀਕਨ੍ਤਿ। ਸੁਕਿਤ੍ਤਿਤਨ੍ਤਿ ਸੁਕਿਤ੍ਤਿਤਂ ਸੁਆਚਿਕ੍ਖਿਤਂ ਸੁਦੇਸਿਤਂ ਸੁਪਞ੍ਞਪਿਤਂ ਸੁਪਟ੍ਠਪਿਤਂ ਸੁવਿવਰਿਤਂ ਸੁવਿਭਜਿਤਂ ਸੁਉਤ੍ਤਾਨੀਕਤਂ ਸੁਪਕਾਸਿਤਨ੍ਤਿ – ਸੁਕਿਤ੍ਤਿਤਂ। ਗੋਤਮਨੂਪਧੀਕਨ੍ਤਿ ਉਪਧੀ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਾ ਚ ਖਨ੍ਧਾ ਚ ਅਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾ ਚ। ਉਪਧਿਪ੍ਪਹਾਨਂ ਉਪਧਿવੂਪਸਮਂ ਉਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗਂ ਉਪਧਿਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਂ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਨ੍ਤਿ – ਸੁਕਿਤ੍ਤਿਤਂ ਗੋਤਮਨੂਪਧੀਕਂ।

    Sukittitaṃ gotamanūpadhīkanti. Sukittitanti sukittitaṃ suācikkhitaṃ sudesitaṃ supaññapitaṃ supaṭṭhapitaṃ suvivaritaṃ suvibhajitaṃ suuttānīkataṃ supakāsitanti – sukittitaṃ. Gotamanūpadhīkanti upadhī vuccanti kilesā ca khandhā ca abhisaṅkhārā ca. Upadhippahānaṃ upadhivūpasamaṃ upadhipaṭinissaggaṃ upadhipaṭipassaddhaṃ amataṃ nibbānanti – sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ.

    ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਭਗવਾ ਪਹਾਸਿ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਅਦ੍ਧਾਤਿ ਏਕਂਸવਚਨਂ ਨਿਸ੍ਸਂਸਯવਚਨਂ ਨਿਕ੍ਕਙ੍ਖਾવਚਨਂ ਅਦ੍વੇਜ੍ਝવਚਨਂ ਅਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕવਚਨਂ ਨਿਰੋਧવਚਨਂ ਅਪ੍ਪਣਕવਚਨਂ ਅવਤ੍ਥਾਪਨવਚਨਮੇਤਂ – ਅਦ੍ਧਾਤਿ। ਭਗવਾਤਿ ਗਾਰવਾਧਿવਚਨਮੇਤਂ…ਪੇ॰… ਸਚ੍ਛਿਕਾ ਪਞ੍ਞਤ੍ਤਿ, ਯਦਿਦਂ ਭਗવਾਤਿ। ਪਹਾਸਿ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਂ ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਂ ਬ੍ਯਾਧਿਦੁਕ੍ਖਂ ਮਰਣਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਦੁਕ੍ਖਂ ਪਹਾਸਿ ਪਜਹਿ વਿਨੋਦੇਸਿ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੋਸਿ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਸੀਤਿ – ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਭਗવਾ ਪਹਾਸਿ ਦੁਕ੍ਖਂ।

    Addhāhi bhagavā pahāsi dukkhanti. Addhāti ekaṃsavacanaṃ nissaṃsayavacanaṃ nikkaṅkhāvacanaṃ advejjhavacanaṃ adveḷhakavacanaṃ nirodhavacanaṃ appaṇakavacanaṃ avatthāpanavacanametaṃ – addhāti. Bhagavāti gāravādhivacanametaṃ…pe… sacchikā paññatti, yadidaṃ bhagavāti. Pahāsidukkhanti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ byādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pahāsi pajahi vinodesi byantīkarosi anabhāvaṃ gamesīti – addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ.

    ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋਤਿ ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਤੁਲਿਤੋ ਤੀਰਿਤੋ વਿਭੂਤੋ વਿਭਾવਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋਤਿ – ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋ। ਤੇਨਾਹ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ –

    Tathā hi te vidito esa dhammoti tathā hi te vidito tulito tīrito vibhūto vibhāvito esa dhammoti – tathā hi te vidito esa dhammo. Tenāha so brāhmaṇo –

    ‘‘ਏਤਾਭਿਨਨ੍ਦਾਮਿ વਚੋ ਮਹੇਸਿਨੋ, ਸੁਕਿਤ੍ਤਿਤਂ ਗੋਤਮਨੂਪਧੀਕਂ।

    ‘‘Etābhinandāmi vaco mahesino, sukittitaṃ gotamanūpadhīkaṃ;

    ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਭਗવਾ ਪਹਾਸਿ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਤਥਾ ਹਿ ਤੇ વਿਦਿਤੋ ਏਸ ਧਮ੍ਮੋ’’ਤਿ॥

    Addhā hi bhagavā pahāsi dukkhaṃ, tathā hi te vidito esa dhammo’’ti.

    ੨੭.

    27.

    ਤੇ ਚਾਪਿ ਨੂਨਪ੍ਪਜਹੇਯ੍ਯੁ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਯੇ ਤ੍વਂ ਮੁਨੀ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ।

    Te cāpi nūnappajaheyyu dukkhaṃ, ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya;

    ਤਂ ਤਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ ਸਮੇਚ੍ਚ ਨਾਗ, ਅਪ੍ਪੇવ ਮਂ ਭਗવਾ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ॥

    Taṃ taṃ namassāmi samecca nāga, appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya.

    ਤੇ ਚਾਪਿ ਨੂਨਪ੍ਪਜਹੇਯ੍ਯੁ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ। ਤੇ ਚਾਪੀਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯਾ ਚ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾ ਚ વੇਸ੍ਸਾ ਚ ਸੁਦ੍ਦਾ ਚ ਗਹਟ੍ਠਾ ਚ ਪਬ੍ਬਜਿਤਾ ਚ ਦੇવਾ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸਾ ਚ। ਪਜਹੇਯ੍ਯੁ ਦੁਕ੍ਖਨ੍ਤਿ ਜਾਤਿਦੁਕ੍ਖਂ ਜਰਾਦੁਕ੍ਖਂ ਬ੍ਯਾਧਿਦੁਕ੍ਖਂ ਮਰਣਦੁਕ੍ਖਂ ਸੋਕਪਰਿਦੇવਦੁਕ੍ਖਦੋਮਨਸ੍ਸੁਪਾਯਾਸਦੁਕ੍ਖਂ ਪਜਹੇਯ੍ਯੁਂ વਿਨੋਦੇਯ੍ਯੁਂ ਬ੍ਯਨ੍ਤੀਕਰੇਯ੍ਯੁਂ ਅਨਭਾવਂ ਗਮੇਯ੍ਯੁਨ੍ਤਿ – ਤੇ ਚਾਪਿ ਨੂਨਪ੍ਪਜਹੇਯ੍ਯੁ ਦੁਕ੍ਖਂ।

    Tecāpi nūnappajaheyyu dukkhanti. Te cāpīti khattiyā ca brāhmaṇā ca vessā ca suddā ca gahaṭṭhā ca pabbajitā ca devā ca manussā ca. Pajaheyyu dukkhanti jātidukkhaṃ jarādukkhaṃ byādhidukkhaṃ maraṇadukkhaṃ sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadukkhaṃ pajaheyyuṃ vinodeyyuṃ byantīkareyyuṃ anabhāvaṃ gameyyunti – te cāpi nūnappajaheyyu dukkhaṃ.

    ਯੇ ਤ੍વਂ ਮੁਨੀ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯਾਤਿ। ਯੇਤਿ ਖਤ੍ਤਿਯੇ ਚ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੇ ਚ વੇਸ੍ਸੇ ਚ ਸੁਦ੍ਦੇ ਚ ਗਹਟ੍ਠੇ ਚ ਪਬ੍ਬਜਿਤੇ ਚ ਦੇવੇ ਚ ਮਨੁਸ੍ਸੇ ਚ। ਤ੍વਨ੍ਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਭਣਤਿ। ਮੁਨੀਤਿ ਮੋਨਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਸਙ੍ਗਜਾਲਮਤਿਚ੍ਚ ਸੋ ਮੁਨਿ। ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਅਨੁਸਾਸੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਯੇ ਤ੍વਂ ਮੁਨੀ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ।

    Yetvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyyāti. Yeti khattiye ca brāhmaṇe ca vesse ca sudde ca gahaṭṭhe ca pabbajite ca deve ca manusse ca. Tvanti bhagavantaṃ bhaṇati. Munīti monaṃ vuccati ñāṇaṃ…pe… saṅgajālamaticca so muni. Aṭṭhitaṃ ovadeyyāti aṭṭhitaṃ ovadeyya sakkaccaṃ ovadeyya abhiṇhaṃ ovadeyya punappunaṃ ovadeyya anusāseyyāti – ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya.

    ਤਂ ਤਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ ਸਮੇਚ੍ਚ ਨਾਗਾਤਿ। ਨ੍ਤਿ ਭਗવਨ੍ਤਂ ਭਣਤਿ। ਨਮਸ੍ਸਾਮੀਤਿ ਕਾਯੇਨ વਾ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ, વਾਚਾਯ વਾ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ, ਚਿਤ੍ਤੇਨ વਾ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ, ਅਨ੍વਤ੍ਥਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ વਾ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ, ਧਮ੍ਮਾਨੁਧਮ੍ਮਪਟਿਪਤ੍ਤਿਯਾ વਾ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ, ਸਕ੍ਕਰੋਮਿ ਗਰੁਂ ਕਰੋਮਿ 69 ਮਾਨੇਮਿ ਪੂਜੇਮਿ। ਸਮੇਚ੍ਚਾਤਿ ਸਮੇਚ੍ਚ ਅਭਿਸਮੇਚ੍ਚ ਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਅਭਿਸਮਾਗਨ੍ਤ੍વਾ ਸਮ੍ਮੁਖਾ ਤਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ। ਨਾਗਾਤਿ ਨਾਗੋ ਚ ਭਗવਾ ਆਗੁਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ – ਨਾਗੋ, ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ – ਨਾਗੋ, ਨ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ – ਨਾਗੋ। ਕਥਂ ਭਗવਾ ਆਗੁਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ – ਨਾਗੋ? ਆਗੁ વੁਚ੍ਚਤਿ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਂਕਿਲੇਸਿਕਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ ਸਦਰਾ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਾ ਆਯਤਿਂ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਿਯਾ।

    Taṃ taṃ namassāmi samecca nāgāti. Tanti bhagavantaṃ bhaṇati. Namassāmīti kāyena vā namassāmi, vācāya vā namassāmi, cittena vā namassāmi, anvatthapaṭipattiyā vā namassāmi, dhammānudhammapaṭipattiyā vā namassāmi, sakkaromi garuṃ karomi 70 mānemi pūjemi. Sameccāti samecca abhisamecca samāgantvā abhisamāgantvā sammukhā taṃ namassāmi. Nāgāti nāgo ca bhagavā āguṃ na karotīti – nāgo, na gacchatīti – nāgo, na āgacchatīti – nāgo. Kathaṃ bhagavā āguṃ na karotīti – nāgo? Āgu vuccati pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.

    ਆਗੁਂ ਨ ਕਰੋਤਿ ਕਿਞ੍ਚਿ ਲੋਕੇ, [ਸਭਿਯਾਤਿ ਭਗવਾ]

    Āguṃ na karoti kiñci loke, [sabhiyāti bhagavā]

    ਸਬ੍ਬਸਂਯੋਗੇ 71 વਿਸਜ੍ਜ ਬਨ੍ਧਨਾਨਿ।

    Sabbasaṃyoge 72 visajja bandhanāni;

    ਸਬ੍ਬਤ੍ਥ ਨ ਸਜ੍ਜਤੀ વਿਮੁਤ੍ਤੋ, ਨਾਗੋ ਤਾਦਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੇ ਤਥਤ੍ਤਾਤਿ॥

    Sabbattha na sajjatī vimutto, nāgo tādi pavuccate tathattāti.

    ਏવਂ ਭਗવਾ ਆਗੁਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ – ਨਾਗੋ।

    Evaṃ bhagavā āguṃ na karotīti – nāgo.

    ਕਥਂ ਭਗવਾ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ – ਨਾਗੋ। ਭਗવਾ ਨ ਛਨ੍ਦਾਗਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਦੋਸਾਗਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਮੋਹਾਗਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਭਯਾਗਤਿਂ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਰਾਗવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਦੋਸવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਮੋਹવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਮਾਨવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਦਿਟ੍ਠਿવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਉਦ੍ਧਚ੍ਚવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ ਅਨੁਸਯવਸੇਨ ਗਚ੍ਛਤਿ, ਨ વਗ੍ਗੇਹਿ ਧਮ੍ਮੇਹਿ ਯਾਯਤਿ ਨੀਯਤਿ 73 વੁਯ੍ਹਤਿ ਸਂਹਰੀਯਤਿ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਨ ਗਚ੍ਛਤੀਤਿ – ਨਾਗੋ।

    Kathaṃ bhagavā na gacchatīti – nāgo. Bhagavā na chandāgatiṃ gacchati, na dosāgatiṃ gacchati, na mohāgatiṃ gacchati, na bhayāgatiṃ gacchati, na rāgavasena gacchati, na dosavasena gacchati, na mohavasena gacchati, na mānavasena gacchati, na diṭṭhivasena gacchati, na uddhaccavasena gacchati, na vicikicchāvasena gacchati, na anusayavasena gacchati, na vaggehi dhammehi yāyati nīyati 74 vuyhati saṃharīyati. Evaṃ bhagavā na gacchatīti – nāgo.

    ਕਥਂ ਭਗવਾ ਨ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ – ਨਾਗੋ। ਸੋਤਾਪਤ੍ਤਿਮਗ੍ਗੇਨ ਯੇ ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਨਾ ਤੇ ਕਿਲੇਸੇ ਨ ਪੁਨੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਤਿ। ਸਕਦਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ…ਪੇ॰… ਅਨਾਗਾਮਿਮਗ੍ਗੇਨ… ਅਰਹਤ੍ਤਮਗ੍ਗੇਨ ਯੇ ਕਿਲੇਸਾ ਪਹੀਨਾ ਤੇ ਕਿਲੇਸੇ ਨ ਪੁਨੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚੇਤਿ ਨ ਪਚ੍ਚਾਗਚ੍ਛਤਿ। ਏવਂ ਭਗવਾ ਨ ਆਗਚ੍ਛਤੀਤਿ ਨਾਗੋਤਿ – ਤਂ ਤਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ ਸਮੇਚ੍ਚ ਨਾਗ।

    Kathaṃ bhagavā na āgacchatīti – nāgo. Sotāpattimaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati. Sakadāgāmimaggena…pe… anāgāmimaggena… arahattamaggena ye kilesā pahīnā te kilese na puneti na pacceti na paccāgacchati. Evaṃ bhagavā na āgacchatīti nāgoti – taṃ taṃ namassāmi samecca nāga.

    ਅਪ੍ਪੇવ ਮਂ ਭਗવਾ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯਾਤਿ ਅਪ੍ਪੇવ ਮਂ ਭਗવਾ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਸਕ੍ਕਚ੍ਚਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਅਭਿਣ੍ਹਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ ਅਨੁਸਾਸੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਅਪ੍ਪੇવ ਮਂ ਭਗવਾ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ। ਤੇਨਾਹ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ –

    Appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyyāti appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya sakkaccaṃ ovadeyya abhiṇhaṃ ovadeyya punappunaṃ ovadeyya anusāseyyāti – appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyya. Tenāha so brāhmaṇo –

    ‘‘ਤੇ ਚਾਪਿ ਨੂਨਪ੍ਪਜਹੇਯ੍ਯੁ ਦੁਕ੍ਖਂ, ਯੇ ਤ੍વਂ ਮੁਨੀ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯ।

    ‘‘Te cāpi nūnappajaheyyu dukkhaṃ, ye tvaṃ munī aṭṭhitaṃ ovadeyya;

    ਤਂ ਤਂ ਨਮਸ੍ਸਾਮਿ ਸਮੇਚ੍ਚ ਨਾਗ, ਅਪ੍ਪੇવ ਮਂ ਭਗવਾ ਅਟ੍ਠਿਤਂ ਓવਦੇਯ੍ਯਾ’’ਤਿ॥

    Taṃ taṃ namassāmi samecca nāga, appeva maṃ bhagavā aṭṭhitaṃ ovadeyyā’’ti.

    ੨੮.

    28.

    ਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વੇਦਗੁਮਾਭਿਜਞ੍ਞਾ, ਅਕਿਞ੍ਚਨਂ ਕਾਮਭવੇ ਅਸਤ੍ਤਂ।

    Yaṃ brāhmaṇaṃ vedagumābhijaññā, akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ;

    ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਸੋ ਓਘਮਿਮਂ ਅਤਾਰਿ, ਤਿਣ੍ਣੋ ਚ ਪਾਰਂ ਅਖਿਲੋ ਅਕਙ੍ਖੋ॥

    Addhā hi so oghamimaṃ atāri, tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho.

    ਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વੇਦਗੁਮਾਭਿਜਞ੍ਞਾਤਿ। ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋਤਿ ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ ਧਮ੍ਮਾਨਂ ਬਾਹਿਤਤ੍ਤਾ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣੋ। ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ ਬਾਹਿਤਾ ਹੋਤਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਬਾਹਿਤਾ ਹੋਤਿ, ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ ਬਾਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਰਾਗੋ ਬਾਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਦੋਸੋ ਬਾਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਮੋਹੋ ਬਾਹਿਤੋ ਹੋਤਿ, ਮਾਨੋ ਬਾਹਿਤੋ ਹੋਤਿ। ਬਾਹਿਤਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਂਕਿਲੇਸਿਕਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ ਸਦਰਾ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਾ ਆਯਤਿਂ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਿਯਾ।

    Yaṃ brāhmaṇaṃ vedagumābhijaññāti. Brāhmaṇoti sattannaṃ dhammānaṃ bāhitattā brāhmaṇo. Sakkāyadiṭṭhi bāhitā hoti, vicikicchā bāhitā hoti, sīlabbataparāmāso bāhito hoti, rāgo bāhito hoti, doso bāhito hoti, moho bāhito hoti, māno bāhito hoti. Bāhitāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.

    ਬਾਹਿਤ੍વਾ ਸਬ੍ਬਪਾਪਕਾਨਿ, [ਸਭਿਯਾਤਿ ਭਗવਾ]

    Bāhitvā sabbapāpakāni, [sabhiyāti bhagavā]

    વਿਮਲੋ ਸਾਧੁਸਮਾਹਿਤੋ ਠਿਤਤ੍ਤੋ।

    Vimalo sādhusamāhito ṭhitatto;

    ਸਂਸਾਰਮਤਿਚ੍ਚ ਕੇવਲੀ ਸੋ, ਅਸਿਤੋ 75 ਤਾਦਿ ਪવੁਚ੍ਚਤੇ ਸ ਬ੍ਰਹ੍ਮਾ॥

    Saṃsāramaticca kevalī so, asito 76 tādi pavuccate sa brahmā.

    વੇਦਗੂਤਿ વੇਦੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਂ વੇਦਮਤਿਚ੍ਚ વੇਦਗੂ ਸੋਤਿ। ਅਭਿਜਞ੍ਞਾਤਿ ਅਭਿਜਾਨੇਯ੍ਯ ਆਜਾਨੇਯ੍ਯ વਿਜਾਨੇਯ੍ਯ ਪਟਿવਿਜਾਨੇਯ੍ਯ ਪਟਿવਿਜ੍ਝੇਯ੍ਯਾਤਿ – ਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વੇਦਗੁਮਾਭਿਜਞ੍ਞਾ।

    Vedagūti vedo vuccati catūsu maggesu ñāṇaṃ…pe… sabbaṃ vedamaticca vedagū soti. Abhijaññāti abhijāneyya ājāneyya vijāneyya paṭivijāneyya paṭivijjheyyāti – yaṃ brāhmaṇaṃ vedagumābhijaññā.

    ਅਕਿਞ੍ਚਨਂ ਕਾਮਭવੇ ਅਸਤ੍ਤਨ੍ਤਿ। ਅਕਿਞ੍ਚਨਨ੍ਤਿ ਰਾਗਕਿਞ੍ਚਨਂ ਦੋਸਕਿਞ੍ਚਨਂ ਮੋਹਕਿਞ੍ਚਨਂ ਮਾਨਕਿਞ੍ਚਨਂ ਦਿਟ੍ਠਿਕਿਞ੍ਚਨਂ ਕਿਲੇਸਕਿਞ੍ਚਨਂ ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਕਿਞ੍ਚਨਂ, ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਕਿਞ੍ਚਨਾ ਪਹੀਨਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ વੂਪਸਨ੍ਤਾ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਾ, ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਕਿਞ੍ਚਨੋ। ਕਾਮਾਤਿ ਉਦ੍ਦਾਨਤੋ ਦ੍વੇ ਕਾਮਾ – વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ ਚ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ ਚ…ਪੇ॰… ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ વਤ੍ਥੁਕਾਮਾ…ਪੇ॰… ਇਮੇ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਕਿਲੇਸਕਾਮਾ। ਭવਾਤਿ ਦ੍વੇ ਭવਾ – ਕਮ੍ਮਭવੋ ਚ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕੋ ਚ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ …ਪੇ॰… ਅਯਂ ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਕੋ ਪੁਨਬ੍ਭવੋ। ਅਕਿਞ੍ਚਨਂ ਕਾਮਭવੇ ਅਸਤ੍ਤਨ੍ਤਿ ਅਕਿਞ੍ਚਨਂ ਪੁਗ੍ਗਲਂ ਕਾਮਭવੇ ਚ ਅਸਤ੍ਤਂ ਅਲਗ੍ਗਂ ਅਲਗ੍ਗਿਤਂ ਅਪਲਿਬੁਦ੍ਧਂ ਨਿਕ੍ਖਨ੍ਤਂ ਨਿਸ੍ਸਟਂ વਿਪ੍ਪਮੁਤ੍ਤਂ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤਂ વਿਮਰਿਯਾਦਿਕਤੇਨ ਚੇਤਸਾ વਿਹਰਨ੍ਤਨ੍ਤਿ – ਅਕਿਞ੍ਚਨਂ ਕਾਮਭવੇ ਅਸਤ੍ਤਂ।

    Akiñcanaṃkāmabhave asattanti. Akiñcananti rāgakiñcanaṃ dosakiñcanaṃ mohakiñcanaṃ mānakiñcanaṃ diṭṭhikiñcanaṃ kilesakiñcanaṃ duccaritakiñcanaṃ, yassete kiñcanā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati akiñcano. Kāmāti uddānato dve kāmā – vatthukāmā ca kilesakāmā ca…pe… ime vuccanti vatthukāmā…pe… ime vuccanti kilesakāmā. Bhavāti dve bhavā – kammabhavo ca paṭisandhiko ca punabbhavo …pe… ayaṃ paṭisandhiko punabbhavo. Akiñcanaṃ kāmabhave asattanti akiñcanaṃ puggalaṃ kāmabhave ca asattaṃ alaggaṃ alaggitaṃ apalibuddhaṃ nikkhantaṃ nissaṭaṃ vippamuttaṃ visaññuttaṃ vimariyādikatena cetasā viharantanti – akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ.

    ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਸੋ ਓਘਮਿਮਂ ਅਤਾਰੀਤਿ। ਅਦ੍ਧਾਤਿ ਏਕਂਸવਚਨਂ…ਪੇ॰… ਅવਤ੍ਥਾਪਨવਚਨਮੇਤਂ – ਅਦ੍ਧਾਤਿ। ਓਘਨ੍ਤਿ ਕਾਮੋਘਂ ਭવੋਘਂ ਦਿਟ੍ਠੋਘਂ ਅવਿਜ੍ਜੋਘਂ। ਅਤਾਰੀਤਿ ਉਤ੍ਤਰਿ ਪਤਰਿ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿ વੀਤਿવਤ੍ਤਯੀਤਿ – ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਸੋ ਓਘਮਿਮਂ ਅਤਾਰਿ।

    Addhā hi so oghamimaṃ atārīti. Addhāti ekaṃsavacanaṃ…pe… avatthāpanavacanametaṃ – addhāti. Oghanti kāmoghaṃ bhavoghaṃ diṭṭhoghaṃ avijjoghaṃ. Atārīti uttari patari samatikkami vītivattayīti – addhā hi so oghamimaṃ atāri.

    ਤਿਣ੍ਣੋ ਚ ਪਾਰਂ ਅਖਿਲੋ ਅਕਙ੍ਖੋਤਿ। ਤਿਣ੍ਣੋਤਿ ਕਾਮੋਘਂ ਤਿਣ੍ਣੋ, ਭવੋਘਂ ਤਿਣ੍ਣੋ, ਦਿਟ੍ਠੋਘਂ ਤਿਣ੍ਣੋ, ਅવਿਜ੍ਜੋਘਂ ਤਿਣ੍ਣੋ, ਸਂਸਾਰਪਥਂ ਤਿਣ੍ਣੋ ਉਤ੍ਤਿਣ੍ਣੋ ਨਿਤ੍ਥਿਣ੍ਣੋ 77 ਅਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ ਸਮਤਿਕ੍ਕਨ੍ਤੋ વੀਤਿવਤ੍ਤੋ। ਸੋ વੁਤ੍ਥવਾਸੋ 78 ਚਿਣ੍ਣਚਰਣੋ ਗਤਦ੍ਧੋ ਗਤਦਿਸੋ ਗਤਕੋਟਿਕੋ ਪਾਲਿਤਬ੍ਰਹ੍ਮਚਰਿਯੋ ਉਤ੍ਤਮਦਿਟ੍ਠਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਭਾવਿਤਮਗ੍ਗੋ, ਪਹੀਨਕਿਲੇਸੋ ਪਟਿવਿਦ੍ਧਾਕੁਪ੍ਪੋ ਸਚ੍ਛਿਕਤਨਿਰੋਧੋ । ਦੁਕ੍ਖਂ ਤਸ੍ਸ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਸਮੁਦਯੋ ਪਹੀਨੋ, ਮਗ੍ਗੋ ਭਾવਿਤੋ, ਨਿਰੋਧੋ ਸਚ੍ਛਿਕਤੋ, ਅਭਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਅਭਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਪਰਿਞ੍ਞੇਯ੍ਯਂ ਪਰਿਞ੍ਞਾਤਂ, ਪਹਾਤਬ੍ਬਂ ਪਹੀਨਂ, ਭਾવੇਤਬ੍ਬਂ ਭਾવਿਤਂ, ਸਚ੍ਛਿਕਾਤਬ੍ਬਂ ਸਚ੍ਛਿਕਤਂ। ਸੋ ਉਕ੍ਖਿਤ੍ਤਪਲਿਘੋ ਸਂਕਿਣ੍ਣਪਰਿਕ੍ਖੋ ਅਬ੍ਬੁਲ਼੍ਹੇਸਿਕੋ ਨਿਰਗ੍ਗਲ਼ੋ ਅਰਿਯੋ ਪਨ੍ਨਦ੍ਧਜੋ ਪਨ੍ਨਭਾਰੋ વਿਸਞ੍ਞੁਤ੍ਤੋ ਪਞ੍ਚਙ੍ਗવਿਪ੍ਪਹੀਨੋ ਛਲ਼ਙ੍ਗਸਮਨ੍ਨਾਗਤੋ ਏਕਾਰਕ੍ਖੋ ਚਤੁਰਾਪਸ੍ਸੇਨੋ ਪਨੁਣ੍ਣਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚੋ 79 ਸਮવਯਸਟ੍ਠੇਸਨੋ ਅਨਾવਿਲਸਙ੍ਕਪ੍ਪੋ ਪਸ੍ਸਦ੍ਧਕਾਯਸਙ੍ਖਾਰੋ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਚਿਤ੍ਤੋ ਸੁવਿਮੁਤ੍ਤਪਞ੍ਞੋ ਕੇવਲੀ વੁਸਿਤવਾ ਉਤ੍ਤਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪੁਰਿਸੋ ਪਰਮਪਤ੍ਤਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਸੋ ਨੇવ ਆਚਿਨਾਤਿ ਨ ਅਪਚਿਨਾਤਿ, ਅਪਚਿਨਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ। ਨੇવ ਪਜਹਤਿ ਨ ਉਪਾਦਿਯਤਿ, ਪਜਹਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ। ਨੇવ વਿਸਿਨੇਤਿ ਨ ਉਸ੍ਸਿਨੇਤਿ, વਿਸਿਨੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ। ਨੇવ વਿਧੂਪੇਤਿ ਨ ਸਨ੍ਧੂਪੇਤਿ, વਿਧੂਪੇਤ੍વਾ ਠਿਤੋ। ਅਸੇਕ੍ਖੇਨ ਸੀਲਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤੋ। ਅਸੇਕ੍ਖੇਨ ਸਮਾਧਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ…ਪੇ॰… ਪਞ੍ਞਾਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ… વਿਮੁਤ੍ਤਿਞਾਣਦਸ੍ਸਨਕ੍ਖਨ੍ਧੇਨ ਸਮਨ੍ਨਾਗਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤੋ। ਸਚ੍ਚਂ ਸਮ੍ਪਟਿਪਾਦਯਿਤ੍વਾ 80 ਠਿਤੋ। ਏਜਂ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ। ਕਿਲੇਸਗ੍ਗਿਂ ਪਰਿਯਾਦਿਯਿਤ੍વਾ ਠਿਤੋ। ਅਪਰਿਗਮਨਤਾਯ ਠਿਤੋ। ਕਥਂ 81 ਸਮਾਦਾਯ ਠਿਤੋ? વਿਮੁਤ੍ਤਿਪਟਿਸੇવਨਤਾਯ ਠਿਤੋ । ਮੇਤ੍ਤਾਯ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਠਿਤੋ। ਕਰੁਣਾਯ …ਪੇ॰… ਮੁਦਿਤਾਯ… ਉਪੇਕ੍ਖਾਯ ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਠਿਤੋ। ਅਚ੍ਚਨ੍ਤਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਠਿਤੋ। ਅਤਮ੍ਮਯਤਾਯ 82 ਪਾਰਿਸੁਦ੍ਧਿਯਾ ਠਿਤੋ। વਿਮੁਤ੍ਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤੋ। ਸਨ੍ਤੁਸ੍ਸਿਤਤ੍ਤਾ ਠਿਤੋ। ਖਨ੍ਧਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। ਧਾਤੁਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। ਆਯਤਨਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। ਗਤਿਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। ਉਪਪਤ੍ਤਿਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। ਪਟਿਸਨ੍ਧਿਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। ਭવਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। ਸਂਸਾਰਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। વਟ੍ਟਪਰਿਯਨ੍ਤੇ ਠਿਤੋ। ਅਨ੍ਤਿਮਭવੇ ਠਿਤੋ। ਅਨ੍ਤਿਮੇ ਸਮੁਸ੍ਸਯੇ ਠਿਤੋ। ਅਨ੍ਤਿਮਦੇਹਧਰੋ ਅਰਹਾ।

    Tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkhoti. Tiṇṇoti kāmoghaṃ tiṇṇo, bhavoghaṃ tiṇṇo, diṭṭhoghaṃ tiṇṇo, avijjoghaṃ tiṇṇo, saṃsārapathaṃ tiṇṇo uttiṇṇo nitthiṇṇo 83 atikkanto samatikkanto vītivatto. So vutthavāso 84 ciṇṇacaraṇo gataddho gatadiso gatakoṭiko pālitabrahmacariyo uttamadiṭṭhippatto bhāvitamaggo, pahīnakileso paṭividdhākuppo sacchikatanirodho . Dukkhaṃ tassa pariññātaṃ, samudayo pahīno, maggo bhāvito, nirodho sacchikato, abhiññeyyaṃ abhiññātaṃ, pariññeyyaṃ pariññātaṃ, pahātabbaṃ pahīnaṃ, bhāvetabbaṃ bhāvitaṃ, sacchikātabbaṃ sacchikataṃ. So ukkhittapaligho saṃkiṇṇaparikkho abbuḷhesiko niraggaḷo ariyo pannaddhajo pannabhāro visaññutto pañcaṅgavippahīno chaḷaṅgasamannāgato ekārakkho caturāpasseno panuṇṇapaccekasacco 85 samavayasaṭṭhesano anāvilasaṅkappo passaddhakāyasaṅkhāro suvimuttacitto suvimuttapañño kevalī vusitavā uttamapuriso paramapuriso paramapattippatto. So neva ācināti na apacināti, apacinitvā ṭhito. Neva pajahati na upādiyati, pajahitvā ṭhito. Neva visineti na ussineti, visinetvā ṭhito. Neva vidhūpeti na sandhūpeti, vidhūpetvā ṭhito. Asekkhena sīlakkhandhena samannāgatattā ṭhito. Asekkhena samādhikkhandhena…pe… paññākkhandhena… vimuttikkhandhena… vimuttiñāṇadassanakkhandhena samannāgatattā ṭhito. Saccaṃ sampaṭipādayitvā 86 ṭhito. Ejaṃ samatikkamitvā ṭhito. Kilesaggiṃ pariyādiyitvā ṭhito. Aparigamanatāya ṭhito. Kathaṃ 87 samādāya ṭhito? Vimuttipaṭisevanatāya ṭhito . Mettāya pārisuddhiyā ṭhito. Karuṇāya …pe… muditāya… upekkhāya pārisuddhiyā ṭhito. Accantapārisuddhiyā ṭhito. Atammayatāya 88 pārisuddhiyā ṭhito. Vimuttattā ṭhito. Santussitattā ṭhito. Khandhapariyante ṭhito. Dhātupariyante ṭhito. Āyatanapariyante ṭhito. Gatipariyante ṭhito. Upapattipariyante ṭhito. Paṭisandhipariyante ṭhito. Bhavapariyante ṭhito. Saṃsārapariyante ṭhito. Vaṭṭapariyante ṭhito. Antimabhave ṭhito. Antime samussaye ṭhito. Antimadehadharo arahā.

    ਤਸ੍ਸਾਯਂ ਪਚ੍ਛਿਮਕੋ ਭવੋ, ਚਰਿਮੋਯਂ ਸਮੁਸ੍ਸਯੋ।

    Tassāyaṃ pacchimako bhavo, carimoyaṃ samussayo;

    ਜਾਤਿਮਰਣਸਂਸਾਰੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਨਬ੍ਭવੋਤਿ॥

    Jātimaraṇasaṃsāro, natthi tassa punabbhavoti.

    ਤਿਣ੍ਣੋ ਚ ਪਾਰਨ੍ਤਿ ਪਾਰਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਮਤਂ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਯੋ ਸੋ ਸਬ੍ਬਸਙ੍ਖਾਰਸਮਥੋ ਸਬ੍ਬੂਪਧਿਪਟਿਨਿਸ੍ਸਗ੍ਗੋ ਤਣ੍ਹਕ੍ਖਯੋ વਿਰਾਗੋ ਨਿਰੋਧੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਂ। ਸੋ ਪਾਰਗਤੋ ਪਾਰਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਨ੍ਤਗਤੋ ਅਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਕੋਟਿਗਤੋ ਕੋਟਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤਗਤੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વੋਸਾਨਗਤੋ વੋਸਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਤਾਣਗਤੋ ਤਾਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਲੇਣਗਤੋ ਲੇਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਰਣਗਤੋ ਸਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਭਯਗਤੋ ਅਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਚ੍ਚੁਤਗਤੋ ਅਚ੍ਚੁਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਮਤਗਤੋ ਅਮਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। ਸੋ વੁਤ੍ਤવਾਸੋ ਚਿਣ੍ਣਚਰਣੋ…ਪੇ॰… ਜਾਤਿਮਰਣਸਂਸਾਰੋ, ਨਤ੍ਥਿ ਤਸ੍ਸ ਪੁਨਬ੍ਭવੋਤਿ – ਤਿਣ੍ਣੋ ਚ ਪਾਰਂ।

    Tiṇṇo ca pāranti pāraṃ vuccati amataṃ nibbānaṃ. Yo so sabbasaṅkhārasamatho sabbūpadhipaṭinissaggo taṇhakkhayo virāgo nirodho nibbānaṃ. So pāragato pārappatto antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto leṇagato leṇappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. So vuttavāso ciṇṇacaraṇo…pe… jātimaraṇasaṃsāro, natthi tassa punabbhavoti – tiṇṇo ca pāraṃ.

    ਅਖਿਲੋਤਿ ਰਾਗੋ ਖਿਲੋ, ਦੋਸੋ ਖਿਲੋ, ਮੋਹੋ ਖਿਲੋ, ਕੋਧੋ ਖਿਲੋ, ਉਪਨਾਹੋ ਖਿਲੋ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾ ਖਿਲਾ। ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਖਿਲਾ ਪਹੀਨਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ વੂਪਸਨ੍ਤਾ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਾ ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਖਿਲੋ। ਅਕਙ੍ਖੋਤਿ ਦੁਕ੍ਖੇ ਕਙ੍ਖਾ, ਦੁਕ੍ਖਸਮੁਦਯੇ ਕਙ੍ਖਾ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧੇ ਕਙ੍ਖਾ, ਦੁਕ੍ਖਨਿਰੋਧਗਾਮਿਨਿਯਾ ਪਟਿਪਦਾਯ ਕਙ੍ਖਾ, ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤੇ ਕਙ੍ਖਾ, ਅਪਰਨ੍ਤੇ ਕਙ੍ਖਾ, ਪੁਬ੍ਬਨ੍ਤਾਪਰਨ੍ਤੇ ਕਙ੍ਖਾ, ਇਦਪ੍ਪਚ੍ਚਯਤਾਪਟਿਚ੍ਚਸਮੁਪ੍ਪਨ੍ਨੇਸੁ ਧਮ੍ਮੇਸੁ ਕਙ੍ਖਾ, ਯਾ ਏવਰੂਪਾ ਕਙ੍ਖਾ ਕਙ੍ਖਾਯਨਾ ਕਙ੍ਖਾਯਿਤਤ੍ਤਂ વਿਮਤਿ વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ ਦ੍વੇਲ਼੍ਹਕਂ ਦ੍વੇਧਾਪਥੋ ਸਂਸਯੋ ਅਨੇਕਂਸਗ੍ਗਾਹੋ ਆਸਪ੍ਪਨਾ ਪਰਿਸਪ੍ਪਨਾ ਅਪਰਿਯੋਗਾਹਨਾ ਛਮ੍ਭਿਤਤ੍ਤਂ ਚਿਤ੍ਤਸ੍ਸ ਮਨੋવਿਲੇਖੋ। ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਕਙ੍ਖਾ ਪਹੀਨਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ વੂਪਸਨ੍ਤਾ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਾ ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਕਙ੍ਖੋਤਿ – ਤਿਣ੍ਣੋ ਚ ਪਾਰਂ ਅਖਿਲੋ ਅਕਙ੍ਖੋ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    Akhiloti rāgo khilo, doso khilo, moho khilo, kodho khilo, upanāho khilo…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā khilā. Yassete khilā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā so vuccati akhilo. Akaṅkhoti dukkhe kaṅkhā, dukkhasamudaye kaṅkhā, dukkhanirodhe kaṅkhā, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya kaṅkhā, pubbante kaṅkhā, aparante kaṅkhā, pubbantāparante kaṅkhā, idappaccayatāpaṭiccasamuppannesu dhammesu kaṅkhā, yā evarūpā kaṅkhā kaṅkhāyanā kaṅkhāyitattaṃ vimati vicikicchā dveḷhakaṃ dvedhāpatho saṃsayo anekaṃsaggāho āsappanā parisappanā apariyogāhanā chambhitattaṃ cittassa manovilekho. Yassete kaṅkhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā so vuccati akaṅkhoti – tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho. Tenāha bhagavā –

    ‘‘ਯਂ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਂ વੇਦਗੁਮਾਭਿਜਞ੍ਞਾ, ਅਕਿਞ੍ਚਨਂ ਕਾਮਭવੇ ਅਸਤ੍ਤਂ।

    ‘‘Yaṃ brāhmaṇaṃ vedagumābhijaññā, akiñcanaṃ kāmabhave asattaṃ;

    ਅਦ੍ਧਾ ਹਿ ਸੋ ਓਘਮਿਮਂ ਅਤਾਰਿ, ਤਿਣ੍ਣੋ ਚ ਪਾਰਂ ਅਖਿਲੋ ਅਕਙ੍ਖੋ’’ਤਿ॥

    Addhā hi so oghamimaṃ atāri, tiṇṇo ca pāraṃ akhilo akaṅkho’’ti.

    ੨੯.

    29.

    વਿਦ੍વਾ ਚ ਯੋ વੇਦਗੂ ਨਰੋ ਇਧ, ਭવਾਭવੇ ਸਙ੍ਗਮਿਮਂ વਿਸਜ੍ਜ।

    Vidvāca yo vedagū naro idha,bhavābhave saṅgamimaṃ visajja;

    ਸੋ વੀਤਤਣ੍ਹੋ ਅਨੀਘੋ ਨਿਰਾਸੋ, ਅਤਾਰਿ ਸੋ ਜਾਤਿਜਰਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰੂਮਿ॥

    So vītataṇho anīgho nirāso, atāri so jātijaranti brūmi.

    વਿਦ੍વਾ ਚ ਯੋ વੇਦਗੂ ਨਰੋ ਇਧਾਤਿ। વਿਦ੍વਾਤਿ વਿਜ੍ਜਾਗਤੋ ਞਾਣੀ વਿਭਾવੀ ਮੇਧਾવੀ। ਯੋਤਿ ਯੋ ਯਾਦਿਸੋ…ਪੇ॰… ਮਨੁਸ੍ਸੋ વਾ। વੇਦਗੂਤਿ વੇਦਾ વੁਚ੍ਚਨ੍ਤਿ ਚਤੂਸੁ ਮਗ੍ਗੇਸੁ ਞਾਣਂ ਪਞ੍ਞਾ ਪਞ੍ਞਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਞ੍ਞਾਬਲਂ ਧਮ੍ਮવਿਚਯਸਮ੍ਬੋਜ੍ਝਙ੍ਗੋ વੀਮਂਸਾ વਿਪਸ੍ਸਨਾ ਸਮ੍ਮਾਦਿਟ੍ਠਿ 89। ਤੇਹਿ વੇਦੇਹਿ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਸ੍ਸ ਅਨ੍ਤਗਤੋ ਅਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਕੋਟਿਗਤੋ ਕੋਟਿਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤਗਤੋ ਪਰਿਯਨ੍ਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ વੋਸਾਨਗਤੋ વੋਸਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਤਾਣਗਤੋ ਤਾਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਲੇਣਗਤੋ ਲੇਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਸਰਣਗਤੋ ਸਰਣਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਭਯਗਤੋ ਅਭਯਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਚ੍ਚੁਤਗਤੋ ਅਚ੍ਚੁਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਅਮਤਗਤੋ ਅਮਤਪ੍ਪਤ੍ਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਗਤੋ ਨਿਬ੍ਬਾਨਪ੍ਪਤ੍ਤੋ। વੇਦਾਨਂ વਾ ਅਨ੍ਤਗਤੋਤਿ વੇਦਗੂ, વੇਦੇਹਿ વਾ ਅਨ੍ਤਗਤੋਤਿ વੇਦਗੂ, ਸਤ੍ਤਨ੍ਨਂ વਾ ਧਮ੍ਮਾਨਂ વਿਦਿਤਤ੍ਤਾ વੇਦਗੂ। ਸਕ੍ਕਾਯਦਿਟ੍ਠਿ વਿਦਿਤਾ ਹੋਤਿ, વਿਚਿਕਿਚ੍ਛਾ…ਪੇ॰… ਸੀਲਬ੍ਬਤਪਰਾਮਾਸੋ… ਰਾਗੋ… ਦੋਸੋ… ਮੋਹੋ… ਮਾਨੋ વਿਦਿਤੋ ਹੋਤਿ। વਿਦਿਤਾਸ੍ਸ ਹੋਨ੍ਤਿ ਪਾਪਕਾ ਅਕੁਸਲਾ ਧਮ੍ਮਾ ਸਂਕਿਲੇਸਿਕਾ ਪੋਨੋਭવਿਕਾ ਸਦਰਾ ਦੁਕ੍ਖવਿਪਾਕਾ ਆਯਤਿਂ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਿਯਾ।

    Vidvā ca yo vedagū naro idhāti. Vidvāti vijjāgato ñāṇī vibhāvī medhāvī. Yoti yo yādiso…pe… manusso vā. Vedagūti vedā vuccanti catūsu maggesu ñāṇaṃ paññā paññindriyaṃ paññābalaṃ dhammavicayasambojjhaṅgo vīmaṃsā vipassanā sammādiṭṭhi 90. Tehi vedehi jātijarāmaraṇassa antagato antappatto koṭigato koṭippatto pariyantagato pariyantappatto vosānagato vosānappatto tāṇagato tāṇappatto leṇagato leṇappatto saraṇagato saraṇappatto abhayagato abhayappatto accutagato accutappatto amatagato amatappatto nibbānagato nibbānappatto. Vedānaṃ vā antagatoti vedagū, vedehi vā antagatoti vedagū, sattannaṃ vā dhammānaṃ viditattā vedagū. Sakkāyadiṭṭhi viditā hoti, vicikicchā…pe… sīlabbataparāmāso… rāgo… doso… moho… māno vidito hoti. Viditāssa honti pāpakā akusalā dhammā saṃkilesikā ponobhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiṃ jātijarāmaraṇiyā.

    વੇਦਾਨਿ વਿਚੇਯ੍ਯ ਕੇવਲਾਨਿ, [ਸਭਿਯਾਤਿ ਭਗવਾ]

    Vedāni viceyya kevalāni, [sabhiyāti bhagavā]

    ਸਮਣਾਨਂ ਯਾਨੀਧਤ੍ਥਿ ਬ੍ਰਾਹ੍ਮਣਾਨਂ।

    Samaṇānaṃ yānīdhatthi brāhmaṇānaṃ;

    ਸਬ੍ਬવੇਦਨਾਸੁ વੀਤਰਾਗੋ, ਸਬ੍ਬਂ વੇਦਮਤਿਚ੍ਚ વੇਦਗੂ ਸੋ॥

    Sabbavedanāsu vītarāgo, sabbaṃ vedamaticca vedagū so.

    ਨਰੋਤਿ ਸਤ੍ਤੋ ਨਰੋ ਮਾਨવੋ ਪੋਸੋ ਪੁਗ੍ਗਲੋ ਜੀવੋ ਜਾਗੁ 91 ਜਨ੍ਤੁ ਇਨ੍ਦਗੁ 92 ਮਨੁਜੋ। ਇਧਾਤਿ ਇਮਿਸ੍ਸਾ ਦਿਟ੍ਠਿਯਾ…ਪੇ॰… ਇਮਸ੍ਮਿਂ ਮਨੁਸ੍ਸਲੋਕੇਤਿ – વਿਦ੍વਾ ਚ ਯੋ વੇਦਗੂ ਨਰੋ ਇਧ।

    Naroti satto naro mānavo poso puggalo jīvo jāgu 93 jantu indagu 94 manujo. Idhāti imissā diṭṭhiyā…pe… imasmiṃ manussaloketi – vidvā ca yo vedagū naro idha.

    ਭવਾਭવੇ ਸਙ੍ਗਮਿਮਂ વਿਸਜ੍ਜਾਤਿ। ਭવਾਭવੇਤਿ ਭવਾਭવੇ ਕਮ੍ਮਭવੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਕਾਮਭવੇ, ਕਮ੍ਮਭવੇ ਕਾਮਭવੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਰੂਪਭવੇ, ਕਮ੍ਮਭવੇ ਰੂਪਭવੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਅਰੂਪਭવੇ, ਕਮ੍ਮਭવੇ ਅਰੂਪਭવੇ ਪੁਨਬ੍ਭવੇ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਭવੇ, ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਗਤਿਯਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਉਪਪਤ੍ਤਿਯਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਪਟਿਸਨ੍ਧਿਯਾ ਪੁਨਪ੍ਪੁਨਅਤ੍ਤਭਾવਾਭਿਨਿਬ੍ਬਤ੍ਤਿਯਾ। ਸਙ੍ਗਾਤਿ ਸਤ੍ਤ ਸਙ੍ਗਾ – ਰਾਗਸਙ੍ਗੋ, ਦੋਸਸਙ੍ਗੋ, ਮੋਹਸਙ੍ਗੋ, ਮਾਨਸਙ੍ਗੋ, ਦਿਟ੍ਠਿਸਙ੍ਗੋ, ਕਿਲੇਸਸਙ੍ਗੋ, ਦੁਚ੍ਚਰਿਤਸਙ੍ਗੋ। વਿਸਜ੍ਜਾਤਿ ਸਙ੍ਗੇ વੋਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ વਾ વਿਸਜ੍ਜ। ਅਥ વਾ, ਸਙ੍ਗੇ ਬਨ੍ਧੇ વਿਬਨ੍ਧੇ ਆਬਨ੍ਧੇ ਲਗ੍ਗੇ ਲਗ੍ਗਿਤੇ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧੇ ਬਨ੍ਧਨੇ ਫੋਟਯਿਤ੍વਾ 95 વਾ વਿਸਜ੍ਜ। ਯਥਾ ਯਾਨਂ વਾ વਯ੍ਹਂ વਾ ਰਥਂ વਾ ਸਕਟਂ વਾ ਸਨ੍ਦਮਾਨਿਕਂ વਾ ਸਜ੍ਜਂ વਿਸਜ੍ਜਂ ਕਰੋਨ੍ਤਿ વਿਕੋਪੇਨ੍ਤਿ – ਏવਮੇવ ਤੇ ਸਙ੍ਗੇ વੋਸਜ੍ਜੇਤ੍વਾ વਾ વਿਸਜ੍ਜ। ਅਥ વਾ, ਸਙ੍ਗੇ ਬਨ੍ਧੇ વਿਬਨ੍ਧੇ ਆਬਨ੍ਧੇ ਲਗ੍ਗੇ ਲਗ੍ਗਿਤੇ ਪਲਿਬੁਦ੍ਧੇ ਬਨ੍ਧਨੇ ਫੋਟਯਿਤ੍વਾ વਾ વਿਸਜ੍ਜਾਤਿ – ਭવਾਭવੇ ਸਙ੍ਗਮਿਮਂ વਿਸਜ੍ਜ।

    Bhavābhave saṅgamimaṃ visajjāti. Bhavābhaveti bhavābhave kammabhave punabbhave kāmabhave, kammabhave kāmabhave punabbhave rūpabhave, kammabhave rūpabhave punabbhave arūpabhave, kammabhave arūpabhave punabbhave punappunabhave, punappunagatiyā punappunaupapattiyā punappunapaṭisandhiyā punappunaattabhāvābhinibbattiyā. Saṅgāti satta saṅgā – rāgasaṅgo, dosasaṅgo, mohasaṅgo, mānasaṅgo, diṭṭhisaṅgo, kilesasaṅgo, duccaritasaṅgo. Visajjāti saṅge vosajjetvā vā visajja. Atha vā, saṅge bandhe vibandhe ābandhe lagge laggite palibuddhe bandhane phoṭayitvā 96 vā visajja. Yathā yānaṃ vā vayhaṃ vā rathaṃ vā sakaṭaṃ vā sandamānikaṃ vā sajjaṃ visajjaṃ karonti vikopenti – evameva te saṅge vosajjetvā vā visajja. Atha vā, saṅge bandhe vibandhe ābandhe lagge laggite palibuddhe bandhane phoṭayitvā vā visajjāti – bhavābhave saṅgamimaṃ visajja.

    ਸੋ વੀਤਤਣ੍ਹੋ ਅਨੀਘੋ ਨਿਰਾਸੋ, ਅਤਾਰਿ ਸੋ ਜਾਤਿਜਰਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰੂਮੀਤਿ। ਤਣ੍ਹਾਤਿ ਰੂਪਤਣ੍ਹਾ…ਪੇ॰… ਧਮ੍ਮਤਣ੍ਹਾ… ਯਸ੍ਸੇਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਨਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ વੂਪਸਨ੍ਤਾ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਾ, ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ વੀਤਤਣ੍ਹੋ વਿਗਤਤਣ੍ਹੋ ਚਤ੍ਤਤਣ੍ਹੋ વਨ੍ਤਤਣ੍ਹੋ ਮੁਤ੍ਤਤਣ੍ਹੋ ਪਹੀਨਤਣ੍ਹੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਤਣ੍ਹੋ વੀਤਰਾਗੋ ਚਤ੍ਤਰਾਗੋ ਪਹੀਨਰਾਗੋ ਪਟਿਨਿਸ੍ਸਟ੍ਠਰਾਗੋ ਨਿਚ੍ਛਾਤੋ ਨਿਬ੍ਬੁਤੋ ਸੀਤਿਭੂਤੋ ਸੁਖਪ੍ਪਟਿਸਂવੇਦੀ ਬ੍ਰਹ੍ਮਭੂਤੇਨ ਅਤ੍ਤਨਾ વਿਹਰਤੀਤਿ – ਸੋ વੀਤਤਣ੍ਹੋ। ਅਨੀਘੋਤਿ ਰਾਗੋ ਨੀਘੋ, ਦੋਸੋ ਨੀਘੋ, ਮੋਹੋ ਨੀਘੋ, ਕੋਧੋ ਨੀਘੋ, ਉਪਨਾਹੋ ਨੀਘੋ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬਾਕੁਸਲਾਭਿਸਙ੍ਖਾਰਾ ਨੀਘਾ। ਯਸ੍ਸੇਤੇ ਨੀਘਾ ਪਹੀਨਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ વੂਪਸਨ੍ਤਾ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਾ, ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਨੀਘੋ। ਨਿਰਾਸੋਤਿ ਆਸਾ વੁਚ੍ਚਤਿ ਤਣ੍ਹਾ। ਯੋ ਰਾਗੋ ਸਾਰਾਗੋ…ਪੇ॰… ਅਭਿਜ੍ਝਾ ਲੋਭੋ ਅਕੁਸਲਮੂਲਂ। ਯਸ੍ਸੇਸਾ ਆਸਾ ਤਣ੍ਹਾ ਪਹੀਨਾ ਸਮੁਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾ વੂਪਸਨ੍ਤਾ ਪਟਿਪਸ੍ਸਦ੍ਧਾ ਅਭਬ੍ਬੁਪ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਞਾਣਗ੍ਗਿਨਾ ਦਡ੍ਢਾ, ਸੋ વੁਚ੍ਚਤਿ ਨਿਰਾਸੋ। ਜਾਤੀਤਿ ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ…ਪੇ॰… ਆਯਤਨਾਨਂ ਪਟਿਲਾਭੋ। ਜਰਾਤਿ ਯਾ ਤੇਸਂ ਤੇਸਂ ਸਤ੍ਤਾਨਂ …ਪੇ॰… ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਂ ਪਰਿਪਾਕੋ। ਅਯਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਜਰਾ। ਸੋ વੀਤਤਣ੍ਹੋ ਅਨੀਘੋ ਨਿਰਾਸੋ, ਅਤਾਰਿ ਸੋ ਜਾਤਿਜਰਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰੂਮੀਤਿ ਯੋ ਸੋ વੀਤਤਣ੍ਹੋ ਅਨੀਘੋ ਚ ਨਿਰਾਸੋ ਚ, ਸੋ ਖੋ ਜਾਤਿਜਰਾਮਰਣਂ ਅਤਰਿ ਉਤ੍ਤਰਿ ਪਤਰਿ ਸਮਤਿਕ੍ਕਮਿ વੀਤਿવਤ੍ਤਯੀਤਿ ਬ੍ਰੂਮਿ ਆਚਿਕ੍ਖਾਮਿ ਦੇਸੇਮਿ ਪਞ੍ਞਪੇਮਿ ਪਟ੍ਠਪੇਮਿ વਿવਰਾਮਿ વਿਭਜਾਮਿ ਉਤ੍ਤਾਨੀਕਰੋਮਿ ਪਕਾਸੇਮੀਤਿ – ਸੋ વੀਤਤਣ੍ਹੋ ਅਨੀਘੋ ਨਿਰਾਸੋ, ਅਤਾਰਿ ਸੋ ਜਾਤਿਜਰਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰੂਮਿ। ਤੇਨਾਹ ਭਗવਾ –

    So vītataṇho anīgho nirāso, atāri so jātijaranti brūmīti. Taṇhāti rūpataṇhā…pe… dhammataṇhā… yassesā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati vītataṇho vigatataṇho cattataṇho vantataṇho muttataṇho pahīnataṇho paṭinissaṭṭhataṇho vītarāgo cattarāgo pahīnarāgo paṭinissaṭṭharāgo nicchāto nibbuto sītibhūto sukhappaṭisaṃvedī brahmabhūtena attanā viharatīti – so vītataṇho. Anīghoti rāgo nīgho, doso nīgho, moho nīgho, kodho nīgho, upanāho nīgho…pe… sabbākusalābhisaṅkhārā nīghā. Yassete nīghā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati anīgho. Nirāsoti āsā vuccati taṇhā. Yo rāgo sārāgo…pe… abhijjhā lobho akusalamūlaṃ. Yassesā āsā taṇhā pahīnā samucchinnā vūpasantā paṭipassaddhā abhabbuppattikā ñāṇagginā daḍḍhā, so vuccati nirāso. Jātīti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ…pe… āyatanānaṃ paṭilābho. Jarāti yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ …pe… indriyānaṃ paripāko. Ayaṃ vuccati jarā. So vītataṇho anīgho nirāso, atāri so jātijaranti brūmīti yo so vītataṇho anīgho ca nirāso ca, so kho jātijarāmaraṇaṃ atari uttari patari samatikkami vītivattayīti brūmi ācikkhāmi desemi paññapemi paṭṭhapemi vivarāmi vibhajāmi uttānīkaromi pakāsemīti – so vītataṇho anīgho nirāso, atāri so jātijaranti brūmi. Tenāha bhagavā –

    ‘‘વਿਦ੍વਾ ਚ ਯੋ વੇਦਗੂ ਨਰੋ ਇਧ, ਭવਾਭવੇ ਸਙ੍ਗਮਿਮਂ વਿਸਜ੍ਜ।

    ‘‘Vidvā ca yo vedagū naro idha, bhavābhave saṅgamimaṃ visajja;

    ਸੋ વੀਤਤਣ੍ਹੋ ਅਨੀਘੋ ਨਿਰਾਸੋ, ਅਤਾਰਿ ਸੋ ਜਾਤਿਜਰਨ੍ਤਿ ਬ੍ਰੂਮੀ’’ਤਿ॥

    So vītataṇho anīgho nirāso, atāri so jātijaranti brūmī’’ti.

    ਸਹ ਗਾਥਾਪਰਿਯੋਸਾਨਾ…ਪੇ॰… ਸਤ੍ਥਾ ਮੇ, ਭਨ੍ਤੇ ਭਗવਾ, ਸਾવਕੋਹਮਸ੍ਮੀਤਿ।

    Saha gāthāpariyosānā…pe… satthā me, bhante bhagavā, sāvakohamasmīti.

    ਮੇਤ੍ਤਗੂਮਾਣવਪੁਚ੍ਛਾਨਿਦ੍ਦੇਸੋ ਚਤੁਤ੍ਥੋ।

    Mettagūmāṇavapucchāniddeso catuttho.







    Footnotes:
    1. ਯਾਨਿ ਪਤ੍ਥਿ (ਸ੍ਯਾ॰), ਯਾਨਿ ਅਤ੍ਥਿ (ਕ॰) ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੩੪
    2. yāni patthi (syā.), yāni atthi (ka.) su. ni. 534
    3. ਸਾਗਰਸਮੋ (ਕ॰)
    4. sāgarasamo (ka.)
    5. ਨਾਭਿਪਿਹਯਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੯੦
    6. ਅਪ੍ਪਤਿਟ੍ਠੀਨਚਿਤ੍ਤੋ (ਸ੍ਯਾ॰)
    7. ਆਦਿਨਮਨਸੋ (ਸ੍ਯਾ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੯੦
    8. nābhipihayati (syā.) mahāni. 90
    9. appatiṭṭhīnacitto (syā.)
    10. ādinamanaso (syā.) mahāni. 90
    11. ਦੋਸਨੀਯੇ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੯੦
    12. dosanīye (syā. ka.) mahāni. 90
    13. ਅਨੁਪਯੋ (ਸ੍ਯਾ॰), ਅਨੁਸਯੋ (ਕ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੯੦
    14. ਅਨੁਪਯੋ (ਸ੍ਯਾ॰), ਅਨੁਸਯੋ (ਕ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੯੦
    15. anupayo (syā.), anusayo (ka.) mahāni. 90
    16. anupayo (syā.), anusayo (ka.) mahāni. 90
    17. ਭਗવਤਾ (ਸ੍ਯਾ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੯੦
    18. bhagavatā (syā.) mahāni. 90
    19. ਆਜਾਨਿਯਾવ (ਸ੍ਯਾ॰) ਧ॰ ਪ॰ ੩੨੨
    20. ājāniyāva (syā.) dha. pa. 322
    21. ਕੁਞ੍ਜਰਾવ (ਸ੍ਯਾ॰)
    22. kuñjarāva (syā.)
    23. ਸੁਦਨ੍ਤੋਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰) ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੨੧; ਮਹਾਨਿ॰ ੯੦
    24. sudantoti (syā.) su. ni. 521; mahāni. 90
    25. ਨ ਪਿਟਕਸਮ੍ਪਦਾਨੇਨ (ਕ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੧੫੬
    26. na piṭakasampadānena (ka.) mahāni. 156
    27. ਦੁਕ੍ਖਟ੍ਠੇਨ (ਸ੍ਯਾ॰)
    28. dukkhaṭṭhena (syā.)
    29. ਅਕਿਤ੍ਤਿ ਤਂ (ਸ੍ਯਾ॰) ਏવਮੀਦਿਸੇਸੁ ਪਦੇਸੁ ਅਤੀਤવਿਭਤ੍ਤਿવਸੇਨ ਮਹਾਨਿ॰ ੧੧੦
    30. ਪਞ੍ਞਾਪਿਤਂ (ਕ॰)
    31. akitti taṃ (syā.) evamīdisesu padesu atītavibhattivasena mahāni. 110
    32. paññāpitaṃ (ka.)
    33. ਲਾਪੋ ਪਲਾਪੋ (ਸ੍ਯਾ॰) ਧਮ੍ਮਸਙ੍ਗਣਿਯੇ
    34. ਲਾਲਪ੍ਪਾਯਨਾ ਲਾਲਪ੍ਪਾਯਿਤਤ੍ਤਂ (ਬਹੂਸੁ) ਜਰਾਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਕਥਾ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਾ
    35. lāpo palāpo (syā.) dhammasaṅgaṇiye
    36. lālappāyanā lālappāyitattaṃ (bahūsu) jarāsuttaniddesaṭṭhakathā oloketabbā
    37. વਾਚਾਮੁਨਿਂ (ਬਹੂਸੁ) ਇਤਿવੁ॰ ੬੭
    38. vācāmuniṃ (bahūsu) itivu. 67
    39. ਮੁਨਯੋ (ਸ੍ਯਾ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੧੪
    40. ਸੇਕ੍ਖਮੁਨਿਨੋ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰)
    41. munayo (syā.) mahāni. 14
    42. sekkhamunino (syā. ka.)
    43. ਮੁਨਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰) ਧ॰ ਪ॰ ੨੬੮
    44. muni (syā. ka.) dha. pa. 268
    45. ਪੂਜਿਤੋ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੧੪
    46. ਸਙ੍ਗ ਜਾਲਮਤਿਚ੍ਚ, ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੩੨
    47. pūjito (syā. ka.) mahāni. 14
    48. saṅga jālamaticca, su. ni. 532
    49. ਯਾ ਸਾ ਲੋਕੇ વਿਸਤ੍ਤਿਕਾ (ਸ੍ਯਾ॰) ਕਾਮਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਕਥਾ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਾ
    50. yā sā loke visattikā (syā.) kāmasuttaniddesaṭṭhakathā oloketabbā
    51. ਬ੍ਯਪਥਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰)
    52. ਦੇਸਨਂ ਅਨੁਸਨ੍ਧਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    53. byapathaṃ (syā. ka.)
    54. desanaṃ anusandhi (syā.)
    55. ਏਸਿ ਗવੇਸਿ (ਸ੍ਯਾ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੧੫੦
    56. ਅਬ੍ਬੂਹਨਂ (ਬਹੂਸੁ), ਅਬ੍ਬੂਹਂ (ਸੀ॰ ਅਟ੍ਠ॰)
    57. esi gavesi (syā.) mahāni. 150
    58. abbūhanaṃ (bahūsu), abbūhaṃ (sī. aṭṭha.)
    59. ਉਦ੍ਧਂ વੁਚ੍ਚਤਿ ਅਨਾਗਤਂ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰)
    60. uddhaṃ vuccati anāgataṃ (syā. ka.)
    61. ਅਨੋਲੀਨવੁਤ੍ਤਿਕੋ (ਕ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੧੪
    62. ਕਦਾਹਂ (ਸ੍ਯਾ॰)
    63. ਅਪ੍ਪਟਿવਾਨਿ (ਕ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੧੪
    64. anolīnavuttiko (ka.) mahāni. 14
    65. kadāhaṃ (syā.)
    66. appaṭivāni (ka.) mahāni. 14
    67. ਕਲ੍ਯਾਣਪੁਥੁਜ੍ਜਨੋ (ਸ੍ਯਾ॰), ਏવਮੀਦਿਸੇਸੁ ਠਾਨੇਸੁ
    68. kalyāṇaputhujjano (syā.), evamīdisesu ṭhānesu
    69. ਗਰੁਕਰੋਮਿ (ਸ੍ਯਾ॰)
    70. garukaromi (syā.)
    71. ਸਬ੍ਬਯੋਗੇ (ਕ॰), ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੨੭
    72. sabbayoge (ka.), su. ni. 527
    73. ਨਿਯ੍ਯਤਿ (ਸ੍ਯਾ॰ ਕ॰)
    74. niyyati (syā. ka.)
    75. ਅਨਿਸ੍ਸਿਤੋ (ਸ੍ਯਾ॰) ਸੁ॰ ਨਿ॰ ੫੨੪
    76. anissito (syā.) su. ni. 524
    77. ਨਿਤ੍ਤਿਣ੍ਣੋ (ਸ੍ਯਾ॰)
    78. વੁਟ੍ਠવਾਸੋ (ਸ੍ਯਾ॰) ਮਹਾਨਿ॰ ੬
    79. ਪਣੁਨ੍ਨਪਚ੍ਚੇਕਸਚ੍ਚੋ (ਕ॰)
    80. ਪਟਿਪਾਦਯਿਤ੍વਾ (ਸ੍ਯਾ॰)
    81. ਕਟਂ (ਸ੍ਯਾ॰) ਕਾਮਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸਟ੍ਠਕਥਾ ਓਲੋਕੇਤਬ੍ਬਾ
    82. ਅਕਮ੍ਮਞ੍ਞਤਾਯ (ਸ੍ਯਾ॰)
    83. nittiṇṇo (syā.)
    84. vuṭṭhavāso (syā.) mahāni. 6
    85. paṇunnapaccekasacco (ka.)
    86. paṭipādayitvā (syā.)
    87. kaṭaṃ (syā.) kāmasuttaniddesaṭṭhakathā oloketabbā
    88. akammaññatāya (syā.)
    89. ਞਾਣਂ…ਪੇ॰… ਸਬ੍ਬવੇਦਮਤਿਚ੍ਚ વੇਦਗੂ ਸੋਤਿ। (ਸ੍ਯਾ॰) ਪਸ੍ਸ ਮਹਾਨਿ॰ ੮੧
    90. ñāṇaṃ…pe… sabbavedamaticca vedagū soti. (syā.) passa mahāni. 81
    91. ਜਾਤੁ (ਸ੍ਯਾ॰)
    92. ਇਨ੍ਦਗੂ (ਸ੍ਯਾ॰)
    93. jātu (syā.)
    94. indagū (syā.)
    95. ਮੋਚਯਿਤ੍વਾ (ਸ੍ਯਾ॰)
    96. mocayitvā (syā.)



    Related texts:



    ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Aṭṭhakathā / ਸੁਤ੍ਤਪਿਟਕ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / ਖੁਦ੍ਦਕਨਿਕਾਯ (ਅਟ੍ਠਕਥਾ) • Khuddakanikāya (aṭṭhakathā) / ਚੂਲ਼ਨਿਦ੍ਦੇਸ-ਅਟ੍ਠਕਥਾ • Cūḷaniddesa-aṭṭhakathā / ੪. ਮੇਤ੍ਤਗੂਮਾਣવਸੁਤ੍ਤਨਿਦ੍ਦੇਸવਣ੍ਣਨਾ • 4. Mettagūmāṇavasuttaniddesavaṇṇanā


    © 1991-2023 The Titi Tudorancea Bulletin | Titi Tudorancea® is a Registered Trademark | Terms of use and privacy policy
    Contact