| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / थेरगाथा-अट्ठकथा • Theragāthā-aṭṭhakathā |
४. मेत्तजित्थेरगाथावण्णना
4. Mettajittheragāthāvaṇṇanā
नमो हि तस्स भगवतोति आयस्मतो मेत्तजित्थेरस्स गाथा। का उप्पत्ति? सो किर अनोमदस्सिस्स भगवतो काले कुलगेहे निब्बत्तित्वा विञ्ञुतं पत्तो सासने अभिप्पसन्नो हुत्वा बोधिरुक्खस्स इट्ठकाहि वेदिकं चिनित्वा सुधापरिकम्मं कारेसि। सत्था तस्स अनुमोदनं अकासि। सो तेन पुञ्ञकम्मेन देवलोके निब्बत्तित्वा अपरापरं पुञ्ञानि कत्वा देवमनुस्सेसु संसरन्तो इमस्मिं बुद्धुप्पादे मगधरट्ठे अञ्ञतरस्स ब्राह्मणस्स पुत्तो हुत्वा निब्बत्ति, मेत्तजीतिस्स नामं अहोसि। सो वयप्पत्तो कामेसु आदीनवं दिस्वा तापसपब्बज्जं पब्बजित्वा अरञ्ञे विहरन्तो बुद्धुप्पादं सुत्वा पुब्बहेतुना चोदियमानो सत्थु सन्तिकं गन्त्वा पवत्तिनिवत्तियो आरब्भ पञ्हं पुच्छित्वा सत्थारा पञ्हे विस्सज्जिते पटिलद्धसद्धो पब्बजित्वा विपस्सनं पट्ठपेत्वा अरहत्तं पापुणि। तेन वुत्तं अपदाने (अप॰ थेर १.१५.२६-३१) –
Namohi tassa bhagavatoti āyasmato mettajittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira anomadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto sāsane abhippasanno hutvā bodhirukkhassa iṭṭhakāhi vedikaṃ cinitvā sudhāparikammaṃ kāresi. Satthā tassa anumodanaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, mettajītissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto kāmesu ādīnavaṃ disvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharanto buddhuppādaṃ sutvā pubbahetunā codiyamāno satthu santikaṃ gantvā pavattinivattiyo ārabbha pañhaṃ pucchitvā satthārā pañhe vissajjite paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.26-31) –
‘‘अनोमदस्सीमुनिनो, बोधिवेदिमकासहं।
‘‘Anomadassīmunino, bodhivedimakāsahaṃ;
सुधाय पिण्डं दत्वान, पाणिकम्मं अकासहं॥
Sudhāya piṇḍaṃ datvāna, pāṇikammaṃ akāsahaṃ.
‘‘दिस्वा तं सुकतं कम्मं, अनोमदस्सी नरुत्तमो।
‘‘Disvā taṃ sukataṃ kammaṃ, anomadassī naruttamo;
भिक्खुसङ्घे ठितो सत्था, इमा गाथा अभासथ॥
Bhikkhusaṅghe ṭhito satthā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘इमिना सुधकम्मेन, चेतनापणिधीहि च।
‘‘Iminā sudhakammena, cetanāpaṇidhīhi ca;
सम्पत्तिं अनुभोत्वान, दुक्खस्सन्तं करिस्सति॥
Sampattiṃ anubhotvāna, dukkhassantaṃ karissati.
‘‘पसन्नमुखवण्णोम्हि, एकग्गो सुसमाहितो।
‘‘Pasannamukhavaṇṇomhi, ekaggo susamāhito;
धारेमि अन्तिमं देहं, सम्मासम्बुद्धसासने॥
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.
‘‘इतो कप्पसते आसिं, परिपुण्णे अनूनके।
‘‘Ito kappasate āsiṃ, paripuṇṇe anūnake;
राजा सब्बघनो नाम, चक्कवत्ती महब्बलो॥
Rājā sabbaghano nāma, cakkavattī mahabbalo.
‘‘किलेसा झापिता मय्हं…पे॰… कतं बुद्धस्स सासन’’न्ति॥
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
अरहत्तं पन पत्वा सत्थारं थोमेन्तो –
Arahattaṃ pana patvā satthāraṃ thomento –
९४.
94.
‘‘नमो हि तस्स भगवतो, सक्यपुत्तस्स सिरीमतो।
‘‘Namo hi tassa bhagavato, sakyaputtassa sirīmato;
तेनायं अग्गप्पत्तेन, अग्गधम्मो सुदेसितो’’ति॥ – गाथं अभासि।
Tenāyaṃ aggappattena, aggadhammo sudesito’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
तत्थ नमोति नमक्कारो। हीति निपातमत्तं। तस्साति यो सो भगवा समत्तिंसपारमियो पूरेत्वा सब्बकिलेसे भञ्जित्वा अनुत्तरं सम्मासम्बोधिं अभिसम्बुद्धो, सक्यराजस्स पुत्तोति सक्यपुत्तो। अनञ्ञसाधारणाय पुञ्ञसम्पत्तिया च सम्भावितो उत्तमाय रूपकायसिरिया धम्मकायसिरिया च समन्नागतत्ता सिरीमा, तस्स भगवतो सक्यपुत्तस्स सिरीमतो नमो अत्थु, तं नमामीति अत्थो। तेनाति तेन भगवता। अयन्ति तस्स धम्मस्स अत्तनो पच्चक्खताय वदति। अग्गप्पत्तेनाति अग्गं सब्बञ्ञुतं, सब्बेहि वा गुणेहि अग्गभावं सेट्ठभावं पत्तेन। अग्गधम्मोति अग्गो उत्तमो नवविधलोकुत्तरो धम्मो सुट्ठु अविपरीतं देसितो पवेदितोति।
Tattha namoti namakkāro. Hīti nipātamattaṃ. Tassāti yo so bhagavā samattiṃsapāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, sakyarājassa puttoti sakyaputto. Anaññasādhāraṇāya puññasampattiyā ca sambhāvito uttamāya rūpakāyasiriyā dhammakāyasiriyā ca samannāgatattā sirīmā, tassa bhagavato sakyaputtassa sirīmato namo atthu, taṃ namāmīti attho. Tenāti tena bhagavatā. Ayanti tassa dhammassa attano paccakkhatāya vadati. Aggappattenāti aggaṃ sabbaññutaṃ, sabbehi vā guṇehi aggabhāvaṃ seṭṭhabhāvaṃ pattena. Aggadhammoti aggo uttamo navavidhalokuttaro dhammo suṭṭhu aviparītaṃ desito paveditoti.
मेत्तजित्थेरगाथावण्णना निट्ठिता।
Mettajittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / थेरगाथापाळि • Theragāthāpāḷi / ४. मेत्तजित्थेरगाथा • 4. Mettajittheragāthā
