| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๔. เมตฺตชิเตฺถรคาถาวณฺณนา
4. Mettajittheragāthāvaṇṇanā
นโม หิ ตสฺส ภควโตติ อายสฺมโต เมตฺตชิเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? โส กิร อโนมทสฺสิสฺส ภควโต กาเล กุลเคเห นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต สาสเน อภิปฺปสโนฺน หุตฺวา โพธิรุกฺขสฺส อิฎฺฐกาหิ เวทิกํ จินิตฺวา สุธาปริกมฺมํ กาเรสิฯ สตฺถา ตสฺส อนุโมทนํ อกาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา อปราปรํ ปุญฺญานิ กตฺวา เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท มคธรเฎฺฐ อญฺญตรสฺส พฺราหฺมณสฺส ปุโตฺต หุตฺวา นิพฺพตฺติ, เมตฺตชีติสฺส นามํ อโหสิฯ โส วยปฺปโตฺต กาเมสุ อาทีนวํ ทิสฺวา ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา อรเญฺญ วิหรโนฺต พุทฺธุปฺปาทํ สุตฺวา ปุพฺพเหตุนา โจทิยมาโน สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา ปวตฺตินิวตฺติโย อารพฺภ ปญฺหํ ปุจฺฉิตฺวา สตฺถารา ปเญฺห วิสฺสชฺชิเต ปฎิลทฺธสโทฺธ ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนํ ปฎฺฐเปตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๑.๑๕.๒๖-๓๑) –
Namohi tassa bhagavatoti āyasmato mettajittherassa gāthā. Kā uppatti? So kira anomadassissa bhagavato kāle kulagehe nibbattitvā viññutaṃ patto sāsane abhippasanno hutvā bodhirukkhassa iṭṭhakāhi vedikaṃ cinitvā sudhāparikammaṃ kāresi. Satthā tassa anumodanaṃ akāsi. So tena puññakammena devaloke nibbattitvā aparāparaṃ puññāni katvā devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde magadharaṭṭhe aññatarassa brāhmaṇassa putto hutvā nibbatti, mettajītissa nāmaṃ ahosi. So vayappatto kāmesu ādīnavaṃ disvā tāpasapabbajjaṃ pabbajitvā araññe viharanto buddhuppādaṃ sutvā pubbahetunā codiyamāno satthu santikaṃ gantvā pavattinivattiyo ārabbha pañhaṃ pucchitvā satthārā pañhe vissajjite paṭiladdhasaddho pabbajitvā vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 1.15.26-31) –
‘‘อโนมทสฺสีมุนิโน, โพธิเวทิมกาสหํ;
‘‘Anomadassīmunino, bodhivedimakāsahaṃ;
สุธาย ปิณฺฑํ ทตฺวาน, ปาณิกมฺมํ อกาสหํฯ
Sudhāya piṇḍaṃ datvāna, pāṇikammaṃ akāsahaṃ.
‘‘ทิสฺวา ตํ สุกตํ กมฺมํ, อโนมทสฺสี นรุตฺตโม;
‘‘Disvā taṃ sukataṃ kammaṃ, anomadassī naruttamo;
ภิกฺขุสเงฺฆ ฐิโต สตฺถา, อิมา คาถา อภาสถฯ
Bhikkhusaṅghe ṭhito satthā, imā gāthā abhāsatha.
‘‘อิมินา สุธกเมฺมน, เจตนาปณิธีหิ จ;
‘‘Iminā sudhakammena, cetanāpaṇidhīhi ca;
สมฺปตฺติํ อนุโภตฺวาน, ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสติฯ
Sampattiṃ anubhotvāna, dukkhassantaṃ karissati.
‘‘ปสนฺนมุขวโณฺณมฺหิ, เอกโคฺค สุสมาหิโต;
‘‘Pasannamukhavaṇṇomhi, ekaggo susamāhito;
ธาเรมิ อนฺติมํ เทหํ, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเนฯ
Dhāremi antimaṃ dehaṃ, sammāsambuddhasāsane.
‘‘อิโต กปฺปสเต อาสิํ, ปริปุเณฺณ อนูนเก;
‘‘Ito kappasate āsiṃ, paripuṇṇe anūnake;
ราชา สพฺพฆโน นาม, จกฺกวตฺตี มหพฺพโลฯ
Rājā sabbaghano nāma, cakkavattī mahabbalo.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา สตฺถารํ โถเมโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā satthāraṃ thomento –
๙๔.
94.
‘‘นโม หิ ตสฺส ภควโต, สกฺยปุตฺตสฺส สิรีมโต;
‘‘Namo hi tassa bhagavato, sakyaputtassa sirīmato;
เตนายํ อคฺคปฺปเตฺตน, อคฺคธโมฺม สุเทสิโต’’ติฯ – คาถํ อภาสิ;
Tenāyaṃ aggappattena, aggadhammo sudesito’’ti. – gāthaṃ abhāsi;
ตตฺถ นโมติ นมกฺกาโรฯ หีติ นิปาตมตฺตํฯ ตสฺสาติ โย โส ภควา สมตฺติํสปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพกิเลเส ภญฺชิตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสโมฺพธิํ อภิสมฺพุโทฺธ, สกฺยราชสฺส ปุโตฺตติ สกฺยปุโตฺตฯ อนญฺญสาธารณาย ปุญฺญสมฺปตฺติยา จ สมฺภาวิโต อุตฺตมาย รูปกายสิริยา ธมฺมกายสิริยา จ สมนฺนาคตตฺตา สิรีมา, ตสฺส ภควโต สกฺยปุตฺตสฺส สิรีมโต นโม อตฺถุ, ตํ นมามีติ อโตฺถฯ เตนาติ เตน ภควตาฯ อยนฺติ ตสฺส ธมฺมสฺส อตฺตโน ปจฺจกฺขตาย วทติฯ อคฺคปฺปเตฺตนาติ อคฺคํ สพฺพญฺญุตํ, สเพฺพหิ วา คุเณหิ อคฺคภาวํ เสฎฺฐภาวํ ปเตฺตนฯ อคฺคธโมฺมติ อโคฺค อุตฺตโม นววิธโลกุตฺตโร ธโมฺม สุฎฺฐุ อวิปรีตํ เทสิโต ปเวทิโตติฯ
Tattha namoti namakkāro. Hīti nipātamattaṃ. Tassāti yo so bhagavā samattiṃsapāramiyo pūretvā sabbakilese bhañjitvā anuttaraṃ sammāsambodhiṃ abhisambuddho, sakyarājassa puttoti sakyaputto. Anaññasādhāraṇāya puññasampattiyā ca sambhāvito uttamāya rūpakāyasiriyā dhammakāyasiriyā ca samannāgatattā sirīmā, tassa bhagavato sakyaputtassa sirīmato namo atthu, taṃ namāmīti attho. Tenāti tena bhagavatā. Ayanti tassa dhammassa attano paccakkhatāya vadati. Aggappattenāti aggaṃ sabbaññutaṃ, sabbehi vā guṇehi aggabhāvaṃ seṭṭhabhāvaṃ pattena. Aggadhammoti aggo uttamo navavidhalokuttaro dhammo suṭṭhu aviparītaṃ desito paveditoti.
เมตฺตชิเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Mettajittheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๔. เมตฺตชิเตฺถรคาถา • 4. Mettajittheragāthā
