| Library / Tipiṭaka / တိပိဋက • Tipiṭaka / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂ-အဋ္ဌကထာ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
၄. မေတ္တာကထာ
4. Mettākathā
မေတ္တာကထာဝဏ္ဏနာ
Mettākathāvaṇṇanā
၂၂. ဣဒာနိ ဗောဇ္ဈင္ဂကထာနန္တရံ ကထိတာယ ဗောဇ္ဈင္ဂကထာဂတိယာ သုတ္တန္တပုဗ္ဗင္ဂမာယ မေတ္တာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ သုတ္တန္တေ တာဝ အာသေဝိတာယာတိ အာဒရေန သေဝိတာယ။ ဘာဝိတာယာတိ ဝဍ္ဎိတာယ။ ဗဟုလီကတာယာတိ ပုနပ္ပုနံ ကတာယ။ ယာနီကတာယာတိ ယုတ္တယာနသဒိသာယ ကတာယ။ ဝတ္ထုကတာယာတိ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဝတ္ထု ဝိယ ကတာယ။ အနုဋ္ဌိတာယာတိ ပစ္စုပဋ္ဌိတာယ။ ပရိစိတာယာတိ သမန္တတော စိတာယ ဥပစိတာယ။ သုသမာရဒ္ဓာယာတိ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓာယ သုကတာယ ။ အာနိသံသာတိ ဂုဏာ။ ပာဋိကင္ခာတိ ပဋိကင္ခိတဗ္ဗာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ သုခံ သုပတီတိ ယထာ သေသဇနာ သမ္ပရိဝတ္တမာနာ ကာကစ္ဆမာနာ ဒုက္ခံ သုပန္တိ, ဧဝံ အသုပိတ္ဝာ သုခံ သုပတိ။ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တောပိ သမာပတ္တိံ သမာပန္နော ဝိယ ဟောတိ။ သုခံ ပဋိဗုဇ္ဈတီတိ ယထာ အညေ နိတ္ထုနန္တာ ဝိဇမ္ဘန္တာ သမ္ပရိဝတ္တန္တာ ဒုက္ခံ ပဋိဗုဇ္ဈန္တိ, ဧဝံ အပဋိဗုဇ္ဈိတ္ဝာ ဝိကသမာနမိဝ ပဒုမံ သုခံ နိဗ္ဗိကာရံ ပဋိဗုဇ္ဈတိ။ န ပာပကံ သုပိနံ ပသ္သတီတိ သုပိနံ ပသ္သန္တောပိ ဘဒ္ဒကမေဝ သုပိနံ ပသ္သတိ။ စေတိယံ ဝန္ဒန္တော ဝိယ ပူဇံ ကရောန္တော ဝိယ ဓမ္မံ သုဏန္တော ဝိယ စ ဟောတိ။ ယထာ ပနညေ အတ္တာနံ စောရေဟိ ပရိဝာရိတံ ဝိယ ဝာဠေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ ဝိယ ပပာတေ ပတန္တံ ဝိယ စ ပသ္သန္တိ, န ဧဝံ ပာပကံ သုပိနံ ပသ္သတိ။ မနုသ္သာနံ ပိယော ဟောတီတိ ဥရေ အာမုတ္တမုတ္တာဟာရော ဝိယ သီသေ ပိဠန္ဓမာလာ ဝိယ စ မနုသ္သာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပော။ အမနုသ္သာနံ ပိယော ဟောတီတိ ယထေဝ စ မနုသ္သာနံ, ဧဝံ အမနုသ္သာနမ္ပိ ပိယော ဟောတိ။ ဒေဝတာ ရက္ခန္တီတိ ပုတ္တမိဝ မာတာပိတရော ဒေဝတာ ရက္ခန္တိ။ နာသ္သ အဂ္ဂိ ဝာ ဝိသံ ဝာ သတ္ထံ ဝာ ကမတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိသ္သ ကာယေ အဂ္ဂိ ဝာ ဝိသံ ဝာ သတ္ထံ ဝာ န ကမတိ န ပဝိသတိ, နာသ္သ ကာယံ ဝိကောပေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တုဝဋံ စိတ္တံ သမာဓိယတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော ခိပ္ပမေဝ စိတ္တံ သမာဓိယတိ, နတ္ထိ တသ္သ ဒန္ဓာယိတတ္တံ။ မုခဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတီတိ ဗန္ဓနာ ပမုတ္တတာလပက္ကံ ဝိယ စသ္သ ဝိပ္ပသန္နဝဏ္ဏံ မုခံ ဟောတိ။ အသမ္မူဠ္ဟော ကာလံ ကရောတီတိ မေတ္တာဝိဟာရိနော သမ္မောဟမရဏံ နာမ နတ္ထိ, အသမ္မူဠ္ဟော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမန္တော ဝိယ ကာလံ ကရောတိ။ ဥတ္တရိ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တောတိ မေတ္တာသမာပတ္တိတော ဥတ္တရိံ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ဣတော စဝိတ္ဝာ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓော ဝိယ ဗ္ရဟ္မလောကူပဂော ဟောတီတိ ဗ္ရဟ္မလောကံ ဥပပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။
22. Idāni bojjhaṅgakathānantaraṃ kathitāya bojjhaṅgakathāgatiyā suttantapubbaṅgamāya mettākathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva āsevitāyāti ādarena sevitāya. Bhāvitāyāti vaḍḍhitāya. Bahulīkatāyāti punappunaṃ katāya. Yānīkatāyāti yuttayānasadisāya katāya. Vatthukatāyāti patiṭṭhānaṭṭhena vatthu viya katāya. Anuṭṭhitāyāti paccupaṭṭhitāya. Paricitāyāti samantato citāya upacitāya. Susamāraddhāyāti suṭṭhu samāraddhāya sukatāya . Ānisaṃsāti guṇā. Pāṭikaṅkhāti paṭikaṅkhitabbā icchitabbā. Sukhaṃ supatīti yathā sesajanā samparivattamānā kākacchamānā dukkhaṃ supanti, evaṃ asupitvā sukhaṃ supati. Niddaṃ okkantopi samāpattiṃ samāpanno viya hoti. Sukhaṃ paṭibujjhatīti yathā aññe nitthunantā vijambhantā samparivattantā dukkhaṃ paṭibujjhanti, evaṃ apaṭibujjhitvā vikasamānamiva padumaṃ sukhaṃ nibbikāraṃ paṭibujjhati. Na pāpakaṃ supinaṃ passatīti supinaṃ passantopi bhaddakameva supinaṃ passati. Cetiyaṃ vandanto viya pūjaṃ karonto viya dhammaṃ suṇanto viya ca hoti. Yathā panaññe attānaṃ corehi parivāritaṃ viya vāḷehi upaddutaṃ viya papāte patantaṃ viya ca passanti, na evaṃ pāpakaṃ supinaṃ passati. Manussānaṃ piyo hotīti ure āmuttamuttāhāro viya sīse piḷandhamālā viya ca manussānaṃ piyo hoti manāpo. Amanussānaṃ piyo hotīti yatheva ca manussānaṃ, evaṃ amanussānampi piyo hoti. Devatā rakkhantīti puttamiva mātāpitaro devatā rakkhanti. Nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamatīti mettāvihārissa kāye aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā na kamati na pavisati, nāssa kāyaṃ vikopetīti vuttaṃ hoti. Tuvaṭaṃ cittaṃ samādhiyatīti mettāvihārino khippameva cittaṃ samādhiyati, natthi tassa dandhāyitattaṃ. Mukhavaṇṇo vippasīdatīti bandhanā pamuttatālapakkaṃ viya cassa vippasannavaṇṇaṃ mukhaṃ hoti. Asammūḷho kālaṃ karotīti mettāvihārino sammohamaraṇaṃ nāma natthi, asammūḷho niddaṃ okkamanto viya kālaṃ karoti. Uttari appaṭivijjhantoti mettāsamāpattito uttariṃ arahattaṃ adhigantuṃ asakkonto ito cavitvā suttappabuddho viya brahmalokūpago hotīti brahmalokaṃ upapajjatīti attho.
မေတ္တာနိဒ္ဒေသေ အနောဓိသော ဖရဏာတိ ဩဓိ မရိယာဒာ, န ဩဓိ အနောဓိ။ တတော အနောဓိသော, အနောဓိတောတိ အတ္ထော, နိပ္ပဒေသတော ဖုသနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩဓိသောတိ ပဒေသဝသေန။ ဒိသာဖရဏာတိ ဒိသာသု ဖရဏာ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသပရိယာဒာနံ။ သတ္တာတိပဒသ္သ အတ္ထော ဉာဏကထာမာတိကာဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော, ရုဠ္ဟီသဒ္ဒေန ပန ဝီတရာဂေသုပိ အယံ ဝောဟာရော ဝတ္တတိ ဝိလီဝမယေပိ ဗီဇနိဝိသေသေ တာလဝဏ္ဋဝောဟာရော ဝိယ။ အဝေရာတိ ဝေရရဟိတာ။ အဗ္ယာပဇ္ဇာတိ ဗ္ယာပာဒရဟိတာ။ အနီဃာတိ နိဒ္ဒုက္ခာ။ အနိဂ္ဃာတိပိ ပာဌော။ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူတိ သုခိတာ ဟုတ္ဝာ အတ္တဘာဝံ ဝတ္တယန္တု။ ‘‘အဝေရာ’’တိ စ သကသန္တာနေ စ ပရေ ပဋိစ္စ, ပရသန္တာနေ စ ဣတရေ ပဋိစ္စ ဝေရာဘာဝော ဒသ္သိတော, ‘‘အဗ္ယာပဇ္ဇာ’’တိအာဒီသု ဝေရာဘာဝာ တမ္မူလကဗ္ယာပာဒာဘာဝော, ‘‘အနီဃာ’’တိ ဗ္ယာပာဒာဘာဝာ တမ္မူလကဒုက္ခာဘာဝော, ‘‘သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ ဒုက္ခာဘာဝာသုခေန အတ္တဘာဝပရိဟရဏံ ဒသ္သိတန္တိ ဧဝမေတ္ထ ဝစနသမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ။ ဣမေသု စ ‘‘အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိအာဒီသု စတူသုပိ ဝစနေသု ယံ ယံ ပာကဋံ ဟောတိ, တသ္သ တသ္သ ဝသေန မေတ္တာယ ဖရတိ။
Mettāniddese anodhiso pharaṇāti odhi mariyādā, na odhi anodhi. Tato anodhiso, anodhitoti attho, nippadesato phusanāti vuttaṃ hoti. Odhisoti padesavasena. Disāpharaṇāti disāsu pharaṇā. Sabbeti anavasesapariyādānaṃ. Sattātipadassa attho ñāṇakathāmātikāvaṇṇanāyaṃ vutto, ruḷhīsaddena pana vītarāgesupi ayaṃ vohāro vattati vilīvamayepi bījanivisese tālavaṇṭavohāro viya. Averāti verarahitā. Abyāpajjāti byāpādarahitā. Anīghāti niddukkhā. Anigghātipi pāṭho. Sukhī attānaṃpariharantūti sukhitā hutvā attabhāvaṃ vattayantu. ‘‘Averā’’ti ca sakasantāne ca pare paṭicca, parasantāne ca itare paṭicca verābhāvo dassito, ‘‘abyāpajjā’’tiādīsu verābhāvā tammūlakabyāpādābhāvo, ‘‘anīghā’’ti byāpādābhāvā tammūlakadukkhābhāvo, ‘‘sukhī attānaṃ pariharantū’’ti dukkhābhāvāsukhena attabhāvapariharaṇaṃ dassitanti evamettha vacanasambandho veditabboti. Imesu ca ‘‘averā hontū’’tiādīsu catūsupi vacanesu yaṃ yaṃ pākaṭaṃ hoti, tassa tassa vasena mettāya pharati.
ပာဏာတိအာဒီသု ပာဏနတာယ ပာဏာ, အသ္သာသပသ္သာသာယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ အတ္ထော။ ဘူတတ္တာ ဘူတာ, အဘိနိဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ပုံ ဝုစ္စတိ နိရယော, တံ ပုံ ဂလန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ပုဂ္ဂလာ။ အတ္တဘာဝော ဝုစ္စတိ သရီရံ, ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ဝာ, တံ ဥပာဒာယ ပညတ္တိမတ္တသဗ္ဘာဝတော, တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပရိယာပန္နာ ပရိစ္ဆိန္နာ အန္တောဂဓာတိ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ။ ယထာ စ သတ္တာတိ ဝစနံ, ဧဝံ သေသာနိပိ ရုဠ္ဟီဝသေန အာရောပေတ္ဝာ သဗ္ဗာနေတာနိ သဗ္ဗသတ္တဝေဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာမဉ္စ အညာနိပိ ‘‘သဗ္ဗေ ဇန္တူ သဗ္ဗေ ဇီဝာ’’တိအာဒီနိ သဗ္ဗသတ္တဝေဝစနာနိ အတ္ထိ, ပာကဋဝသေန ပန ဣမာနေဝ ပဉ္စ ဂဟေတ္ဝာ ‘‘ပဉ္စဟာကာရေဟိ အနောဓိသော ဖရဏာ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယေ ပန ‘‘သတ္တာ ပာဏာ’’တိအာဒီနံ န ကေဝလံ ဝစနမတ္တတောဝ, အထ ခော အတ္ထတောပိ နာနတ္တမေဝ ဣစ္ဆေယ္ယုံ, တေသံ အနောဓိသော ဖရဏာ ဝိရုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ တထာ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတ္ဝာ ဣမေသု ပဉ္စသု အာကာရေသု အညတရဝသေန အနောဓိသော မေတ္တာယ ဖရတိ။
Pāṇātiādīsu pāṇanatāya pāṇā, assāsapassāsāyattavuttitāyāti attho. Bhūtattā bhūtā, abhinibbattāti attho. Puṃ vuccati nirayo, taṃ puṃ galanti gacchantīti puggalā. Attabhāvo vuccati sarīraṃ, khandhapañcakameva vā, taṃ upādāya paññattimattasabbhāvato, tasmiṃ attabhāve pariyāpannā paricchinnā antogadhāti attabhāvapariyāpannā. Yathā ca sattāti vacanaṃ, evaṃ sesānipi ruḷhīvasena āropetvā sabbānetāni sabbasattavevacanānīti veditabbāni. Kāmañca aññānipi ‘‘sabbe jantū sabbe jīvā’’tiādīni sabbasattavevacanāni atthi, pākaṭavasena pana imāneva pañca gahetvā ‘‘pañcahākārehi anodhiso pharaṇā mettācetovimuttī’’ti vuccati. Ye pana ‘‘sattā pāṇā’’tiādīnaṃ na kevalaṃ vacanamattatova, atha kho atthatopi nānattameva iccheyyuṃ, tesaṃ anodhiso pharaṇā virujjhati. Tasmā tathā atthaṃ aggahetvā imesu pañcasu ākāresu aññataravasena anodhiso mettāya pharati.
ဩဓိသော ဖရဏေ ပန ဣတ္ထိယော ပုရိသာတိ လိင္ဂဝသေန ဝုတ္တံ, အရိယာ အနရိယာတိ အရိယပုထုဇ္ဇနဝသေန, ဒေဝာမနုသ္သာ ဝိနိပာတိကာတိ ဥပပတ္တိဝသေန။ ဒိသာဖရဏေပိ ဒိသာဝိဘာဂံ အကတ္ဝာ သဗ္ဗဒိသာသု ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဖရဏတော အနောဓိသော ဖရဏာ ဟောတိ, သဗ္ဗဒိသာသု ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဖရဏတော ဩဓိသော ဖရဏာ။
Odhiso pharaṇe pana itthiyo purisāti liṅgavasena vuttaṃ, ariyā anariyāti ariyaputhujjanavasena, devāmanussā vinipātikāti upapattivasena. Disāpharaṇepi disāvibhāgaṃ akatvā sabbadisāsu ‘‘sabbe sattā’’tiādinā nayena pharaṇato anodhiso pharaṇā hoti, sabbadisāsu ‘‘sabbā itthiyo’’tiādinā nayena pharaṇato odhiso pharaṇā.
ယသ္မာ ပန အယံ တိဝိဓာပိ မေတ္တာဖရဏာ အပ္ပနာပတ္တစိတ္တသ္သ ဝသေန ဝုတ္တာ, တသ္မာ တီသု ဝာရေသု အပ္ပနာ ဂဟေတဗ္ဗာ။ အနောဓိသော ဖရဏေ တာဝ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အဝေရာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ, ‘‘အဗ္ယာပဇ္ဇာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ ‘‘အနီဃာ ဟောန္တူ’’တိ ဧကာ, ‘‘သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူ’’တိ ဧကာ။ တာနိပိ ဟိ စတ္တာရိ ဟိတောပသံဟာရဝသေနေဝ ဝုတ္တာနိ။ ဟိတောပသံဟာရလက္ခဏာ ဟိ မေတ္တာ။ ဣတိ ‘‘သတ္တာ’’တိအာဒီသု ပဉ္စသု အာကာရေသု စတသ္သန္နံ စတသ္သန္နံ အပ္ပနာနံ ဝသေန ဝီသတိ အပ္ပနာ ဟောန္တိ, ဩဓိသော ဖရဏေ ‘‘သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒီသု သတ္တသု အာကာရေသု စတသ္သန္နံ စတသ္သန္နံ ဝသေန အဋ္ဌဝီသတိ အပ္ပနာ။ ဒိသာဖရဏေ ပန ‘‘သဗ္ဗေ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကမေကိသ္သာ ဒိသာယ ဝီသတိ ဝီသတိ ကတ္ဝာ ဒ္ဝေ သတာနိ, ‘‘သဗ္ဗာ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဣတ္ထိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဧကမေကိသ္သာ ဒိသာယ အဋ္ဌဝီသတိ အဋ္ဌဝီသတိ ကတ္ဝာ အသီတိ ဒ္ဝေ သတာနီတိ စတ္တာရိ သတာနိ အသီတိ စ အပ္ပနာ။ ဣတိ သဗ္ဗာနိပိ ဣဓ ဝုတ္တာနိ အဋ္ဌဝီသာဓိကာနိ ပဉ္စ အပ္ပနာသတာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စ မေတ္တာယ တိဝိဓေန ဖရဏာ ဝုတ္တာ, တထာ ကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာနမ္ပိ ဝုတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။
Yasmā pana ayaṃ tividhāpi mettāpharaṇā appanāpattacittassa vasena vuttā, tasmā tīsu vāresu appanā gahetabbā. Anodhiso pharaṇe tāva ‘‘sabbe sattā averā hontū’’ti ekā, ‘‘abyāpajjā hontū’’ti ekā ‘‘anīghā hontū’’ti ekā, ‘‘sukhī attānaṃ pariharantū’’ti ekā. Tānipi hi cattāri hitopasaṃhāravaseneva vuttāni. Hitopasaṃhāralakkhaṇā hi mettā. Iti ‘‘sattā’’tiādīsu pañcasu ākāresu catassannaṃ catassannaṃ appanānaṃ vasena vīsati appanā honti, odhiso pharaṇe ‘‘sabbā itthiyo’’tiādīsu sattasu ākāresu catassannaṃ catassannaṃ vasena aṭṭhavīsati appanā. Disāpharaṇe pana ‘‘sabbe puratthimāya disāya sattā’’tiādinā nayena ekamekissā disāya vīsati vīsati katvā dve satāni, ‘‘sabbā puratthimāya disāya itthiyo’’tiādinā nayena ekamekissā disāya aṭṭhavīsati aṭṭhavīsati katvā asīti dve satānīti cattāri satāni asīti ca appanā. Iti sabbānipi idha vuttāni aṭṭhavīsādhikāni pañca appanāsatāni honti. Yathā ca mettāya tividhena pharaṇā vuttā, tathā karuṇāmuditāupekkhānampi vuttāva hotīti veditabbaṃ.
Related texts:
တိပိဋက (မူလ) • Tipiṭaka (Mūla) / သုတ္တပိဋက • Suttapiṭaka / ခုဒ္ဒကနိကာယ • Khuddakanikāya / ပဋိသမ္ဘိဒာမဂ္ဂပာဠိ • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ၄. မေတ္တာကထာ • 4. Mettākathā
