Library / Tipiṭaka / തിപിടക • Tipiṭaka / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗ-അട്ഠകഥാ • Paṭisambhidāmagga-aṭṭhakathā |
൪. മേത്താകഥാ
4. Mettākathā
മേത്താകഥാവണ്ണനാ
Mettākathāvaṇṇanā
൨൨. ഇദാനി ബോജ്ഝങ്ഗകഥാനന്തരം കഥിതായ ബോജ്ഝങ്ഗകഥാഗതിയാ സുത്തന്തപുബ്ബങ്ഗമായ മേത്താകഥായ അപുബ്ബത്ഥാനുവണ്ണനാ. തത്ഥ സുത്തന്തേ താവ ആസേവിതായാതി ആദരേന സേവിതായ. ഭാവിതായാതി വഡ്ഢിതായ. ബഹുലീകതായാതി പുനപ്പുനം കതായ. യാനീകതായാതി യുത്തയാനസദിസായ കതായ. വത്ഥുകതായാതി പതിട്ഠാനട്ഠേന വത്ഥു വിയ കതായ. അനുട്ഠിതായാതി പച്ചുപട്ഠിതായ. പരിചിതായാതി സമന്തതോ ചിതായ ഉപചിതായ. സുസമാരദ്ധായാതി സുട്ഠു സമാരദ്ധായ സുകതായ . ആനിസംസാതി ഗുണാ. പാടികങ്ഖാതി പടികങ്ഖിതബ്ബാ ഇച്ഛിതബ്ബാ. സുഖം സുപതീതി യഥാ സേസജനാ സമ്പരിവത്തമാനാ കാകച്ഛമാനാ ദുക്ഖം സുപന്തി, ഏവം അസുപിത്വാ സുഖം സുപതി. നിദ്ദം ഓക്കന്തോപി സമാപത്തിം സമാപന്നോ വിയ ഹോതി. സുഖം പടിബുജ്ഝതീതി യഥാ അഞ്ഞേ നിത്ഥുനന്താ വിജമ്ഭന്താ സമ്പരിവത്തന്താ ദുക്ഖം പടിബുജ്ഝന്തി, ഏവം അപടിബുജ്ഝിത്വാ വികസമാനമിവ പദുമം സുഖം നിബ്ബികാരം പടിബുജ്ഝതി. ന പാപകം സുപിനം പസ്സതീതി സുപിനം പസ്സന്തോപി ഭദ്ദകമേവ സുപിനം പസ്സതി. ചേതിയം വന്ദന്തോ വിയ പൂജം കരോന്തോ വിയ ധമ്മം സുണന്തോ വിയ ച ഹോതി. യഥാ പനഞ്ഞേ അത്താനം ചോരേഹി പരിവാരിതം വിയ വാളേഹി ഉപദ്ദുതം വിയ പപാതേ പതന്തം വിയ ച പസ്സന്തി, ന ഏവം പാപകം സുപിനം പസ്സതി. മനുസ്സാനം പിയോ ഹോതീതി ഉരേ ആമുത്തമുത്താഹാരോ വിയ സീസേ പിളന്ധമാലാ വിയ ച മനുസ്സാനം പിയോ ഹോതി മനാപോ. അമനുസ്സാനം പിയോ ഹോതീതി യഥേവ ച മനുസ്സാനം, ഏവം അമനുസ്സാനമ്പി പിയോ ഹോതി. ദേവതാ രക്ഖന്തീതി പുത്തമിവ മാതാപിതരോ ദേവതാ രക്ഖന്തി. നാസ്സ അഗ്ഗി വാ വിസം വാ സത്ഥം വാ കമതീതി മേത്താവിഹാരിസ്സ കായേ അഗ്ഗി വാ വിസം വാ സത്ഥം വാ ന കമതി ന പവിസതി, നാസ്സ കായം വികോപേതീതി വുത്തം ഹോതി. തുവടം ചിത്തം സമാധിയതീതി മേത്താവിഹാരിനോ ഖിപ്പമേവ ചിത്തം സമാധിയതി, നത്ഥി തസ്സ ദന്ധായിതത്തം. മുഖവണ്ണോ വിപ്പസീദതീതി ബന്ധനാ പമുത്തതാലപക്കം വിയ ചസ്സ വിപ്പസന്നവണ്ണം മുഖം ഹോതി. അസമ്മൂള്ഹോ കാലം കരോതീതി മേത്താവിഹാരിനോ സമ്മോഹമരണം നാമ നത്ഥി, അസമ്മൂള്ഹോ നിദ്ദം ഓക്കമന്തോ വിയ കാലം കരോതി. ഉത്തരി അപ്പടിവിജ്ഝന്തോതി മേത്താസമാപത്തിതോ ഉത്തരിം അരഹത്തം അധിഗന്തും അസക്കോന്തോ ഇതോ ചവിത്വാ സുത്തപ്പബുദ്ധോ വിയ ബ്രഹ്മലോകൂപഗോ ഹോതീതി ബ്രഹ്മലോകം ഉപപജ്ജതീതി അത്ഥോ.
22. Idāni bojjhaṅgakathānantaraṃ kathitāya bojjhaṅgakathāgatiyā suttantapubbaṅgamāya mettākathāya apubbatthānuvaṇṇanā. Tattha suttante tāva āsevitāyāti ādarena sevitāya. Bhāvitāyāti vaḍḍhitāya. Bahulīkatāyāti punappunaṃ katāya. Yānīkatāyāti yuttayānasadisāya katāya. Vatthukatāyāti patiṭṭhānaṭṭhena vatthu viya katāya. Anuṭṭhitāyāti paccupaṭṭhitāya. Paricitāyāti samantato citāya upacitāya. Susamāraddhāyāti suṭṭhu samāraddhāya sukatāya . Ānisaṃsāti guṇā. Pāṭikaṅkhāti paṭikaṅkhitabbā icchitabbā. Sukhaṃ supatīti yathā sesajanā samparivattamānā kākacchamānā dukkhaṃ supanti, evaṃ asupitvā sukhaṃ supati. Niddaṃ okkantopi samāpattiṃ samāpanno viya hoti. Sukhaṃ paṭibujjhatīti yathā aññe nitthunantā vijambhantā samparivattantā dukkhaṃ paṭibujjhanti, evaṃ apaṭibujjhitvā vikasamānamiva padumaṃ sukhaṃ nibbikāraṃ paṭibujjhati. Na pāpakaṃ supinaṃ passatīti supinaṃ passantopi bhaddakameva supinaṃ passati. Cetiyaṃ vandanto viya pūjaṃ karonto viya dhammaṃ suṇanto viya ca hoti. Yathā panaññe attānaṃ corehi parivāritaṃ viya vāḷehi upaddutaṃ viya papāte patantaṃ viya ca passanti, na evaṃ pāpakaṃ supinaṃ passati. Manussānaṃ piyo hotīti ure āmuttamuttāhāro viya sīse piḷandhamālā viya ca manussānaṃ piyo hoti manāpo. Amanussānaṃ piyo hotīti yatheva ca manussānaṃ, evaṃ amanussānampi piyo hoti. Devatā rakkhantīti puttamiva mātāpitaro devatā rakkhanti. Nāssa aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā kamatīti mettāvihārissa kāye aggi vā visaṃ vā satthaṃ vā na kamati na pavisati, nāssa kāyaṃ vikopetīti vuttaṃ hoti. Tuvaṭaṃ cittaṃ samādhiyatīti mettāvihārino khippameva cittaṃ samādhiyati, natthi tassa dandhāyitattaṃ. Mukhavaṇṇo vippasīdatīti bandhanā pamuttatālapakkaṃ viya cassa vippasannavaṇṇaṃ mukhaṃ hoti. Asammūḷho kālaṃ karotīti mettāvihārino sammohamaraṇaṃ nāma natthi, asammūḷho niddaṃ okkamanto viya kālaṃ karoti. Uttari appaṭivijjhantoti mettāsamāpattito uttariṃ arahattaṃ adhigantuṃ asakkonto ito cavitvā suttappabuddho viya brahmalokūpago hotīti brahmalokaṃ upapajjatīti attho.
മേത്താനിദ്ദേസേ അനോധിസോ ഫരണാതി ഓധി മരിയാദാ, ന ഓധി അനോധി. തതോ അനോധിസോ, അനോധിതോതി അത്ഥോ, നിപ്പദേസതോ ഫുസനാതി വുത്തം ഹോതി. ഓധിസോതി പദേസവസേന. ദിസാഫരണാതി ദിസാസു ഫരണാ. സബ്ബേതി അനവസേസപരിയാദാനം. സത്താതിപദസ്സ അത്ഥോ ഞാണകഥാമാതികാവണ്ണനായം വുത്തോ, രുള്ഹീസദ്ദേന പന വീതരാഗേസുപി അയം വോഹാരോ വത്തതി വിലീവമയേപി ബീജനിവിസേസേ താലവണ്ടവോഹാരോ വിയ. അവേരാതി വേരരഹിതാ. അബ്യാപജ്ജാതി ബ്യാപാദരഹിതാ. അനീഘാതി നിദ്ദുക്ഖാ. അനിഗ്ഘാതിപി പാഠോ. സുഖീ അത്താനം പരിഹരന്തൂതി സുഖിതാ ഹുത്വാ അത്തഭാവം വത്തയന്തു. ‘‘അവേരാ’’തി ച സകസന്താനേ ച പരേ പടിച്ച, പരസന്താനേ ച ഇതരേ പടിച്ച വേരാഭാവോ ദസ്സിതോ, ‘‘അബ്യാപജ്ജാ’’തിആദീസു വേരാഭാവാ തമ്മൂലകബ്യാപാദാഭാവോ, ‘‘അനീഘാ’’തി ബ്യാപാദാഭാവാ തമ്മൂലകദുക്ഖാഭാവോ, ‘‘സുഖീ അത്താനം പരിഹരന്തൂ’’തി ദുക്ഖാഭാവാസുഖേന അത്തഭാവപരിഹരണം ദസ്സിതന്തി ഏവമേത്ഥ വചനസമ്ബന്ധോ വേദിതബ്ബോതി. ഇമേസു ച ‘‘അവേരാ ഹോന്തൂ’’തിആദീസു ചതൂസുപി വചനേസു യം യം പാകടം ഹോതി, തസ്സ തസ്സ വസേന മേത്തായ ഫരതി.
Mettāniddese anodhiso pharaṇāti odhi mariyādā, na odhi anodhi. Tato anodhiso, anodhitoti attho, nippadesato phusanāti vuttaṃ hoti. Odhisoti padesavasena. Disāpharaṇāti disāsu pharaṇā. Sabbeti anavasesapariyādānaṃ. Sattātipadassa attho ñāṇakathāmātikāvaṇṇanāyaṃ vutto, ruḷhīsaddena pana vītarāgesupi ayaṃ vohāro vattati vilīvamayepi bījanivisese tālavaṇṭavohāro viya. Averāti verarahitā. Abyāpajjāti byāpādarahitā. Anīghāti niddukkhā. Anigghātipi pāṭho. Sukhī attānaṃpariharantūti sukhitā hutvā attabhāvaṃ vattayantu. ‘‘Averā’’ti ca sakasantāne ca pare paṭicca, parasantāne ca itare paṭicca verābhāvo dassito, ‘‘abyāpajjā’’tiādīsu verābhāvā tammūlakabyāpādābhāvo, ‘‘anīghā’’ti byāpādābhāvā tammūlakadukkhābhāvo, ‘‘sukhī attānaṃ pariharantū’’ti dukkhābhāvāsukhena attabhāvapariharaṇaṃ dassitanti evamettha vacanasambandho veditabboti. Imesu ca ‘‘averā hontū’’tiādīsu catūsupi vacanesu yaṃ yaṃ pākaṭaṃ hoti, tassa tassa vasena mettāya pharati.
പാണാതിആദീസു പാണനതായ പാണാ, അസ്സാസപസ്സാസായത്തവുത്തിതായാതി അത്ഥോ. ഭൂതത്താ ഭൂതാ, അഭിനിബ്ബത്താതി അത്ഥോ. പും വുച്ചതി നിരയോ, തം പും ഗലന്തി ഗച്ഛന്തീതി പുഗ്ഗലാ. അത്തഭാവോ വുച്ചതി സരീരം, ഖന്ധപഞ്ചകമേവ വാ, തം ഉപാദായ പഞ്ഞത്തിമത്തസബ്ഭാവതോ, തസ്മിം അത്തഭാവേ പരിയാപന്നാ പരിച്ഛിന്നാ അന്തോഗധാതി അത്തഭാവപരിയാപന്നാ. യഥാ ച സത്താതി വചനം, ഏവം സേസാനിപി രുള്ഹീവസേന ആരോപേത്വാ സബ്ബാനേതാനി സബ്ബസത്തവേവചനാനീതി വേദിതബ്ബാനി. കാമഞ്ച അഞ്ഞാനിപി ‘‘സബ്ബേ ജന്തൂ സബ്ബേ ജീവാ’’തിആദീനി സബ്ബസത്തവേവചനാനി അത്ഥി, പാകടവസേന പന ഇമാനേവ പഞ്ച ഗഹേത്വാ ‘‘പഞ്ചഹാകാരേഹി അനോധിസോ ഫരണാ മേത്താചേതോവിമുത്തീ’’തി വുച്ചതി. യേ പന ‘‘സത്താ പാണാ’’തിആദീനം ന കേവലം വചനമത്തതോവ, അഥ ഖോ അത്ഥതോപി നാനത്തമേവ ഇച്ഛേയ്യും, തേസം അനോധിസോ ഫരണാ വിരുജ്ഝതി. തസ്മാ തഥാ അത്ഥം അഗ്ഗഹേത്വാ ഇമേസു പഞ്ചസു ആകാരേസു അഞ്ഞതരവസേന അനോധിസോ മേത്തായ ഫരതി.
Pāṇātiādīsu pāṇanatāya pāṇā, assāsapassāsāyattavuttitāyāti attho. Bhūtattā bhūtā, abhinibbattāti attho. Puṃ vuccati nirayo, taṃ puṃ galanti gacchantīti puggalā. Attabhāvo vuccati sarīraṃ, khandhapañcakameva vā, taṃ upādāya paññattimattasabbhāvato, tasmiṃ attabhāve pariyāpannā paricchinnā antogadhāti attabhāvapariyāpannā. Yathā ca sattāti vacanaṃ, evaṃ sesānipi ruḷhīvasena āropetvā sabbānetāni sabbasattavevacanānīti veditabbāni. Kāmañca aññānipi ‘‘sabbe jantū sabbe jīvā’’tiādīni sabbasattavevacanāni atthi, pākaṭavasena pana imāneva pañca gahetvā ‘‘pañcahākārehi anodhiso pharaṇā mettācetovimuttī’’ti vuccati. Ye pana ‘‘sattā pāṇā’’tiādīnaṃ na kevalaṃ vacanamattatova, atha kho atthatopi nānattameva iccheyyuṃ, tesaṃ anodhiso pharaṇā virujjhati. Tasmā tathā atthaṃ aggahetvā imesu pañcasu ākāresu aññataravasena anodhiso mettāya pharati.
ഓധിസോ ഫരണേ പന ഇത്ഥിയോ പുരിസാതി ലിങ്ഗവസേന വുത്തം, അരിയാ അനരിയാതി അരിയപുഥുജ്ജനവസേന, ദേവാമനുസ്സാ വിനിപാതികാതി ഉപപത്തിവസേന. ദിസാഫരണേപി ദിസാവിഭാഗം അകത്വാ സബ്ബദിസാസു ‘‘സബ്ബേ സത്താ’’തിആദിനാ നയേന ഫരണതോ അനോധിസോ ഫരണാ ഹോതി, സബ്ബദിസാസു ‘‘സബ്ബാ ഇത്ഥിയോ’’തിആദിനാ നയേന ഫരണതോ ഓധിസോ ഫരണാ.
Odhiso pharaṇe pana itthiyo purisāti liṅgavasena vuttaṃ, ariyā anariyāti ariyaputhujjanavasena, devāmanussā vinipātikāti upapattivasena. Disāpharaṇepi disāvibhāgaṃ akatvā sabbadisāsu ‘‘sabbe sattā’’tiādinā nayena pharaṇato anodhiso pharaṇā hoti, sabbadisāsu ‘‘sabbā itthiyo’’tiādinā nayena pharaṇato odhiso pharaṇā.
യസ്മാ പന അയം തിവിധാപി മേത്താഫരണാ അപ്പനാപത്തചിത്തസ്സ വസേന വുത്താ, തസ്മാ തീസു വാരേസു അപ്പനാ ഗഹേതബ്ബാ. അനോധിസോ ഫരണേ താവ ‘‘സബ്ബേ സത്താ അവേരാ ഹോന്തൂ’’തി ഏകാ, ‘‘അബ്യാപജ്ജാ ഹോന്തൂ’’തി ഏകാ ‘‘അനീഘാ ഹോന്തൂ’’തി ഏകാ, ‘‘സുഖീ അത്താനം പരിഹരന്തൂ’’തി ഏകാ. താനിപി ഹി ചത്താരി ഹിതോപസംഹാരവസേനേവ വുത്താനി. ഹിതോപസംഹാരലക്ഖണാ ഹി മേത്താ. ഇതി ‘‘സത്താ’’തിആദീസു പഞ്ചസു ആകാരേസു ചതസ്സന്നം ചതസ്സന്നം അപ്പനാനം വസേന വീസതി അപ്പനാ ഹോന്തി, ഓധിസോ ഫരണേ ‘‘സബ്ബാ ഇത്ഥിയോ’’തിആദീസു സത്തസു ആകാരേസു ചതസ്സന്നം ചതസ്സന്നം വസേന അട്ഠവീസതി അപ്പനാ. ദിസാഫരണേ പന ‘‘സബ്ബേ പുരത്ഥിമായ ദിസായ സത്താ’’തിആദിനാ നയേന ഏകമേകിസ്സാ ദിസായ വീസതി വീസതി കത്വാ ദ്വേ സതാനി, ‘‘സബ്ബാ പുരത്ഥിമായ ദിസായ ഇത്ഥിയോ’’തിആദിനാ നയേന ഏകമേകിസ്സാ ദിസായ അട്ഠവീസതി അട്ഠവീസതി കത്വാ അസീതി ദ്വേ സതാനീതി ചത്താരി സതാനി അസീതി ച അപ്പനാ. ഇതി സബ്ബാനിപി ഇധ വുത്താനി അട്ഠവീസാധികാനി പഞ്ച അപ്പനാസതാനി ഹോന്തി. യഥാ ച മേത്തായ തിവിധേന ഫരണാ വുത്താ, തഥാ കരുണാമുദിതാഉപേക്ഖാനമ്പി വുത്താവ ഹോതീതി വേദിതബ്ബം.
Yasmā pana ayaṃ tividhāpi mettāpharaṇā appanāpattacittassa vasena vuttā, tasmā tīsu vāresu appanā gahetabbā. Anodhiso pharaṇe tāva ‘‘sabbe sattā averā hontū’’ti ekā, ‘‘abyāpajjā hontū’’ti ekā ‘‘anīghā hontū’’ti ekā, ‘‘sukhī attānaṃ pariharantū’’ti ekā. Tānipi hi cattāri hitopasaṃhāravaseneva vuttāni. Hitopasaṃhāralakkhaṇā hi mettā. Iti ‘‘sattā’’tiādīsu pañcasu ākāresu catassannaṃ catassannaṃ appanānaṃ vasena vīsati appanā honti, odhiso pharaṇe ‘‘sabbā itthiyo’’tiādīsu sattasu ākāresu catassannaṃ catassannaṃ vasena aṭṭhavīsati appanā. Disāpharaṇe pana ‘‘sabbe puratthimāya disāya sattā’’tiādinā nayena ekamekissā disāya vīsati vīsati katvā dve satāni, ‘‘sabbā puratthimāya disāya itthiyo’’tiādinā nayena ekamekissā disāya aṭṭhavīsati aṭṭhavīsati katvā asīti dve satānīti cattāri satāni asīti ca appanā. Iti sabbānipi idha vuttāni aṭṭhavīsādhikāni pañca appanāsatāni honti. Yathā ca mettāya tividhena pharaṇā vuttā, tathā karuṇāmuditāupekkhānampi vuttāva hotīti veditabbaṃ.
Related texts:
തിപിടക (മൂല) • Tipiṭaka (Mūla) / സുത്തപിടക • Suttapiṭaka / ഖുദ്ദകനികായ • Khuddakanikāya / പടിസമ്ഭിദാമഗ്ഗപാളി • Paṭisambhidāmaggapāḷi / ൪. മേത്താകഥാ • 4. Mettākathā