| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) |
४. मेत्तासहगतसुत्तवण्णना
4. Mettāsahagatasuttavaṇṇanā
२३५. चतुत्थे मेत्तासहगतेन चेतसातिआदि सब्बं सब्बाकारेन विसुद्धिमग्गे (विसुद्धि॰ १.२४०-२४१) वित्थारितमेव। मयम्पि खो, आवुसो, सावकानं एवं धम्मं देसेमाति इदम्पि ते पुरिमनयेनेव सत्थु धम्मदेसनं सुत्वा वदन्ति। तित्थियानञ्हि समये पञ्चनीवरणप्पहानं वा मेत्तादिब्रह्मविहारभावना वा नत्थि। किं गतिका होतीति किं निप्फत्ति होति। किं परमाति किं उत्तमा। किं फलाति किं आनिसंसा। किं परियोसानाति किं निट्ठा। मेत्तासहगतन्ति मेत्ताय सहगतं संसट्ठं सम्पयुत्तं। एसेव नयो सब्बत्थ। विवेकनिस्सितादीनि वुत्तत्थानेव।
235. Catutthe mettāsahagatena cetasātiādi sabbaṃ sabbākārena visuddhimagge (visuddhi. 1.240-241) vitthāritameva. Mayampi kho, āvuso, sāvakānaṃ evaṃ dhammaṃ desemāti idampi te purimanayeneva satthu dhammadesanaṃ sutvā vadanti. Titthiyānañhi samaye pañcanīvaraṇappahānaṃ vā mettādibrahmavihārabhāvanā vā natthi. Kiṃ gatikā hotīti kiṃ nipphatti hoti. Kiṃ paramāti kiṃ uttamā. Kiṃ phalāti kiṃ ānisaṃsā. Kiṃ pariyosānāti kiṃ niṭṭhā. Mettāsahagatanti mettāya sahagataṃ saṃsaṭṭhaṃ sampayuttaṃ. Eseva nayo sabbattha. Vivekanissitādīni vuttatthāneva.
अप्पटिकूलन्ति दुविधं अप्पटिकूलं – सत्तअप्पटिकूलञ्च, सङ्खारअप्पटिकूलञ्च। तस्मिं अप्पटिकूले इट्ठे वत्थुस्मिन्ति अत्थो। पटिकूलसञ्ञीति अनिट्ठसञ्ञी। कथं पनेत्थ एवं विहरति? असुभफरणं वा अनिच्चन्ति मनसिकारं वा करोन्तो। वुत्तञ्हेतं पटिसम्भिदायं ‘‘कथं अप्पटिकूले पटिकूलसञ्ञी विहरति। इट्ठस्मिं वत्थुस्मिं असुभाय वा फरति, अनिच्चतो वा उपसंहरती’’ति। पटिकूले पन अनिट्ठे वत्थुस्मिं मेत्ताफरणं वा धातुमनसिकारं वा करोन्तो अप्पटिकूलसञ्ञी विहरति नाम। यथाह ‘‘कथं पटिकूले अप्पटिकूलसञ्ञी विहरति। अनिट्ठस्मिं वत्थुस्मिं मेत्ताय वा फरति, धातुतो वा उपसंहरती’’ति (पटि॰ म॰ २.१७)। उभयमिस्सकपदेसुपि एसेव नयो। अप्पटिकूलप्पटिकूलेसु हि तदेव असुभफरणं वा अनिच्चन्ति मनसिकारं वा करोन्तो पटिकूलसञ्ञी विहरति नाम। पटिकूलापटिकूलेसु च तदेव मेत्ताफरणं वा धातुमनसिकारं वा करोन्तो अप्पटिकूलसञ्ञी विहरति नाम। ‘‘चक्खुना रूपं दिस्वा नेव सुमनो होती’’तिआदिना (पटि॰ म॰ २.१७) नयेन वुत्तं पन छळङ्गुपेक्खं पवत्तयमानो ‘‘अप्पटिकूले च पटिकूले च तदुभयं अभिनिवज्जेत्वा उपेक्खको तत्थ विहरति सतो सम्पजानो’’ति वेदितब्बो।
Appaṭikūlanti duvidhaṃ appaṭikūlaṃ – sattaappaṭikūlañca, saṅkhāraappaṭikūlañca. Tasmiṃ appaṭikūle iṭṭhe vatthusminti attho. Paṭikūlasaññīti aniṭṭhasaññī. Kathaṃ panettha evaṃ viharati? Asubhapharaṇaṃ vā aniccanti manasikāraṃ vā karonto. Vuttañhetaṃ paṭisambhidāyaṃ ‘‘kathaṃ appaṭikūle paṭikūlasaññī viharati. Iṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ asubhāya vā pharati, aniccato vā upasaṃharatī’’ti. Paṭikūle pana aniṭṭhe vatthusmiṃ mettāpharaṇaṃ vā dhātumanasikāraṃ vā karonto appaṭikūlasaññī viharati nāma. Yathāha ‘‘kathaṃ paṭikūle appaṭikūlasaññī viharati. Aniṭṭhasmiṃ vatthusmiṃ mettāya vā pharati, dhātuto vā upasaṃharatī’’ti (paṭi. ma. 2.17). Ubhayamissakapadesupi eseva nayo. Appaṭikūlappaṭikūlesu hi tadeva asubhapharaṇaṃ vā aniccanti manasikāraṃ vā karonto paṭikūlasaññī viharati nāma. Paṭikūlāpaṭikūlesu ca tadeva mettāpharaṇaṃ vā dhātumanasikāraṃ vā karonto appaṭikūlasaññī viharati nāma. ‘‘Cakkhunā rūpaṃ disvā neva sumano hotī’’tiādinā (paṭi. ma. 2.17) nayena vuttaṃ pana chaḷaṅgupekkhaṃ pavattayamāno ‘‘appaṭikūle ca paṭikūle ca tadubhayaṃ abhinivajjetvā upekkhako tattha viharati sato sampajāno’’ti veditabbo.
एत्तावता च इमस्स भिक्खुनो मेत्ताय तिकचतुक्कज्झानं निब्बत्तेत्वा तदेव पादकं कत्वा विपस्सनं वड्ढेत्वा अरहत्तं पत्तस्स सह विपस्सनाय मग्गसम्बोज्झङ्गानं अरियिद्धिया च दस्सितत्ता देसना विनिवट्टेतब्बा सिया। इदं पन मेत्ताझानं पादकं कत्वा सङ्खारे सम्मसन्तोपि यो अरहत्तं पापुणितुं न सक्कोति, यस्मा तस्स अरहत्तपरमा मेत्ता न होति। यंपरमा पन होति, तं दस्सेतब्बं। तस्मा तस्स दस्सनत्थं अयं देसना आरद्धा। परतो सब्बसो वा पन रूपसञ्ञानं समतिक्कमातिआदीसुपि इमिना नयेन पुन देसनारम्भपयोजनं वेदितब्बं।
Ettāvatā ca imassa bhikkhuno mettāya tikacatukkajjhānaṃ nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ pattassa saha vipassanāya maggasambojjhaṅgānaṃ ariyiddhiyā ca dassitattā desanā vinivaṭṭetabbā siyā. Idaṃ pana mettājhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasantopi yo arahattaṃ pāpuṇituṃ na sakkoti, yasmā tassa arahattaparamā mettā na hoti. Yaṃparamā pana hoti, taṃ dassetabbaṃ. Tasmā tassa dassanatthaṃ ayaṃ desanā āraddhā. Parato sabbaso vā pana rūpasaññānaṃ samatikkamātiādīsupi iminā nayena puna desanārambhapayojanaṃ veditabbaṃ.
सुभपरमन्ति सुभनिट्ठं, सुभकोटिकं, सुभनिप्फत्तिं। इधपञ्ञस्साति इधेव पञ्ञा अस्स, नयिमं लोकं अतिक्कमतीति इधपञ्ञो, तस्स इधपञ्ञस्स, लोकियपञ्ञस्साति अत्थो। उत्तरिविमुत्तिं अप्पटिविज्झतोति लोकुत्तरधम्मं अप्पटिविज्झन्तस्स। यो पन पटिविज्झितुं सक्कोति, तस्स अरहत्तपरमाव मेत्ता होतीति अत्थो। करुणादीसुपि एसेव नयो।
Subhaparamanti subhaniṭṭhaṃ, subhakoṭikaṃ, subhanipphattiṃ. Idhapaññassāti idheva paññā assa, nayimaṃ lokaṃ atikkamatīti idhapañño, tassa idhapaññassa, lokiyapaññassāti attho. Uttarivimuttiṃ appaṭivijjhatoti lokuttaradhammaṃ appaṭivijjhantassa. Yo pana paṭivijjhituṃ sakkoti, tassa arahattaparamāva mettā hotīti attho. Karuṇādīsupi eseva nayo.
कस्मा पनेतासं मेत्तादीनं सुभपरमादिता वुत्ता भगवताति? सभागवसेन तस्स तस्स उपनिस्सयत्ता। मेत्ताविहारिस्स हि सत्ता अप्पटिकूला होन्ति, अथस्स अप्पटिकूलपरिचया अप्पटिकूलेसु परिसुद्धवण्णेसु नीलादीसु चित्तं उपसंहरतो अप्पकसिरेनेव तत्थ चित्तं पक्खन्दति। इति मेत्ता सुभविमोक्खस्स उपनिस्सयो होति, न ततो परं, तस्मा सुभपरमाति वुत्ता।
Kasmā panetāsaṃ mettādīnaṃ subhaparamāditā vuttā bhagavatāti? Sabhāgavasena tassa tassa upanissayattā. Mettāvihārissa hi sattā appaṭikūlā honti, athassa appaṭikūlaparicayā appaṭikūlesu parisuddhavaṇṇesu nīlādīsu cittaṃ upasaṃharato appakasireneva tattha cittaṃ pakkhandati. Iti mettā subhavimokkhassa upanissayo hoti, na tato paraṃ, tasmā subhaparamāti vuttā.
करुणाविहारिस्स उण्हाभिघातादिरूपनिमित्तं सत्तदुक्खं समनुपस्सन्तस्स करुणाय पवत्तिसम्भवतो रूपे आदीनवो परिविदितो होति , अथस्स परिविदितरूपादीनवत्ता पथवीकसिणादीसु अञ्ञतरं उग्घाटेत्वा रूपनिस्सरणे आकासे चित्तं उपसंहरतो अप्पकसिरेनेव तत्थ चित्तं पक्खन्दति। इति करुणा आकासानञ्चायतनस्स उपनिस्सयो होति, न ततो परं, तस्मा आकासानञ्चायतनपरमाति वुत्ता।
Karuṇāvihārissa uṇhābhighātādirūpanimittaṃ sattadukkhaṃ samanupassantassa karuṇāya pavattisambhavato rūpe ādīnavo parividito hoti , athassa parividitarūpādīnavattā pathavīkasiṇādīsu aññataraṃ ugghāṭetvā rūpanissaraṇe ākāse cittaṃ upasaṃharato appakasireneva tattha cittaṃ pakkhandati. Iti karuṇā ākāsānañcāyatanassa upanissayo hoti, na tato paraṃ, tasmā ākāsānañcāyatanaparamāti vuttā.
मुदिताविहारिस्स पन तेन तेन पामोज्जकारणेन उप्पन्नपामोज्जसत्तानं विञ्ञाणं समनुपस्सन्तस्स मुदिताय पवत्तिसम्भवतो विञ्ञाणग्गहणपरिचितं होति, अथस्स अनुक्कमाधिगतं आकासानञ्चायतनं अतिक्कम्म आकासनिमित्तगोचरे विञ्ञाणे चित्तं उपसंहरतो अप्पकसिरेनेव तत्थ चित्तं पक्खन्दति। इति मुदिता विञ्ञाणञ्चायतनस्स उपनिस्सयो होति, न ततो परं, तस्मा विञ्ञाणञ्चायतनपरमाति वुत्ता।
Muditāvihārissa pana tena tena pāmojjakāraṇena uppannapāmojjasattānaṃ viññāṇaṃ samanupassantassa muditāya pavattisambhavato viññāṇaggahaṇaparicitaṃ hoti, athassa anukkamādhigataṃ ākāsānañcāyatanaṃ atikkamma ākāsanimittagocare viññāṇe cittaṃ upasaṃharato appakasireneva tattha cittaṃ pakkhandati. Iti muditā viññāṇañcāyatanassa upanissayo hoti, na tato paraṃ, tasmā viññāṇañcāyatanaparamāti vuttā.
उपेक्खाविहारिस्स पन ‘‘सत्ता सुखिता वा होन्तु, दुक्खतो वा विमुच्चन्तु, सम्पत्तसुखतो वा मा विगच्छन्तू’’ति आभोगाभावतो सुखदुक्खादिपरमत्थगाहविमुखसम्भवतो अविज्जमानग्गहणदुक्खचित्तं होति। अथस्स परमत्थगाहतो विमुखभावपरिचितचित्तस्स परमत्थतो अविज्जमानग्गहणदुक्खचित्तस्स च अनुक्कमाधिगतं विञ्ञाणाञ्चायतनं समतिक्कम्मसम्भवतो अविज्जमाने परमत्थभूतस्स विञ्ञाणस्स अभावे चित्तं उपसंहरतो अप्पकसिरेनेव तत्थ चित्तं पक्खन्दति। इति उपेक्खा आकिञ्चञ्ञायतनस्स उपनिस्सयो होति, न ततो परं, तस्मा आकिञ्चञ्ञायतनपरमाति वुत्ता। देसनापरियोसाने पञ्चसता भिक्खू अरहत्तं पत्ताति।
Upekkhāvihārissa pana ‘‘sattā sukhitā vā hontu, dukkhato vā vimuccantu, sampattasukhato vā mā vigacchantū’’ti ābhogābhāvato sukhadukkhādiparamatthagāhavimukhasambhavato avijjamānaggahaṇadukkhacittaṃ hoti. Athassa paramatthagāhato vimukhabhāvaparicitacittassa paramatthato avijjamānaggahaṇadukkhacittassa ca anukkamādhigataṃ viññāṇāñcāyatanaṃ samatikkammasambhavato avijjamāne paramatthabhūtassa viññāṇassa abhāve cittaṃ upasaṃharato appakasireneva tattha cittaṃ pakkhandati. Iti upekkhā ākiñcaññāyatanassa upanissayo hoti, na tato paraṃ, tasmā ākiñcaññāyatanaparamāti vuttā. Desanāpariyosāne pañcasatā bhikkhū arahattaṃ pattāti.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. मेत्तासहगतसुत्तं • 4. Mettāsahagatasuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) / ४. मेत्तासहगतसुत्तवण्णना • 4. Mettāsahagatasuttavaṇṇanā
