| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / संयुत्तनिकाय (टीका) • Saṃyuttanikāya (ṭīkā) |
४. मेत्तासहगतसुत्तवण्णना
4. Mettāsahagatasuttavaṇṇanā
२३५. कीदिसा गति निब्बत्ति एतिस्साति किंगतिका, किंनिट्ठाति वुत्तं होति। कीदिसी परमा उत्तमा कोटि एतिस्साति किंपरमा। कीदिसं फलं आनिसंसं उदयो एतिस्साति किंफला। संसट्ठं सम्पयुत्तन्ति इदं सहगत-सद्दस्स अत्थदस्सनमत्तं, इध पन मेत्ताझानं पादकं कत्वा विपस्सनापुब्बभागबोज्झङ्गा च ‘‘मेत्तासहगतं सतिसम्बोज्झङ्ग’’न्तिआदिना वुत्ताति वेदितब्बं। सब्बत्थाति सब्बेसु बोज्झङ्गेसु सब्बेसु च ब्रह्मविहारेसु।
235. Kīdisā gati nibbatti etissāti kiṃgatikā, kiṃniṭṭhāti vuttaṃ hoti. Kīdisī paramā uttamā koṭi etissāti kiṃparamā. Kīdisaṃ phalaṃ ānisaṃsaṃ udayo etissāti kiṃphalā. Saṃsaṭṭhaṃ sampayuttanti idaṃ sahagata-saddassa atthadassanamattaṃ, idha pana mettājhānaṃ pādakaṃ katvā vipassanāpubbabhāgabojjhaṅgā ca ‘‘mettāsahagataṃ satisambojjhaṅga’’ntiādinā vuttāti veditabbaṃ. Sabbatthāti sabbesu bojjhaṅgesu sabbesu ca brahmavihāresu.
पटिकूलेति विरज्जतीति पटिकूलं, अनिट्ठं। न पटिकूलं अप्पटिकूलं, इट्ठं। तेनाह ‘‘इट्ठे वत्थुस्मि’’न्ति। एत्थाति अप्पटिकूलवत्थुस्मिं। एवन्ति पटिकूलसञ्ञी। सत्ते अप्पटिकूले असुभफरणं, सङ्खारे अप्पटिकूले अनिच्चन्ति मनसिकारं करोन्तो। असुभायाति असुभसञ्ञाय। अनिच्चतो वा उपसंहरतीति अनिच्चन्ति मनसिकारं पवत्तेति। ‘‘एसेव नयो’’ति सङ्खेपतो वुत्तमत्थं विवरितुं ‘‘अप्पटिकूलपटिकूलेसू’’तिआदि वुत्तं। छळङ्गुपेक्खन्ति छसु आरम्मणेसु पहीनानुरोधस्स उप्पत्तिया छळङ्गवन्तं उपेक्खं।
Paṭikūleti virajjatīti paṭikūlaṃ, aniṭṭhaṃ. Na paṭikūlaṃ appaṭikūlaṃ, iṭṭhaṃ. Tenāha ‘‘iṭṭhe vatthusmi’’nti. Etthāti appaṭikūlavatthusmiṃ. Evanti paṭikūlasaññī. Satte appaṭikūle asubhapharaṇaṃ, saṅkhāre appaṭikūle aniccanti manasikāraṃ karonto. Asubhāyāti asubhasaññāya. Aniccato vā upasaṃharatīti aniccanti manasikāraṃ pavatteti. ‘‘Eseva nayo’’ti saṅkhepato vuttamatthaṃ vivarituṃ ‘‘appaṭikūlapaṭikūlesū’’tiādi vuttaṃ. Chaḷaṅgupekkhanti chasu ārammaṇesu pahīnānurodhassa uppattiyā chaḷaṅgavantaṃ upekkhaṃ.
मेत्तायाति मेत्ताभावनाय। पटिकूलादीसु वत्थूसु इच्छितविहारेन विहरितुं समत्थता अरियानं एव, तत्थ च अरहतो एव इज्झनतो अरियिद्धि नाम। तस्सा अरियिद्धिया च दस्सितत्ता देसना विनिवट्टेतब्बा परियोसानेतब्बा सिया। अरहत्तं पापुणितुं न सक्कोति इन्द्रियानं अपरिपक्कत्ता निकन्तिया च दुप्परियादानतो। अयं देसनाति ‘‘मेत्तासहगतं बोज्झङ्गं भावेती’’तिआदिना अयं देसना आरद्धा। यो हि मेत्ताझानं पादकं कत्वा सम्मसनं आरभित्वा अरहत्तं पापुणितुं असक्कोन्तो परिसुद्धेसु वण्णकसिणेसु विमोक्खसङ्खातं रूपावचरज्झानं निब्बत्तेति, तं सन्धायाह भगवा – ‘‘सुभं खो पन विमोक्खं उपसम्पज्ज विहरती’’ति।
Mettāyāti mettābhāvanāya. Paṭikūlādīsu vatthūsu icchitavihārena viharituṃ samatthatā ariyānaṃ eva, tattha ca arahato eva ijjhanato ariyiddhi nāma. Tassā ariyiddhiyā ca dassitattā desanā vinivaṭṭetabbā pariyosānetabbā siyā. Arahattaṃ pāpuṇituṃ na sakkoti indriyānaṃ aparipakkattā nikantiyā ca duppariyādānato. Ayaṃ desanāti ‘‘mettāsahagataṃ bojjhaṅgaṃ bhāvetī’’tiādinā ayaṃ desanā āraddhā. Yo hi mettājhānaṃ pādakaṃ katvā sammasanaṃ ārabhitvā arahattaṃ pāpuṇituṃ asakkonto parisuddhesu vaṇṇakasiṇesu vimokkhasaṅkhātaṃ rūpāvacarajjhānaṃ nibbatteti, taṃ sandhāyāha bhagavā – ‘‘subhaṃ kho pana vimokkhaṃ upasampajja viharatī’’ti.
सुभपरमन्ति सुभविमोक्खपरमं। इध लोके एव पञ्ञा अस्स। तेनाह ‘‘लोकियपञ्ञस्साति अत्थो’’ति। अरहत्तपरमाव मेत्ता अरहत्तमग्गस्स पादकत्ता। करुणादीसुपि एसेव नयोति करुणादिझानं पादकं कत्वा सङ्खारे सम्मसन्तो अरहत्तं पत्तुं सक्कोति, तस्स अरहत्थपरमा करुणा होति, एवं मुदिताउपेक्खासुपि वत्तब्बन्ति इममत्थं अतिदिसति। पुन देसनारम्भपयोजनं पन ‘‘इमिना नयेना’’ति हेट्ठा अतिदिट्ठमेव।
Subhaparamanti subhavimokkhaparamaṃ. Idha loke eva paññā assa. Tenāha ‘‘lokiyapaññassāti attho’’ti. Arahattaparamāva mettā arahattamaggassa pādakattā. Karuṇādīsupi eseva nayoti karuṇādijhānaṃ pādakaṃ katvā saṅkhāre sammasanto arahattaṃ pattuṃ sakkoti, tassa arahatthaparamā karuṇā hoti, evaṃ muditāupekkhāsupi vattabbanti imamatthaṃ atidisati. Puna desanārambhapayojanaṃ pana ‘‘iminā nayenā’’ti heṭṭhā atidiṭṭhameva.
सुभपरमादिताति मेत्ताकरुणामुदिताउपेक्खानं सुभपरमता आकासानञ्चायतनपरमता, विञ्ञाणञ्चायतनपरमता, आकिञ्चञ्ञायतनपरमता। तस्स तस्साति सुभविमोक्खस्स हेट्ठा तिण्णं अरूपज्झानानञ्च यथाक्कमं उपनिस्सयत्ता। अप्पटिकूलपरिचयाति इट्ठारम्मणे मनसिकारबहुलीकारा। अप्पकसिरेनेवाति सुखेनेव। तत्थाति विसुद्धताय इट्ठेसु वण्णकसिणेसु। चित्तन्ति भावनामयचित्तं पक्खन्दति अप्पनावसेन। ततो परन्ति ततो सुभविमोक्खतो परं विमोक्खानं उपनिस्सयो नाम न होति, मेत्तासहगतभावो दट्ठब्बो।
Subhaparamāditāti mettākaruṇāmuditāupekkhānaṃ subhaparamatā ākāsānañcāyatanaparamatā, viññāṇañcāyatanaparamatā, ākiñcaññāyatanaparamatā. Tassa tassāti subhavimokkhassa heṭṭhā tiṇṇaṃ arūpajjhānānañca yathākkamaṃ upanissayattā. Appaṭikūlaparicayāti iṭṭhārammaṇe manasikārabahulīkārā. Appakasirenevāti sukheneva. Tatthāti visuddhatāya iṭṭhesu vaṇṇakasiṇesu. Cittanti bhāvanāmayacittaṃ pakkhandati appanāvasena. Tato paranti tato subhavimokkhato paraṃ vimokkhānaṃ upanissayo nāma na hoti, mettāsahagatabhāvo daṭṭhabbo.
सत्तदुक्खं समनुपस्सन्तस्साति दण्डेन अभिहटप्पत्तरूपहेतुं सत्तेसु उप्पज्जनकदुक्खं ञाणेन वीमंसन्तस्स। तयिदं रूपनिमित्तकं सत्तेसु उप्पज्जनकं दुक्खं ञाणेन करुणाविहारिस्स विसेसतो पक्खन्दतीति कत्वा वुत्तं ‘‘अप्पकसिरेनेव तत्थ चित्तं पक्खन्दती’’ति, न पन सब्बसो अरूपे आनिसंसदस्सनतो।
Sattadukkhaṃ samanupassantassāti daṇḍena abhihaṭappattarūpahetuṃ sattesu uppajjanakadukkhaṃ ñāṇena vīmaṃsantassa. Tayidaṃ rūpanimittakaṃ sattesu uppajjanakaṃ dukkhaṃ ñāṇena karuṇāvihārissa visesato pakkhandatīti katvā vuttaṃ ‘‘appakasireneva tattha cittaṃ pakkhandatī’’ti, na pana sabbaso arūpe ānisaṃsadassanato.
विञ्ञाणं समनुपस्सन्तस्साति इदं पामोज्जगहणमुखेन तन्निस्सयविञ्ञाणस्स गहणं सम्भवतीति कत्वा वुत्तं। विञ्ञाणग्गहणपरिचितन्ति वुत्तनयेन विञ्ञाणग्गहणे परिचितं।
Viññāṇaṃsamanupassantassāti idaṃ pāmojjagahaṇamukhena tannissayaviññāṇassa gahaṇaṃ sambhavatīti katvā vuttaṃ. Viññāṇaggahaṇaparicitanti vuttanayena viññāṇaggahaṇe paricitaṃ.
उपेक्खाविहारिस्साति उपेक्खाब्रह्मविहारं विहरतो। आभोगाभावतोति सुखादिवसेन आभुजनाभावतो। सुख…पे॰… सम्भवतोति सुखदुक्खाति परमत्थकम्मग्गहणे विमुखतासम्भवतो। अविज्जमानग्गहणदुक्खन्ति परमत्थतो अविज्जमानसत्तपञ्ञत्तिगहणपरिचितं तस्स तस्स अभावमत्तकस्स गहणम्पि दुक्खं कुसलम्पि होति। सेसं सुविञ्ञेय्यमेव।
Upekkhāvihārissāti upekkhābrahmavihāraṃ viharato. Ābhogābhāvatoti sukhādivasena ābhujanābhāvato. Sukha…pe… sambhavatoti sukhadukkhāti paramatthakammaggahaṇe vimukhatāsambhavato. Avijjamānaggahaṇadukkhanti paramatthato avijjamānasattapaññattigahaṇaparicitaṃ tassa tassa abhāvamattakassa gahaṇampi dukkhaṃ kusalampi hoti. Sesaṃ suviññeyyameva.
मेत्तासहगतसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Mettāsahagatasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / संयुत्तनिकाय • Saṃyuttanikāya / ४. मेत्तासहगतसुत्तं • 4. Mettāsahagatasuttaṃ
अट्ठकथा • Aṭṭhakathā / सुत्तपिटक (अट्ठकथा) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / संयुत्तनिकाय (अट्ठकथा) • Saṃyuttanikāya (aṭṭhakathā) / ४. मेत्तासहगतसुत्तवण्णना • 4. Mettāsahagatasuttavaṇṇanā
