| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय (अट्ठकथा) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) |
॥ नमो तस्स भगवतो अरहतो सम्मासम्बुद्धस्स॥
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
अङ्गुत्तरनिकाये
Aṅguttaranikāye
अट्ठकनिपात-अट्ठकथा
Aṭṭhakanipāta-aṭṭhakathā
१. पठमपण्णासकं
1. Paṭhamapaṇṇāsakaṃ
१. मेत्तावग्गो
1. Mettāvaggo
१. मेत्तासुत्तवण्णना
1. Mettāsuttavaṇṇanā
१. अट्ठकनिपातस्स पठमे आसेवितायाति आदरेन सेविताय। भावितायाति वड्ढिताय। बहुलीकतायाति पुनप्पुनं कताय। यानिकतायाति युत्तयानसदिसकताय। वत्थुकतायाति पतिट्ठानट्ठेन वत्थु विय कताय। अनुट्ठितायाति पच्चुपट्ठिताय। परिचितायाति समन्ततो चिताय उपचिताय। सुसमारद्धायाति सुट्ठु समारद्धाय सुकताय। आनिसंसाति गुणा। सुखं सुपतीतिआदीसु यं वत्तब्बं, तं एकादसकनिपाते वक्खाम।
1. Aṭṭhakanipātassa paṭhame āsevitāyāti ādarena sevitāya. Bhāvitāyāti vaḍḍhitāya. Bahulīkatāyāti punappunaṃ katāya. Yānikatāyāti yuttayānasadisakatāya. Vatthukatāyāti patiṭṭhānaṭṭhena vatthu viya katāya. Anuṭṭhitāyāti paccupaṭṭhitāya. Paricitāyāti samantato citāya upacitāya. Susamāraddhāyāti suṭṭhu samāraddhāya sukatāya. Ānisaṃsāti guṇā. Sukhaṃ supatītiādīsu yaṃ vattabbaṃ, taṃ ekādasakanipāte vakkhāma.
अप्पमाणन्ति फरणवसेन अप्पमाणं। तनू संयोजना होन्ति, पस्सतो उपधिक्खयन्ति मेत्तापदट्ठानाय विपस्सनाय अनुक्कमेन उपधिक्खयसङ्खातं अरहत्तं पत्तस्स दस संयोजना पहीयन्तीति अत्थो। अथ वा तनू संयोजना होन्तीति पटिघञ्चेव पटिघसम्पयुत्तसंयोजना च तनुका होन्ति। पस्सतो उपधिक्खयन्ति तेसंयेव किलेसूपधीनं खयसङ्खातं मेत्तं अधिगमवसेन पस्सन्तस्स। कुसली तेन होतीति तेन मेत्तायनेन कुसलो होति। सत्तसण्डन्ति सत्तसङ्खातेन सण्डेन समन्नागतं, सत्तभरितन्ति अत्थो। विजेत्वाति अदण्डेन असत्थेन धम्मेनेव विजिनित्वा। राजिसयोति इसिसदिसा धम्मिकराजानो। यजमानाति दानानि ददमाना। अनुपरियगाति विचरिंसु।
Appamāṇanti pharaṇavasena appamāṇaṃ. Tanū saṃyojanā honti, passato upadhikkhayanti mettāpadaṭṭhānāya vipassanāya anukkamena upadhikkhayasaṅkhātaṃ arahattaṃ pattassa dasa saṃyojanā pahīyantīti attho. Atha vā tanū saṃyojanā hontīti paṭighañceva paṭighasampayuttasaṃyojanā ca tanukā honti. Passato upadhikkhayanti tesaṃyeva kilesūpadhīnaṃ khayasaṅkhātaṃ mettaṃ adhigamavasena passantassa. Kusalī tena hotīti tena mettāyanena kusalo hoti. Sattasaṇḍanti sattasaṅkhātena saṇḍena samannāgataṃ, sattabharitanti attho. Vijetvāti adaṇḍena asatthena dhammeneva vijinitvā. Rājisayoti isisadisā dhammikarājāno. Yajamānāti dānāni dadamānā. Anupariyagāti vicariṃsu.
अस्समेधन्तिआदीसु पोराणकराजकाले किर सस्समेधं, पुरिसमेधं, सम्मापासं, वाचापेय्यन्ति चत्तारि सङ्गहवत्थूनि अहेसुं, येहि राजानो लोकं सङ्गण्हिंसु। तत्थ निप्फन्नसस्सतो दसमभागग्गहणं सस्समेधं नाम, सस्ससम्पादने मेधाविताति अत्थो। महायोधानं छमासिकं भत्तवेतनानुप्पदानं पुरिसमेधं नाम, पुरिससङ्गण्हने मेधाविताति अत्थो। दलिद्दमनुस्सानं हत्थतो लेखं गहेत्वा तीणि वस्सानि विना वड्ढिया सहस्सद्विसहस्समत्तधनानुप्पदानं सम्मापासं नाम। तञ्हि सम्मा मनुस्से पासेति हदये बन्धित्वा विय ठपेति, तस्मा सम्मापासन्ति वुच्चति। ‘‘तात, मातुला’’तिआदिना नयेन पन सण्हवाचाभणनं वाचापेय्यं नाम, पियवाचाति अत्थो। एवं चतूहि सङ्गहवत्थूहि सङ्गहितं रट्ठं इद्धञ्चेव होति, फीतञ्च, बहुअन्नपानं, खेमं, निरब्बुदं। मनुस्सा मुदा मोदमाना उरे पुत्ते नच्चेन्ता अपारुतघरा विहरन्ति। इदं घरद्वारेसु अग्गळानं अभावतो निरग्गळन्ति वुच्चति। अयं पोराणिका पवेणि।
Assamedhantiādīsu porāṇakarājakāle kira sassamedhaṃ, purisamedhaṃ, sammāpāsaṃ, vācāpeyyanti cattāri saṅgahavatthūni ahesuṃ, yehi rājāno lokaṃ saṅgaṇhiṃsu. Tattha nipphannasassato dasamabhāgaggahaṇaṃ sassamedhaṃ nāma, sassasampādane medhāvitāti attho. Mahāyodhānaṃ chamāsikaṃ bhattavetanānuppadānaṃ purisamedhaṃ nāma, purisasaṅgaṇhane medhāvitāti attho. Daliddamanussānaṃ hatthato lekhaṃ gahetvā tīṇi vassāni vinā vaḍḍhiyā sahassadvisahassamattadhanānuppadānaṃ sammāpāsaṃ nāma. Tañhi sammā manusse pāseti hadaye bandhitvā viya ṭhapeti, tasmā sammāpāsanti vuccati. ‘‘Tāta, mātulā’’tiādinā nayena pana saṇhavācābhaṇanaṃ vācāpeyyaṃ nāma, piyavācāti attho. Evaṃ catūhi saṅgahavatthūhi saṅgahitaṃ raṭṭhaṃ iddhañceva hoti, phītañca, bahuannapānaṃ, khemaṃ, nirabbudaṃ. Manussā mudā modamānā ure putte naccentā apārutagharā viharanti. Idaṃ gharadvāresu aggaḷānaṃ abhāvato niraggaḷanti vuccati. Ayaṃ porāṇikā paveṇi.
अपरभागे पन ओक्काकराजकाले ब्राह्मणा इमानि चत्तारि सङ्गहवत्थूनि इमञ्च रट्ठसम्पत्तिं परिवत्तेत्वा उद्धंमूलकं कत्वा अस्समेधं पुरिसमेधन्तिआदिके पञ्च यञ्ञे नाम अकंसु। तेसु अस्समेत्थ मेधन्ति वधेन्तीति अस्समेधो। द्वीहि परियञ्ञेहि यजितब्बस्स एकवीसतियूपस्स एकस्मिं पच्छिमदिवसेयेव सत्तनवुतिपञ्चपसुसतघातभिंसनस्स ठपेत्वा भूमिञ्च पुरिसे च अवसेससब्बविभवदक्खिणस्स यञ्ञस्सेतं अधिवचनं। पुरिसमेत्थ मेधन्तीति पुरिसमेधो। चतूहि परियञ्ञेहि यजितब्बस्स सद्धिं भूमिया अस्समेधे वुत्तविभवदक्खिणस्स यञ्ञस्सेतं अधिवचनं। सम्ममेत्थ पासन्तीति सम्मापासो। दिवसे दिवसे युगच्छिग्गळे पवेसनदण्डकसङ्खातं सम्मं खिपित्वा तस्स पतितोकासे वेदिं कत्वा संहारिमेहि यूपादीहि सरस्सतीनदिया निमुग्गोकासतो पभुति पटिलोमं गच्छन्तेन यजितब्बस्स सत्रयागस्सेतं अधिवचनं। वाजमेत्थ पिवन्तीति वाजपेय्यो। एकेन परियञ्ञेन सत्तरसहि पसूहि यजितब्बस्स बेलुवयूपस्स सत्तरसकदक्खिणस्स यञ्ञस्सेतं अधिवचनं। नत्थि एत्थ अग्गळाति निरग्गळो। नवहि परियञ्ञेहि यजितब्बस्स सद्धिं भूमिया च पुरिसेहि च अस्समेधे वुत्तविभवदक्खिणस्स सब्बमेधपरियायनामस्स अस्समेधविकप्पस्सेतं अधिवचनं।
Aparabhāge pana okkākarājakāle brāhmaṇā imāni cattāri saṅgahavatthūni imañca raṭṭhasampattiṃ parivattetvā uddhaṃmūlakaṃ katvā assamedhaṃ purisamedhantiādike pañca yaññe nāma akaṃsu. Tesu assamettha medhanti vadhentīti assamedho. Dvīhi pariyaññehi yajitabbassa ekavīsatiyūpassa ekasmiṃ pacchimadivaseyeva sattanavutipañcapasusataghātabhiṃsanassa ṭhapetvā bhūmiñca purise ca avasesasabbavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Purisamettha medhantīti purisamedho. Catūhi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Sammamettha pāsantīti sammāpāso. Divase divase yugacchiggaḷe pavesanadaṇḍakasaṅkhātaṃ sammaṃ khipitvā tassa patitokāse vediṃ katvā saṃhārimehi yūpādīhi sarassatīnadiyā nimuggokāsato pabhuti paṭilomaṃ gacchantena yajitabbassa satrayāgassetaṃ adhivacanaṃ. Vājamettha pivantīti vājapeyyo. Ekena pariyaññena sattarasahi pasūhi yajitabbassa beluvayūpassa sattarasakadakkhiṇassa yaññassetaṃ adhivacanaṃ. Natthi ettha aggaḷāti niraggaḷo. Navahi pariyaññehi yajitabbassa saddhiṃ bhūmiyā ca purisehi ca assamedhe vuttavibhavadakkhiṇassa sabbamedhapariyāyanāmassa assamedhavikappassetaṃ adhivacanaṃ.
कलम्पि ते नानुभवन्ति सोळसिन्ति ते सब्बेपि महायागा एकस्स मेत्ताचित्तस्स विपाकमहन्तताय सोळसिं कलं न अग्घन्ति, सोळसमं भागं न पापुणन्तीति अत्थो। न जिनातीति न अत्तना परस्स जानिं करोति। न जापयेति न परेन परस्स जानिं कारेति। मेत्तंसोति मेत्तायमानचित्तकोट्ठासो हुत्वा। सब्बभूतानन्ति सब्बसत्तेसु। वेरं तस्स न केनचीति तस्स केनचि सद्धिं अकुसलवेरं वा पुग्गलवेरं वा नत्थि।
Kalampite nānubhavanti soḷasinti te sabbepi mahāyāgā ekassa mettācittassa vipākamahantatāya soḷasiṃ kalaṃ na agghanti, soḷasamaṃ bhāgaṃ na pāpuṇantīti attho. Na jinātīti na attanā parassa jāniṃ karoti. Na jāpayeti na parena parassa jāniṃ kāreti. Mettaṃsoti mettāyamānacittakoṭṭhāso hutvā. Sabbabhūtānanti sabbasattesu. Veraṃ tassa na kenacīti tassa kenaci saddhiṃ akusalaveraṃ vā puggalaveraṃ vā natthi.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / अङ्गुत्तरनिकाय • Aṅguttaranikāya / १. मेत्तासुत्तं • 1. Mettāsuttaṃ
टीका • Tīkā / सुत्तपिटक (टीका) • Suttapiṭaka (ṭīkā) / अङ्गुत्तरनिकाय (टीका) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) / १. मेत्तासुत्तवण्णना • 1. Mettāsuttavaṇṇanā
