Library / Tipiṭaka / తిపిటక • Tipiṭaka / ఇతివుత్తక-అట్ఠకథా • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
౨. మేత్తసుత్తవణ్ణనా
2. Mettasuttavaṇṇanā
౨౨. దుతియే మా, భిక్ఖవే, పుఞ్ఞానన్తి ఏత్థ మాతి పటిసేధే నిపాతో. పుఞ్ఞసద్దో ‘‘కుసలానం, భిక్ఖవే, ధమ్మానం సమాదానహేతు ఏవమిదం పుఞ్ఞం పవడ్ఢతీ’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౩.౩౮౦) పుఞ్ఞఫలే ఆగతో. ‘‘అవిజ్జాగతోయం, భిక్ఖవే, పురిసపుగ్గలో పుఞ్ఞఞ్చే సఙ్ఖారం అభిసఙ్ఖరోతీ’’తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౨.౫౧) కామరూపావచరసుచరితే. ‘‘పుఞ్ఞూపగం భవతి విఞ్ఞాణ’’న్తిఆదీసు సుగతివిసేసభూతే ఉపపత్తిభవే. ‘‘తీణిమాని, భిక్ఖవే, పుఞ్ఞకిరియవత్థూని – దానమయం పుఞ్ఞకిరియవత్థు, సీలమయం పుఞ్ఞకిరియవత్థు, భావనామయం పుఞ్ఞకిరియవత్థూ’’తిఆదీసు (ఇతివు॰ ౬౦; అ॰ ని॰ ౮.౩౬) కుసలచేతనాయం. ఇధ పన తేభూమకకుసలధమ్మే వేదితబ్బో. భాయిత్థాతి ఏత్థ దువిధం భయం ఞాణభయం, సారజ్జభయన్తి. తత్థ ‘‘యేపి తే, భిక్ఖవే, దేవా దీఘాయుకా వణ్ణవన్తో సుఖబహులా ఉచ్చేసు విమానేసు చిరట్ఠితికా , తేపి తథాగతస్స ధమ్మదేసనం సుత్వా యేభుయ్యేన భయం సంవేగం సన్తాసం ఆపజ్జన్తీ’’తిఆదీసు (అ॰ ని॰ ౪.౩౩) ఆగతం ఞాణభయం. ‘‘అహుదేవ భయం, అహు ఛమ్భితత్తం, అహు లోమహంసో’’తిఆదీసు (దీ॰ ని॰ ౨.౩౧౮) ఆగతం సారజ్జభయం. ఇధాపి సారజ్జభయమేవ. అయఞ్హేత్థ అత్థో – భిక్ఖవే, దీఘరత్తం కాయవచీసంయమో వత్తపటివత్తపూరణం ఏకాసనం, ఏకసేయ్యం, ఇన్ద్రియదమో, ధుతధమ్మేహి చిత్తస్స నిగ్గహో, సతిసమ్పజఞ్ఞం, కమ్మట్ఠానానుయోగవసేన వీరియారమ్భోతి ఏవమాదీని యాని భిక్ఖునా, నిరన్తరం పవత్తేతబ్బాని పుఞ్ఞాని, తేహి మా భాయిత్థ, మా భయం సన్తాసం ఆపజ్జిత్థ, ఏకచ్చస్స దిట్ఠధమ్మసుఖస్స ఉపరోధభయేన సమ్పరాయికనిబ్బానసుఖదాయకేహి పుఞ్ఞేహి మా భాయిత్థాతి. నిస్సక్కే హి ఇదం సామివచనం.
22. Dutiye mā, bhikkhave, puññānanti ettha māti paṭisedhe nipāto. Puññasaddo ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu (dī. ni. 3.380) puññaphale āgato. ‘‘Avijjāgatoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) kāmarūpāvacarasucarite. ‘‘Puññūpagaṃ bhavati viññāṇa’’ntiādīsu sugativisesabhūte upapattibhave. ‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, puññakiriyavatthūni – dānamayaṃ puññakiriyavatthu, sīlamayaṃ puññakiriyavatthu, bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthū’’tiādīsu (itivu. 60; a. ni. 8.36) kusalacetanāyaṃ. Idha pana tebhūmakakusaladhamme veditabbo. Bhāyitthāti ettha duvidhaṃ bhayaṃ ñāṇabhayaṃ, sārajjabhayanti. Tattha ‘‘yepi te, bhikkhave, devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā uccesu vimānesu ciraṭṭhitikā , tepi tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā yebhuyyena bhayaṃ saṃvegaṃ santāsaṃ āpajjantī’’tiādīsu (a. ni. 4.33) āgataṃ ñāṇabhayaṃ. ‘‘Ahudeva bhayaṃ, ahu chambhitattaṃ, ahu lomahaṃso’’tiādīsu (dī. ni. 2.318) āgataṃ sārajjabhayaṃ. Idhāpi sārajjabhayameva. Ayañhettha attho – bhikkhave, dīgharattaṃ kāyavacīsaṃyamo vattapaṭivattapūraṇaṃ ekāsanaṃ, ekaseyyaṃ, indriyadamo, dhutadhammehi cittassa niggaho, satisampajaññaṃ, kammaṭṭhānānuyogavasena vīriyārambhoti evamādīni yāni bhikkhunā, nirantaraṃ pavattetabbāni puññāni, tehi mā bhāyittha, mā bhayaṃ santāsaṃ āpajjittha, ekaccassa diṭṭhadhammasukhassa uparodhabhayena samparāyikanibbānasukhadāyakehi puññehi mā bhāyitthāti. Nissakke hi idaṃ sāmivacanaṃ.
ఇదాని తతో అభాయితబ్బభావే కారణం దస్సేన్తో ‘‘సుఖస్సేత’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ సుఖసద్దో ‘‘సుఖో బుద్ధానం ఉప్పాదో, సుఖా విరాగతా లోకే’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౯౪) సుఖమూలే ఆగతో. ‘‘యస్మా చ ఖో, మహాలి, రూపం సుఖం సుఖానుపతితం సుఖావక్కన్త’’న్తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౩.౬౦) సుఖారమ్మణే. ‘‘యావఞ్చిదం, భిక్ఖవే, న సుకరం అక్ఖానేన పాపుణితుం యావ సుఖా సగ్గా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౩.౨౫౫) సుఖపచ్చయట్ఠానే. ‘‘సుఖో పుఞ్ఞస్స ఉచ్చయో’’తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౧౧౮) సుఖహేతుమ్హి. ‘‘దిట్ఠధమ్మసుఖవిహారా ఏతే ధమ్మా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౧.౮౨) అబ్యాపజ్జే. ‘‘నిబ్బానం పరమం సుఖ’’న్తిఆదీసు (ధ॰ ప॰ ౨౦౪; మ॰ ని॰ ౨.౨౧౫) నిబ్బానే. ‘‘సుఖస్స చ పహానా’’తిఆదీసు (చూళని॰ ఖగ్గవిసాణసుత్తనిద్దేస ౧౨౫) సుఖవేదనాయం. ‘‘అదుక్ఖమసుఖం సన్తం, సుఖమిచ్చేవ భాసిత’’న్తిఆదీసు (సం॰ ని॰ ౪.౨౫౩; ఇతివు॰ ౫౩) ఉపేక్ఖావేదనాయం. ‘‘ద్వేపి మయా, ఆనన్ద, వేదనా వుత్తా పరియాయేన సుఖా వేదనా, దుక్ఖా వేదనా’’తిఆదీసు (మ॰ ని॰ ౨.౮౯) ఇట్ఠసుఖే. ‘‘సుఖో విపాకో పుఞ్ఞాన’’న్తిఆదీసు (పేటకో॰ ౨౩) సుఖవిపాకే. ఇధాపి ఇట్ఠవిపాకే ఏవ దట్ఠబ్బో. ఇట్ఠస్సాతిఆదీసు ఏసితబ్బతో అనిట్ఠపటిక్ఖేపతో చ ఇట్ఠస్స, కమనీయతో మనస్మిఞ్చ కమనతో పవిసనతో కన్తస్స, పియాయితబ్బతో సన్తప్పనతో చ పియస్స, మాననీయతో మనస్స పవడ్ఢనతో చ మనాపస్సాతి అత్థో వేదితబ్బో. యదిదం పుఞ్ఞానీతి ‘‘పుఞ్ఞానీ’’తి యదిదం వచనం, ఏతం సుఖస్స ఇట్ఠస్స విపాకస్స అధివచనం నామం, సుఖమేవ తం యదిదం పుఞ్ఞన్తి ఫలేన కారణస్స అభేదూపచారం వదతి. తేన కతూపచితానం పుఞ్ఞానం అవస్సంభావిఫలం సుత్వా అప్పమత్తేన సక్కచ్చం పుఞ్ఞాని కాతబ్బానీతి పుఞ్ఞకిరియాయం నియోజేతి, ఆదరఞ్చ నేసం తత్థ ఉప్పాదేతి.
Idāni tato abhāyitabbabhāve kāraṇaṃ dassento ‘‘sukhasseta’’ntiādimāha. Tattha sukhasaddo ‘‘sukho buddhānaṃ uppādo, sukhā virāgatā loke’’tiādīsu (dha. pa. 194) sukhamūle āgato. ‘‘Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) sukhārammaṇe. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ yāva sukhā saggā’’tiādīsu (ma. ni. 3.255) sukhapaccayaṭṭhāne. ‘‘Sukho puññassa uccayo’’tiādīsu (dha. pa. 118) sukhahetumhi. ‘‘Diṭṭhadhammasukhavihārā ete dhammā’’tiādīsu (ma. ni. 1.82) abyāpajje. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’ntiādīsu (dha. pa. 204; ma. ni. 2.215) nibbāne. ‘‘Sukhassa ca pahānā’’tiādīsu (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 125) sukhavedanāyaṃ. ‘‘Adukkhamasukhaṃ santaṃ, sukhamicceva bhāsita’’ntiādīsu (saṃ. ni. 4.253; itivu. 53) upekkhāvedanāyaṃ. ‘‘Dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā pariyāyena sukhā vedanā, dukkhā vedanā’’tiādīsu (ma. ni. 2.89) iṭṭhasukhe. ‘‘Sukho vipāko puññāna’’ntiādīsu (peṭako. 23) sukhavipāke. Idhāpi iṭṭhavipāke eva daṭṭhabbo. Iṭṭhassātiādīsu esitabbato aniṭṭhapaṭikkhepato ca iṭṭhassa, kamanīyato manasmiñca kamanato pavisanato kantassa, piyāyitabbato santappanato ca piyassa, mānanīyato manassa pavaḍḍhanato ca manāpassāti attho veditabbo. Yadidaṃ puññānīti ‘‘puññānī’’ti yadidaṃ vacanaṃ, etaṃ sukhassa iṭṭhassa vipākassa adhivacanaṃ nāmaṃ, sukhameva taṃ yadidaṃ puññanti phalena kāraṇassa abhedūpacāraṃ vadati. Tena katūpacitānaṃ puññānaṃ avassaṃbhāviphalaṃ sutvā appamattena sakkaccaṃ puññāni kātabbānīti puññakiriyāyaṃ niyojeti, ādarañca nesaṃ tattha uppādeti.
ఇదాని అత్తనా సునేత్తకాలే కతేన పుఞ్ఞకమ్మేన దీఘరత్తం పచ్చనుభూతం భవన్తరపటిచ్ఛన్నం ఉళారతమం పుఞ్ఞవిపాకం ఉదాహరిత్వా తమత్థం పాకటం కరోన్తో ‘‘అభిజానామి ఖో పనాహ’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ అభిజానామీతి అభివిసిట్ఠేన ఞాణేన జానామి, పచ్చక్ఖతో బుజ్ఝామి. దీఘరత్తన్తి చిరకాలం. పుఞ్ఞానన్తి దానాదికుసలధమ్మానం. సత్త వస్సానీతి సత్త సంవచ్ఛరాని . మేత్తచిత్తన్తి మిజ్జతీతి మేత్తా, సినియ్హతీతి అత్థో. మిత్తే భవా, మిత్తస్స వా ఏసా పవత్తీతిపి మేత్తా. లక్ఖణాదితో పన హితాకారప్పవత్తిలక్ఖణా, హితూపసంహారరసా, ఆఘాతవినయపచ్చుపట్ఠానా, సత్తానం మనాపభావదస్సనపదట్ఠానా. బ్యాపాదూపసమో ఏతిస్సా సమ్పత్తి, సినేహాసమ్భవో విపత్తి. సా ఏతస్స అత్థీతి మేత్తచిత్తం. భావేత్వాతి మేత్తాసహగతం చిత్తం, చిత్తసీసేన సమాధి వుత్తోతి మేత్తాసమాధిం మేత్తాబ్రహ్మవిహారం ఉప్పాదేత్వా చేవ వడ్ఢేత్వా చ. సత్త సంవట్టవివట్టకప్పేతి సత్త మహాకప్పే. సంవట్ట-వివట్టగ్గహణేనేవ హి సంవట్టట్ఠాయి-వివట్టట్ఠాయినోపి గహితా. ఇమం లోకన్తి కామలోకం. సంవట్టమానే సుదన్తి సంవట్టమానే. సుదన్తి నిపాతమత్తం వినస్సమానేతి అత్థో. ‘‘సంవత్తమానే సుద’’న్తి చ పఠన్తి. కప్పేతి కాలే. కప్పసీసేన హి కాలో వుత్తో. కాలే ఖీయమానే కప్పోపి ఖీయతేవ. యథాహ –
Idāni attanā sunettakāle katena puññakammena dīgharattaṃ paccanubhūtaṃ bhavantarapaṭicchannaṃ uḷāratamaṃ puññavipākaṃ udāharitvā tamatthaṃ pākaṭaṃ karonto ‘‘abhijānāmi kho panāha’’ntiādimāha. Tattha abhijānāmīti abhivisiṭṭhena ñāṇena jānāmi, paccakkhato bujjhāmi. Dīgharattanti cirakālaṃ. Puññānanti dānādikusaladhammānaṃ. Satta vassānīti satta saṃvaccharāni . Mettacittanti mijjatīti mettā, siniyhatīti attho. Mitte bhavā, mittassa vā esā pavattītipi mettā. Lakkhaṇādito pana hitākārappavattilakkhaṇā, hitūpasaṃhārarasā, āghātavinayapaccupaṭṭhānā, sattānaṃ manāpabhāvadassanapadaṭṭhānā. Byāpādūpasamo etissā sampatti, sinehāsambhavo vipatti. Sā etassa atthīti mettacittaṃ. Bhāvetvāti mettāsahagataṃ cittaṃ, cittasīsena samādhi vuttoti mettāsamādhiṃ mettābrahmavihāraṃ uppādetvā ceva vaḍḍhetvā ca. Satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappeti satta mahākappe. Saṃvaṭṭa-vivaṭṭaggahaṇeneva hi saṃvaṭṭaṭṭhāyi-vivaṭṭaṭṭhāyinopi gahitā. Imaṃ lokanti kāmalokaṃ. Saṃvaṭṭamāne sudanti saṃvaṭṭamāne. Sudanti nipātamattaṃ vinassamāneti attho. ‘‘Saṃvattamāne suda’’nti ca paṭhanti. Kappeti kāle. Kappasīsena hi kālo vutto. Kāle khīyamāne kappopi khīyateva. Yathāha –
‘‘కాలో ఘసతి భూతాని, సబ్బానేవ సహత్తనా’’తి. (జా॰ ౧.౨.౧౯౦);
‘‘Kālo ghasati bhūtāni, sabbāneva sahattanā’’ti. (jā. 1.2.190);
‘‘ఆభస్సరూపగో హోమీ’’తి వుత్తత్తా తేజోసంవట్టవసేనేత్థ కప్పవుట్ఠానం వేదితబ్బం. ఆభస్సరూపగోతి తత్థ పటిసన్ధిగ్గహణవసేన ఆభస్సరబ్రహ్మలోకం ఉపగచ్ఛామీతి ఆభస్సరూపగో హోమి. వివట్టమానేతి సణ్ఠహమానే, జాయమానేతి అత్థో. సుఞ్ఞం బ్రహ్మవిమానం ఉపపజ్జామీతి కస్సచి సత్తస్స తత్థ నిబ్బత్తస్స అభావతో సుఞ్ఞం, యం పఠమజ్ఝానభూమిసఙ్ఖాతం బ్రహ్మవిమానం ఆదితో నిబ్బత్తం, తం పటిసన్ధిగ్గహణవసేన ఉపపజ్జామి ఉపేమి. బ్రహ్మాతి కామావచరసత్తేహి సేట్ఠట్ఠేన తథా తథా బ్రూహితగుణతాయ బ్రహ్మవిహారతో నిబ్బత్తట్ఠేన చ బ్రహ్మా. బ్రహ్మపారిసజ్జబ్రహ్మపురోహితేహి మహన్తో బ్రహ్మాతి మహాబ్రహ్మా. తతో ఏవ తే అభిభవిత్వా ఠితత్తా అభిభూ. తేహి కేనచి గుణేన న అభిభూతోతి అనభిభూతో. అఞ్ఞదత్థూతి ఏకంసవచనే నిపాతో. దసోతి దస్సనసీలో, సో అతీతానాగతపచ్చుప్పన్నానం దస్సనసమత్థో, అభిఞ్ఞాణేన పస్సితబ్బం పస్సామీతి అత్థో. సేసబ్రహ్మానం ఇద్ధిపాదభావనాబలేన అత్తనో చిత్తఞ్చ మమ వసే వత్తేమీతి వసవత్తీ హోమీతి యోజేతబ్బం. తదా కిర బోధిసత్తో అట్ఠసమాపత్తిలాభీపి సమానో తథా సత్తహితం అత్తనో పారమిపరిపూరణఞ్చ ఓలోకేన్తో తాసు ఏవ ద్వీసు ఝానభూమీసు నికన్తిం ఉప్పాదేత్వా మేత్తాబ్రహ్మవిహారవసేన అపరాపరం సంసరి. తేన వుత్తం ‘‘సత్తవస్సాని…పే॰… వసవత్తీ’’తి.
‘‘Ābhassarūpago homī’’ti vuttattā tejosaṃvaṭṭavasenettha kappavuṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Ābhassarūpagoti tattha paṭisandhiggahaṇavasena ābhassarabrahmalokaṃ upagacchāmīti ābhassarūpago homi. Vivaṭṭamāneti saṇṭhahamāne, jāyamāneti attho. Suññaṃ brahmavimānaṃ upapajjāmīti kassaci sattassa tattha nibbattassa abhāvato suññaṃ, yaṃ paṭhamajjhānabhūmisaṅkhātaṃ brahmavimānaṃ ādito nibbattaṃ, taṃ paṭisandhiggahaṇavasena upapajjāmi upemi. Brahmāti kāmāvacarasattehi seṭṭhaṭṭhena tathā tathā brūhitaguṇatāya brahmavihārato nibbattaṭṭhena ca brahmā. Brahmapārisajjabrahmapurohitehi mahanto brahmāti mahābrahmā. Tato eva te abhibhavitvā ṭhitattā abhibhū. Tehi kenaci guṇena na abhibhūtoti anabhibhūto. Aññadatthūti ekaṃsavacane nipāto. Dasoti dassanasīlo, so atītānāgatapaccuppannānaṃ dassanasamattho, abhiññāṇena passitabbaṃ passāmīti attho. Sesabrahmānaṃ iddhipādabhāvanābalena attano cittañca mama vase vattemīti vasavattī homīti yojetabbaṃ. Tadā kira bodhisatto aṭṭhasamāpattilābhīpi samāno tathā sattahitaṃ attano pāramiparipūraṇañca olokento tāsu eva dvīsu jhānabhūmīsu nikantiṃ uppādetvā mettābrahmavihāravasena aparāparaṃ saṃsari. Tena vuttaṃ ‘‘sattavassāni…pe… vasavattī’’ti.
ఏవం భగవా రూపావచరపుఞ్ఞస్స విపాకమహన్తతం పకాసేత్వా ఇదాని కామావచరపుఞ్ఞస్సాపి తం దస్సేన్తో ‘‘ఛత్తింసక్ఖత్తు’’న్తిఆదిమాహ. తత్థ సక్కో అహోసిన్తి ఛత్తింస వారే అఞ్ఞత్థ అనుపపజ్జిత్వా నిరన్తరం సక్కో దేవానమిన్దో తావతింసదేవరాజా అహోసి. రాజా అహోసిన్తిఆదీసు చతూహి అచ్ఛరియధమ్మేహి చతూహి చ సఙ్గహవత్థూహి లోకం రఞ్జేతీతి రాజా. చక్కరతనం వత్తేతి, చతూహి సమ్పత్తిచక్కేహి వత్తతి, తేహి చ పరం వత్తేతి, పరహితాయ చ ఇరియాపథచక్కానం వత్తో ఏతస్మిం అత్థీతి చక్కవత్తీ. రాజాతి చేత్థ సామఞ్ఞం, చక్కవత్తీతి విసేసం. ధమ్మేన చరతీతి ధమ్మికో. ఞాయేన సమేన వత్తతీతి అత్థో. ధమ్మేనేవ రజ్జం లభిత్వా రాజా జాతోతి ధమ్మరాజా. పరహితధమ్మచరణేన వా ధమ్మికో, అత్తహితధమ్మచరణేన ధమ్మరాజా, చతురన్తాయ ఇస్సరోతి చాతురన్తో, చతుసముద్దన్తాయ చతుబ్బిధదీపవిభూసితాయ చ పథవియా ఇస్సరోతి అత్థో. అజ్ఝత్తం కోపాదిపచ్చత్థికే, బహిద్ధా చ సబ్బరాజానో అదణ్డేన అసత్థేన విజేసీతి విజితావీ. జనపదే థావరభావం ధువభావం పత్తో, న సక్కా కేనచి తతో చాలేతుం జనపదో వా తమ్హి థావరియప్పత్తో అనుయుత్తో సకమ్మనిరతో అచలో అసమ్పవేధీతి జనపదత్థావరియప్పత్తో.
Evaṃ bhagavā rūpāvacarapuññassa vipākamahantataṃ pakāsetvā idāni kāmāvacarapuññassāpi taṃ dassento ‘‘chattiṃsakkhattu’’ntiādimāha. Tattha sakko ahosinti chattiṃsa vāre aññattha anupapajjitvā nirantaraṃ sakko devānamindo tāvatiṃsadevarājā ahosi. Rājā ahosintiādīsu catūhi acchariyadhammehi catūhi ca saṅgahavatthūhi lokaṃ rañjetīti rājā. Cakkaratanaṃ vatteti, catūhi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraṃ vatteti, parahitāya ca iriyāpathacakkānaṃ vatto etasmiṃ atthīti cakkavattī. Rājāti cettha sāmaññaṃ, cakkavattīti visesaṃ. Dhammena caratīti dhammiko. Ñāyena samena vattatīti attho. Dhammeneva rajjaṃ labhitvā rājā jātoti dhammarājā. Parahitadhammacaraṇena vā dhammiko, attahitadhammacaraṇena dhammarājā, caturantāya issaroti cāturanto, catusamuddantāya catubbidhadīpavibhūsitāya ca pathaviyā issaroti attho. Ajjhattaṃ kopādipaccatthike, bahiddhā ca sabbarājāno adaṇḍena asatthena vijesīti vijitāvī. Janapade thāvarabhāvaṃ dhuvabhāvaṃ patto, na sakkā kenaci tato cāletuṃ janapado vā tamhi thāvariyappatto anuyutto sakammanirato acalo asampavedhīti janapadatthāvariyappatto.
చక్కరతనం, హత్థిరతనం, అస్సరతనం, మణిరతనం, ఇత్థిరతనం, గహపతిరతనం, పరిణాయకరతనన్తి ఇమేహి సత్తహి రతనేహి సముపేతోతి సత్తరతనసమన్నాగతో. తేసు హి రాజా చక్కవత్తి చక్కరతనేన అజితం జినాతి, హత్థిఅస్సరతనేహి విజితే సుఖేనేవ అనువిచరతి, పరిణాయకరతనేన విజితమనురక్ఖతి, సేసేహి ఉపభోగసుఖమనుభవతి. పఠమేన చస్స ఉస్సాహసత్తియోగో , పచ్ఛిమేన మన్తసత్తియోగో, హత్థిఅస్సగహపతిరతనేహి పభూసత్తియోగో సుపరిపుణ్ణో హోతి, ఇత్థిమణిరతనేహి తివిధసత్తియోగఫలం. సో ఇత్థిమణిరతనేహి పరిభోగసుఖమనుభవతి, సేసేహి ఉపభోగసుఖం. విసేసతో చస్స పురిమాని తీణి అదోసకుసలమూలజనితకమ్మానుభావేన సమ్పజ్జన్తి, మజ్ఝిమాని అలోభకుసలమూలజనితకమ్మానుభావేన, పచ్ఛిమమేకం అమోహకుసలమూలజనితకమ్మానుభావేనాతి వేదితబ్బం పదేసరజ్జస్సాతి ఖుద్దకరజ్జస్స.
Cakkaratanaṃ, hatthiratanaṃ, assaratanaṃ, maṇiratanaṃ, itthiratanaṃ, gahapatiratanaṃ, pariṇāyakaratananti imehi sattahi ratanehi samupetoti sattaratanasamannāgato. Tesu hi rājā cakkavatti cakkaratanena ajitaṃ jināti, hatthiassaratanehi vijite sukheneva anuvicarati, pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati, sesehi upabhogasukhamanubhavati. Paṭhamena cassa ussāhasattiyogo , pacchimena mantasattiyogo, hatthiassagahapatiratanehi pabhūsattiyogo suparipuṇṇo hoti, itthimaṇiratanehi tividhasattiyogaphalaṃ. So itthimaṇiratanehi paribhogasukhamanubhavati, sesehi upabhogasukhaṃ. Visesato cassa purimāni tīṇi adosakusalamūlajanitakammānubhāvena sampajjanti, majjhimāni alobhakusalamūlajanitakammānubhāvena, pacchimamekaṃ amohakusalamūlajanitakammānubhāvenāti veditabbaṃ padesarajjassāti khuddakarajjassa.
ఏతదహోసీతి అత్తనో సమ్పత్తియో పచ్చవేక్ఖన్తస్స పచ్ఛిమే చక్కవత్తికాలే ఏతం ‘‘కిస్స ను ఖో మే ఇదం కమ్మస్స ఫల’’న్తిఆదికం అహోసి. సబ్బత్థకమేవ తస్మిం తస్మిమ్పి భవే ఏతదహోసియేవ. తత్థాయం చక్కవత్తికాలవసేన యోజనా. ఏవంమహిద్ధికోతి మణిరతనహత్థిరతనాదిప్పముఖాయ కోసవాహనసమ్పత్తియా జనపదత్థావరియప్పత్తియా చ ఏవంమహిద్ధికో. ఏవంమహానుభావోతి చక్కరతనాదిసమన్నాగమేన కస్సచిపి పీళం అకరోన్తోవ సబ్బరాజూహి సిరసా సమ్పటిచ్ఛితసాసనవేహాసగమనాదీహి ఏవం మహానుభావో. దానస్సాతి అన్నాదిదేయ్యధమ్మపరిచ్చాగస్స. దమస్సాతి చక్ఖాదిఇన్ద్రియదమనస్స చేవ సమాధానవసేన రాగాదికిలేసదమనస్స చ. సంయమస్సాతి కాయవచీసంయమస్స. తత్థ యం సమాధానవసేన కిలేసదమనం, తం భావనామయం పుఞ్ఞం , తఞ్చ ఖో మేత్తాబ్రహ్మవిహారభూతం ఇధాధిప్పేతం. తస్మిఞ్చ ఉపచారప్పనాభేదేన దువిధే యం అప్పనాప్పత్తం, తేనస్స యథావుత్తాసు ద్వీసు ఝానభూమీసు ఉపపత్తి అహోసి. ఇతరేన తివిధేనాపి యథారహం పత్తచక్కవత్తిఆదిభావోతి వేదితబ్బం.
Etadahosīti attano sampattiyo paccavekkhantassa pacchime cakkavattikāle etaṃ ‘‘kissa nu kho me idaṃ kammassa phala’’ntiādikaṃ ahosi. Sabbatthakameva tasmiṃ tasmimpi bhave etadahosiyeva. Tatthāyaṃ cakkavattikālavasena yojanā. Evaṃmahiddhikoti maṇiratanahatthiratanādippamukhāya kosavāhanasampattiyā janapadatthāvariyappattiyā ca evaṃmahiddhiko. Evaṃmahānubhāvoti cakkaratanādisamannāgamena kassacipi pīḷaṃ akarontova sabbarājūhi sirasā sampaṭicchitasāsanavehāsagamanādīhi evaṃ mahānubhāvo. Dānassāti annādideyyadhammapariccāgassa. Damassāti cakkhādiindriyadamanassa ceva samādhānavasena rāgādikilesadamanassa ca. Saṃyamassāti kāyavacīsaṃyamassa. Tattha yaṃ samādhānavasena kilesadamanaṃ, taṃ bhāvanāmayaṃ puññaṃ , tañca kho mettābrahmavihārabhūtaṃ idhādhippetaṃ. Tasmiñca upacārappanābhedena duvidhe yaṃ appanāppattaṃ, tenassa yathāvuttāsu dvīsu jhānabhūmīsu upapatti ahosi. Itarena tividhenāpi yathārahaṃ pattacakkavattiādibhāvoti veditabbaṃ.
ఇతి భగవా అత్తానం కాయసక్ఖి కత్వా పుఞ్ఞానం విపాకమహన్తతం పకాసేత్వా ఇదాని తమేవత్థం గాథాబన్ధేన దస్సేన్తో ‘‘పుఞ్ఞమేవా’’తిఆదిమాహ. తత్థ పుఞ్ఞమేవ సో సిక్ఖేయ్యాతి యో అత్థకామో కులపుత్తో, సో పుఞ్ఞఫలనిబ్బత్తనతో, అత్తనో సన్తానం పుననతో చ ‘‘పుఞ్ఞ’’న్తి లద్ధనామం తివిధం కుసలమేవ సిక్ఖేయ్య నివేసేయ్య ఉపచినేయ్య పసవేయ్యాతి అత్థో. ఆయతగ్గన్తి విపులఫలతాయ ఉళారఫలతాయ ఆయతగ్గం, పియమనాపఫలతాయ వా ఆయతిం ఉత్తమన్తి ఆయతగ్గం, ఆయేన వా యోనిసోమనసికారాదిప్పచ్చయేన ఉళారతమేన అగ్గన్తి ఆయతగ్గం . తకారో పదసన్ధికరో. అథ వా ఆయేన పుఞ్ఞఫలేన అగ్గం పధానన్తి ఆయతగ్గం. తతో ఏవ సుఖుద్రయం సుఖవిపాకన్తి అత్థో.
Iti bhagavā attānaṃ kāyasakkhi katvā puññānaṃ vipākamahantataṃ pakāsetvā idāni tamevatthaṃ gāthābandhena dassento ‘‘puññamevā’’tiādimāha. Tattha puññameva so sikkheyyāti yo atthakāmo kulaputto, so puññaphalanibbattanato, attano santānaṃ punanato ca ‘‘puñña’’nti laddhanāmaṃ tividhaṃ kusalameva sikkheyya niveseyya upacineyya pasaveyyāti attho. Āyatagganti vipulaphalatāya uḷāraphalatāya āyataggaṃ, piyamanāpaphalatāya vā āyatiṃ uttamanti āyataggaṃ, āyena vā yonisomanasikārādippaccayena uḷāratamena agganti āyataggaṃ . Takāro padasandhikaro. Atha vā āyena puññaphalena aggaṃ padhānanti āyataggaṃ. Tato eva sukhudrayaṃ sukhavipākanti attho.
కతమం పన తం పుఞ్ఞం, కథఞ్చ నం సిక్ఖేయ్యాతి ఆహ ‘‘దానఞ్చ సమచరియఞ్చ, మేత్తచిత్తఞ్చ భావయే’’తి. తత్థ సమచరియన్తి కాయవిసమాదీని వజ్జేత్వా కాయసమాదిచరితం , సువిసుద్ధం సీలన్తి అత్థో. భావయేతి అత్తనో సన్తానే ఉప్పాదేయ్య వడ్ఢేయ్య. ఏతే ధమ్మేతి ఏతే దానాదికే సుచరితధమ్మే. సుఖసముద్దయేతి సుఖానిసంసే, ఆనిసంసఫలమ్పి నేసం సుఖమేవాతి దస్సేతి. అబ్యాపజ్జం సుఖం లోకన్తి కామచ్ఛన్దాదిబ్యాపాదవిరహితత్తా అబ్యాపజ్జం నిద్దుక్ఖం, పరపీళాభావే పన వత్తబ్బం నత్థి. ఝానసమాపత్తివసేన సుఖబహులత్తా సుఖం, ఏకన్తసుఖఞ్చ బ్రహ్మలోకం ఝానపుఞ్ఞానం, ఇతరపుఞ్ఞానం పన తదఞ్ఞం సమ్పత్తిభవసఙ్ఖాతం సుఖం లోకం పణ్డితో సప్పఞ్ఞో ఉపపజ్జతి ఉపేతి. ఇతి ఇమస్మిం సుత్తే గాథాసు చ వట్టసమ్పత్తి ఏవ కథితా.
Katamaṃ pana taṃ puññaṃ, kathañca naṃ sikkheyyāti āha ‘‘dānañca samacariyañca, mettacittañca bhāvaye’’ti. Tattha samacariyanti kāyavisamādīni vajjetvā kāyasamādicaritaṃ , suvisuddhaṃ sīlanti attho. Bhāvayeti attano santāne uppādeyya vaḍḍheyya. Ete dhammeti ete dānādike sucaritadhamme. Sukhasamuddayeti sukhānisaṃse, ānisaṃsaphalampi nesaṃ sukhamevāti dasseti. Abyāpajjaṃ sukhaṃ lokanti kāmacchandādibyāpādavirahitattā abyāpajjaṃ niddukkhaṃ, parapīḷābhāve pana vattabbaṃ natthi. Jhānasamāpattivasena sukhabahulattā sukhaṃ, ekantasukhañca brahmalokaṃ jhānapuññānaṃ, itarapuññānaṃ pana tadaññaṃ sampattibhavasaṅkhātaṃ sukhaṃ lokaṃ paṇḍito sappañño upapajjati upeti. Iti imasmiṃ sutte gāthāsu ca vaṭṭasampatti eva kathitā.
దుతియసుత్తవణ్ణనా నిట్ఠితా.
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
తిపిటక (మూల) • Tipiṭaka (Mūla) / సుత్తపిటక • Suttapiṭaka / ఖుద్దకనికాయ • Khuddakanikāya / ఇతివుత్తకపాళి • Itivuttakapāḷi / ౨. మేత్తసుత్తం • 2. Mettasuttaṃ