| Library / Tipiṭaka / តិបិដក • Tipiṭaka / ឥតិវុត្តក-អដ្ឋកថា • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
២. មេត្តសុត្តវណ្ណនា
2. Mettasuttavaṇṇanā
២២. ទុតិយេ មា, ភិក្ខវេ, បុញ្ញានន្តិ ឯត្ថ មាតិ បដិសេធេ និបាតោ។ បុញ្ញសទ្ទោ ‘‘កុសលានំ, ភិក្ខវេ, ធម្មានំ សមាទានហេតុ ឯវមិទំ បុញ្ញំ បវឌ្ឍតី’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ៣.៣៨០) បុញ្ញផលេ អាគតោ។ ‘‘អវិជ្ជាគតោយំ, ភិក្ខវេ, បុរិសបុគ្គលោ បុញ្ញញ្ចេ សង្ខារំ អភិសង្ខរោតី’’តិអាទីសុ (សំ. និ. ២.៥១) កាមរូបាវចរសុចរិតេ។ ‘‘បុញ្ញូបគំ ភវតិ វិញ្ញាណ’’ន្តិអាទីសុ សុគតិវិសេសភូតេ ឧបបត្តិភវេ។ ‘‘តីណិមានិ, ភិក្ខវេ, បុញ្ញកិរិយវត្ថូនិ – ទានមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ, សីលមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថុ, ភាវនាមយំ បុញ្ញកិរិយវត្ថូ’’តិអាទីសុ (ឥតិវុ. ៦០; អ. និ. ៨.៣៦) កុសលចេតនាយំ។ ឥធ បន តេភូមកកុសលធម្មេ វេទិតព្ពោ។ ភាយិត្ថាតិ ឯត្ថ ទុវិធំ ភយំ ញាណភយំ, សារជ្ជភយន្តិ។ តត្ថ ‘‘យេបិ តេ, ភិក្ខវេ, ទេវា ទីឃាយុកា វណ្ណវន្តោ សុខពហុលា ឧច្ចេសុ វិមានេសុ ចិរដ្ឋិតិកា , តេបិ តថាគតស្ស ធម្មទេសនំ សុត្វា យេភុយ្យេន ភយំ សំវេគំ សន្តាសំ អាបជ្ជន្តី’’តិអាទីសុ (អ. និ. ៤.៣៣) អាគតំ ញាណភយំ។ ‘‘អហុទេវ ភយំ, អហុ ឆម្ភិតត្តំ, អហុ លោមហំសោ’’តិអាទីសុ (ទី. និ. ២.៣១៨) អាគតំ សារជ្ជភយំ។ ឥធាបិ សារជ្ជភយមេវ។ អយញ្ហេត្ថ អត្ថោ – ភិក្ខវេ, ទីឃរត្តំ កាយវចីសំយមោ វត្តបដិវត្តបូរណំ ឯកាសនំ, ឯកសេយ្យំ, ឥន្ទ្រិយទមោ, ធុតធម្មេហិ ចិត្តស្ស និគ្គហោ, សតិសម្បជញ្ញំ, កម្មដ្ឋានានុយោគវសេន វីរិយារម្ភោតិ ឯវមាទីនិ យានិ ភិក្ខុនា, និរន្តរំ បវត្តេតព្ពានិ បុញ្ញានិ, តេហិ មា ភាយិត្ថ, មា ភយំ សន្តាសំ អាបជ្ជិត្ថ, ឯកច្ចស្ស ទិដ្ឋធម្មសុខស្ស ឧបរោធភយេន សម្បរាយិកនិព្ពានសុខទាយកេហិ បុញ្ញេហិ មា ភាយិត្ថាតិ។ និស្សក្កេ ហិ ឥទំ សាមិវចនំ។
22. Dutiye mā, bhikkhave, puññānanti ettha māti paṭisedhe nipāto. Puññasaddo ‘‘kusalānaṃ, bhikkhave, dhammānaṃ samādānahetu evamidaṃ puññaṃ pavaḍḍhatī’’tiādīsu (dī. ni. 3.380) puññaphale āgato. ‘‘Avijjāgatoyaṃ, bhikkhave, purisapuggalo puññañce saṅkhāraṃ abhisaṅkharotī’’tiādīsu (saṃ. ni. 2.51) kāmarūpāvacarasucarite. ‘‘Puññūpagaṃ bhavati viññāṇa’’ntiādīsu sugativisesabhūte upapattibhave. ‘‘Tīṇimāni, bhikkhave, puññakiriyavatthūni – dānamayaṃ puññakiriyavatthu, sīlamayaṃ puññakiriyavatthu, bhāvanāmayaṃ puññakiriyavatthū’’tiādīsu (itivu. 60; a. ni. 8.36) kusalacetanāyaṃ. Idha pana tebhūmakakusaladhamme veditabbo. Bhāyitthāti ettha duvidhaṃ bhayaṃ ñāṇabhayaṃ, sārajjabhayanti. Tattha ‘‘yepi te, bhikkhave, devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā uccesu vimānesu ciraṭṭhitikā , tepi tathāgatassa dhammadesanaṃ sutvā yebhuyyena bhayaṃ saṃvegaṃ santāsaṃ āpajjantī’’tiādīsu (a. ni. 4.33) āgataṃ ñāṇabhayaṃ. ‘‘Ahudeva bhayaṃ, ahu chambhitattaṃ, ahu lomahaṃso’’tiādīsu (dī. ni. 2.318) āgataṃ sārajjabhayaṃ. Idhāpi sārajjabhayameva. Ayañhettha attho – bhikkhave, dīgharattaṃ kāyavacīsaṃyamo vattapaṭivattapūraṇaṃ ekāsanaṃ, ekaseyyaṃ, indriyadamo, dhutadhammehi cittassa niggaho, satisampajaññaṃ, kammaṭṭhānānuyogavasena vīriyārambhoti evamādīni yāni bhikkhunā, nirantaraṃ pavattetabbāni puññāni, tehi mā bhāyittha, mā bhayaṃ santāsaṃ āpajjittha, ekaccassa diṭṭhadhammasukhassa uparodhabhayena samparāyikanibbānasukhadāyakehi puññehi mā bhāyitthāti. Nissakke hi idaṃ sāmivacanaṃ.
ឥទានិ តតោ អភាយិតព្ពភាវេ ការណំ ទស្សេន្តោ ‘‘សុខស្សេត’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ សុខសទ្ទោ ‘‘សុខោ ពុទ្ធានំ ឧប្បាទោ, សុខា វិរាគតា លោកេ’’តិអាទីសុ (ធ. ប. ១៩៤) សុខមូលេ អាគតោ។ ‘‘យស្មា ច ខោ, មហាលិ, រូបំ សុខំ សុខានុបតិតំ សុខាវក្កន្ត’’ន្តិអាទីសុ (សំ. និ. ៣.៦០) សុខារម្មណេ។ ‘‘យាវញ្ចិទំ, ភិក្ខវេ, ន សុករំ អក្ខានេន បាបុណិតុំ យាវ សុខា សគ្គា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ៣.២៥៥) សុខបច្ចយដ្ឋានេ។ ‘‘សុខោ បុញ្ញស្ស ឧច្ចយោ’’តិអាទីសុ (ធ. ប. ១១៨) សុខហេតុម្ហិ។ ‘‘ទិដ្ឋធម្មសុខវិហារា ឯតេ ធម្មា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ១.៨២) អព្យាបជ្ជេ។ ‘‘និព្ពានំ បរមំ សុខ’’ន្តិអាទីសុ (ធ. ប. ២០៤; ម. និ. ២.២១៥) និព្ពានេ។ ‘‘សុខស្ស ច បហានា’’តិអាទីសុ (ចូឡនិ. ខគ្គវិសាណសុត្តនិទ្ទេស ១២៥) សុខវេទនាយំ។ ‘‘អទុក្ខមសុខំ សន្តំ, សុខមិច្ចេវ ភាសិត’’ន្តិអាទីសុ (សំ. និ. ៤.២៥៣; ឥតិវុ. ៥៣) ឧបេក្ខាវេទនាយំ។ ‘‘ទ្វេបិ មយា, អានន្ទ, វេទនា វុត្តា បរិយាយេន សុខា វេទនា, ទុក្ខា វេទនា’’តិអាទីសុ (ម. និ. ២.៨៩) ឥដ្ឋសុខេ។ ‘‘សុខោ វិបាកោ បុញ្ញាន’’ន្តិអាទីសុ (បេដកោ. ២៣) សុខវិបាកេ។ ឥធាបិ ឥដ្ឋវិបាកេ ឯវ ទដ្ឋព្ពោ។ ឥដ្ឋស្សាតិអាទីសុ ឯសិតព្ពតោ អនិដ្ឋបដិក្ខេបតោ ច ឥដ្ឋស្ស, កមនីយតោ មនស្មិញ្ច កមនតោ បវិសនតោ កន្តស្ស, បិយាយិតព្ពតោ សន្តប្បនតោ ច បិយស្ស, មាននីយតោ មនស្ស បវឌ្ឍនតោ ច មនាបស្សាតិ អត្ថោ វេទិតព្ពោ។ យទិទំ បុញ្ញានីតិ ‘‘បុញ្ញានី’’តិ យទិទំ វចនំ, ឯតំ សុខស្ស ឥដ្ឋស្ស វិបាកស្ស អធិវចនំ នាមំ, សុខមេវ តំ យទិទំ បុញ្ញន្តិ ផលេន ការណស្ស អភេទូបចារំ វទតិ។ តេន កតូបចិតានំ បុញ្ញានំ អវស្សំភាវិផលំ សុត្វា អប្បមត្តេន សក្កច្ចំ បុញ្ញានិ កាតព្ពានីតិ បុញ្ញកិរិយាយំ និយោជេតិ, អាទរញ្ច នេសំ តត្ថ ឧប្បាទេតិ។
Idāni tato abhāyitabbabhāve kāraṇaṃ dassento ‘‘sukhasseta’’ntiādimāha. Tattha sukhasaddo ‘‘sukho buddhānaṃ uppādo, sukhā virāgatā loke’’tiādīsu (dha. pa. 194) sukhamūle āgato. ‘‘Yasmā ca kho, mahāli, rūpaṃ sukhaṃ sukhānupatitaṃ sukhāvakkanta’’ntiādīsu (saṃ. ni. 3.60) sukhārammaṇe. ‘‘Yāvañcidaṃ, bhikkhave, na sukaraṃ akkhānena pāpuṇituṃ yāva sukhā saggā’’tiādīsu (ma. ni. 3.255) sukhapaccayaṭṭhāne. ‘‘Sukho puññassa uccayo’’tiādīsu (dha. pa. 118) sukhahetumhi. ‘‘Diṭṭhadhammasukhavihārā ete dhammā’’tiādīsu (ma. ni. 1.82) abyāpajje. ‘‘Nibbānaṃ paramaṃ sukha’’ntiādīsu (dha. pa. 204; ma. ni. 2.215) nibbāne. ‘‘Sukhassa ca pahānā’’tiādīsu (cūḷani. khaggavisāṇasuttaniddesa 125) sukhavedanāyaṃ. ‘‘Adukkhamasukhaṃ santaṃ, sukhamicceva bhāsita’’ntiādīsu (saṃ. ni. 4.253; itivu. 53) upekkhāvedanāyaṃ. ‘‘Dvepi mayā, ānanda, vedanā vuttā pariyāyena sukhā vedanā, dukkhā vedanā’’tiādīsu (ma. ni. 2.89) iṭṭhasukhe. ‘‘Sukho vipāko puññāna’’ntiādīsu (peṭako. 23) sukhavipāke. Idhāpi iṭṭhavipāke eva daṭṭhabbo. Iṭṭhassātiādīsu esitabbato aniṭṭhapaṭikkhepato ca iṭṭhassa, kamanīyato manasmiñca kamanato pavisanato kantassa, piyāyitabbato santappanato ca piyassa, mānanīyato manassa pavaḍḍhanato ca manāpassāti attho veditabbo. Yadidaṃ puññānīti ‘‘puññānī’’ti yadidaṃ vacanaṃ, etaṃ sukhassa iṭṭhassa vipākassa adhivacanaṃ nāmaṃ, sukhameva taṃ yadidaṃ puññanti phalena kāraṇassa abhedūpacāraṃ vadati. Tena katūpacitānaṃ puññānaṃ avassaṃbhāviphalaṃ sutvā appamattena sakkaccaṃ puññāni kātabbānīti puññakiriyāyaṃ niyojeti, ādarañca nesaṃ tattha uppādeti.
ឥទានិ អត្តនា សុនេត្តកាលេ កតេន បុញ្ញកម្មេន ទីឃរត្តំ បច្ចនុភូតំ ភវន្តរបដិច្ឆន្នំ ឧឡារតមំ បុញ្ញវិបាកំ ឧទាហរិត្វា តមត្ថំ បាកដំ ករោន្តោ ‘‘អភិជានាមិ ខោ បនាហ’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ អភិជានាមីតិ អភិវិសិដ្ឋេន ញាណេន ជានាមិ, បច្ចក្ខតោ ពុជ្ឈាមិ។ ទីឃរត្តន្តិ ចិរកាលំ។ បុញ្ញានន្តិ ទានាទិកុសលធម្មានំ។ សត្ត វស្សានីតិ សត្ត សំវច្ឆរានិ ។ មេត្តចិត្តន្តិ មិជ្ជតីតិ មេត្តា, សិនិយ្ហតីតិ អត្ថោ។ មិត្តេ ភវា, មិត្តស្ស វា ឯសា បវត្តីតិបិ មេត្តា។ លក្ខណាទិតោ បន ហិតាការប្បវត្តិលក្ខណា, ហិតូបសំហាររសា, អាឃាតវិនយបច្ចុបដ្ឋានា, សត្តានំ មនាបភាវទស្សនបទដ្ឋានា។ ព្យាបាទូបសមោ ឯតិស្សា សម្បត្តិ, សិនេហាសម្ភវោ វិបត្តិ។ សា ឯតស្ស អត្ថីតិ មេត្តចិត្តំ។ ភាវេត្វាតិ មេត្តាសហគតំ ចិត្តំ, ចិត្តសីសេន សមាធិ វុត្តោតិ មេត្តាសមាធិំ មេត្តាព្រហ្មវិហារំ ឧប្បាទេត្វា ចេវ វឌ្ឍេត្វា ច។ សត្ត សំវដ្ដវិវដ្ដកប្បេតិ សត្ត មហាកប្បេ។ សំវដ្ដ-វិវដ្ដគ្គហណេនេវ ហិ សំវដ្ដដ្ឋាយិ-វិវដ្ដដ្ឋាយិនោបិ គហិតា។ ឥមំ លោកន្តិ កាមលោកំ។ សំវដ្ដមានេ សុទន្តិ សំវដ្ដមានេ។ សុទន្តិ និបាតមត្តំ វិនស្សមានេតិ អត្ថោ។ ‘‘សំវត្តមានេ សុទ’’ន្តិ ច បឋន្តិ។ កប្បេតិ កាលេ។ កប្បសីសេន ហិ កាលោ វុត្តោ។ កាលេ ខីយមានេ កប្បោបិ ខីយតេវ។ យថាហ –
Idāni attanā sunettakāle katena puññakammena dīgharattaṃ paccanubhūtaṃ bhavantarapaṭicchannaṃ uḷāratamaṃ puññavipākaṃ udāharitvā tamatthaṃ pākaṭaṃ karonto ‘‘abhijānāmi kho panāha’’ntiādimāha. Tattha abhijānāmīti abhivisiṭṭhena ñāṇena jānāmi, paccakkhato bujjhāmi. Dīgharattanti cirakālaṃ. Puññānanti dānādikusaladhammānaṃ. Satta vassānīti satta saṃvaccharāni . Mettacittanti mijjatīti mettā, siniyhatīti attho. Mitte bhavā, mittassa vā esā pavattītipi mettā. Lakkhaṇādito pana hitākārappavattilakkhaṇā, hitūpasaṃhārarasā, āghātavinayapaccupaṭṭhānā, sattānaṃ manāpabhāvadassanapadaṭṭhānā. Byāpādūpasamo etissā sampatti, sinehāsambhavo vipatti. Sā etassa atthīti mettacittaṃ. Bhāvetvāti mettāsahagataṃ cittaṃ, cittasīsena samādhi vuttoti mettāsamādhiṃ mettābrahmavihāraṃ uppādetvā ceva vaḍḍhetvā ca. Satta saṃvaṭṭavivaṭṭakappeti satta mahākappe. Saṃvaṭṭa-vivaṭṭaggahaṇeneva hi saṃvaṭṭaṭṭhāyi-vivaṭṭaṭṭhāyinopi gahitā. Imaṃ lokanti kāmalokaṃ. Saṃvaṭṭamāne sudanti saṃvaṭṭamāne. Sudanti nipātamattaṃ vinassamāneti attho. ‘‘Saṃvattamāne suda’’nti ca paṭhanti. Kappeti kāle. Kappasīsena hi kālo vutto. Kāle khīyamāne kappopi khīyateva. Yathāha –
‘‘កាលោ ឃសតិ ភូតានិ, សព្ពានេវ សហត្តនា’’តិ។ (ជា. ១.២.១៩០);
‘‘Kālo ghasati bhūtāni, sabbāneva sahattanā’’ti. (jā. 1.2.190);
‘‘អាភស្សរូបគោ ហោមី’’តិ វុត្តត្តា តេជោសំវដ្ដវសេនេត្ថ កប្បវុដ្ឋានំ វេទិតព្ពំ។ អាភស្សរូបគោតិ តត្ថ បដិសន្ធិគ្គហណវសេន អាភស្សរព្រហ្មលោកំ ឧបគច្ឆាមីតិ អាភស្សរូបគោ ហោមិ។ វិវដ្ដមានេតិ សណ្ឋហមានេ, ជាយមានេតិ អត្ថោ។ សុញ្ញំ ព្រហ្មវិមានំ ឧបបជ្ជាមីតិ កស្សចិ សត្តស្ស តត្ថ និព្ពត្តស្ស អភាវតោ សុញ្ញំ, យំ បឋមជ្ឈានភូមិសង្ខាតំ ព្រហ្មវិមានំ អាទិតោ និព្ពត្តំ, តំ បដិសន្ធិគ្គហណវសេន ឧបបជ្ជាមិ ឧបេមិ។ ព្រហ្មាតិ កាមាវចរសត្តេហិ សេដ្ឋដ្ឋេន តថា តថា ព្រូហិតគុណតាយ ព្រហ្មវិហារតោ និព្ពត្តដ្ឋេន ច ព្រហ្មា។ ព្រហ្មបារិសជ្ជព្រហ្មបុរោហិតេហិ មហន្តោ ព្រហ្មាតិ មហាព្រហ្មា។ តតោ ឯវ តេ អភិភវិត្វា ឋិតត្តា អភិភូ។ តេហិ កេនចិ គុណេន ន អភិភូតោតិ អនភិភូតោ។ អញ្ញទត្ថូតិ ឯកំសវចនេ និបាតោ។ ទសោតិ ទស្សនសីលោ, សោ អតីតានាគតបច្ចុប្បន្នានំ ទស្សនសមត្ថោ, អភិញ្ញាណេន បស្សិតព្ពំ បស្សាមីតិ អត្ថោ។ សេសព្រហ្មានំ ឥទ្ធិបាទភាវនាពលេន អត្តនោ ចិត្តញ្ច មម វសេ វត្តេមីតិ វសវត្តី ហោមីតិ យោជេតព្ពំ។ តទា កិរ ពោធិសត្តោ អដ្ឋសមាបត្តិលាភីបិ សមានោ តថា សត្តហិតំ អត្តនោ បារមិបរិបូរណញ្ច ឱលោកេន្តោ តាសុ ឯវ ទ្វីសុ ឈានភូមីសុ និកន្តិំ ឧប្បាទេត្វា មេត្តាព្រហ្មវិហារវសេន អបរាបរំ សំសរិ។ តេន វុត្តំ ‘‘សត្តវស្សានិ…បេ.… វសវត្តី’’តិ។
‘‘Ābhassarūpago homī’’ti vuttattā tejosaṃvaṭṭavasenettha kappavuṭṭhānaṃ veditabbaṃ. Ābhassarūpagoti tattha paṭisandhiggahaṇavasena ābhassarabrahmalokaṃ upagacchāmīti ābhassarūpago homi. Vivaṭṭamāneti saṇṭhahamāne, jāyamāneti attho. Suññaṃ brahmavimānaṃ upapajjāmīti kassaci sattassa tattha nibbattassa abhāvato suññaṃ, yaṃ paṭhamajjhānabhūmisaṅkhātaṃ brahmavimānaṃ ādito nibbattaṃ, taṃ paṭisandhiggahaṇavasena upapajjāmi upemi. Brahmāti kāmāvacarasattehi seṭṭhaṭṭhena tathā tathā brūhitaguṇatāya brahmavihārato nibbattaṭṭhena ca brahmā. Brahmapārisajjabrahmapurohitehi mahanto brahmāti mahābrahmā. Tato eva te abhibhavitvā ṭhitattā abhibhū. Tehi kenaci guṇena na abhibhūtoti anabhibhūto. Aññadatthūti ekaṃsavacane nipāto. Dasoti dassanasīlo, so atītānāgatapaccuppannānaṃ dassanasamattho, abhiññāṇena passitabbaṃ passāmīti attho. Sesabrahmānaṃ iddhipādabhāvanābalena attano cittañca mama vase vattemīti vasavattī homīti yojetabbaṃ. Tadā kira bodhisatto aṭṭhasamāpattilābhīpi samāno tathā sattahitaṃ attano pāramiparipūraṇañca olokento tāsu eva dvīsu jhānabhūmīsu nikantiṃ uppādetvā mettābrahmavihāravasena aparāparaṃ saṃsari. Tena vuttaṃ ‘‘sattavassāni…pe… vasavattī’’ti.
ឯវំ ភគវា រូបាវចរបុញ្ញស្ស វិបាកមហន្តតំ បកាសេត្វា ឥទានិ កាមាវចរបុញ្ញស្សាបិ តំ ទស្សេន្តោ ‘‘ឆត្តិំសក្ខត្តុ’’ន្តិអាទិមាហ។ តត្ថ សក្កោ អហោសិន្តិ ឆត្តិំស វារេ អញ្ញត្ថ អនុបបជ្ជិត្វា និរន្តរំ សក្កោ ទេវានមិន្ទោ តាវតិំសទេវរាជា អហោសិ។ រាជា អហោសិន្តិអាទីសុ ចតូហិ អច្ឆរិយធម្មេហិ ចតូហិ ច សង្គហវត្ថូហិ លោកំ រញ្ជេតីតិ រាជា។ ចក្ករតនំ វត្តេតិ, ចតូហិ សម្បត្តិចក្កេហិ វត្តតិ, តេហិ ច បរំ វត្តេតិ, បរហិតាយ ច ឥរិយាបថចក្កានំ វត្តោ ឯតស្មិំ អត្ថីតិ ចក្កវត្តី។ រាជាតិ ចេត្ថ សាមញ្ញំ, ចក្កវត្តីតិ វិសេសំ។ ធម្មេន ចរតីតិ ធម្មិកោ។ ញាយេន សមេន វត្តតីតិ អត្ថោ។ ធម្មេនេវ រជ្ជំ លភិត្វា រាជា ជាតោតិ ធម្មរាជា។ បរហិតធម្មចរណេន វា ធម្មិកោ, អត្តហិតធម្មចរណេន ធម្មរាជា, ចតុរន្តាយ ឥស្សរោតិ ចាតុរន្តោ, ចតុសមុទ្ទន្តាយ ចតុព្ពិធទីបវិភូសិតាយ ច បថវិយា ឥស្សរោតិ អត្ថោ។ អជ្ឈត្តំ កោបាទិបច្ចត្ថិកេ, ពហិទ្ធា ច សព្ពរាជានោ អទណ្ឌេន អសត្ថេន វិជេសីតិ វិជិតាវី។ ជនបទេ ថាវរភាវំ ធុវភាវំ បត្តោ, ន សក្កា កេនចិ តតោ ចាលេតុំ ជនបទោ វា តម្ហិ ថាវរិយប្បត្តោ អនុយុត្តោ សកម្មនិរតោ អចលោ អសម្បវេធីតិ ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តោ។
Evaṃ bhagavā rūpāvacarapuññassa vipākamahantataṃ pakāsetvā idāni kāmāvacarapuññassāpi taṃ dassento ‘‘chattiṃsakkhattu’’ntiādimāha. Tattha sakko ahosinti chattiṃsa vāre aññattha anupapajjitvā nirantaraṃ sakko devānamindo tāvatiṃsadevarājā ahosi. Rājā ahosintiādīsu catūhi acchariyadhammehi catūhi ca saṅgahavatthūhi lokaṃ rañjetīti rājā. Cakkaratanaṃ vatteti, catūhi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraṃ vatteti, parahitāya ca iriyāpathacakkānaṃ vatto etasmiṃ atthīti cakkavattī. Rājāti cettha sāmaññaṃ, cakkavattīti visesaṃ. Dhammena caratīti dhammiko. Ñāyena samena vattatīti attho. Dhammeneva rajjaṃ labhitvā rājā jātoti dhammarājā. Parahitadhammacaraṇena vā dhammiko, attahitadhammacaraṇena dhammarājā, caturantāya issaroti cāturanto, catusamuddantāya catubbidhadīpavibhūsitāya ca pathaviyā issaroti attho. Ajjhattaṃ kopādipaccatthike, bahiddhā ca sabbarājāno adaṇḍena asatthena vijesīti vijitāvī. Janapade thāvarabhāvaṃ dhuvabhāvaṃ patto, na sakkā kenaci tato cāletuṃ janapado vā tamhi thāvariyappatto anuyutto sakammanirato acalo asampavedhīti janapadatthāvariyappatto.
ចក្ករតនំ, ហត្ថិរតនំ, អស្សរតនំ, មណិរតនំ, ឥត្ថិរតនំ, គហបតិរតនំ, បរិណាយករតនន្តិ ឥមេហិ សត្តហិ រតនេហិ សមុបេតោតិ សត្តរតនសមន្នាគតោ។ តេសុ ហិ រាជា ចក្កវត្តិ ចក្ករតនេន អជិតំ ជិនាតិ, ហត្ថិអស្សរតនេហិ វិជិតេ សុខេនេវ អនុវិចរតិ, បរិណាយករតនេន វិជិតមនុរក្ខតិ, សេសេហិ ឧបភោគសុខមនុភវតិ។ បឋមេន ចស្ស ឧស្សាហសត្តិយោគោ , បច្ឆិមេន មន្តសត្តិយោគោ, ហត្ថិអស្សគហបតិរតនេហិ បភូសត្តិយោគោ សុបរិបុណ្ណោ ហោតិ, ឥត្ថិមណិរតនេហិ តិវិធសត្តិយោគផលំ។ សោ ឥត្ថិមណិរតនេហិ បរិភោគសុខមនុភវតិ, សេសេហិ ឧបភោគសុខំ។ វិសេសតោ ចស្ស បុរិមានិ តីណិ អទោសកុសលមូលជនិតកម្មានុភាវេន សម្បជ្ជន្តិ, មជ្ឈិមានិ អលោភកុសលមូលជនិតកម្មានុភាវេន, បច្ឆិមមេកំ អមោហកុសលមូលជនិតកម្មានុភាវេនាតិ វេទិតព្ពំ បទេសរជ្ជស្សាតិ ខុទ្ទករជ្ជស្ស។
Cakkaratanaṃ, hatthiratanaṃ, assaratanaṃ, maṇiratanaṃ, itthiratanaṃ, gahapatiratanaṃ, pariṇāyakaratananti imehi sattahi ratanehi samupetoti sattaratanasamannāgato. Tesu hi rājā cakkavatti cakkaratanena ajitaṃ jināti, hatthiassaratanehi vijite sukheneva anuvicarati, pariṇāyakaratanena vijitamanurakkhati, sesehi upabhogasukhamanubhavati. Paṭhamena cassa ussāhasattiyogo , pacchimena mantasattiyogo, hatthiassagahapatiratanehi pabhūsattiyogo suparipuṇṇo hoti, itthimaṇiratanehi tividhasattiyogaphalaṃ. So itthimaṇiratanehi paribhogasukhamanubhavati, sesehi upabhogasukhaṃ. Visesato cassa purimāni tīṇi adosakusalamūlajanitakammānubhāvena sampajjanti, majjhimāni alobhakusalamūlajanitakammānubhāvena, pacchimamekaṃ amohakusalamūlajanitakammānubhāvenāti veditabbaṃ padesarajjassāti khuddakarajjassa.
ឯតទហោសីតិ អត្តនោ សម្បត្តិយោ បច្ចវេក្ខន្តស្ស បច្ឆិមេ ចក្កវត្តិកាលេ ឯតំ ‘‘កិស្ស នុ ខោ មេ ឥទំ កម្មស្ស ផល’’ន្តិអាទិកំ អហោសិ។ សព្ពត្ថកមេវ តស្មិំ តស្មិម្បិ ភវេ ឯតទហោសិយេវ។ តត្ថាយំ ចក្កវត្តិកាលវសេន យោជនា។ ឯវំមហិទ្ធិកោតិ មណិរតនហត្ថិរតនាទិប្បមុខាយ កោសវាហនសម្បត្តិយា ជនបទត្ថាវរិយប្បត្តិយា ច ឯវំមហិទ្ធិកោ។ ឯវំមហានុភាវោតិ ចក្ករតនាទិសមន្នាគមេន កស្សចិបិ បីឡំ អករោន្តោវ សព្ពរាជូហិ សិរសា សម្បដិច្ឆិតសាសនវេហាសគមនាទីហិ ឯវំ មហានុភាវោ។ ទានស្សាតិ អន្នាទិទេយ្យធម្មបរិច្ចាគស្ស។ ទមស្សាតិ ចក្ខាទិឥន្ទ្រិយទមនស្ស ចេវ សមាធានវសេន រាគាទិកិលេសទមនស្ស ច។ សំយមស្សាតិ កាយវចីសំយមស្ស។ តត្ថ យំ សមាធានវសេន កិលេសទមនំ, តំ ភាវនាមយំ បុញ្ញំ , តញ្ច ខោ មេត្តាព្រហ្មវិហារភូតំ ឥធាធិប្បេតំ។ តស្មិញ្ច ឧបចារប្បនាភេទេន ទុវិធេ យំ អប្បនាប្បត្តំ, តេនស្ស យថាវុត្តាសុ ទ្វីសុ ឈានភូមីសុ ឧបបត្តិ អហោសិ។ ឥតរេន តិវិធេនាបិ យថារហំ បត្តចក្កវត្តិអាទិភាវោតិ វេទិតព្ពំ។
Etadahosīti attano sampattiyo paccavekkhantassa pacchime cakkavattikāle etaṃ ‘‘kissa nu kho me idaṃ kammassa phala’’ntiādikaṃ ahosi. Sabbatthakameva tasmiṃ tasmimpi bhave etadahosiyeva. Tatthāyaṃ cakkavattikālavasena yojanā. Evaṃmahiddhikoti maṇiratanahatthiratanādippamukhāya kosavāhanasampattiyā janapadatthāvariyappattiyā ca evaṃmahiddhiko. Evaṃmahānubhāvoti cakkaratanādisamannāgamena kassacipi pīḷaṃ akarontova sabbarājūhi sirasā sampaṭicchitasāsanavehāsagamanādīhi evaṃ mahānubhāvo. Dānassāti annādideyyadhammapariccāgassa. Damassāti cakkhādiindriyadamanassa ceva samādhānavasena rāgādikilesadamanassa ca. Saṃyamassāti kāyavacīsaṃyamassa. Tattha yaṃ samādhānavasena kilesadamanaṃ, taṃ bhāvanāmayaṃ puññaṃ , tañca kho mettābrahmavihārabhūtaṃ idhādhippetaṃ. Tasmiñca upacārappanābhedena duvidhe yaṃ appanāppattaṃ, tenassa yathāvuttāsu dvīsu jhānabhūmīsu upapatti ahosi. Itarena tividhenāpi yathārahaṃ pattacakkavattiādibhāvoti veditabbaṃ.
ឥតិ ភគវា អត្តានំ កាយសក្ខិ កត្វា បុញ្ញានំ វិបាកមហន្តតំ បកាសេត្វា ឥទានិ តមេវត្ថំ គាថាពន្ធេន ទស្សេន្តោ ‘‘បុញ្ញមេវា’’តិអាទិមាហ។ តត្ថ បុញ្ញមេវ សោ សិក្ខេយ្យាតិ យោ អត្ថកាមោ កុលបុត្តោ, សោ បុញ្ញផលនិព្ពត្តនតោ, អត្តនោ សន្តានំ បុននតោ ច ‘‘បុញ្ញ’’ន្តិ លទ្ធនាមំ តិវិធំ កុសលមេវ សិក្ខេយ្យ និវេសេយ្យ ឧបចិនេយ្យ បសវេយ្យាតិ អត្ថោ។ អាយតគ្គន្តិ វិបុលផលតាយ ឧឡារផលតាយ អាយតគ្គំ, បិយមនាបផលតាយ វា អាយតិំ ឧត្តមន្តិ អាយតគ្គំ, អាយេន វា យោនិសោមនសិការាទិប្បច្ចយេន ឧឡារតមេន អគ្គន្តិ អាយតគ្គំ ។ តការោ បទសន្ធិករោ។ អថ វា អាយេន បុញ្ញផលេន អគ្គំ បធានន្តិ អាយតគ្គំ។ តតោ ឯវ សុខុទ្រយំ សុខវិបាកន្តិ អត្ថោ។
Iti bhagavā attānaṃ kāyasakkhi katvā puññānaṃ vipākamahantataṃ pakāsetvā idāni tamevatthaṃ gāthābandhena dassento ‘‘puññamevā’’tiādimāha. Tattha puññameva so sikkheyyāti yo atthakāmo kulaputto, so puññaphalanibbattanato, attano santānaṃ punanato ca ‘‘puñña’’nti laddhanāmaṃ tividhaṃ kusalameva sikkheyya niveseyya upacineyya pasaveyyāti attho. Āyatagganti vipulaphalatāya uḷāraphalatāya āyataggaṃ, piyamanāpaphalatāya vā āyatiṃ uttamanti āyataggaṃ, āyena vā yonisomanasikārādippaccayena uḷāratamena agganti āyataggaṃ . Takāro padasandhikaro. Atha vā āyena puññaphalena aggaṃ padhānanti āyataggaṃ. Tato eva sukhudrayaṃ sukhavipākanti attho.
កតមំ បន តំ បុញ្ញំ, កថញ្ច នំ សិក្ខេយ្យាតិ អាហ ‘‘ទានញ្ច សមចរិយញ្ច, មេត្តចិត្តញ្ច ភាវយេ’’តិ។ តត្ថ សមចរិយន្តិ កាយវិសមាទីនិ វជ្ជេត្វា កាយសមាទិចរិតំ , សុវិសុទ្ធំ សីលន្តិ អត្ថោ។ ភាវយេតិ អត្តនោ សន្តានេ ឧប្បាទេយ្យ វឌ្ឍេយ្យ។ ឯតេ ធម្មេតិ ឯតេ ទានាទិកេ សុចរិតធម្មេ។ សុខសមុទ្ទយេតិ សុខានិសំសេ, អានិសំសផលម្បិ នេសំ សុខមេវាតិ ទស្សេតិ។ អព្យាបជ្ជំ សុខំ លោកន្តិ កាមច្ឆន្ទាទិព្យាបាទវិរហិតត្តា អព្យាបជ្ជំ និទ្ទុក្ខំ, បរបីឡាភាវេ បន វត្តព្ពំ នត្ថិ។ ឈានសមាបត្តិវសេន សុខពហុលត្តា សុខំ, ឯកន្តសុខញ្ច ព្រហ្មលោកំ ឈានបុញ្ញានំ, ឥតរបុញ្ញានំ បន តទញ្ញំ សម្បត្តិភវសង្ខាតំ សុខំ លោកំ បណ្ឌិតោ សប្បញ្ញោ ឧបបជ្ជតិ ឧបេតិ។ ឥតិ ឥមស្មិំ សុត្តេ គាថាសុ ច វដ្ដសម្បត្តិ ឯវ កថិតា។
Katamaṃ pana taṃ puññaṃ, kathañca naṃ sikkheyyāti āha ‘‘dānañca samacariyañca, mettacittañca bhāvaye’’ti. Tattha samacariyanti kāyavisamādīni vajjetvā kāyasamādicaritaṃ , suvisuddhaṃ sīlanti attho. Bhāvayeti attano santāne uppādeyya vaḍḍheyya. Ete dhammeti ete dānādike sucaritadhamme. Sukhasamuddayeti sukhānisaṃse, ānisaṃsaphalampi nesaṃ sukhamevāti dasseti. Abyāpajjaṃ sukhaṃ lokanti kāmacchandādibyāpādavirahitattā abyāpajjaṃ niddukkhaṃ, parapīḷābhāve pana vattabbaṃ natthi. Jhānasamāpattivasena sukhabahulattā sukhaṃ, ekantasukhañca brahmalokaṃ jhānapuññānaṃ, itarapuññānaṃ pana tadaññaṃ sampattibhavasaṅkhātaṃ sukhaṃ lokaṃ paṇḍito sappañño upapajjati upeti. Iti imasmiṃ sutte gāthāsu ca vaṭṭasampatti eva kathitā.
ទុតិយសុត្តវណ្ណនា និដ្ឋិតា។
Dutiyasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
តិបិដក (មូល) • Tipiṭaka (Mūla) / សុត្តបិដក • Suttapiṭaka / ខុទ្ទកនិកាយ • Khuddakanikāya / ឥតិវុត្តកបាឡិ • Itivuttakapāḷi / ២. មេត្តសុត្តំ • 2. Mettasuttaṃ
