| Library / Tipiṭaka / තිපිටක • Tipiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (ටීකා) • Aṅguttaranikāya (ṭīkā) |
නමො තස්‌ස භගවතො අරහතො සම්‌මාසම්‌බුද්‌ධස්‌ස
Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
අඞ්‌ගුත්‌තරනිකායෙ
Aṅguttaranikāye
අට්‌ඨකනිපාත-ටීකා
Aṭṭhakanipāta-ṭīkā
1. පඨමපණ්‌ණාසකං
1. Paṭhamapaṇṇāsakaṃ
1. මෙත්‌තාවග්‌ගො
1. Mettāvaggo
1. මෙත්‌තාසුත්‌තවණ්‌ණනා
1. Mettāsuttavaṇṇanā
1. අට්‌ඨකනිපාතස්‌ස පඨමෙ වඩ්‌ඪිතායාති භාවනාපාරිපූරිවසෙන පරිබ්‍රූහිතාය. පුනප්‌පුනං කතායාති භාවනාය බහුලීකරණෙන අපරාපරං පවත්‌තිතාය. යුත්‌තයානසදිසකතායාති යථා යුත්‌තආජඤ්‌ඤයානං ඡෙකෙන සාරථිනා අධිට්‌ඨිතං යථාරුචි පවත්‌තති, එවං යථාරුචි පවත්‌තාරහතං ගමිතාය. පතිට්‌ඨානට්‌ඨෙනාති සබ්‌බසම්‌පත්‌තිඅධිට්‌ඨානට්‌ඨෙන. පච්‌චුපට්‌ඨිතායාති භාවනාබහුලීකාරෙහි පති පති උපට්‌ඨිතාය අවිජහිතාය. සමන්‌තතො චිතායාති සබ්‌බභාගෙන භාවනානුරූපං චයං ගමිතාය. තෙනාහ ‘‘උපචිතායා’’ති. සුට්‌ඨු සමාරද්‌ධායාති අතිවිය සම්‌මදෙව නිබ්‌බත්‌තිගතාය.
1. Aṭṭhakanipātassa paṭhame vaḍḍhitāyāti bhāvanāpāripūrivasena paribrūhitāya. Punappunaṃ katāyāti bhāvanāya bahulīkaraṇena aparāparaṃ pavattitāya. Yuttayānasadisakatāyāti yathā yuttaājaññayānaṃ chekena sārathinā adhiṭṭhitaṃ yathāruci pavattati, evaṃ yathāruci pavattārahataṃ gamitāya. Patiṭṭhānaṭṭhenāti sabbasampattiadhiṭṭhānaṭṭhena. Paccupaṭṭhitāyāti bhāvanābahulīkārehi pati pati upaṭṭhitāya avijahitāya. Samantato citāyāti sabbabhāgena bhāvanānurūpaṃ cayaṃ gamitāya. Tenāha ‘‘upacitāyā’’ti. Suṭṭhu samāraddhāyāti ativiya sammadeva nibbattigatāya.
යො ච මෙත්‌තං භාවයතීතිආදීසු යො කොචි ගහට්‌ඨො වා පබ්‌බජිතො වා. මෙත්‌තන්‌ති මෙත්‌තාඣානං.
Yoca mettaṃ bhāvayatītiādīsu yo koci gahaṭṭho vā pabbajito vā. Mettanti mettājhānaṃ.
අප්‌පමාණන්‌ති භාවනාවසෙන ආරම්‌මණවසෙන ච අප්‌පමාණං. අසුභභාවනාදයො විය හි ආරම්‌මණෙ එකදෙසග්‌ගහණං අකත්‌වා අනවසෙසඵරණවසෙන අනොධිසො ඵරණවසෙන ච, අප්‌පමාණාරම්‌මණතාය පගුණභාවනාවසෙන ච අප්‌පමාණං. තනූ සංයොජනා හොන්‌තීති මෙත්‌තං පාදකං කත්‌වා සම්‌මසිත්‌වා හෙට්‌ඨිමෙ අරියමග්‌ගෙ අධිගච්‌ඡන්‌තස්‌ස සුඛෙනෙව පටිඝසංයොජනාදයො පහීයමානා තනූ හොන්‌තීති එවමෙත්‌ථ අත්‌ථො දට්‌ඨබ්‌බො.
Appamāṇanti bhāvanāvasena ārammaṇavasena ca appamāṇaṃ. Asubhabhāvanādayo viya hi ārammaṇe ekadesaggahaṇaṃ akatvā anavasesapharaṇavasena anodhiso pharaṇavasena ca, appamāṇārammaṇatāya paguṇabhāvanāvasena ca appamāṇaṃ. Tanū saṃyojanā hontīti mettaṃ pādakaṃ katvā sammasitvā heṭṭhime ariyamagge adhigacchantassa sukheneva paṭighasaṃyojanādayo pahīyamānā tanū hontīti evamettha attho daṭṭhabbo.
එවං කිලෙසප්‌පහානඤ්‌ච නිබ්‌බානාධිගමඤ්‌ච මෙත්‌තාභාවනාය සිඛාප්‌පත්‌තමානිසංසං දස්‌සෙත්‌වා ඉදානි අඤ්‌ඤෙපි ආනිසංසෙ දස්‌සෙතුං ‘‘එකම්‌පි චෙ’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ අදුට්‌ඨචිත්‌තොති මෙත්‌තාබලෙන සුට්‌ඨු වික්‌ඛම්‌භිතබ්‍යාපාදතාය බ්‍යාපාදෙන අදූසිතචිත්‌තො. මෙත්‌තායතීති හිතඵරණවසෙන මෙත්‌තං කරොති. කුසලීති අතිසයෙන කුසලවා මහාපුඤ්‌ඤො, පටිඝාදිඅනත්‌ථවිගමෙන ඛෙමී. සබ්‌බෙ ච පාණෙති ච-සද්‌දො බ්‍යතිරෙකො. මනසානුකම්‌පීති චිත්‌තෙන අනුකම්‌පන්‌තො. ඉදං වුත්‌තං හොති – එකසත්‌තවිසයාපි තාව මෙත්‌තා මහාකුසලරාසි, සබ්‌බෙ පන පාණෙ අත්‌තනො පුත්‌තං විය හිතඵරණෙන මනසා අනුකම්‌පන්‌තො පහුකං පහුං අනප්‌පකං අපරියන්‌තං චතුසට්‌ඨිමහාකප්‌පෙපි අත්‌තනො විපාකප්‌පබන්‌ධං පවත්‌තෙතුං සමත්‌ථං උළාරං පුඤ්‌ඤං අරියො පරිසුද්‌ධචිත්‌තො පුග්‌ගලොව කරොති නිප්‌ඵාදෙතීති. සත්‌තභරිතන්‌ති සත්‌තෙහි අවිරළං, ආකිණ්‌ණමනුස්‌සන්‌ති අත්‌ථො.
Evaṃ kilesappahānañca nibbānādhigamañca mettābhāvanāya sikhāppattamānisaṃsaṃ dassetvā idāni aññepi ānisaṃse dassetuṃ ‘‘ekampi ce’’tiādi vuttaṃ. Tattha aduṭṭhacittoti mettābalena suṭṭhu vikkhambhitabyāpādatāya byāpādena adūsitacitto. Mettāyatīti hitapharaṇavasena mettaṃ karoti. Kusalīti atisayena kusalavā mahāpuñño, paṭighādianatthavigamena khemī. Sabbe ca pāṇeti ca-saddo byatireko. Manasānukampīti cittena anukampanto. Idaṃ vuttaṃ hoti – ekasattavisayāpi tāva mettā mahākusalarāsi, sabbe pana pāṇe attano puttaṃ viya hitapharaṇena manasā anukampanto pahukaṃ pahuṃ anappakaṃ apariyantaṃ catusaṭṭhimahākappepi attano vipākappabandhaṃ pavattetuṃ samatthaṃ uḷāraṃ puññaṃ ariyo parisuddhacitto puggalova karoti nipphādetīti. Sattabharitanti sattehi aviraḷaṃ, ākiṇṇamanussanti attho.
සඞ්‌ගහවත්‌ථූනීති (සං. නි. ටී. 1.1.120) ලොකස්‌ස සඞ්‌ගණ්‌හනකාරණානි. නිප්‌ඵන්‌නසස්‌සතො නව භාගෙ කස්‌සකස්‌ස දත්‌වා රඤ්‌ඤං එකභාගග්‌ගහණං දසමභාගග්‌ගහණං. එවං කස්‌සකා හට්‌ඨතුට්‌ඨා සස්‌සානි සම්‌පාදෙන්‌තීති ආහ ‘‘සස්‌සසම්‌පාදනෙ මෙධාවිතාති අත්‌ථො’’ති. තතො ඔරභාගෙ කිර ඡභාගග්‌ගහණං ජාතං. ඡමාසිකන්‌ති ඡන්‌නං ඡන්‌නං මාසානං පහොනකං. පාසෙතීති පාසගතෙ විය කරොති. වාචාය පියං වාචාපියං, තස්‌ස කම්‌මං වාචාපෙය්‍යං. සබ්‌බසො රට්‌ඨස්‌ස ඉද්‌ධාදිභාවතො ඛෙමං. නිරබ්‌බුදං චොරියාභාවතො. ඉද්‌ධඤ්‌හි රට්‌ඨං අචොරියං. ‘‘නිරග්‌ගළ’’න්‌ති වුච්‌චති අපාරුතඝරභාවතො.
Saṅgahavatthūnīti (saṃ. ni. ṭī. 1.1.120) lokassa saṅgaṇhanakāraṇāni. Nipphannasassato nava bhāge kassakassa datvā raññaṃ ekabhāgaggahaṇaṃ dasamabhāgaggahaṇaṃ. Evaṃ kassakā haṭṭhatuṭṭhā sassāni sampādentīti āha ‘‘sassasampādane medhāvitāti attho’’ti. Tato orabhāge kira chabhāgaggahaṇaṃ jātaṃ. Chamāsikanti channaṃ channaṃ māsānaṃ pahonakaṃ. Pāsetīti pāsagate viya karoti. Vācāya piyaṃ vācāpiyaṃ, tassa kammaṃ vācāpeyyaṃ. Sabbaso raṭṭhassa iddhādibhāvato khemaṃ. Nirabbudaṃ coriyābhāvato. Iddhañhi raṭṭhaṃ acoriyaṃ. ‘‘Niraggaḷa’’nti vuccati apārutagharabhāvato.
උද්‌ධංමූලකං කත්‌වාති උම්‌මූලං කත්‌වා. ද්‌වීහි පරියඤ්‌ඤෙහීති මහායඤ්‌ඤස්‌ස පුබ්‌බභාගෙ පච්‌ඡා ච පවත්‌තෙතබ්‌බෙහි ද්‌වීහි පරිවාරයඤ්‌ඤෙහි. සත්‌ත…පෙ.… භීසනස්‌සාති සත්‌තනවුතාධිකානං පඤ්‌චන්‌නං පසුසතානං මාරණෙන භෙරවස්‌ස පාපභීරුකානං භයාවහස්‌ස. තථා හි වදන්‌ති –
Uddhaṃmūlakaṃ katvāti ummūlaṃ katvā. Dvīhi pariyaññehīti mahāyaññassa pubbabhāge pacchā ca pavattetabbehi dvīhi parivārayaññehi. Satta…pe… bhīsanassāti sattanavutādhikānaṃ pañcannaṃ pasusatānaṃ māraṇena bheravassa pāpabhīrukānaṃ bhayāvahassa. Tathā hi vadanti –
‘‘ඡසතානි නියුජ්‌ජන්‌ති, පසූනං මජ්‌ඣිමෙ හනි;
‘‘Chasatāni niyujjanti, pasūnaṃ majjhime hani;
අස්‌සමෙධස්‌ස යඤ්‌ඤස්‌ස, ඌනානි පසූහි තීහී’’ති. (සං. නි. ටී. 1.1.120; අ. නි. ටී. 2.4.39);
Assamedhassa yaññassa, ūnāni pasūhi tīhī’’ti. (saṃ. ni. ṭī. 1.1.120; a. ni. ṭī. 2.4.39);
සම්‌මන්‌ති යුගච්‌ඡිද්‌දෙ පක්‌ඛිපිතබ්‌බදණ්‌ඩකං. පාසන්‌තීති ඛිපන්‌ති. සංහාරිමෙහීති සකටෙහි වහිතබ්‌බෙහි. පුබ්‌බෙ කිර එකො රාජා සම්‌මාපාසං යජන්‌තො සරස්‌සතිනදිතීරෙ පථවියා විවරෙ දින්‌නෙ නිමුග්‌ගොයෙව අහොසි. අන්‌ධබාලබ්‍රාහ්‌මණා ගතානුගතිගතා ‘‘අයං තස්‌ස සග්‌ගගමනමග්‌ගො’’ති සඤ්‌ඤාය තත්‌ථ සම්‌මාපාසං යඤ්‌ඤං පට්‌ඨපෙන්‌ති. තෙන වුත්‌තං ‘‘නිමුග්‌ගොකාසතො පභුතී’’ති . අයූපො අප්‌පකදිවසො යාගො, සයූපො බහුදිවසං සාධෙය්‍යො සත්‍රයාගො. මන්‌තපදාභිසඞ්‌ඛතානං සප්‌පිමධූනං ‘‘වාජ’’මිති සමඤ්‌ඤා. හිරඤ්‌ඤසුවණ්‌ණගොමහිංසාදි සත්‌තරසකදක්‌ඛිණස්‌ස. සාරගබ්‌භකොට්‌ඨාගාරාදීසු නත්‌ථි එත්‌ථ අග්‌ගළාති නිරග්‌ගළො. තත්‌ථ කිර යඤ්‌ඤෙ අත්‌තනො සාපතෙය්‍යං අනවසෙසතො අනිගූහිත්‌වා නිය්‍යාතීයති.
Sammanti yugacchidde pakkhipitabbadaṇḍakaṃ. Pāsantīti khipanti. Saṃhārimehīti sakaṭehi vahitabbehi. Pubbe kira eko rājā sammāpāsaṃ yajanto sarassatinaditīre pathaviyā vivare dinne nimuggoyeva ahosi. Andhabālabrāhmaṇā gatānugatigatā ‘‘ayaṃ tassa saggagamanamaggo’’ti saññāya tattha sammāpāsaṃ yaññaṃ paṭṭhapenti. Tena vuttaṃ ‘‘nimuggokāsato pabhutī’’ti . Ayūpo appakadivaso yāgo, sayūpo bahudivasaṃ sādheyyo satrayāgo. Mantapadābhisaṅkhatānaṃ sappimadhūnaṃ ‘‘vāja’’miti samaññā. Hiraññasuvaṇṇagomahiṃsādi sattarasakadakkhiṇassa. Sāragabbhakoṭṭhāgārādīsu natthi ettha aggaḷāti niraggaḷo. Tattha kira yaññe attano sāpateyyaṃ anavasesato anigūhitvā niyyātīyati.
චන්‌දප්‌පභාති (ඉතිවු. අට්‌ඨ. 27) චන්‌දිමස්‌සෙව පභාය. තාරාගණාව සබ්‌බෙති යථා සබ්‌බෙපි තාරාගණා චන්‌දිමසොභාය සොළසිම්‌පි කලං නාග්‌ඝන්‌ති, එවං තෙ අස්‌සමෙධාදයො යඤ්‌ඤා මෙත්‌තස්‌ස චිත්‌තස්‌ස වුත්‌තලක්‌ඛණෙන සුභාවිතස්‌ස සොළසිම්‌පි කලං නානුභවන්‌ති, න පාපුණන්‌ති, නාග්‌ඝන්‌තීති අත්‌ථො.
Candappabhāti (itivu. aṭṭha. 27) candimasseva pabhāya. Tārāgaṇāva sabbeti yathā sabbepi tārāgaṇā candimasobhāya soḷasimpi kalaṃ nāgghanti, evaṃ te assamedhādayo yaññā mettassa cittassa vuttalakkhaṇena subhāvitassa soḷasimpi kalaṃ nānubhavanti, na pāpuṇanti, nāgghantīti attho.
ඉදානි අපරෙපි දිට්‌ඨධම්‌මිකසම්‌පරායිකෙ මෙත්‌තාභාවනාය ආනිසංසෙ දස්‌සෙතුං ‘‘යො න හන්‌තී’’තිආදි වුත්‌තං. තත්‌ථ යොති මෙත්‌තාබ්‍රහ්‌මවිහාරභාවනානුයුත්‌තො පුග්‌ගලො. න හන්‌තීති තෙනෙව මෙත්‌තාභාවනානුභාවෙන දූරවික්‌ඛම්‌භිතබ්‍යාපාදතාය න කඤ්‌චි සත්‌තං හිංසති, ලෙඩ්‌ඩුදණ්‌ඩාදීහි න විබාධති වා. න ඝාතෙතීති පරං සමාදපෙත්‌වා න සත්‌තෙ මාරාපෙති න විබාධාපෙති ච. න ජිනාතීති සාරම්‌භවිග්‌ගාහිකකථාදිවසෙන න කඤ්‌චි ජිනාති සාරම්‌භස්‌සෙව අභාවතො, ජානිකරණවසෙන වා අට්‌ටකරණාදිනා න කඤ්‌චි ජිනාති. තෙනාහ ‘‘න අත්‌තනා පරස්‌ස ජානිං කරොතී’’ති. න ජාපයෙති පරෙහි පයොජෙත්‌වා පරෙසම්‌පි ධනජානිං න කාරාපෙය්‍ය. තෙනාහ ‘‘න පරෙන පරස්‌ස ජානිං කාරෙතී’’ති. මෙත්‌තාය වා අංසො අවිහෙඨනට්‌ඨෙන අවයවභූතොති මෙත්‌තංසො.
Idāni aparepi diṭṭhadhammikasamparāyike mettābhāvanāya ānisaṃse dassetuṃ ‘‘yo na hantī’’tiādi vuttaṃ. Tattha yoti mettābrahmavihārabhāvanānuyutto puggalo. Na hantīti teneva mettābhāvanānubhāvena dūravikkhambhitabyāpādatāya na kañci sattaṃ hiṃsati, leḍḍudaṇḍādīhi na vibādhati vā. Na ghātetīti paraṃ samādapetvā na satte mārāpeti na vibādhāpeti ca. Na jinātīti sārambhaviggāhikakathādivasena na kañci jināti sārambhasseva abhāvato, jānikaraṇavasena vā aṭṭakaraṇādinā na kañci jināti. Tenāha ‘‘na attanā parassa jāniṃ karotī’’ti. Na jāpayeti parehi payojetvā paresampi dhanajāniṃ na kārāpeyya. Tenāha ‘‘na parena parassa jāniṃ kāretī’’ti. Mettāya vā aṃso aviheṭhanaṭṭhena avayavabhūtoti mettaṃso.
මෙත්‌තාසුත්‌තවණ්‌ණනා නිට්‌ඨිතා.
Mettāsuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
තිපිටක (මූල) • Tipiṭaka (Mūla) / සුත්‌තපිටක • Suttapiṭaka / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය • Aṅguttaranikāya / 1. මෙත්‌තාසුත්‌තං • 1. Mettāsuttaṃ
අට්‌ඨකථා • Aṭṭhakathā / සුත්‌තපිටක (අට්‌ඨකථා) • Suttapiṭaka (aṭṭhakathā) / අඞ්‌ගුත්‌තරනිකාය (අට්‌ඨකථා) • Aṅguttaranikāya (aṭṭhakathā) / 1. මෙත්‌තාසුත්‌තවණ්‌ණනා • 1. Mettāsuttavaṇṇanā
