| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรีคาถา-อฎฺฐกถา • Therīgāthā-aṭṭhakathā |
๖. เมตฺติกาเถรีคาถาวณฺณนา
6. Mettikātherīgāthāvaṇṇanā
กิญฺจาปิ โขมฺหิ ทุกฺขิตาติอาทิกา เมตฺติกาย เถริยา คาถาฯ อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิการา ตตฺถ ตตฺถ ภเว วิวฎฺฎูปนิสฺสยํ ปุญฺญํ อุปจินนฺตี สิทฺธตฺถสฺส ภควโต กาเล คหปติกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปตฺวา สตฺถุ เจติเย รตเนน ปฎิมณฺฑิตาย เมขลาย ปูชํ อกาสิฯ สา เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรนฺตี อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห พฺราหฺมณมหาสาลกุเล นิพฺพตฺติฯ เสสํ อนนฺตเร วุตฺตสทิสํฯ อยํ ปน ปฎิภาคกูฎํ อภิรุหิตฺวา สมณธมฺมํ กโรนฺตี วิปสฺสนํ วเฑฺฒตฺวา สห ปฎิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถรี ๒.๑.๒๐-๒๕) –
Kiñcāpi khomhi dukkhitātiādikā mettikāya theriyā gāthā. Ayampi purimabuddhesu katādhikārā tattha tattha bhave vivaṭṭūpanissayaṃ puññaṃ upacinantī siddhatthassa bhagavato kāle gahapatikule nibbattitvā viññutaṃ patvā satthu cetiye ratanena paṭimaṇḍitāya mekhalāya pūjaṃ akāsi. Sā tena puññakammena devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde rājagahe brāhmaṇamahāsālakule nibbatti. Sesaṃ anantare vuttasadisaṃ. Ayaṃ pana paṭibhāgakūṭaṃ abhiruhitvā samaṇadhammaṃ karontī vipassanaṃ vaḍḍhetvā saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. therī 2.1.20-25) –
‘‘สิทฺธตฺถสฺส ภควโต, ถูปการาปิกา อหุํ;
‘‘Siddhatthassa bhagavato, thūpakārāpikā ahuṃ;
เมขลิกา มยา ทินฺนา, นวกมฺมาย สตฺถุโนฯ
Mekhalikā mayā dinnā, navakammāya satthuno.
‘‘นิฎฺฐิเต จ มหาถูเป, เมขลํ ปุนทาสหํ;
‘‘Niṭṭhite ca mahāthūpe, mekhalaṃ punadāsahaṃ;
โลกนาถสฺส มุนิโน, ปสนฺนา เสหิ ปาณิภิฯ
Lokanāthassa munino, pasannā sehi pāṇibhi.
‘‘จตุนฺนวุติโต กเปฺป, ยํ เมขลมทํ ตทา;
‘‘Catunnavutito kappe, yaṃ mekhalamadaṃ tadā;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, ถูปการสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, thūpakārassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อตฺตโน ปฎิปตฺติํ ปจฺจเวกฺขิตฺวา อุทานวเสน –
Arahattaṃ pana patvā attano paṭipattiṃ paccavekkhitvā udānavasena –
๒๙.
29.
‘‘กิญฺจาปิ โขมฺหิ ทุกฺขิตา, ทุพฺพลา คตโยพฺพนา;
‘‘Kiñcāpi khomhi dukkhitā, dubbalā gatayobbanā;
ทณฺฑโมลุพฺภ คจฺฉามิ, ปพฺพตํ อภิรูหิยฯ
Daṇḍamolubbha gacchāmi, pabbataṃ abhirūhiya.
๓๐.
30.
‘‘นิกฺขิปิตฺวาน สงฺฆาฎิํ, ปตฺตกญฺจ นิกุชฺชิย;
‘‘Nikkhipitvāna saṅghāṭiṃ, pattakañca nikujjiya;
นิสินฺนา จมฺหิ เสลมฺหิ, อถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม;
Nisinnā camhi selamhi, atha cittaṃ vimucci me;
ติโสฺส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา, กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ –
Tisso vijjā anuppattā, kataṃ buddhassa sāsana’’nti. –
อิมา เทฺว คาถา อภาสิฯ
Imā dve gāthā abhāsi.
ตตฺถ ทุกฺขิตาติ โรคาภิภเวน ทุกฺขิตา สญฺชาตทุกฺขา ทุกฺขปฺปตฺตาฯ ทุพฺพลาติ ตาย เจว ทุกฺขปฺปตฺติยา, ชราชิณฺณตาย จ พลวิรหิตาฯ เตนาห ‘‘คตโยพฺพนา’’ติ, อทฺธคตาติ อโตฺถฯ
Tattha dukkhitāti rogābhibhavena dukkhitā sañjātadukkhā dukkhappattā. Dubbalāti tāya ceva dukkhappattiyā, jarājiṇṇatāya ca balavirahitā. Tenāha ‘‘gatayobbanā’’ti, addhagatāti attho.
อถ จิตฺตํ วิมุจฺจิ เมติ เสลมฺหิ ปาสาเณ นิสินฺนา จมฺหิ, อถ ตทนนฺตรํ วีริยสมตาย สมฺมเทว โยชิตตฺตา มคฺคปฎิปาฎิยา สเพฺพหิปิ อาสเวหิ มม จิตฺตํ วิมุจฺจิฯ เสสํ วุตฺตนยเมวฯ
Atha cittaṃ vimucci meti selamhi pāsāṇe nisinnā camhi, atha tadanantaraṃ vīriyasamatāya sammadeva yojitattā maggapaṭipāṭiyā sabbehipi āsavehi mama cittaṃ vimucci. Sesaṃ vuttanayameva.
เมตฺติกาเถรีคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Mettikātherīgāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรีคาถาปาฬิ • Therīgāthāpāḷi / ๖. เมตฺติกาเถรีคาถา • 6. Mettikātherīgāthā
