| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / इतिवुत्तक-अट्ठकथा • Itivuttaka-aṭṭhakathā |
३. ततियवग्गो
3. Tatiyavaggo
१. मिच्छादिट्ठिकसुत्तवण्णना
1. Micchādiṭṭhikasuttavaṇṇanā
७०. ततियवग्गस्स पठमे दिट्ठा मयाति मया दिट्ठा, मम समन्तचक्खुना दिब्बचक्खुना चाति द्वीहिपि चक्खूहि दिट्ठा पच्चक्खतो विदिता। तेन अनुस्सवादिं पटिक्खिपति, अयञ्च अत्थो इदानेव पाळियं आगमिस्सति। कायदुच्चरितेन समन्नागताति कायदुच्चरितेन समङ्गीभूता। अरियानं उपवादकाति बुद्धादीनं अरियानं अन्तमसो गिहिसोतापन्नानम्पि गुणपरिधंसनेन अभूतब्भक्खानेन उपवादका अक्कोसका गरहका। मिच्छादिट्ठिकाति विपरीतदस्सना। मिच्छादिट्ठिकम्मसमादानाति मिच्छादस्सनहेतु समादिन्ननानाविधकम्मा ये च, मिच्छादिट्ठिमूलकेसु कायकम्मादीसु अञ्ञेपि समादपेन्ति। एत्थ च वचीमनोदुच्चरितग्गहणेनेव अरियूपवादमिच्छादिट्ठीसु गहितासु पुनवचनं महासावज्जभावदस्सनत्थं नेसं। महासावज्जो हि अरियूपवादो आनन्तरियसदिसो। यथाह –
70. Tatiyavaggassa paṭhame diṭṭhā mayāti mayā diṭṭhā, mama samantacakkhunā dibbacakkhunā cāti dvīhipi cakkhūhi diṭṭhā paccakkhato viditā. Tena anussavādiṃ paṭikkhipati, ayañca attho idāneva pāḷiyaṃ āgamissati. Kāyaduccaritena samannāgatāti kāyaduccaritena samaṅgībhūtā. Ariyānaṃ upavādakāti buddhādīnaṃ ariyānaṃ antamaso gihisotāpannānampi guṇaparidhaṃsanena abhūtabbhakkhānena upavādakā akkosakā garahakā. Micchādiṭṭhikāti viparītadassanā. Micchādiṭṭhikammasamādānāti micchādassanahetu samādinnanānāvidhakammā ye ca, micchādiṭṭhimūlakesu kāyakammādīsu aññepi samādapenti. Ettha ca vacīmanoduccaritaggahaṇeneva ariyūpavādamicchādiṭṭhīsu gahitāsu punavacanaṃ mahāsāvajjabhāvadassanatthaṃ nesaṃ. Mahāsāvajjo hi ariyūpavādo ānantariyasadiso. Yathāha –
‘‘सेय्यथापि, सारिपुत्त, भिक्खु सीलसम्पन्नो, समाधिसम्पन्नो, पञ्ञासम्पन्नो, दिट्ठेव धम्मे अञ्ञं आराधेय्य; एवंसम्पदमिदं, सारिपुत्त, वदामि तं वाचं अप्पहाय, तं चित्तं अप्पहाय, तं दिट्ठिं अप्पटिनिस्सज्जित्वा यथाभतं निक्खित्तो एवं निरये’’ति (म॰ नि॰ १.१४९)।
‘‘Seyyathāpi, sāriputta, bhikkhu sīlasampanno, samādhisampanno, paññāsampanno, diṭṭheva dhamme aññaṃ ārādheyya; evaṃsampadamidaṃ, sāriputta, vadāmi taṃ vācaṃ appahāya, taṃ cittaṃ appahāya, taṃ diṭṭhiṃ appaṭinissajjitvā yathābhataṃ nikkhitto evaṃ niraye’’ti (ma. ni. 1.149).
मिच्छादिट्ठितो च महासावज्जतरं नाम अञ्ञं नत्थि। यथाह –
Micchādiṭṭhito ca mahāsāvajjataraṃ nāma aññaṃ natthi. Yathāha –
‘‘नाहं, भिक्खवे, अञ्ञं एकधम्मम्पि समनुपस्सामि, यं एवं महासावज्जतरं यथयिदं, भिक्खवे, मिच्छादिट्ठि। मिच्छादिट्ठिपरमानि, भिक्खवे, वज्जानी’’ति (अ॰ नि॰ १.३१०)।
‘‘Nāhaṃ, bhikkhave, aññaṃ ekadhammampi samanupassāmi, yaṃ evaṃ mahāsāvajjataraṃ yathayidaṃ, bhikkhave, micchādiṭṭhi. Micchādiṭṭhiparamāni, bhikkhave, vajjānī’’ti (a. ni. 1.310).
तं खो पनातिआदि यथावुत्तस्स अत्थस्स अत्तपच्चक्खभावं दळ्हतरं कत्वा दस्सेतुं आरद्धं। तम्पि सुविञ्ञेय्यमेव।
Taṃkho panātiādi yathāvuttassa atthassa attapaccakkhabhāvaṃ daḷhataraṃ katvā dassetuṃ āraddhaṃ. Tampi suviññeyyameva.
गाथासु मिच्छा मनं पणिधायाति अभिज्झादीनं वसेन चित्तं अयोनिसो ठपेत्वा। मिच्छा वाचञ्च भासियाति मिच्छा मुसावादादिवसेन वाचं भासित्वा। मिच्छा कम्मानि कत्वानाति पाणातिपातादिवसेन कायकम्मानि कत्वा। अथ वा मिच्छा मनं पणिधायाति मिच्छादिट्ठिवसेन चित्तं विपरीतं ठपेत्वा। सेसपदद्वयेपि एसेव नयो। इदानिस्स तथा दुच्चरितचरणे कारणं दस्सेति अप्पस्सुतोति, अत्तनो परेसञ्च हितावहेन सुतेन विरहितोति अत्थो। अपुञ्ञकरोति ततो एव अरियधम्मस्स अकोविदताय किब्बिसकारी पापधम्मो। अप्पस्मिं इध जीवितेति इध मनुस्सलोके जीविते अतिपरित्ते। तथा चाह ‘‘यो चिरं जीवति, सो वस्ससतं अप्पं वा भिय्यो’’ति (दी॰ नि॰ २.९३; सं॰ नि॰ १.१४५), ‘‘अप्पमायु मनुस्सान’’न्ति (सं॰ नि॰ १.१४५; महानि॰ १०) च। तस्मा बहुस्सुतो सप्पञ्ञो सीघं पुञ्ञानि कत्वा सग्गूपगो निब्बानपतिट्ठो वा होति। यो पन अप्पस्सुतो अपुञ्ञकरो, कायस्स भेदा दुप्पञ्ञो निरयं सो उपपज्जतीति।
Gāthāsu micchā manaṃ paṇidhāyāti abhijjhādīnaṃ vasena cittaṃ ayoniso ṭhapetvā. Micchāvācañca bhāsiyāti micchā musāvādādivasena vācaṃ bhāsitvā. Micchā kammāni katvānāti pāṇātipātādivasena kāyakammāni katvā. Atha vā micchā manaṃ paṇidhāyāti micchādiṭṭhivasena cittaṃ viparītaṃ ṭhapetvā. Sesapadadvayepi eseva nayo. Idānissa tathā duccaritacaraṇe kāraṇaṃ dasseti appassutoti, attano paresañca hitāvahena sutena virahitoti attho. Apuññakaroti tato eva ariyadhammassa akovidatāya kibbisakārī pāpadhammo. Appasmiṃ idha jīviteti idha manussaloke jīvite atiparitte. Tathā cāha ‘‘yo ciraṃ jīvati, so vassasataṃ appaṃ vā bhiyyo’’ti (dī. ni. 2.93; saṃ. ni. 1.145), ‘‘appamāyu manussāna’’nti (saṃ. ni. 1.145; mahāni. 10) ca. Tasmā bahussuto sappañño sīghaṃ puññāni katvā saggūpago nibbānapatiṭṭho vā hoti. Yo pana appassuto apuññakaro, kāyassa bhedā duppañño nirayaṃ so upapajjatīti.
पठमसुत्तवण्णना निट्ठिता।
Paṭhamasuttavaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / इतिवुत्तकपाळि • Itivuttakapāḷi / १. मिच्छादिट्ठिकसुत्तं • 1. Micchādiṭṭhikasuttaṃ
