| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[३७२] २. मिगपोतकजातकवण्णना
[372] 2. Migapotakajātakavaṇṇanā
अगारा पच्चुपेतस्साति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो एकं महल्लकं आरब्भ कथेसि। सो किरेकं दारकं पब्बाजेसि। सामणेरो तं सक्कच्चं उपट्ठहित्वा अपरभागे अफासुकेन कालमकासि। तस्स कालकिरियाय महल्लको सोकाभिभूतो महन्तेन सद्देन परिदेवन्तो विचरि। भिक्खू सञ्ञापेतुं असक्कोन्ता धम्मसभायं कथं समुट्ठापेसुं ‘‘आवुसो, असुको नाम महल्लको सामणेरस्स कालकिरियाय परिदेवन्तो विचरति, मरणस्सतिभावनाय परिबाहिरो एसो भविस्सती’’ति। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेव, पुब्बेपेस एतस्मिं मते परिदेवन्तो विचरी’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Agārā paccupetassāti idaṃ satthā jetavane viharanto ekaṃ mahallakaṃ ārabbha kathesi. So kirekaṃ dārakaṃ pabbājesi. Sāmaṇero taṃ sakkaccaṃ upaṭṭhahitvā aparabhāge aphāsukena kālamakāsi. Tassa kālakiriyāya mahallako sokābhibhūto mahantena saddena paridevanto vicari. Bhikkhū saññāpetuṃ asakkontā dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ ‘‘āvuso, asuko nāma mahallako sāmaṇerassa kālakiriyāya paridevanto vicarati, maraṇassatibhāvanāya paribāhiro eso bhavissatī’’ti. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idāneva, pubbepesa etasmiṃ mate paridevanto vicarī’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बोधिसत्तो सक्कत्तं कारेसि। तदा एको कासिरट्ठवासी ब्राह्मणो हिमवन्तं पविसित्वा इसिपब्बज्जं पब्बजित्वा फलाफलेहि यापेसि। सो एकदिवसं अरञ्ञे एकं मतमातिकं मिगपोतकं दिस्वा अस्समं आनेत्वा गोचरं दत्वा पोसेसि। मिगपोतको वड्ढन्तो अभिरूपो अहोसि सोभग्गप्पत्तो। तापसो तं अत्तनो पुत्तकं कत्वा परिहरति। एकदिवसं मिगपोतको बहुं तिणं खादित्वा अजीरकेन कालमकासि। तापसो ‘‘पुत्तो मे मतो’’ति परिदेवन्तो विचरति। तदा सक्को देवराजा लोकं परिग्गण्हन्तो तं तापसं दिस्वा ‘‘संवेजेस्सामि न’’न्ति आगन्त्वा आकासे ठितो पठमं गाथमाह –
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bodhisatto sakkattaṃ kāresi. Tadā eko kāsiraṭṭhavāsī brāhmaṇo himavantaṃ pavisitvā isipabbajjaṃ pabbajitvā phalāphalehi yāpesi. So ekadivasaṃ araññe ekaṃ matamātikaṃ migapotakaṃ disvā assamaṃ ānetvā gocaraṃ datvā posesi. Migapotako vaḍḍhanto abhirūpo ahosi sobhaggappatto. Tāpaso taṃ attano puttakaṃ katvā pariharati. Ekadivasaṃ migapotako bahuṃ tiṇaṃ khāditvā ajīrakena kālamakāsi. Tāpaso ‘‘putto me mato’’ti paridevanto vicarati. Tadā sakko devarājā lokaṃ pariggaṇhanto taṃ tāpasaṃ disvā ‘‘saṃvejessāmi na’’nti āgantvā ākāse ṭhito paṭhamaṃ gāthamāha –
११६.
116.
‘‘अगारा पच्चुपेतस्स, अनगारस्स ते सतो।
‘‘Agārā paccupetassa, anagārassa te sato;
समणस्स न तं साधु, यं पेतमनुसोचसी’’ति॥
Samaṇassa na taṃ sādhu, yaṃ petamanusocasī’’ti.
तं सुत्वा तापसो दुतियं गाथमाह –
Taṃ sutvā tāpaso dutiyaṃ gāthamāha –
११७.
117.
‘‘संवासेन हवे सक्क, मनुस्सस्स मिगस्स वा।
‘‘Saṃvāsena have sakka, manussassa migassa vā;
हदये जायते पेमं, न तं सक्का असोचितु’’न्ति॥
Hadaye jāyate pemaṃ, na taṃ sakkā asocitu’’nti.
तत्थ न तं सक्काति तं मनुस्सं वा तिरच्छानं वा न सक्का असोचितुं, सोचामियेवाहन्ति।
Tattha na taṃ sakkāti taṃ manussaṃ vā tiracchānaṃ vā na sakkā asocituṃ, socāmiyevāhanti.
ततो सक्को द्वे गाथा अभासि –
Tato sakko dve gāthā abhāsi –
११८.
118.
‘‘मतं मरिस्सं रोदन्ति, ये रुदन्ति लपन्ति च।
‘‘Mataṃ marissaṃ rodanti, ye rudanti lapanti ca;
तस्मा त्वं इसि मा रोदि, रोदितं मोघमाहु सन्तो॥
Tasmā tvaṃ isi mā rodi, roditaṃ moghamāhu santo.
११९.
119.
‘‘रोदितेन हवे ब्रह्मे, मतो पेतो समुट्ठहे।
‘‘Roditena have brahme, mato peto samuṭṭhahe;
सब्बे सङ्गम्म रोदाम, अञ्ञमञ्ञस्स ञातके’’ति॥
Sabbe saṅgamma rodāma, aññamaññassa ñātake’’ti.
तत्थ मरिस्सन्ति यो इदानि मरिस्सति, तं। लपन्ति चाति विलपन्ति च। इदं वुत्तं होति – ये लोके मतञ्च मरिस्सन्तञ्च रोदन्ति, ते रुदन्ति चेव विलपन्ति च, तेसं अस्सुपच्छिज्जनदिवसो नाम नत्थि। किंकारणा? सदापि मतानञ्च मरिस्सन्तानञ्च अत्थिताय। तस्मा त्वं इसि मा रोदि। किंकारणा ? रोदितं मोघमाहु सन्तोति, बुद्धादयो पन पण्डिता रोदितं ‘‘मोघ’’न्ति वदन्ति। मतो पेतोति यो एस मतो पेतोति वुच्चति, यदि सो रोदितेन समुट्ठहेय्य, एवं सन्ते किं निक्कम्मा अच्छाम, सब्बेव समागम्म अञ्ञमञ्ञस्स ञातके रोदाम। यस्मा पन ते रोदितकारणा न उट्ठहन्ति, तस्मा रोदितस्स मोघभावं साधेति।
Tattha marissanti yo idāni marissati, taṃ. Lapanti cāti vilapanti ca. Idaṃ vuttaṃ hoti – ye loke matañca marissantañca rodanti, te rudanti ceva vilapanti ca, tesaṃ assupacchijjanadivaso nāma natthi. Kiṃkāraṇā? Sadāpi matānañca marissantānañca atthitāya. Tasmā tvaṃ isi mā rodi. Kiṃkāraṇā ? Roditaṃ moghamāhu santoti, buddhādayo pana paṇḍitā roditaṃ ‘‘mogha’’nti vadanti. Mato petoti yo esa mato petoti vuccati, yadi so roditena samuṭṭhaheyya, evaṃ sante kiṃ nikkammā acchāma, sabbeva samāgamma aññamaññassa ñātake rodāma. Yasmā pana te roditakāraṇā na uṭṭhahanti, tasmā roditassa moghabhāvaṃ sādheti.
एवं सक्कस्स कथेन्तस्स तापसो ‘‘निरत्थकं रोदित’’न्ति सल्लक्खेत्वा सक्कस्स थुतिं करोन्तो तिस्सो गाथा अभासि –
Evaṃ sakkassa kathentassa tāpaso ‘‘niratthakaṃ rodita’’nti sallakkhetvā sakkassa thutiṃ karonto tisso gāthā abhāsi –
१२०.
120.
‘‘आदित्तं वत मं सन्तं, घतसित्तंव पावकं।
‘‘Ādittaṃ vata maṃ santaṃ, ghatasittaṃva pāvakaṃ;
वारिना विय ओसिञ्चं, सब्बं निब्बापये दरं॥
Vārinā viya osiñcaṃ, sabbaṃ nibbāpaye daraṃ.
१२१.
121.
‘‘अब्बहि वत मे सल्लं, यमासि हदयस्सितं।
‘‘Abbahi vata me sallaṃ, yamāsi hadayassitaṃ;
यो मे सोकपरेतस्स, पुत्तसोकं अपानुदि॥
Yo me sokaparetassa, puttasokaṃ apānudi.
१२२.
122.
‘‘सोहं अब्बूळ्हसल्लोस्मि, वीतसोको अनाविलो।
‘‘Sohaṃ abbūḷhasallosmi, vītasoko anāvilo;
न सोचामि न रोदामि, तव सुत्वान वासवा’’ति॥
Na socāmi na rodāmi, tava sutvāna vāsavā’’ti.
तत्थ यमासीति यं मे आसि। हदयस्सितन्ति हदये निस्सितं। अपानुदीति नीहरि। सक्को तापसस्स ओवादं दत्वा सकट्ठानमेव गतो।
Tattha yamāsīti yaṃ me āsi. Hadayassitanti hadaye nissitaṃ. Apānudīti nīhari. Sakko tāpasassa ovādaṃ datvā sakaṭṭhānameva gato.
सत्था इधं धम्मदेसनं आहरित्वा जातकं समोधानेसि – ‘‘तदा तापसो महल्लको अहोसि, मिगो सामणेरो, सक्को पन अहमेव अहोसि’’न्ति।
Satthā idhaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ samodhānesi – ‘‘tadā tāpaso mahallako ahosi, migo sāmaṇero, sakko pana ahameva ahosi’’nti.
मिगपोतकजातकवण्णना दुतिया।
Migapotakajātakavaṇṇanā dutiyā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ३७२. मिगपोतकजातकं • 372. Migapotakajātakaṃ
