| Library / Tipiṭaka / ติปิฎก • Tipiṭaka / เถรคาถา-อฎฺฐกถา • Theragāthā-aṭṭhakathā |
๔. จตุตฺถวโคฺค
4. Catutthavaggo
๑. มิคสิรเตฺถรคาถาวณฺณนา
1. Migasirattheragāthāvaṇṇanā
ยโต อหํ ปพฺพชิโตติ อายสฺมโต มิคสิรเตฺถรสฺส คาถาฯ กา อุปฺปตฺติ? อยมฺปิ ปุริมพุเทฺธสุ กตาธิกาโร ตตฺถ ตตฺถ ภเว ปุญฺญานิ อุปจินโนฺต กสฺสปสฺส ภควโต กาเล พฺราหฺมณกุเล นิพฺพตฺติตฺวา วิญฺญุตํ ปโตฺต เอกทิวสํ สตฺถารํ ทิสฺวา ปสนฺนจิโตฺต กุสฎฺฐกํ อทาสิฯ โส เตน ปุญฺญกเมฺมน เทวมนุเสฺสสุ สํสรโนฺต อิมสฺมิํ พุทฺธุปฺปาเท โกสลรเฎฺฐ พฺราหฺมณกุเล ปฎิสนฺธิํ คเหตฺวา มิคสิรนกฺขเตฺตน ชาตตฺตา มิคสิโรติ ลทฺธนาโม วยปฺปโตฺต พฺราหฺมณานํ วิชฺชาสิเปฺปสุ นิปฺผตฺติํ คโต ฉวสีสมนฺตํ นาม สิกฺขิ, ยํ ปริชเปฺปตฺวา ติวสฺสมตฺถเก มตานมฺปิ สีสํ นเขน อาโกเฎตฺวา ‘‘อยํ สโตฺต อสุกฎฺฐาเน นิพฺพโตฺต’’ติ ชานาติฯ
Yatoahaṃ pabbajitoti āyasmato migasirattherassa gāthā. Kā uppatti? Ayampi purimabuddhesu katādhikāro tattha tattha bhave puññāni upacinanto kassapassa bhagavato kāle brāhmaṇakule nibbattitvā viññutaṃ patto ekadivasaṃ satthāraṃ disvā pasannacitto kusaṭṭhakaṃ adāsi. So tena puññakammena devamanussesu saṃsaranto imasmiṃ buddhuppāde kosalaraṭṭhe brāhmaṇakule paṭisandhiṃ gahetvā migasiranakkhattena jātattā migasiroti laddhanāmo vayappatto brāhmaṇānaṃ vijjāsippesu nipphattiṃ gato chavasīsamantaṃ nāma sikkhi, yaṃ parijappetvā tivassamatthake matānampi sīsaṃ nakhena ākoṭetvā ‘‘ayaṃ satto asukaṭṭhāne nibbatto’’ti jānāti.
โส ฆราวาสํ อนิจฺฉโนฺต ปริพฺพาชกปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา ตํ วิชฺชํ นิสฺสาย โลเกน สกฺกโต ครุกโต ลาภี หุตฺวา วิจรโนฺต สาวตฺถิํ อุปคโต สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา อตฺตโน อานุภาวํ ปกาเสโนฺต – ‘‘อหํ, โภ โคตม, มตานํ นิพฺพตฺตฎฺฐานํ ชานามี’’ติ วตฺวา, ‘‘กถํ ปน ตฺวํ ชานาสี’’ติ วุเตฺต, ‘‘ฉวสีสานิ อาหราเปตฺวา มนฺตํ ปริชเปฺปตฺวา นเขน สีสํ อาโกเฎโนฺต นิรยาทิกํ เตหิ เตหิ นิพฺพตฺตฎฺฐานํ ชานามี’’ติ กเถสิฯ อถสฺส ภควา ปรินิพฺพุตสฺส ภิกฺขุโน สีสกปาลํ อาหราเปตฺวา, ‘‘กเถหิ ตาว ตสฺส คติํ, ยสฺสิทํ สีสกปาล’’นฺติ อาหฯ โส ตํ กปาลํ มนฺตํ ปริชเปฺปตฺวา นเขน อาโกเฎตฺวา เนว อนฺตํ น โกฎิํ ปสฺสติฯ อถ สตฺถารา, ‘‘น สโกฺกสิ ปริพฺพาชกา’’ติ วุเตฺต , ‘‘อุปปริกฺขิสฺสามิ ตาวา’’ติ วตฺวา ปุนปฺปุนํ ปริวเตฺตโนฺตปิ น ปสฺสเตวฯ พาหิรกมเนฺตน หิ ขีณาสวสฺส คติํ กถํ ชานิสฺสติ, อถสฺส มตฺถกโต กเจฺฉหิ จ เสโท มุจฺจิฯ โส ลชฺชิตฺวา ตุณฺหีภูโต อฎฺฐาสิฯ สตฺถา ‘‘กิลมสิ ปริพฺพาชกา’’ติ อาหฯ โส ‘‘อาม, กิลมามิ, น อิมสฺส คติํ ชานามิ, ตุเมฺห ปน ชานาถา’’ติฯ ‘‘อหํ เอตํ ชานามิ, อิโต อุตฺตริตรมฺปิ ชานามี’’ติ วตฺวา ‘‘นิพฺพานํ คโต โส’’ติ อาหฯ ปริพฺพาชโก ‘‘อิมํ วิชฺชํ มยฺหํ เทถา’’ติ อาหฯ ‘‘เตน หิ ปพฺพชา’’ติ วตฺวา ตํ ปพฺพาเชตฺวา ปฐมํ สมถกมฺมฎฺฐาเน นิโยเชตฺวา ฌานาภิญฺญาสุ ปติฎฺฐิตสฺส วิปสฺสนาย กมฺมํ อุปทิสิฯ โส วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรโนฺต นจิรเสฺสว อรหตฺตํ ปาปุณิฯ เตน วุตฺตํ อปทาเน (อป. เถร ๒.๔๘.๕๖-๖๐) –
So gharāvāsaṃ anicchanto paribbājakapabbajjaṃ pabbajitvā taṃ vijjaṃ nissāya lokena sakkato garukato lābhī hutvā vicaranto sāvatthiṃ upagato satthu santikaṃ gantvā attano ānubhāvaṃ pakāsento – ‘‘ahaṃ, bho gotama, matānaṃ nibbattaṭṭhānaṃ jānāmī’’ti vatvā, ‘‘kathaṃ pana tvaṃ jānāsī’’ti vutte, ‘‘chavasīsāni āharāpetvā mantaṃ parijappetvā nakhena sīsaṃ ākoṭento nirayādikaṃ tehi tehi nibbattaṭṭhānaṃ jānāmī’’ti kathesi. Athassa bhagavā parinibbutassa bhikkhuno sīsakapālaṃ āharāpetvā, ‘‘kathehi tāva tassa gatiṃ, yassidaṃ sīsakapāla’’nti āha. So taṃ kapālaṃ mantaṃ parijappetvā nakhena ākoṭetvā neva antaṃ na koṭiṃ passati. Atha satthārā, ‘‘na sakkosi paribbājakā’’ti vutte , ‘‘upaparikkhissāmi tāvā’’ti vatvā punappunaṃ parivattentopi na passateva. Bāhirakamantena hi khīṇāsavassa gatiṃ kathaṃ jānissati, athassa matthakato kacchehi ca sedo mucci. So lajjitvā tuṇhībhūto aṭṭhāsi. Satthā ‘‘kilamasi paribbājakā’’ti āha. So ‘‘āma, kilamāmi, na imassa gatiṃ jānāmi, tumhe pana jānāthā’’ti. ‘‘Ahaṃ etaṃ jānāmi, ito uttaritarampi jānāmī’’ti vatvā ‘‘nibbānaṃ gato so’’ti āha. Paribbājako ‘‘imaṃ vijjaṃ mayhaṃ dethā’’ti āha. ‘‘Tena hi pabbajā’’ti vatvā taṃ pabbājetvā paṭhamaṃ samathakammaṭṭhāne niyojetvā jhānābhiññāsu patiṭṭhitassa vipassanāya kammaṃ upadisi. So vipassanāya kammaṃ karonto nacirasseva arahattaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ apadāne (apa. thera 2.48.56-60) –
‘‘กสฺสปสฺส ภควโต, พฺราหฺมณสฺส วุสีมโต;
‘‘Kassapassa bhagavato, brāhmaṇassa vusīmato;
ปสนฺนจิโตฺต สุมโน, กุสฎฺฐกมทาสหํฯ
Pasannacitto sumano, kusaṭṭhakamadāsahaṃ.
‘‘อิมสฺมิํเยว กปฺปสฺมิํ, กุสฎฺฐกมทาสหํ;
‘‘Imasmiṃyeva kappasmiṃ, kusaṭṭhakamadāsahaṃ;
ทุคฺคติํ นาภิชานามิ, กุสฎฺฐกสฺสิทํ ผลํฯ
Duggatiṃ nābhijānāmi, kusaṭṭhakassidaṃ phalaṃ.
‘‘กิเลสา ฌาปิตา มยฺหํ…เป.… กตํ พุทฺธสฺส สาสน’’นฺติฯ
‘‘Kilesā jhāpitā mayhaṃ…pe… kataṃ buddhassa sāsana’’nti.
อรหตฺตํ ปน ปตฺวา อญฺญํ พฺยากโรโนฺต –
Arahattaṃ pana patvā aññaṃ byākaronto –
๑๘๑.
181.
‘‘ยโต อหํ ปพฺพชิโต, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเน;
‘‘Yato ahaṃ pabbajito, sammāsambuddhasāsane;
วิมุจฺจมาโน อุคฺคจฺฉิํ, กามธาตุํ อุปจฺจคํฯ
Vimuccamāno uggacchiṃ, kāmadhātuṃ upaccagaṃ.
๑๘๒.
182.
‘‘พฺรหฺมุโน เปกฺขมานสฺส, ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เม;
‘‘Brahmuno pekkhamānassa, tato cittaṃ vimucci me;
อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ, สพฺพสํโยชนกฺขยา’’ติฯ – คาถาทฺวยํ อภาสิ;
Akuppā me vimuttīti, sabbasaṃyojanakkhayā’’ti. – gāthādvayaṃ abhāsi;
ตตฺถ ยโต อหํ ปพฺพชิโต, สมฺมาสมฺพุทฺธสาสเนติ ยโต ปภุติ อหํ ปพฺพชิโต พุทฺธสฺส ภควโต สาสเน, ปพฺพชิตกาลโต ปฎฺฐายฯ วิมุจฺจมาโน อุคฺคจฺฉินฺติ สํกิเลสปกฺขโต ปฐมํ ตาว สมถวิปสฺสนาหิ วิมุจฺจมาโน โวทานธมฺมสวเนน อุฎฺฐหิํฯ เอวํ อุคฺคจฺฉโนฺต กามธาตุํ อุปจฺจคํ อนาคามิมเคฺคน อจฺจนฺตเมว กามธาตุํ อติกฺกมิํฯ
Tattha yato ahaṃ pabbajito, sammāsambuddhasāsaneti yato pabhuti ahaṃ pabbajito buddhassa bhagavato sāsane, pabbajitakālato paṭṭhāya. Vimuccamāno uggacchinti saṃkilesapakkhato paṭhamaṃ tāva samathavipassanāhi vimuccamāno vodānadhammasavanena uṭṭhahiṃ. Evaṃ uggacchanto kāmadhātuṃ upaccagaṃ anāgāmimaggena accantameva kāmadhātuṃ atikkamiṃ.
พฺรหฺมุโน เปกฺขมานสฺส, ตโต จิตฺตํ วิมุจฺจิ เมติ สเทวกสฺส โลกสฺส อคฺคภูตตฺตา เสฎฺฐเฎฺฐน พฺรหฺมุโน พุทฺธสฺส ภควโต มหากรุณาโยเคน ‘‘อยํ กุลปุโตฺต มม สาสเน ปพฺพชิตฺวา กถํ นุ โข ปฎิปชฺชตี’’ติ เปกฺขนฺตสฺส ตโต อนาคามิมคฺคาธิคมโต ปจฺฉา อคฺคมคฺคาธิคเมน มม จิตฺตํ สพฺพสํกิเลสโต อจฺจนฺตเมว มุจฺจิฯ อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ, สพฺพสํโยชนกฺขยาติ ตถาวิมุตฺตจิตฺตตฺตา เอว สเพฺพสํ สํโยชนานํ ขยา ปริกฺขยา อิติ เอวํ อกุปฺปา เม วิมุตฺตีติ อญฺญํ พฺยากาสิฯ
Brahmuno pekkhamānassa, tato cittaṃ vimucci meti sadevakassa lokassa aggabhūtattā seṭṭhaṭṭhena brahmuno buddhassa bhagavato mahākaruṇāyogena ‘‘ayaṃ kulaputto mama sāsane pabbajitvā kathaṃ nu kho paṭipajjatī’’ti pekkhantassa tato anāgāmimaggādhigamato pacchā aggamaggādhigamena mama cittaṃ sabbasaṃkilesato accantameva mucci. Akuppāme vimuttīti, sabbasaṃyojanakkhayāti tathāvimuttacittattā eva sabbesaṃ saṃyojanānaṃ khayā parikkhayā iti evaṃ akuppā me vimuttīti aññaṃ byākāsi.
มิคสิรเตฺถรคาถาวณฺณนา นิฎฺฐิตาฯ
Migasirattheragāthāvaṇṇanā niṭṭhitā.
Related texts:
ติปิฎก (มูล) • Tipiṭaka (Mūla) / สุตฺตปิฎก • Suttapiṭaka / ขุทฺทกนิกาย • Khuddakanikāya / เถรคาถาปาฬิ • Theragāthāpāḷi / ๑. มิคสิรเตฺถรคาถา • 1. Migasirattheragāthā
