| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / मिलिन्दपञ्हपाळि • Milindapañhapāḷi |
मिलिन्दपञ्हपुच्छाविसज्जना
Milindapañhapucchāvisajjanā
थेरो आह ‘‘जानासि खो, महाराज, सम्पति का वेला’’ति? ‘‘आम, भन्ते, जानामि ‘सम्पति पठमो यामो अतिक्कन्तो, मज्झिमो यामो पवत्तति, उक्का पदीपीयन्ति, चत्तारि पटाकानि आणत्तानि गमिस्सन्ति भण्डतो राजदेय्यानी’’’ति।
Thero āha ‘‘jānāsi kho, mahārāja, sampati kā velā’’ti? ‘‘Āma, bhante, jānāmi ‘sampati paṭhamo yāmo atikkanto, majjhimo yāmo pavattati, ukkā padīpīyanti, cattāri paṭākāni āṇattāni gamissanti bhaṇḍato rājadeyyānī’’’ti.
योनका एवमाहंसु ‘‘कल्लोसि, महाराज, पण्डितो थेरो’’ति। ‘‘आम, भणे, पण्डितो थेरो, एदिसो आचरियो भवेय्य मादिसो च अन्तेवासी, नचिरस्सेव पण्डितो धम्मं आजानेय्या’’ति। तस्स पञ्हवेय्याकरणेन तुट्ठो राजा थेरं नागसेनं सतसहस्सग्घनकेन कम्बलेन अच्छादेत्वा ‘‘भन्ते नागसेन, अज्जतग्गे ते अट्ठसतं भत्तं पञ्ञपेमि, यं किञ्चि अन्तेपुरे कप्पियं, तेन च पवारेमी’’ति आह। अलं महाराज जीवामी’’ति। ‘‘जानामि, भन्ते नागसेन, जीवसि, अपि च अत्तानञ्च रक्ख, ममञ्च रक्खाही’’ति। ‘‘कथं अत्तानं रक्खसि, ‘नागसेनो मिलिन्दं राजानं पसादेति, न च किञ्चि अलभी’ति परापवादो 1 आगच्छेय्याति, एवं अत्तानं रक्ख। कथं ममं रक्खसि, ‘मिलिन्दो राजा पसन्नो पसन्नाकारं न करोती’ति परापवादो आगच्छेय्याति, एवं ममं रक्खाही’’ति। ‘‘तथा होतु, महाराजा’’ति। ‘‘सेय्यथापि, भन्ते, सीहो मिगराजा सुवण्णपञ्जरे पक्खित्तोपि बहिमुखो येव होति, एवमेव खो अहं, भन्ते, किञ्चापि अगारं अज्झावसामि बहिमुखो येव पन अच्छामि। सचे अहं, भन्ते, अगारस्मा अनागारियं पब्बजेय्यं, न चिरं जीवेय्यं, बहू मे पच्चत्थिका’’ति।
Yonakā evamāhaṃsu ‘‘kallosi, mahārāja, paṇḍito thero’’ti. ‘‘Āma, bhaṇe, paṇḍito thero, ediso ācariyo bhaveyya mādiso ca antevāsī, nacirasseva paṇḍito dhammaṃ ājāneyyā’’ti. Tassa pañhaveyyākaraṇena tuṭṭho rājā theraṃ nāgasenaṃ satasahassagghanakena kambalena acchādetvā ‘‘bhante nāgasena, ajjatagge te aṭṭhasataṃ bhattaṃ paññapemi, yaṃ kiñci antepure kappiyaṃ, tena ca pavāremī’’ti āha. Alaṃ mahārāja jīvāmī’’ti. ‘‘Jānāmi, bhante nāgasena, jīvasi, api ca attānañca rakkha, mamañca rakkhāhī’’ti. ‘‘Kathaṃ attānaṃ rakkhasi, ‘nāgaseno milindaṃ rājānaṃ pasādeti, na ca kiñci alabhī’ti parāpavādo 2 āgaccheyyāti, evaṃ attānaṃ rakkha. Kathaṃ mamaṃ rakkhasi, ‘milindo rājā pasanno pasannākāraṃ na karotī’ti parāpavādo āgaccheyyāti, evaṃ mamaṃ rakkhāhī’’ti. ‘‘Tathā hotu, mahārājā’’ti. ‘‘Seyyathāpi, bhante, sīho migarājā suvaṇṇapañjare pakkhittopi bahimukho yeva hoti, evameva kho ahaṃ, bhante, kiñcāpi agāraṃ ajjhāvasāmi bahimukho yeva pana acchāmi. Sace ahaṃ, bhante, agārasmā anāgāriyaṃ pabbajeyyaṃ, na ciraṃ jīveyyaṃ, bahū me paccatthikā’’ti.
अथ खो आयस्मा नागसेनो मिलिन्दस्स रञ्ञो पञ्हं विसज्जेत्वा उट्ठायासना सङ्घारामं अगमासि। अचिरपक्कन्ते च आयस्मन्ते नागसेने मिलिन्दस्स रञ्ञो एतदहोसि ‘‘किं मया पुच्छितं, किं भदन्तेन नागसेनेन विसज्जित’’न्ति? अथ खो मिलिन्दस्स रञ्ञो एतदहोसि ‘‘सब्बं मया सुपुच्छितं, सब्बं भदन्तेन नागसेनेन सुविसज्जित’’न्ति। आयस्मतोपि नागसेनस्स सङ्घारामगतस्स एतदहोसि ‘‘किं मिलिन्देन रञ्ञा पुच्छितं, किं मया विसज्जित’’न्ति। अथ खो आयस्मतो नागसेनस्स एतदहोसि ‘‘सब्बं मिलिन्देन रञ्ञा सुपुच्छितं, सब्बं मया सुविसज्जित’’न्ति।
Atha kho āyasmā nāgaseno milindassa rañño pañhaṃ visajjetvā uṭṭhāyāsanā saṅghārāmaṃ agamāsi. Acirapakkante ca āyasmante nāgasene milindassa rañño etadahosi ‘‘kiṃ mayā pucchitaṃ, kiṃ bhadantena nāgasenena visajjita’’nti? Atha kho milindassa rañño etadahosi ‘‘sabbaṃ mayā supucchitaṃ, sabbaṃ bhadantena nāgasenena suvisajjita’’nti. Āyasmatopi nāgasenassa saṅghārāmagatassa etadahosi ‘‘kiṃ milindena raññā pucchitaṃ, kiṃ mayā visajjita’’nti. Atha kho āyasmato nāgasenassa etadahosi ‘‘sabbaṃ milindena raññā supucchitaṃ, sabbaṃ mayā suvisajjita’’nti.
अथ खो आयस्मा नागसेनो तस्सा रत्तिया अच्चयेन पुब्बण्हसमयं निवासेत्वा पत्तचीवरमादाय येन मिलिन्दस्स रञ्ञो निवेसनं तेनुपसङ्कमि, उपसङ्कमित्वा पञ्ञत्ते आसने निसीदि। अथ खो मिलिन्दो राजा आयस्मन्तं नागसेनं अभिवादेत्वा एकमन्तं निसीदि, एकमन्तं निसिन्नो खो मिलिन्दो राजा आयस्मन्तं नागसेनं एतदवोच –
Atha kho āyasmā nāgaseno tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena milindassa rañño nivesanaṃ tenupasaṅkami, upasaṅkamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho milindo rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi, ekamantaṃ nisinno kho milindo rājā āyasmantaṃ nāgasenaṃ etadavoca –
‘‘मा खो भदन्तस्स एवं अहोसि ‘नागसेनो मया पञ्हं पुच्छितो’ति तेनेव सोमनस्सेन तं रत्तावसेसं वीतिनामेसीति न ते एवं दट्ठब्बं। तस्स मय्हं, भन्ते, तं रत्तावसेसं एतदहोसि ‘किं मया पुच्छितं, किं भदन्तेन विसज्जित’न्ति, ‘सब्बं मया सुपुच्छितं, सब्बं भदन्तेन सुविसज्जित’’’न्ति।
‘‘Mā kho bhadantassa evaṃ ahosi ‘nāgaseno mayā pañhaṃ pucchito’ti teneva somanassena taṃ rattāvasesaṃ vītināmesīti na te evaṃ daṭṭhabbaṃ. Tassa mayhaṃ, bhante, taṃ rattāvasesaṃ etadahosi ‘kiṃ mayā pucchitaṃ, kiṃ bhadantena visajjita’nti, ‘sabbaṃ mayā supucchitaṃ, sabbaṃ bhadantena suvisajjita’’’nti.
थेरोपि एवमाह – ‘‘मा खो महाराजस्स एवं अहोसि ‘मिलिन्दस्स रञ्ञो मया पञ्हो विसज्जितो’ति तेनेव सोमनस्सेन तं रत्तावसेसं वीतिनामेसीति न ते एवं दट्ठब्बं। तस्स मय्हं, महाराज, तं रत्तावसेसं एतदहोसि ‘किं मिलिन्देन रञ्ञा पुच्छितं, किं मया विसज्जित’न्ति, ‘सब्बं मिलिन्देन रञ्ञा सुपुच्छितं, सब्बं मया सुविसज्जित’’’न्ति इतिह ते महानागा अञ्ञमञ्ञस्स सुभासितं समनुमोदिंसूति।
Theropi evamāha – ‘‘mā kho mahārājassa evaṃ ahosi ‘milindassa rañño mayā pañho visajjito’ti teneva somanassena taṃ rattāvasesaṃ vītināmesīti na te evaṃ daṭṭhabbaṃ. Tassa mayhaṃ, mahārāja, taṃ rattāvasesaṃ etadahosi ‘kiṃ milindena raññā pucchitaṃ, kiṃ mayā visajjita’nti, ‘sabbaṃ milindena raññā supucchitaṃ, sabbaṃ mayā suvisajjita’’’nti itiha te mahānāgā aññamaññassa subhāsitaṃ samanumodiṃsūti.
मिलिन्दपञ्हपुच्छाविसज्जना निट्ठिता।
Milindapañhapucchāvisajjanā niṭṭhitā.
Footnotes:
