| Library / Tipiṭaka / तिपिटक • Tipiṭaka / जातक-अट्ठकथा • Jātaka-aṭṭhakathā |
[११४] ४. मितचिन्तीजातकवण्णना
[114] 4. Mitacintījātakavaṇṇanā
बहुचिन्ती अप्पचिन्तीति इदं सत्था जेतवने विहरन्तो द्वे महल्लकत्थेरे आरब्भ कथेसि। ते किर जनपदे एकस्मिं अरञ्ञावासे वस्सं वसित्वा ‘‘सत्थु दस्सनत्थाय गच्छिस्सामा’’ति पाथेय्यं सज्जेत्वा ‘‘अज्ज गच्छाम, स्वे गच्छामा’’ति मासं अतिक्कामेत्वा पुन पाथेय्यं सज्जेत्वा तथेव मासं, पुन मासन्ति एवं अत्तनो कुसीतभावेन चेव निवासट्ठाने च अपेक्खाय तयो मासे अतिक्कामेत्वा ततो निक्खम्म जेतवनं गन्त्वा सभागट्ठाने पत्तचीवरं पटिसामेत्वा सत्थारं पस्सिंसु। अथ ने भिक्खू पुच्छिंसु ‘‘चिरं वो, आवुसो, बुद्धुपट्ठानं अकरोन्तानं, कस्मा एवं चिरायित्था’’ति? ते तमत्थं आरोचेसुं। अथ नेसं सो आलसियकुसीतभावो भिक्खुसङ्घे पाकटो जातो। धम्मसभायम्पि तेसं भिक्खूनमेव आलसियभावं निस्साय कथं समुट्ठापेसुं। सत्था आगन्त्वा ‘‘काय नुत्थ, भिक्खवे, एतरहि कथाय सन्निसिन्ना’’ति पुच्छित्वा ‘‘इमाय नामा’’ति वुत्ते ते पक्कोसापेत्वा ‘‘सच्चं किर तुम्हे, भिक्खवे, अलसा कुसीता’’ति पुच्छित्वा ‘‘सच्चं, भन्ते’’ति वुत्ते ‘‘न, भिक्खवे, इदानेवेते अलसा, पुब्बेपि अलसा चेव निवासट्ठाने च सालया सापेक्खा’’ति वत्वा अतीतं आहरि।
Bahucintī appacintīti idaṃ satthā jetavane viharanto dve mahallakatthere ārabbha kathesi. Te kira janapade ekasmiṃ araññāvāse vassaṃ vasitvā ‘‘satthu dassanatthāya gacchissāmā’’ti pātheyyaṃ sajjetvā ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti māsaṃ atikkāmetvā puna pātheyyaṃ sajjetvā tatheva māsaṃ, puna māsanti evaṃ attano kusītabhāvena ceva nivāsaṭṭhāne ca apekkhāya tayo māse atikkāmetvā tato nikkhamma jetavanaṃ gantvā sabhāgaṭṭhāne pattacīvaraṃ paṭisāmetvā satthāraṃ passiṃsu. Atha ne bhikkhū pucchiṃsu ‘‘ciraṃ vo, āvuso, buddhupaṭṭhānaṃ akarontānaṃ, kasmā evaṃ cirāyitthā’’ti? Te tamatthaṃ ārocesuṃ. Atha nesaṃ so ālasiyakusītabhāvo bhikkhusaṅghe pākaṭo jāto. Dhammasabhāyampi tesaṃ bhikkhūnameva ālasiyabhāvaṃ nissāya kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Satthā āgantvā ‘‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā’’ti pucchitvā ‘‘imāya nāmā’’ti vutte te pakkosāpetvā ‘‘saccaṃ kira tumhe, bhikkhave, alasā kusītā’’ti pucchitvā ‘‘saccaṃ, bhante’’ti vutte ‘‘na, bhikkhave, idānevete alasā, pubbepi alasā ceva nivāsaṭṭhāne ca sālayā sāpekkhā’’ti vatvā atītaṃ āhari.
अतीते बाराणसियं ब्रह्मदत्ते रज्जं कारेन्ते बाराणसिनदियं तयो मच्छा अहेसुं, बहुचिन्ती, अप्पचिन्ती, मितचिन्तीति तेसं नामानि। ते अरञ्ञतो मनुस्सपथं आगमिंसु। तत्थ मितचिन्ती इतरे द्वे एवमाह ‘‘अयं मनुस्सपथो नाम सासङ्को सप्पटिभयो, केवट्टा नानप्पकारानि जालकुमिनादीनि खिपित्वा मच्छे गण्हन्ति, मयं अरञ्ञमेव गच्छामा’’ति। इतरे द्वे जना अलसताय चेव आमिसगिद्धताय च ‘‘अज्ज गच्छाम, स्वे गच्छामा’’ति तयो मासे अतिक्कामेसुं। अथ केवट्टा नदियं जालं खिपिंसु। बहुचिन्ती च अप्पचिन्ती च गोचरं गण्हन्ता पुरतो गच्छन्ति। ते अत्तनो अन्धबालताय जालगन्धं असल्लक्खेत्वा जालकुच्छिमेव पविसिंसु। मितचिन्ती पच्छतो आगच्छन्तो जालगन्धं सल्लक्खेत्वा तेसञ्च जालकुच्छिं पविट्ठभावं ञत्वा ‘‘इमेसं कुसीतानं अन्धबालानं जीवितदानं दस्सामी’’ति चिन्तेत्वा बहिपस्सेन जालकुच्छिट्ठानं गन्त्वा जालकुच्छिं फालेत्वा निक्खन्तसदिसो हुत्वा उदकं आलुळेन्तो जालस्स पुरतो पतित्वा पुन जालकुच्छिं पविसित्वा पच्छिमभागेन फालेत्वा निक्खन्तसदिसो उदकं आलुळेन्तो पच्छिमभागे पति। केवट्टा ‘‘मच्छा जालं फालेत्वा गता’’ति मञ्ञमाना जालकोटियं गहेत्वा उक्खिपिंसु। ते द्वेपि मच्छा जालतो मुच्चित्वा उदके पतिंसु। इति तेहि मितचिन्तिं निस्साय जीवितं लद्धं।
Atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente bārāṇasinadiyaṃ tayo macchā ahesuṃ, bahucintī, appacintī, mitacintīti tesaṃ nāmāni. Te araññato manussapathaṃ āgamiṃsu. Tattha mitacintī itare dve evamāha ‘‘ayaṃ manussapatho nāma sāsaṅko sappaṭibhayo, kevaṭṭā nānappakārāni jālakuminādīni khipitvā macche gaṇhanti, mayaṃ araññameva gacchāmā’’ti. Itare dve janā alasatāya ceva āmisagiddhatāya ca ‘‘ajja gacchāma, sve gacchāmā’’ti tayo māse atikkāmesuṃ. Atha kevaṭṭā nadiyaṃ jālaṃ khipiṃsu. Bahucintī ca appacintī ca gocaraṃ gaṇhantā purato gacchanti. Te attano andhabālatāya jālagandhaṃ asallakkhetvā jālakucchimeva pavisiṃsu. Mitacintī pacchato āgacchanto jālagandhaṃ sallakkhetvā tesañca jālakucchiṃ paviṭṭhabhāvaṃ ñatvā ‘‘imesaṃ kusītānaṃ andhabālānaṃ jīvitadānaṃ dassāmī’’ti cintetvā bahipassena jālakucchiṭṭhānaṃ gantvā jālakucchiṃ phāletvā nikkhantasadiso hutvā udakaṃ āluḷento jālassa purato patitvā puna jālakucchiṃ pavisitvā pacchimabhāgena phāletvā nikkhantasadiso udakaṃ āluḷento pacchimabhāge pati. Kevaṭṭā ‘‘macchā jālaṃ phāletvā gatā’’ti maññamānā jālakoṭiyaṃ gahetvā ukkhipiṃsu. Te dvepi macchā jālato muccitvā udake patiṃsu. Iti tehi mitacintiṃ nissāya jīvitaṃ laddhaṃ.
सत्था इमं अतीतं आहरित्वा अभिसम्बुद्धो हुत्वा इमं गाथमाह –
Satthā imaṃ atītaṃ āharitvā abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha –
११४.
114.
‘‘बहुचिन्ती अप्पचिन्ती, उभो जाले अबज्झरे।
‘‘Bahucintī appacintī, ubho jāle abajjhare;
मितचिन्ती पमोचेसि, उभो तत्थ समागता’’ति॥
Mitacintī pamocesi, ubho tattha samāgatā’’ti.
तत्थ बहुचिन्तीति बहुचिन्तनताय वितक्कबहुलताय एवंलद्धनामो। इतरेसुपि द्वीसु अयमेव नयो। उभो तत्थ समागताति मितचिन्तिं निस्साय लद्धजीविता तत्थ उदके पुन उभोपि जना मितचिन्तिना सद्धिं समागताति अत्थो।
Tattha bahucintīti bahucintanatāya vitakkabahulatāya evaṃladdhanāmo. Itaresupi dvīsu ayameva nayo. Ubho tattha samāgatāti mitacintiṃ nissāya laddhajīvitā tattha udake puna ubhopi janā mitacintinā saddhiṃ samāgatāti attho.
एवं सत्था इमं धम्मदेसनं आहरित्वा सच्चानि पकासेत्वा जातकं समोधानेसि, सच्चपरियोसाने महल्लका भिक्खू सोतापत्तिफले पतिट्ठहिंसु। तदा बहुचिन्ती च अप्पचिन्ती च इमे द्वे अहेसुं, मितचिन्ती पन अहमेव अहोसिन्ति।
Evaṃ satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā saccāni pakāsetvā jātakaṃ samodhānesi, saccapariyosāne mahallakā bhikkhū sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu. Tadā bahucintī ca appacintī ca ime dve ahesuṃ, mitacintī pana ahameva ahosinti.
मितचिन्तीजातकवण्णना चतुत्था।
Mitacintījātakavaṇṇanā catutthā.
Related texts:
तिपिटक (मूल) • Tipiṭaka (Mūla) / सुत्तपिटक • Suttapiṭaka / खुद्दकनिकाय • Khuddakanikāya / जातकपाळि • Jātakapāḷi / ११४. मितचिन्तिजातकं • 114. Mitacintijātakaṃ
